Far min Toralf Hatløy (f. 22.11.1898 d. 25.07.1937) var son til Tomas E Pedersen Hammervoll og Karen Petersdatter Hatløy. Tomas var kystlos i Nordenfjeldske dampskipsselskap i heile si karriere. Han var ei tid, fram til 1906, deleigar i bruk 1 på Borgarøya, seinare budde han truleg i Kristiansand. Laurits Andreason Dragsund vart etter kvart stefaren til far. Laurits og far dreiv med krabbefiske og garnfiske i lag.
Men ikkje alt var heilsvart. Der kom også nye tilskot til samfunnslivet. Vikebladet kom med si første utgåve 21. januar 1929. Avisa blir etter kvart viktig også for hareidsfolk, men ho får aldri den posisjonen der som i Ulstein, i alle fall ikkje før mot slutten av 1980-talet. For forfattaren av denne boka blir Vikebladet ei viktig kjelde. Ein del av det følgjande i dette avsnittet er bygt på artiklar i Vikebladet, nokre av dei skrivne av Johan Ottesen.
I 1941 bestemte tyskarane at folk skulle levere inn radioapparata sine. Okkupantane ville hindre at innbyggjarane fekk propagandasendingane frå London rett inn i stova. Det var berre folk som var medlemer av NS som fekk ha radio. Dersom politiet fann ein radio heime hos nokon, medførte det streng straff. Det var relativt mange som gøymde unna radio i Ulstein, og folk stakk vekk apparata på dei mest utkropne stader. Sjølv om tyskarane ofte leitte etter ulovlege radioar, fann dei berre ein i Ulstein under heile krigen.
I dette oversynet over skulehaldarar og lærarar i Ulstein, har eg også teke med klokkarane og prestane. Både før og etter innføringa av allmugeskulen sto prestar og klokkarar sentralt i opplysingsarbeidet. Allereie etter reformasjon vart prestar og klokkarar pålagde å drive katekismeopplæring på søndagar etter kyrkjetid («Kirkeordinansen» av 1539). Sjølv om konfirmasjon og allmugeskule ikkje vart innført før 200 år seinare, var dette den første spiren til ein ordna skule her i landet. I 150 år var skulen i røynda meir eller mindre ein rein kristendomsskule.
Å vere lærar, eller «skulehaldar», hadde låg status heilt frå starten. Folk flest såg ikkje med særleg velvilje på skulen. For dei var dette berre ei ny utgift som dei vart pålagde av den forhatte danske-kongen. Det kom ikkje statspenger til å drive skule for; utgifter til Iøner og læremiddel måtte bygdefolket dekkje sjølve. Det kunne vere ei nokså utakknemleg oppgåve å gå frå gard til gard og tigge til seg den Iøna ein hadde krav på.
Oshaugen er det største arkeologiske kulturminnet i Ulstein kommune, og mange vil kanskje leggje til at det er det mest storslagne også. Gravrøysa ligg høgt og fritt til på eit høgdedrag ved Osnessanden og med godt utsyn over skipsleia vest for Ulsteinvik. Fagfolk er usikre på kor gamal røysa er. Nokre meiner ho kan vere frå yngre bronsealder, andre frå eldre jarnalder (ca. 1000 f.Kr. – 400 e.Kr.). Generasjon etter generasjon har dermed levd og virka ved sida av Oshaugen. Denne artikkelen handlar om spora etter desse menneska.
Mine foreldre Marius og Kornelia vaks opp i ei tid der det viktigaste var å ha pengar til mat og klede. Ein sykkel var også god å ha for å kome seg på arbeid og for å utføre andre ærend, og færingen var ein viktig del av kvardagen til både fiskeri og ærend til ”Vik”.
Med den mangelen på mat og klede som etter kvart rådde i krigsåra, vart kvinnene stilte på store prøver. Det gjaldt å vere oppfinnsam når ein skulle få den vesle maten som ein hadde greidd å skaffe, til å vekse på matbordet og mette dei svoltne munnar. Mykje av slitet til kvinnene viser det lite og ingen ting att av. Kleda dei sydde om – og om igjen, vart til slutt så utslitne at fillene ikkje lenger var verdt å samle på. Men kvinnene måtte ofte stå på frå morgon til kveld.
Politikarar og kommuneadministrasjon i Ulstein var i 1970 for lengst samde om å flytte linja for indre hamn i Ulsteinvik lengre ut mot marebakken, fylle ut og vinne meir land. Utfyllinga skulle også gjelde inn mot Saunes. Utfyllinga i sjøen i Ulsteinvik la til rette for ei omfattande utvikling og endring av Ulsteinvik sentrum. Ein god del av massen kom frå Hatlø-verkstaden som tidleg på 1970-talet skaut ut ei stor dokk.
I boka Hundre år – Hundre personar i Ulstein skriv redaktør Asle Geir Widnes Johansen at for Magne Grimstad sr. var speidararbeidet eit kall. Mykje tid gjekk med, og til heimen hans kom alle som skulle ta prøver og få rettleiing. Han var og med og arrangerte ei rekke leirar og samlingar, men då kona Marta døydde i 1969, miste han både lyst og kraft for ei tid. I denne boka vert Magne Grimstad sr. heidra for lang og tru teneste knytt til speiararbeidet.
Eg vaks opp i ei tid då “verda” var der eg budde. Verda var i “min veg”. På denne tida kjende alle alle. denne tida var dei fleste på fornamn med kvarandre. Det var berre nokre få det vart brukt etternamn på når vi snakka til eller om dei. Det var ei tid då somrane var lange og varme. Det var ei tid då snøen og dei islagde vatna kom fort og forsvann like fort.
Eg stend og sagar sund ein gamal færing som har stått i naustet vårt i mange år. Ein gamal slitar som har tent ein veglaust småbrukar- og fiskarheim. Der er sovisst ikkje noko romantisk over ein slik båt. Men tankane byrjar å arbeide hjå meg om å skrive ned nokre minne frå ca. 60 år attende. Han er om lag jamgamal med meg.
Ringstaddalen ligg i retning sydvest- nordaust og åpner seg ned mot Haddal, og endar fram mot Løkeberget som stenger i nord. Ved foten av Løkeberget ligg garden Løset, og avstanden frå Haddal til Løset er vel 4 km. I fremre av enden av dalen ligg eit kryssande dalføre som går framover mot Fjelle, og der vegen går vidare over Brekkene og ned mot Hareidseidet. Nedanfor Løset ligg Løsetvatnet der utlaupet er kjelde til elva som renn gjennom dalen.
Den 9. april 1940 var nokre karar på Hofset i Ulstein i ferd med å legge nytt nevertak på eit hus; dei såg ut Ulsteinfjorden mot Vattøya og til havs. Dei oppdaga ein flåte sigande inn fjorden; fiskarar som følgde vårsilda. Knut Eikrem var om bord i MB Hod av Ulsteinvik. Klokka sju om morgonen skulle dei til å kaste. I det bestmannen skulle gi ordren «lat nota gå!», kom skipperen ut frå bestikken: – Ikkje kast, Noreg er i krig. Fleire båtar som var i ferd med å håve inn frå store steng, slutta av og sleppte resten. Karane på Hofset-taket vart mållause då dei såg flåten setje stimen opp og forlate feltet.
Kring 1935 er det framleis nokre tvangsauksjonar, men dei synest å vere minkande. Enno søkjer folk om ettergiving av skatt og nedsetjing av rente, framleis må familiefedrar dra på naudsarbeid. Men det merkast ein snunad. Ein forsmak på dette finn vi i Vikebladet 8. september 1933. Då melder avisa om at dei mekaniske verkstadene i Ulstein no ei tid har hatt mykje arbeid både med ishavsskuter, damp- og motorbåtar. I det heile har det vore jamnare og betre om arbeid enn i 1932.
Herøysoga fortel at ho som vart kalla Nesje-Ælina, var innskriva i kyrkjeboka med namnet Anne Eline Johannesdotter Myklebust. Ho var opphavleg frå Vartdal, fødd i 1835 og døydde i 1890. Då hadde ho vore enkje i 17 år. Ho gifta seg i 1858 med Rasmus Sjurson Måløy, som var 2 år yngre. Rasmus selde garden sin i Måløya ved Jøsok for å flytte til Havågneset i Eiksund og sette seg opp eit hus der.
I huset som stod på hustufta på Løset som eg skriv om, budde det menneske gjennom to hundreår, kor mange som var innom på fjellgarden der, er som å telje kor mange bier og humler som er innom ein sommarblome.
Ole Larsen hadde i om lag to år leigt røykeriet til Ludvik Moldskred i Haddal då han bestemte seg for å utvide drifta hausten 1935. No hadde han kjøpt tomt til eit nytt røykeri i forlenginga av bygget til Moldskred. I bygget skulle det setjast inn seks omnar. Til saman hadde røykeria til Larsen no 14 omnar. Han selde også klippfisk. Det nye røykeriet ville ha arbeid til fem-seks mann. Då Vikebladet skreiv om saka, hadde Larsen ikkje mindre enn 100 tonn sild som venta på røyk.
I januar 1932 har «ein fiskar» eit innlegg i Vikebladet, der han tek opp det urettvise i at enkelte med tilsynelatande god økonomi ikkje betaler skatt: – Me treng ikkje gå lenger enn til siste likning. Her står handelsmenn, handelsbetjent, telefonbetjent, skipsreiarar, skipperar og hotelleigar med null i inntekt og sjølvsagt då null i skatt. Kva seier de om ei slik likning? Men sjå så på ein stakkars fiskar eller arbeidar. Dei har frå 100 til 200 kroner i skatt endå dei har ein stor barneflokk som dei skal forsørgje, og kanskje sit trongt i det på mange måtar.
I starten av september 1971 presenterte Vikebladet vallistene til kommunevalet. I tillegg til ei upolitisk samlingsliste stilte KrF, Sp, Ap, H og V lister. Valdeltakinga ved førre val i 1967 var på 65,5 prosent i Ulstein. Den gongen fekk KrF fekk flest røyster med 392. Dette gav 6 mandat. Arbeidarpartiet oppnådde 365 røyster (6), Venstre 344 (6), Senterpartiet 231 (4) og Høgre 210 (3). I 1971 vart KrF igjen største parti med 472 røyster og 6 representantar, Sp oppnådde 390 røyster (5), Ap 372 (5), V 283 (4), H 212 (3) og Upolitisk samlingsliste 159 (2). Ved konstitueringa i desember vart Oskar V. Sundgot (KrF) vald til ordførar og Otto Strand (V) til varaordførar.