Før eg skal prøve å skrive noko om korleis Eiksundbygda opplevde krigsåra – trur eg at eg vil byrja med dagen før krigsutbrotet – nemlig den 8.april.
Første nyttårsdag 2008 tok selskapet Tide over sambandet Hareid-Sula. Med det var ein epoke på åtte år for ferjeselskapet Hurtigruten AS over for dette sambandet. Frå 1. januar 2009 skulle hurtigbåten Tideekspressen bryte bølgjene over Breisundet.
Saman med rådmann Asbjørn Waage var kommuneingeniør Bjarne Reite ein av dei som må seiast å vere far til det nye Ulstein. Då han hadde den siste arbeidsdagen sin på Ulstein rådhus og vart pensjonist i slutten av september 1985, laga Vikebladet eit lengre intervju med han. Reite kom til Ulstein i 1962, akkurat då utviklinga i kommunen verkeleg fekk fart på seg.
Politikarane i Ulstein såg etter kvart at ein levedyktig kommune er avhengig av elektrisk kraft. Kommunen må sikre seg eit kommunalt elektrisitetsverk, og dessutan ta del i ei stor framtidsretta utbygging i indre strøk. Spørsmålet om utbygging av Tussa-vassdraget hadde kome opp i 1916. Då hadde Hjørundfjord kommune kome til at utbygginga ville vere for stor for kommunen åleine. Her måtte det samarbeid til. AS Tussa kraftselskap blir skipa 26. november 1917.
Torsdag 27. februar 2000 eksploderer ei nyheitsbombe: Over eit bilete av Morten Ulstein slår overskrifta over framsida på lokalavisa mot lesarane: «Byggjer offshorefartøy hos Langsten». Medan hundrevis er i ferd med å bli permitterte ved Ulstein Verft, averterer konkurrenten Langsten Slip & Båtbyggeri etter arbeidskraft. Verftet i Tomrefjord har fått oppdraget med å byggje eit offshorefartøy til 250 millionar kroner. Oppdragsgivar er mellom andre ulsteinselskapet Borgstein, der Morten Ulstein er ein av aksjonærane.
Det er i siste halvdel av mars. Torskefisket er kome so langt at karane hev fått tjøra av fingrane. Den fiskaren som ikkje hadde fingrane impregnerte med tjøre når fisket starta, hadde ikkje fornya vegna si forsvarlegt i vinter. Veret hev vore laglegt i vinter, fisket hev ogso vore godt, truleg godt over eit middels år. So i år vert det nokre kroner meir enn vanlegt på «misjonsgarna» ogso.
Det finst årstal og datoar som skjer seg inn i historia som eit barberblad og deler henne i eit før og eit etter. Tysdag 4. mai 1999 er ein slik dato i lokalhistoria. Bygda vart aldri den same.
For ei stund sidan fekk Ulstein Historielag eit fint foto av Åshild Sivertsen (f. 1926). Fotograf er Olav Hjertenes, og fotoet er teke 17. mai 1960.
Sjølv om Sunnmøre er langt frå Utøya og regjeringskvartalet, gjekk den dramatiske terroraksjonen sterkt inn på folket også lokalt. Vikebladet Vestposten køyrde ni sider med reportasjar og intervju, og i sentrum for det heile Silja Øvrelid frå Ulstein (Dimnøya). I nesten ein time låg Silja stille bak ein stein medan kulene hagla på Utøya. Eit kaldt hovud, gode kunnskapar og flaks gjorde at ho kom seg vekk frå marerittet i live.
Så er vi inne i den siste perioden i dette historieverket, naturlegvis prega meir av hendingar enn analysar. Vi er med eitt i vår eiga samtid. Epoken gir oss ikkje lenger avstand. I dette hovudkapitlet har vi raudgrøn regjering fram til 2013. Då tek Erna Solberg over med ei regjering utgått av Høgre og Frp, og med Venstre og KrF som støtteparti. Høgre fekk flest stemmer i Ulstein under stortingsvalet i 2013 med 33,1 prosent. Frp oppnådde 19,2 prosent. Ap enda på 18,5 prosent i kommunen. I Hareid var Oskar Grimstad (Frp) klar for den andre perioden sin på Stortinget.
Så skjer det store omslaget i formannskapet om ettermiddagen torsdag 16. oktober 2003. Då lokalavisa kjem med referatet frå møtet, er Sp-representanten Eivind Ulstein (d. 2003) hovudbilete på framsida: «Forbausa over omslaget i Trekantsaka», lyder overskrifta. – Dette kjem som jula på kjerringa. Eg er forundra over at administrasjonen ikkje har lagt denne løysinga fram for oss, sa Ulstein, då han fekk sjå tala som kom fram i møtet. Resultatet av møteverksemda og fellesforslaget frå Høgre og Ap skulle kome til å snu stemninga og skape fleirtal for Trekantsaka.
Ulstein kommunale elektrisitetsverk skulle gå over i historia i løpet av 1990-talet; slik var utviklinga innan kraftforsyning – med ei reise mot større einingar og sal av kommunale elektristetsverk som også gav pengar i kommunekassene. Men i starten på 1990 planla Ulstein elverk nytt administrasjonsbygg til 2,5 millionar kroner i Saunesmarka. Bygget skulle også romme lokale til veterinærkontoret. Dei hadde halde til i Forretningsgarden i sentrum. Elverksjef Nils Skotheim la fram planar for eit bygg på 570 kvadratmeter i tilknyting til lageret elverket alt hadde i Saunesmarka.
Om morgenen den 18. desember 1941 ble jeg arrestert av Gestapo (Marx og Querke) og sendt til Trondheim over Åndalsnes samme ettermiddag. Det var en kald fornøyelse; ikke minst å gå fra jernbanestasjonen til Gestapohovedkvarteret i Misjonshotellet, og videre over til Elgsæter bru til Vollan kretsfengsel i Klostergate 9. Ved framkomsten der den 20 desember kl. 02.15 var jeg både sulten og frostig, men det føltes deilig å komme inn i fengselskorridoren og vaktrommet , for der var det varmt.
Dei første 150 åra var kristendomskunnskap og lesing dei dominerande faga i skulen. Det meste av leseopplæringa gjekk også føre seg i tilknyting til religiøse tekstar. Skulelova frå 1739 opnar for at borna kan lære å skrive og rekne, dersom foreldra ynskte det.
I krigsmagasinet frå 1995 fortel Vikebladet også historia om Fiskaren: I midten av september 1941 var det samla så mange personar som skulle over til England, at det byrja å bli farleg. Det hasta med å skaffe båt. Straks bodet kom, tok Store-Jon kontakt med eigaren av Fiskaren, Josef Skeide. Han sa seg villig til å overlate båten – berre han fekk økonomisk hjelp til å betale gjelda han hadde på skuta.
I denne perioden skjer det fleire skifte i Ulstein, som er verdt å nemne i ei slik bok. Det blir mellom anna farvel med både lensmann og prest.
Vi som lever her ute langs kysten, er vande med at det går opp og ned i det lokale næringslivet. Vi har sett meir enn ein gong at skipsnæringane tek seg igjen etter bølgjedalar, skaffar nye oppdrag og går vidare. Frå skrivepunktet i 2020 ser vi at dette ikkje er like sjølvsagt lenger. Men framleis er det håp i hengande snøre; omstilling, nyorientering, nyskaping, andre beitemarker. Forfattaren av denne boka finn det nødvendig å skrive dette på dette punktet i teksten; minne om at det har vore dystre spådommar, men alltid funnest utvegar. Dette var nettopp i ei tid der det vart meir og meir tale om utflagging av industri og produksjon.