Det internasjonale biletet som rammar inn 1960-talet, er prega av kald krig og frykt for atomkrig. Sovjetrussarane går inn i 10-året med eit forsprang med omsyn til romfart; Gagarin blir første menneske i verdsrommet då han blir send i veg 12. april 1961. Men amerikanarane vinn kappløpet mot månen: Den 20. juli 1969 gjekk mennesket for første gong på månen. Mellom merkesteinane elles er drapet på president Kennedy, opptrappinga av Vietnam-krigen og ungdomsopprøret i 1968. Det siste førte til radikalisering også lokalt, men kanskje for alvor først etter 1970.
Ei nyheit som fekk merksemd i midten av januar 2019, var lagnaden til Kongsberg Evotec. Tysdag 15. januar sende Kongsberg Gruppen ut ei pressemelding der dei fortalde at dei hadde selt Kongsberg Evotec til investeringsselskapet Rome AS, kontrollert av ulsteiningen Jogeir Romestrand. Med dette var han tilbake i den maritime utstyrsbransjen etter nokre år med andre aktivitetar. Det høyrer med til historia at Romestrand var mellom aksjonærane i det som tidlegare heitte Evotec, som vart kjøpt av Kongsberg i 2011. No ville bedrifta, med kring 50 tilsette, få tilbake det gamle namnet sitt, Evotec. Kongsberg tok formelt over Rolls-Royce Commercal Marine i april 2019. Kjøpet førte nokså raskt til at Kongsberg Gruppen kutta 260 stillingar. Dette og ein del andre tiltak skulle spare konsernet for kring 200 millionar i året, og innan 2022 skulle innsparingane kome opp i 500 millionar i året. Om lag 100 av dei 260 jobbane vart kutta i Noreg.
Sidan starten av april 2004 hadde reiarlaget Island Offshore i Ulsteinvik nærast i det stille rusta seg opp til å bli verdsleiande innan brønnvedlikehald med skip som var klassifiserte som flytande riggar. Men sjølv om brønnvedlikehald hadde stor merksemd, la dei like stor vekt på dei andre avsnitta i reiarlaget.
I starten av juli 2014 kom meldinga om at Rolls-Royce Marine skulle kutte 350 stillingar, denne gongen leiarar og mellomleiarar. Då hadde bedrifta alt sagt opp ein del produksjonsarbeidarar. Marknaden var særs krevjande. Redaktør Anne Gry Eilertsen skreiv i leiaren sin 23. mai 2015: – Nesten dagleg kjem det meldingar om at maritim næring slit. Rolls-Royce skal før året er omme kutte over 300 stillingar, 40 norske skip ligg i opplag, mellom desse skip frå både Ulsteinvik og Fosnavåg. Konsekvensen er permitteringar og oppseiingar. Mykje tyder på at det vil kome fleire slike meldingar. For dei som brått står utan arbeid, er situasjonen dramatisk. Ikkje minst for dei som er i etableringsfasen og sit med store huslån.
Det var tunge tider og mange hadde mist arbeidet. Men innimellom kom det oppmuntrande meldingar. I januar 2017 hadde Ulstein Verft sikra seg kontraktar på levering av to nye skip til ein samla verdi på 1,5 milliardar kroner. Det gjorde at mange av dei om lag 200 permitterte kom i arbeid igjen. Kontraktane gjaldt bygging av eit offshore vindfartøy og ei hybridferje til Color Line. På det meste var også 40 av 47 ingeniørar ved Ulstein Verft permitterte. No fekk alle jobb igjen.
Torsdag 8. januar 2015 var det offisiell opning av den nye, store Ulsteinhallen. Hallen hadde vore opna for aktivitetar før dette, men no skulle det formelle på plass. Først var det talar og omvising for dei mange aktørane som hadde vore involverte i prosjektet.
Av boka Lagunen og stormen går det fram at forfattaren sjølv, Ragnar Ulstein, var første mann heim av dei ulsteiningane som hadde vore borte under krigen. Han fortel gripande om heimkomsten. Først i bil til Folkestad – frå Ytre Sunnfjord om ettermiddagen 16. mai 1945. Der nede hadde han lege med ein styrke på 70 mann mellom anna for å halde vakt ved tyske fort og festningar ved kysten. No var situasjonen under kontroll, og ved Folkestad låg ein båt og venta på han. Turen gjekk til Eiksund, og der stod HS-folk frå Ulstein med bil og var klare til å skysse Ragnar heim.
Sjølv om det har kome mykje kapital til bygda, strandar planane om kulturhus i denne omgang. Alt i juli 1999 får innbyggjarane vite at prosjektet manglar pengar. Huset er kostnadsrekna til 64 millionar kroner. I tillegg trengst det frisk kapital til drifta den første tida. Styringsgruppa er optimistar og går inn for full utbygging på den utpeikte tomta på Sanden ved Saunesosen. Men fleire politikarar er skeptiske. Det stundar til kommuneval, og parti som Venstre og KrF meiner kommunen må løyse andre oppgåver først: – Så svak som kommuneøkonomien er no, er det andre oppgåver enn kulturhus som må prioriterast, sa Lars Langnes (KrF) i intervju med lokalavisa.
Men tida var enno ikkje heilt moden til å ta i bruk det verkeleg store framsteget, nemleg elektrisiteten som på denne tida vart teken i bruk i stadig fleire stader i landet. I Ulstein snakka folk helst om å demme opp store vassbasseng. Ved ei slik vassregulering kunne drivkraft frå vasshjul nyttast til nye og større verksemder. I 1913 tok dei såleis til å setje opp ei bygdemylne ved Ulsteinelva. Ho skulle gi eit større utval mjøl og gryn enn det hadde vore tidlegare på dei små gardskvernene (Johan Ottesen 1992).
Korleis pregar tragediar og død tankar og åndsliv mellom folk? I den perioden vi no er inne i, gjer medisinen ytterlegare framsteg; sjukdommar som tuberkulose, lungebetennelse, influensaepidemiar og poliomyelitt blir gradvis slegne tilbake som dødstruslar. Fødslar med tidleg barnedød blir òg sjeldnare. Arbeidslivet på sjø og land blir tryggare enn det hadde vore i tiåra før krigen.
Ein rapport frå distriktslege Sellevold i Ulstein om kontroll av svangre viste at det hadde vore mykje mindre blodmangel mellom dei gravide i 1946 enn i krigsåra. Det hadde vore utført kontroll av spedborn og småborn i Ulstein heile året. Det var jordmora som stod for kontrollen, oftast saman med ein av legane: – Med omsyn til helsa hos desse borna må vi seie at den stort sett har vore god. Mødrene er særs interesserte i godt stell og ernæring, og dei har vore flinke til å gi borna sine bryst og er lydhøyre for rettleiing.
Etter ein artikkel i lokalavisa sommaren 1995 tok mange kvinner kontakt med skipsindustrien med spørsmål om arbeid. Det førte til at Arbeidskontoret starta eit 19 vekers kurs ved Ulstein Verft spesielt for kvinner. Verftet hadde hatt kvinner som sveisarar heilt sidan 1970-talet, om dei ikkje var så mange. Men i 1995 var dette ikkje lenger uvanleg. Den eldste kvinnelege sveisaren ved bedrifta var no 64 år.
Onsdag 8. oktober 2003 kallar rådmann Hans Jakob Sandanger inn til pressekonferanse for å legge fram konklusjonen sin. Dagen etter får lesarane det til morgonkaffien: «Lèt igjen døra for trekantprosjektet», er overskrifta på framsida av lokalavisa, som har illustrert oppslaget med ein alvorleg rådmann i ferd med å late att kontordøra si: – Prosjektet er godt, seier Sandanger til avisa, men ikkje mogleg for kommunen økonomisk. Han forklarer at økonomiplanen frå før ligg an til eit underskot på 11,6 millionar kroner det komande året. Då er ikkje trekantinvesteringane medrekna. Dei vil kome som ein ekstra årleg kostnad på 3,1 millionar kroner. Dermed hadde politikarane fått tala på bordet. Formannskapet skulle handsama Trekantsaka 16. oktober, kommunestyret 23. oktober.
I perioden frå kring 1960 til 1972 gjekk Ulstein kommune gjennom ein vekst som nesten mangla sidestykke i landet. Asker var den einaste kommunen som hadde større vekst i tiåret fram til 1972. Ulstein skilde seg også ut på andre felt. I heile landet var det i slutten av 1972 berre fem kommunar som hadde arbeidd ut og godkjent generalplanar. På dette tidspunktet var generalplanen for Ulstein for lengst utarbeidd. Men utviklinga i kommunen hadde alt på fleire område passert prognosane som var rekna ut fram til 1972. Generalplanen måtte derfor revurderast. Veksten var spesielt overveldande på bustadsektoren. På dette området hadde kommunen passert prognosane for 1990!
På riksplan er det ved inngangen til denne perioden ei sak som meir enn noko pregar den politiske debatten, EF-spørsmålet. I 1970 vedtok Stortinget mot 17 røyster å fornye søknaden om medlemskap. I 1971 hadde regjeringa Borten gått. Koalisjonssamarbeidet hadde teke til å bli tynnslite, til sist så tynt at regjeringa sprakk på ein bagatell: Medan medlemskapstingingane gjekk føre seg, kom det for ein dag at statsministeren på ei flyreise hadde vist ein fortruleg rapport frå ambassaden i Brussel til leiaren for Folkerørsla mot medlemskap i EF, Arne Haugestad.
Innlegg i lokalavisa fortel mykje om kva vilkår innbyggjarane levde under. Etter eit foreldremøte på ein skule skriv ei mor eit innlegg i Vikebladet og uttrykkjer otte for borna og oppveksten: – Skulle det ikkje kunne la seg gjere å lære borna å få nokre høgare interesser enn dei fleste ungdommar her har no, utan at foreldra må betale massevis av pengar for kvart barn? Dei fleste veit at det ikkje er så gode tider her no at alle kan greie det; slett ikkje dei som har ein stor barneflokk (…). Når borna skal på søndagsskule søndag morgon, finn dei flasker og ting som verre er, etter vegane, prøver leivningane på flaska, spør etter kva mangt skal tyde; då trur eg det er best vi hjelpest åt alle saman. Mange av gutane røykjer òg; det har eg sett så mang ein gong, skriv ho mellom anna.
Det hadde sjølvsagt vore initiativ frå satsevillige sjeler med kapital i Ulsteinvik før òg. Men no kjem det eit oppslag i lokalavisa som signaliserer at noko meir kan vere i emning: Lokale investorar som vil gjere sitt for å endre bygdebyen. Bjarne Wærdahl er først ute i denne nye bølgja. I avisa gjer han seg til talsmann for selskapet Bard Vekst og melder si interesse for Geileneset: – Vi verker etter å kome i gang. Vi treng eigedom og har kapital, slår han fast.
– Det er ingen diskusjon lenger, spør du meg, vi må innføre eigedomsskatt, meinte rådmann Einar Vik Arset då han orienterte det nye kommunestyret om arbeidet med budsjettet for 2016. Rådmannen viste til at tidene hadde blitt trongare for næringslivet og at kommunen neppe ville få like gode inntekter dei neste åra. Dette var 4. året på rad at Vik Arset tok til orde for eigedomsskatt i Ulstein. Han meinte gevinsten første året ville lyde på vel 13 millionar kroner.
Første nyttårsdag 2008 tok selskapet Tide over sambandet Hareid-Sula. Med det var ein epoke på åtte år for ferjeselskapet Hurtigruten AS over for dette sambandet. Frå 1. januar 2009 skulle hurtigbåten Tideekspressen bryte bølgjene over Breisundet.
Saman med rådmann Asbjørn Waage var kommuneingeniør Bjarne Reite ein av dei som må seiast å vere far til det nye Ulstein. Då han hadde den siste arbeidsdagen sin på Ulstein rådhus og vart pensjonist i slutten av september 1985, laga Vikebladet eit lengre intervju med han. Reite kom til Ulstein i 1962, akkurat då utviklinga i kommunen verkeleg fekk fart på seg.