Det er i siste halvdel av mars. Torskefisket er kome so langt at karane hev fått tjøra av fingrane. Den fiskaren som ikkje hadde fingrane impregnerte med tjøre når fisket starta, hadde ikkje fornya vegna si forsvarlegt i vinter. Veret hev vore laglegt i vinter, fisket hev ogso vore godt, truleg godt over eit middels år. So i år vert det nokre kroner meir enn vanlegt på «misjonsgarna» ogso.
For ei stund sidan fekk Ulstein Historielag eit fint foto av Åshild Sivertsen (f. 1926). Fotograf er Olav Hjertenes, og fotoet er teke 17. mai 1960.
Om morgenen den 18. desember 1941 ble jeg arrestert av Gestapo (Marx og Querke) og sendt til Trondheim over Åndalsnes samme ettermiddag. Det var en kald fornøyelse; ikke minst å gå fra jernbanestasjonen til Gestapohovedkvarteret i Misjonshotellet, og videre over til Elgsæter bru til Vollan kretsfengsel i Klostergate 9. Ved framkomsten der den 20 desember kl. 02.15 var jeg både sulten og frostig, men det føltes deilig å komme inn i fengselskorridoren og vaktrommet , for der var det varmt.
Dei første 150 åra var kristendomskunnskap og lesing dei dominerande faga i skulen. Det meste av leseopplæringa gjekk også føre seg i tilknyting til religiøse tekstar. Skulelova frå 1739 opnar for at borna kan lære å skrive og rekne, dersom foreldra ynskte det.
I krigsmagasinet frå 1995 fortel Vikebladet også historia om Fiskaren: I midten av september 1941 var det samla så mange personar som skulle over til England, at det byrja å bli farleg. Det hasta med å skaffe båt. Straks bodet kom, tok Store-Jon kontakt med eigaren av Fiskaren, Josef Skeide. Han sa seg villig til å overlate båten – berre han fekk økonomisk hjelp til å betale gjelda han hadde på skuta.
MB Ulstein var tredje båten som gjekk ut Ulsteinfjorden den våren og forsommaren med kurs for alliert hamn. Før hausten var over, drog endå fire fartøy same vegen. Ingen av dei hadde lik overfart. Ein båt kom aldri over. Trass i vanskar med å skaffe båt – eller få far med ein båt – drog etter kvart 44 personar som høyrde heime i Ulstein, mot vest om bord i ni farkostar. Av desse var fem båtar frå Ulstein. Dei fleste av dei ni fartøya fekk vanskar undervegs fordi dei mangla navigatør eller maskinist, eller begge delar.
Sigmund Breivik var jeger/skarpskyttar under felttoget i 1940. Han har notert ned og fortalt, m.a. på minneutstillinga på Vikholmen under 50 års-markeringa for frigjeringa 1995. Det følgjande er nedskrive frå video og lydopptak, samt notatar. Kjeldene er dei som var med på desse hendingane som deltok og var med på Vikholmen i 1995:
I januar 1948 er det stort samferdselsmøte i Ulsteinvik. Her kjem dei sentrale spørsmåla for regionen generelt opp. Hareid-ordførar Måseide tek opp ferjespørsmålet som no verkeleg må setjast på dagsorden om regionen skal få den framgangen som krevst: – Når det gjeld ferjeleia Festøy-Solevåg, trengst nok ho for dei indre distrikt. Men for oss er det aktuelt å finne ei løysing som stettar krava våre betre. Det næraste for oss er å halde på ferjeleie i Sulesund. Dette er elles eit krav som vil trenge seg fram.
Dette er situasjonen i Ulstein ved starten av 1900-talet og utover. Dei fleste som budde her, var bønder og fiskarar. Men kulturlivet blømde. Sentralt stod kyrkja og dei kristne organisasjonane. Det var skipa ungdomslag på slutten av 1800-talet, og fråhaldslosjane hadde fått fotfeste og leverte viktige bidrag til kulturen. Men meir enn det: Det var mindre av den tradisjonelle ølbrygginga på gardane mot slutten av 1800-talet og framover mot kommunedelinga i 1917, sjølv om alkohol og rus levde som ein understraum.
Johannes Amundson Løset, eller gamle-Løset som han heitte på folkemunne, står på nordsida av Løsetvatnet som han eig halvdelen av, og snakkar til to karar som ligg ut på vatnet i ein robåt dei har tjuvlånt. Då gamle-Løset gjekk ned til vatnet og ba dei kome til lands med båten hans, svara dei at ”han berre måtte passe seg for dei var politi i bya!” Då sa gamle-Løset at ” e dokke politi i bya so e eg politi på Løset so det er nok best at dokke kjem til lands”
Denne forteljinga om foreldra mine, Nelly og Bernt Dimmen, kan vere ei påminning om kor tilfeldig våre livsløp kan bli. Den kan også fortelje noko om kor avgjerande vala våre i unge år kan vere for ettertida.
I ei bok om Sunnmøre står det om Flø at der er gravhaugar frå vikingtida og at ein har utsyn mot Atlanterhavet. Der er nokre gode fiskeplassar, dessutan skal ein kunne gå ut på åkrane og plukke fisk som er kasta opp av sjøen.
Ingeborg Huus, februar 1998. Då besta, Ingeborg Runde, døydde i mai 1996, hadde ho 20 oldeborn. Ikkje alle nådde å bli kjende med henne, men alle vi som var barnebarn, fekk eit nært – og godt – forhold til besta og bestefar på Runde.
No er det mest so det er helg alltid. Før var det kvardag når det var kvardag. So kom helga som eit gildt avbrøyte. Serleg jula då. Alt skulle liksom vera unnagjort til høgtida. Det var ikkje so mykje småkakebaking, men lefse baka dei, og ellest brød og finekake. Kavring og klingre kjøpte dei. Etter kvart vart det noke småkake òg. Serleg fatigmann og jødekake.
Når fisken var utvaska, var det å begynne på vårvinnå. Fyrst å køyre utover tad på åker og eng. Me ungane måtte vere med på alt arbeid. Me lesste gjødsel i lag med bestefar. Far køyrde. Me brukte tvo sledar, so me lesste opp i ein, medan den andre vart køyrd vekk og tømd. Det var viss regel kor mange lass som skulle køyrast på kvar åker. Det var tvo dunga i kvart lass. Lagt på rad som eit perleband. Dei kalla det ”å rade”. Fyrst køyrde dei på havreåkrane, for havren ha lengste vekst-tida og skulle fyrst i jorda. Når gjødsla var køyrd på, skulle den spreidast jamt og fint, og so var det å pløgje.
Hausten 1956 var ei dramatisk tid politisk sett. Sovjet Unionen gjekk inn i Ungarn og tok over styringa av landet. Dette førte til at mange frå Ungarn flykta. Også her til Ulstein kom flyktningar. Så vidt eg hugsar, gjekk dette svært bra. Dette var unge menn, og mange fekk seg arbeid på dei mekaniske verfta i Ulstein. Etter ei tid reiste dei frå bygda.
Folketalet i Ulstein ved teljinga i 1930 var 2477, 1235 menn og 1242 kvinner. 188 av desse er jordbrukarar, medan 277 er sysselsette i fiske og fangst, mange av dei i kombinasjon med småbruk. Her er 410 husmødrer og 144 under rubrikken husarbeid heime. Ved kommunevalet i 1931 er det berre krinslister, ingen politiske parti. Flø får inn to representantar, Ulstein to, Ulsteinvik ni, Hasund fire, Haddal to og Dimna ein, medan Hatløy krins ikkje når opp.