Snaud og kvit og kald hev kyrkja i Ulstein stade der no i 36 aar sidan ho vart flutt inn til Vik. Ho var daa ikring 30 aar gamall, og det var visst ikkje mykje merkelegt med henne før heller. Men som ho stod der etter flyttjingi var ho ikkje betre enn før, berre tomare og kaldare.
Det mest interessante trekket ved dei første lovene til Ulsteinforeininga er at dei legg så stor vekt på medmenneskeleg ansvar på det materielle planet. I føremålsparagrafen er det åndelege og det materielle sidestilt: «Foreningen søger at afhjælpe åndelig og timelig nød inden menigheden». Dette var heller ikkje vanleg for indremisjons-foreiningane på Vestlandet og igjen er det nok Anker si klo vi ser merke etter. Andre stader i lovene er formålet konkretisert: «Foreningens formål søges oppnået ved syges og fattiges understøttelse og pleie» og vidare «I foreningens møder udstilles en bøsse for bidrag til syge og fattige, og en anden for bidrag til foreningens øvrige virksomhed».
Siste halvdelen av 1800-talet var vekkjingstid i heile Skandinavia og det var vekkjingsvindane som ga indremisjonsarbeidet framdrift. Når rørslene vart fastare organiserte, var det først og fremst for å halde vekkjingane vedlike og gjere dei berande.
Maken til kyrkjesylv skal du leite lenge etter. At det er gammalt gjer nok sitt, men å leite fram og finne ut kva som er meininga med alt som er krota inn, lyd ein ta god tid til. Her kan me berre ta med lite grann til å setje på sporet.
Omgrepet «foreining» er ikkje så gammalt som ein kanskje skulle tru. I Norge dukka det opp for første gong i 1840- og 50-åra. Utetter hundreåret skjedde det ei vakning – ei utvikling frå elite-engasjement til masse-engasjement. I samtida snakka ein om «assosiasjonsånden». Foreiningane gjorde kulturell aktivitet til eit tilbod for dei mange.
Osnes Bedehus fekk svært mykje å seie som sentrum for det kristelege arbeidet i Ulstein. Etter si tid var det eit stort og tidhøveleg forsamlingshus. Det var omlag 19 alen langt og 14-15 alen breidt. Det hadde to galleri, eit i kvar ende, og talarstolen var plassert midt i salen ved eine langveggen.
I byggjenemnda vart desse med: sokneprest Wisløff, Johannes Skeide, Bernt Osnes, Karl Strandabø, Ole Myklebust og Hans Dimmen. Når det gjaldt å administrere, ordne flyttinga, vart alle snøgt samde. Mykje måtte gjerast på dugnad eller pliktarbeid. Alle som åtte matrikulert jord ytte gratis arbeid og dei som ikkje åtte jord skulle yte halft så mange arbeidsdagar. Dagsverka vart vurderte i pengar, om sommaren til kr. 2,- pr dag og om vintaren kr. 1,-.
Vi kan lettast forklare det vanskelege ordet liturgi med omgrepet orden. Gudstenesta har ei fast liturgi – orden – der lekk for lekk knyter seg til kvarandre i bøner, skriftlesing, song og preike. Kyrkjeåret, som tek til med 1. sundag i advent (ca. 4 veker før jul), har sitt faste innhald frå tid til tid. IKO sin plansje: «Kirkeårets kalender» gjev ei god innføring om inndelinga av hovudbolkane, advent, Kristi openberring, faste, tida etter påske til pinse (festhalvåret) og etter prinse trieningstida (det festlause halvåret).
I september 2002 er det ny visitas med biskop Odd Bondevik. Visitasmeldinga startar med å vise til at prestegjeldet har lange tradisjonar når det gjeld positive og byggjande aktivitetar, ikkje minst gjeld det idrett, musikk og kor.
Desse har vore formenn i foreininga:
I vår tid susar me framom kyrkjestaden med bilane utan å leggje merke til meir enn at her er ein svær steingard. Me burde ta oss tid til å stogge. Steingarden og jordstykket innfor gøymer på så mange minne. Noko kan me vite, men mykje og det meste vil alltid vere ein løyndom.
Nokre kilometer utom Ulsteinvik ligg garden Ulstein, som heile heradet har fått namn etter. Her har vare hovdingsæte og storfolk har budd her i eldre tider. Garden Ulstein vart ein samlingsstad for folket som budde langs strendene og på dei næraste øyane.
Eg møtte mora mi, Hilma Thea Ulstein Sundgot, først då ho var 37 år gammal. Då blei ho mora mi, men då hadde ho også hatt eit sterkt levd liv, spesielt dei ni åra før.
Så kom den tyske teologen Martin Luther (1483-1546). Han var munk og vigd til prest, men levde det meste av livet sitt som professor i teologi ved universitetet i Wittenberg. I 1517 skal han ha publisert 95 læresetningar (tesar) med kritikk av avlatshandelen i pavekyrkja.
Tanken om å flytte kyrkja heldt seg levande. Det var ei uroleg tid på «kyrkjefronten» fyrst i 1870-åra. Hareid og Vartdal høyrde ikkje berre til same prestegjeld, men bygdene hadde heradstyre i lag med Ulstein. På Vartdal arbeidde dei med å få verte utskilt til eige sokn og byggje eiga kyrkja, og på Hareid strava dei verre med ei kyrkje der tårnet vaks opp gjennom, taket, og mange meinte at eit nytt bygg måtte kome på tale.
Folk i inste delen av soknet gjorde straks ein framstøyt.
Før me fortel om huset, den gamle kyrkja, skal me sjå på nokre gravminne. Dei er ikkje mange att. Heller ikkje er dei så gamle som ein kunne vente.
Til 100-års-jubileet for Ulstein Indremisjon laga Kristen Ulstein Hatlebrekke eit jubileumsskrift. Under arbeidet kom han over ein handskriven biografi om Johannes Skeide, ein føregangsmann på mange område.
Når Ulsteinvik Indremisjon nå rundar dei hundre år, er det ei stor glede å få helsa frå Det Vestlandske Indremisjonsforbund. Det er inspirerande å tenkje på at det i mange av våre bygder har vore organisert indremisjonsarbeid i så lang ei tid som hundre år.
Opplysningstida var ei åndsretning som kom til Europa på 1700-talet. Ho skulle kome til å prege mange prestar i Danmark-Noreg i fleire tiår, med vekt på fornuft, kunnskap og vitskap.