Kultur

Eilert Sundt utga i 1855 boken «Dødligheten i Norge – bidrag til kunnskap om folkets kaar».

I ei fantastisk samling av data om folk og aldersutvikling, har han mykje om dødelegheita frå 1825 og framover. Nesten 25% av guteborna døde før dei var 5 år og ca 20% av jentebarna. Dette skuldast mykje dødfødslar og heilt klart ernæringstilhøva i oppveksten. Han skriv:

Til neste år er det 45 år sidan ”Ulstein 2” gjekk på grunn og forliste i Rundesundet. Har laga denne artikkelen no, medan munnlege kjelder som opplevde forliset framleis lever.

“Ulsteins-kyrkja”

Snaud og kvit og kald hev kyrkja i Ulstein stade der no i 36 aar sidan ho vart flutt inn til Vik. Ho var daa ikring 30 aar gamall, og det var visst ikkje mykje merkelegt med henne før heller. Men som ho stod der etter flyttjingi var ho ikkje betre enn før, berre tomare og kaldare.

Det mest interessante trekket ved dei første lovene til Ulstein­foreininga er at dei legg så stor vekt på medmenneskeleg ansvar på det materielle planet. I føremålsparagrafen er det åndelege og det materielle sides­tilt: «Foreningen søger at afhjælpe ån­delig og timelig nød inden menighe­den». Dette var heller ikkje vanleg for indremisjons-foreiningane på Vestlan­det og igjen er det nok Anker si klo vi ser merke etter. Andre stader i lovene er formålet konkretisert: «Foreningens formål søges oppnået ved syges og fat­tiges understøttelse og pleie» og vidare «I foreningens møder udstilles en bøsse for bidrag til syge og fattige, og en an­den for bidrag til foreningens øvrige virksomhed».

Ole J. Vik tok til som lærar på Hatløya i 1930. l fem år var «han Vik», som me kalla han, læraren min i barneskulen der. Saman med familien si leigde han loftet i eit hus i Kyrkjegata (A. J. Botnen) i Ulsteinvik.

Siste halvdelen av 1800-talet var vekkjingstid i heile Skandinavia og det var vekkjingsvinda­ne som ga indremisjonsarbeidet fram­drift. Når rørslene vart fastare organi­serte, var det først og fremst for å halde vekkjingane vedlike og gjere dei be­rande.

Ærede forsamling

Vi er atter så heldig stillet at få feire den 17. mai i år også. Jeg er ingen taler, men har blitt oppfordret at tale, og derfor vil jeg forsøke at sige nogle ord i all enfoldighet. Da jeg våger at påståt at eg er en fullblods nordmann, som nedstammer fra de gamle vikinger, så kan jeg ikke finne et mer passende emne at tale om enn idrætt.

I min barndom og ungdom opplevde eg eit slags lokalkulturelt fenomen av eit heilt spesielt slag, nemleg 17. maitalane til Ludvik Moldskred. Eg kjenner til to, men det kan vere fleire. Den eine står i Levd Liv for 2023 (LL23). Manuskriptet til den andre er i Kjetil Ringstads eige, og det har eg kopi av.

Om vi studerer bilete av Ulsteinvik i starten på 1930-talet, vil vi sjå at det er berre ein hovudveg gjennom bygda. For å kome ned på Osnes måtte du om Reiten, og for å kome til Saunes måtte du legge vegen om Skollebakken. Berre bustadfeltet Bugarden åleine har i dag fleire bustadhus enn Ulsteinvik sentrum hadde den gongen. I dei sjøområda som på 1970-talet hadde vorte utfylte til store areal med fast land, var det på 1930-talet sjø, og på eit slikt bilete ville vi lengst inne sjå den såkalla Ringstadpiren med O. Ringstad & Sønners Trævarefabrikk, som seinare vart til Ulsteinvik Møbel- og Trevarefabrikk AS – og endå seinare Skeide Hus.

Sigrid Strand opna det nye Cubus-bygget sitt på Sanden i slutten av april 1986. Kundane strøymde til.

I 1981 er det stortingsval. Kva var det som råka landet vårt den hausten? Høgrebølgja i tidsrommet frå omkring 1975 og vel ti år framover var ikkje særnorsk. Ho prega fleire land i Europa, og inspirasjonen utanfrå var truleg viktig. Tankar om personleg fridom, valrikdom og marknad kom stadig sterkare inn i ordskiftet.

Etter store tap i 1994 måtte den administrerande direktøren i Ulstein Verft gå, og ny direktør vart Brynjulv Mugaas. Han vart sitjande heilt til Gunvor Ulstein tok over som konsernsjef i 1999.

I desember 1990 vart Ulstein kommune kåra til den beste i landet å bu i. Det var NRK P2 som stod bak kåringa, og kommunen utnytta dette så godt det lét seg gjere i tida som følgde.

To dagar seinare er rektoren og ordføraren avbilda i smilande samtale ved grinda til Sunnmøre Folkehøgskule på framsida av Vikebladet Vestposten: «Vi bør strekkje oss langt», er tittelen.

Laurdag 2. desember 2017 var det stor opning av Ulstein Arena. Det møtte opp mykje folk. Kultursjef Leif Ringstad, som hadde arbeidd mykje med det store prosjektet, fortalde dei frammøtte at han hadde håpt på 500-600, men så kom det dobbelt så mange!

Hødd slo på stortromma før cupfinalen den 25. november og leigde eit større areal på Youngstorget i Oslo og sette opp ein teltlandsby som skulle stå frå fredag til søndag i den aktuelle veka. Klubben rekna med å vere vertskap for 10.000 til 15.000.

Så var det striden om abortlova; ein kamp kyrkja engasjerte seg imot frå første stund. Lova slår fast at gravide kvinner sjølv kan avgjøre om dei skal ta abort, så lenge det kan skje før utgangen av 12. veke i svangerskapet, og så lenge det ikkje er medisinske grunner som taler mot det. Abortlova vart vedteken den 13. juni 1975 og verka frå 1. januar 1976. Ho har sidan blitt endra fleire gonger. Ein av dei som protesterte mest høglydt, var biskop Per Lønning. I 1975 tok han avskjed i protest mot den nye lova. Symptomatisk for det minkande kyrkjelege engasjementet mot abortlova, var det at Per Lønning igjen vart biskop i åra 1987-94 i Bjørgvin.

Det gjekk ei tid før dei heime fekk vite korleis det hadde gått med dei 77 frå Ulstein som hadde vore i krigen. Var nokon falne, eller var dei berre forseinka? Utruleg nok, alle frå Ulstein levde. Ingen var såra. Av 3000 møringar i felttoget, var det berre 18 falne.

Maken til kyrkjesylv skal du leite lenge etter. At det er gammalt gjer nok sitt, men å leite fram og finne ut kva som er meininga med alt som er krota inn, lyd ein ta god tid til. Her kan me berre ta med lite grann til å setje på sporet.

Vinteren 1964 starta Elfrid Sæter jentespeidararbeid i Ulstein. Sæter var no tilsett som sekretær i Sunnmøre krins av Norges kristelege ungdomsforbund. Det var på ein av fridagane sine at ho styrte med jentespeidarane. Julefesten ved Sunnmøre Ungdomsskule (snart Sunnmøre Folkehøgskule) vart i 1967 halden i nye lokale og samla mange hundre menneske. Nybygget vart vigsla i mars 1968 samtidig som skulen markerte 60-årsjubileum.