Krigsminne

I 1941 vart alle evakuerte til England. Me kom til Glasgow og vart innkvarterte på ein heim for gamle senile. Eg fekk valet mellom å gå inn i flyvåpenet, marinen, armeen eller handelsflåten. Eg valde marinen, vart utdanna som kanoner for handelsflåten, og gjekk inn i Sjøforsvarets Skytteravdeling i Handelsflåten (SSH). Populært vart avdelinga kalla Sjøforsvarets Siste Håp. Eg vart plassert på den norske båten Charles Rasin; den gong ein av dei største norske tankbåtene. Dette var i august 1941.
Dei to neste åra var det å gå i konvoifart mellom USA og England. Lasten var flybensin. Dette var i 41 og 42, då tyske ubåtar herja som verst. Det var ei forferdeleg fart. Konvoiane var dårleg beskytta av marinefartøy, og mange båtar vart torpederte på mest kvar einaste tur. Spesielt hugsar eg ein konvoi hausten 42. Me var over 60 båtar som gjekk frå Halifax og berre 28 kom inn til Liverpool. Dei tyske ubåtane var som ulveflokkar. Det var forferdeleg å sjå båtane gå i lufta og mannskapet hoppe i sjøen. Konvoien måtte berre halde farta, så me kunne ikke stoppe å ta opp folk. Det var å sjå sjøfolka fare attmed skipssida og høyre dei rope om hjelp. På overfarta var det å ha på seg klede og redningsvest natt som dag.

Torpedert to gonger

Sjølv vart eg torpedert to gonger. Første gongen var i mars 1942. Charles Rasin var med i ein konvoi som skulle til Sør Afrika, men me var 10-12 tankbåtar som skulle til USA. Konvoien gjekk derfor langt vest, men frå Karibien skulle me gå åleine. Ein rekna med at det var fritt for ubåtar så langt vest. Der tok me feil. Alle båtane vart torpederte. Charles Rasin vart treff av fire torpedoar. Det var bekande mørkt, men me greidde å få ut livbåt før båten gjekk ned. Det som gjorde mest inntrykk på meg, var at donkymannen om bord tørna fullstendig galen. Han hadde vore med på to toepederingar før. Me dreiv rundt i 6 døgn før me vart tekne opp av ein amerikansk destroyar. Tørsten var det verste. Destroyaren tok oss inn til Puerteo Rico. Der vart me verande pengelause og mest klelause i to veker, før turen gjekk til New York. Etter ein tur til ein marineleir i Canada, var det å mønstre på ny båt i New York. Båten heitte Sir James Clark Ross og var eigentleg eit kvalkokeri, som no hadde blitt sett inn i tankfart.

Den andre torpederinga ber Ola om å få sleppe å snakke om. Eg forstår at det er hendingar i eit menneskeliv som det er for grusomt å rippe opp i. Samtalen stoppar opp, Ola blir still og tagal. Då kjem kona Inger med god mat og kaffi, og litt etter litt finn me att tonen. Ola held fram med forteljinga:

Krigen i Stillehavet

Etter andre torpederinga vart eg mønstra på ein båt som heitte Roseville. Dette var våren 1943. Båten var leigd av den amerikanske armeen som troppetransportskip, og me vart sette inn i troppetransport til øyene i Stillehavet. Krigen mot Japan rasa som verst, og det var ei sterk oppleving å sjå alle desse 18-20 – åringane gå i krigen. Me var med på tre invasjoner: på Fillipinene, på New Guinea og på ei øy like ved Okinava. Under invasjonene var det eit inferno av bomber og granatar fra japanske fly, og som kanoner hadde eg meir enn nok å bestille. Det verste var dei japanske sjølvmordsflygarane. Dei flaug fullasta med ammunisjon rett mot målet, og det var mest uråd å verne seg mot dei. Heldigvis vart ikkje vår båt treft.

Eg var med i troppetransporten i Stillehavet heilt til freden kom. Etter at krigen tok slutt, gjekk me tre turar til Europa og henta amerikanske soldatar. Deretter mønstra eg av som kanoner og fekk meg jobb som matros i Klavenes-rederiet. Til Noreg kom eg ikke før i 1947.
Ola Molvær har så mykje å fortelje. Det meste handlar om krig og død. Eg snakkar frampå om at det også må ha vore positive opplevingar som gjorde at dei fleste trass alt greidde det kollosale psykiske presset. Ola tenkjer seg om, og seier at han vil trekke fram to forhold som betydde mykje for han under krigen:

Faren min, Elias Molvær, seilte også ute under heile krigen. Først i tankfart på den Engelske kanal dei to første krigsåra, og så i konvoifart mellom USA og England resten av krigen. Hausten 1941 møtte me kvarandre heilt tilfeldig i Glasgow, og det var einaste møtet under heile krigen. Dette møtet i Glasgow var så rørande og sterkt, og det døgnet me fekk i lag den gongen gløymer eg aldri. Det var ein heller tafatt 18-åring som tok avskjed med faren den gongen i Glasgow. Men me lovde å skrive til kvarandre, og me heldt brevkontakt gjennom heile krigen. Far hadde mange sterke opplevingar gjennom heile krigen, men han ville aldri snakke om dei.

Skryt av norskamerikanarane

Det andre positive eg vil trekke fram, er den måten norskamerikanarane på Vestkysten tok imot oss på dei åra me gjekk på Stillehavet. Så snart båtane kom i land, møtte dei opp og tok vare på oss. Dei arrangerte rundturar, dansekveldar med underhaldning og innlosjerte oss privat. Dei visste ikkje kva godt dei skulle gjere for oss. Takka vere denne omsorga greidde me å roe ned nervene så nokolunde til neste tur.

Ei humoristisk hending

Eg kan også fortelje ei meir humoristisk hending. På ein marinebase i Canada traff eg ein ålesundar som heitte Erling Rasmussen. Han var pengelaus og jakkelaus. Det var ein kjekk kar, og eg gav han jakka mi og litt lommepengar. Han vart så takknemleg at han lovde meg yngste søstera si når krigen var slutt. Erling heldt ord. Då eg endeleg kom heim i 1947, varte eg presentert for den yngste søstera, som heitte Inger. Inger vart kona mi og Erling vart svogeren min.

Dårlig behandling av norske sjøfolk

Behandlinga av norske sjøfolk etter krigen, er eit tema som Ola Molvær nødig vil snakke om. Eg ber han likevel seie litt om dette på ein kortfatta måte slik han personleg opplevde etterkrigsåra:

Etter at eg gjekk i land i 1947 prøvde eg å kome inn på styrmannskulen, men det var det ikkje snakk om. Heller ikke var det råd å få seg arbeid. Norske styresmakter hadde kort og godt ikke bruk for oss, og me følte at dette var takka for at me hadde kjempa ute under heile krigen. Behandlinga var så ussel at mange krigsseglarar kort og godt reise frå landet. Svogeren min, Erling, emigrerte t.d. til Australia. Eg trur den den dårlege behandlinga og mangelen på anerkjenning av innsatsen me hadde gjort, var hovedårsaka til at så mange krigsseglarar bukka under etter krigen.

Ola Molvær slo seg gjennom som sjømann i kystfart og som fiskar så lenge helsa heldt. Han fekk som så mange andre krigsseglarar både fysiske og psykiske plager. Kor store problema har vore, er det berre den næraste familien som veit. Ola understrekar at familielivet har vore den beste terapien. Spesielt understrekar han den «medisinen» det var då han fekk attpåklatten Ole Inge i 1965.

Eg takkar for praten i den koselege heimen på Støylane, og eg veit med meg sjølv at eg no har snakka med ein representant for den gruppa som tok den hardaste støyten under krigen.