Alt i 1848 vart det sett opp skulestove i Vik. Ho stod ved Vikeelva litt ovanfor brua. Dette var første skulen vi kjenner til på landsbygda på Sunnmøre. Ein framsynt sokneprest, Wraamann, som også var ordførar, tok initiativet til at det vart bygt eit skulehus i Ulsteinvik. Det vart altså teke i bruk i 1848. Kommunen fekk litt støtte frå statleg hald; elles vart skulen reist mykje på dugnad. Men 20 år seinare vart skulehuset flytta til Halsen, der borna frå Vik og Skeide gjekk i lag. Martinus Bjørndal var lærar der frå 1868 til han gjekk av i 1907.

Hausten 1918 kom den 18 år gamle brandalsguten Bjarne Georg Brandal ned frå fjellet etter ein fisketur i Skinnalivatnet. Ikkje før var han komen heim, så lagst han ned med feber. Eit par døgn seinare, den 21. oktober, var han død. Symptoma var ikkje ulikt det dei hadde sett andre stader: brå, høg feber, hoste, smerter i auge, øyre og rygg, vondt i hovud og svelg, belegg på tunga, naseblod.

Vi skal bla oss tre år bakover i tid. Den 20. juni 2002 kan Vikebladet Vestposten endeleg opplyse lesarane om at kommunestyret har vedteke ny reguleringsplan for området Krushammaren-Halseneset. Planen omfattar både ny fylkesveg og utviding av folkehøgskulen på Reiten. SUFH har alt ei god stund hatt planar om å utvide, men kan ikkje starte før arbeidet med den nye fylkesvegen er i gang. Rektor Trond Berg håpar vegarbeidet kjem i gang så snart råd er før sommaren. Dreg det ut, vil også SUFH-prosjektet blir tilsvarande utsett. Eit par dagar før hadde styret i SUFH-bygg ved Sunnmøre Folkehøgskule sagt ja til detaljplanane for utbygging. No håpa rektor Berg å få starte utvidinga på Reiten i januar 2003.

Planlegginga til Ulstein Verft gjekk sin gang. Midt i august 1999 var konsekvensutgreiinga klar, og saka kunne sendast ut på høyring. Det var ikkje småtteri. Her låg det føre planar om ei utbygging på fleire hundre millionar kroner på Osnes. Investeringane skulle sikre framtida for Ulstein Verft, men dei store bygningsvoluma ville få visuelle konsekvensar.

Den 14. november 2002 ryddar Vikebladet Vestposten framsida. Over eit stort bilde av Trond Berg lyser overskrifta: «Vil kjøpe Ulstein Hotell – og omskape det til folkehøgskule». Til avisa fortel Berg at han tidlegare på hausten hadde teke kontakt med hotelleigarane om idéen, og at dei no så smått hadde byrja å forhandle om saka. Han skulle same kvelden i møte med politikarar i Ulstein. Men han understreka at dei jobba parallelt med planane sine for Reiten. Nybygget der var kostnadsrekna til 28-30 millionar kroner. I den same avisa stadfeste ordførar Jan Berset (H) at han kjende til at det hadde vore drøftingar mellom leiinga ved folkehøgskulen og eigarane av hotellet.

Søndagsskulen i Ulstein var nær knytt til indremisjonen dei første åra. Det var ein ung bakarsvein som tok med seg idéen til Ulstein. Han arbeidde rundt 1882 hos handelmann Rasmus Ulfsten, var frå Haugesund-området og heitte Peder Helland. Han kjende til søndagsskulen frå heimetraktene. Etter å ha samrådd seg med Johannes P. Skeide samla han borna på Osnes til søndagsskule.

Det er ikkje tvil om at gardsdrifta i Ulstein tok seg opp utover på 1800-talet, ikkje minst etter utskiftingane i siste halvdel av hundreåret. For teigblandinga hadde hindra utviklinga i jordbruket. Ei enkel sak som drenering av jorda var uråd, for vatnet frå grøftene ville berre fløyme utover teigen nedanfor og øydelegge eit godt granneskap. Derfor braut dei jord berre på tørre stader.

Mange har kalla åra frå krigen og framover til rundt 1970 for husmoras tidsalder. Dette har nok samanheng med industrialisering, urbanisering, og at jordbruket kom på vikande front i den forstand at stadig fleire huslydar no kom til å hente inntekta si frå andre aktivitetar enn jorda. Kvinnerolla blir dermed endra; husmora steller hus og passar born, medan mannen er på arbeid i industri, servicenæringar eller på sjø. Samtidig blir familiebanda gradvis annleis; det er ikkje lenger like sjølvsagt at storfamilien bur nokså samla, og dermed blir nettverket mindre om det skulle støyte noko til.

Utover i 2001 tek Ulstein-samfunnet nye sprang. I slutten av mai 2001 gir politikarane skjenkeløyve til den nye restauranten Matlyst i 1. etasje i Convex-bygget. I tillegg til mat og drikke skal utestaden vere kunstgalleri med ambulerande utstillingar og delikatesseforretning. Sidan opninga sommaren 2001 presenterte Matlyst ei ny utstilling kvar månad. I desember kunne eigar og kunstmesen Bjarne Wærdahl by publikum kunstverk av Odd Nerdrum.

I 1920 skjedde det noko som har vore avgjerande for samferdselsutviklinga og kommunikasjonane på Sunnmøre, ikkje minst i eit øysamfunn som Ulstein. Møre og Romsdal Fylkesbåtar (MRF) vart stifta. Det skal vi straks kome attende til, men først nokre riss omkring transport og samferdsle:
– Den 27. juni køyrde eg for første gong med bil frå Hareid til Hjørungavåg, skriv Johan Bjørndal i eit dagboknotat frå 1916. Han fortel ikkje noko om kven som køyrde bilen, men truleg følgde han den første bilen som kom til Hareidlandet nettopp i juni dette året.

Men vegen fram var ikkje rettlinja og brulagd med gull og glitter. Våren 2005 gjorde tre politikarar eit alvorleg forsøk på å få saka opp til ny vurdering. Den 26. mai får Vivian Roppen (SV), Gry Dimmen (Sp) og Lill-Marit Baade (Frp) heile framsida til Vikebladet Vestposten – med overskrifta: «Set bremsene på i kulturhussaka». Avisa fortel at dei tre vil prøve å stoppe planane om eit felles hotell- og kulturhus inntil vidare. Med ein underskriftsaksjon ville dei prøve å få saka opp i kommunestyret gjennom det nye instituttet for innbyggjarinitiativ, innført i kommunelova frå 2003.

Trekantprosjektet har vore ei av dei aller viktigaste sakene i Ulstein kommune dei siste 50 åra. Vi kan slå fast at denne saka har kome til å stå som eit symbol på korleis privat-offentleg samarbeid kan gi ein kommune nye hopp i utviklinga. Om vi går inn i tidsmaskinen og stiller klokka 15-20 år attende, vil vi knapt kjenne bygda igjen i høve til det vi ser i dag. Men prosjektet møtte også motstand. Truleg var motstanden og diskusjonane med på å gjere sluttresultatet betre for innbyggjarane.

Hans Gisle Holstad frå Hareid kom til Hødd hausten 1964 og vår såleis med på oppkøyringa til det som skulle bli den første sesongen i den såkalla gullalderen, 1965, og det direkte opprykket til toppdivisjonen då. Hans Gisle hadde spelt på Hareid. No hadde han lyst til å prøve seg på eit høgare nivå.

Spanskesykja var ein pandemi som herja bygdene i eit års tid. Men på det jamne tok tuberkulosen fleire liv og førte vanlagnad med seg i mange heimar. I 1900 kom det ei eiga tuberkuloselov som kravde at alle legar rapporterte inn sjukdomstilfella. I 1910 melde distriktslegen at lungetuberkulose syntest å auke i Ytre Herøy og til dels i Sande, men elles såg ut til å vere i tilbakegang.

Kanskje var 1933 det verste året. Då slo både Lofotfisket og torskefisket på Møre feil. Båtane frå Hareidlandet dreiv også fiske i fjernare farvatn, til dømes sildefiske ved Island. Dette kunne til ei viss grad kompensere for svikt i andre fiskeri. Men også prisane på sild og anna fisk var låge desse åra. I april 1935 rykte presten Hjalmar Storeide ut med ein stor artikkel i Sunnmøre Arbeideravis: «Brems fiskinga!» Han meinte at fiskerikrisa var ei overflodskrise. Det var overflod på fiskarar: – Skaff jord til alle som vil dyrke ho. Gjer den udyrka jorda til allemannsland, var rådet frå Storeide (Rabben 1978).

Kva med fastlandssambandet? Først og fremst var det Eiksundsambandet som fekk merksemd på 1990-talet. Folk hadde ikkje høyrt mykje til Hareid Fastlandssamband på lenge. Men planane var ikkje skrinlagde. I mars 1993 kunne lokalavisa fortelje at konsulentane var i ferd med å justere planane etter det nye regelverket for undersjøiske tunnelar. Hareid-tunnelen skulle få ei stigning på åtte prosent og bli 17 kilometer lang. Olav Fure var framleis styreleiar.

I mars 1930 kjem følgjande melding i Vikebladet: – Dei dårlege tidene som no gjer seg gjeldande over heile verda, blir prega av veldig nedgang i kjøpeevna. Det blir klaga i dei fleste bransjar over at publikums kjøpeevne sviktar, lagera blir overfylte og produksjonsstans og arbeidsløyse følgjer.

Då tyskarane stasjonerte den første avdelinga si i Dragsund, tok dei huset til bruvaktar Nykrem på Dragsundsida. Men etter at dei norske MTB-båtane hadde tenkt seg gjennom her, forsterka tyskarane vakthaldet ein god del. No måtte fleire av dei som budde på Garnes-sida, flytte frå husa sine.

Idéen om eit bygg på og ved tomta til Ulstein samfunnshus såg dagsens lys rundt 2005-2006. I mars 2011 presenterte lokalavisa eit nytt trappetrinn i idéen: Ulstein Arena kunne om nokre år ligge der midt i sentrum med symjebasseng, idrettshall, bibliotek og klatrehall. Men først måtte kommunen på økonomisk friarferd til næringslivet. No hadde Lund + Slaato Arkitekter vunne konkurransen om Ulstein Arena. Dei hadde kalla forslaget sitt Next Level, og midt i mars 2011 var arkitektane i Ulsteinvik for å presentere teikningane for politikarar og næringslivsfolk. På den gamle samfunnshustomta mellom Kyrkjegata og Gjerdegata hadde arkitektane teikna eit bygg som ville få byen Ulsteinvik til å ta nye steg opp i divisjonane, slo lokalavisa fast. Totalt skulle bygget bli på 14.000 kvadratmeter, medrekna parkeringsplassar under jorda.

Midt i mars 2015 hadde prisen på Ulstein Arena kome opp i 268 millionar kroner. Kommunen hadde no fått inn tilbod på prosjektet, og kultursjef Leif Ringstad orienterte kommunestyret. I økonomiplanen var det budsjettert med 228 millionar kroner, og så skulle kommunen få 26 millionar i spelemidlar. Låneramma var 202 millionar. Kommunen måtte dermed løyve 21 millionar kroner meir.