Hans B. Osnes

Tida på Stord hadde vekt radikale tankar. Utan å veta det på førehand hadde han hamna i eit «målreir» og vorte riven med. H.B. fekk der høyre foredrag av Jens Tvedt, Oddmund Vik, Lasse Trædal m.fl. om nasjonale emne. Dette var ei stor oppleving for ungguten, og det sette varige spor. Det tende ein eld som varde heile livet. H.B. fekk no ein mellombels lærarpost på Moltu i Herøy kommune, og kom snart i opposisjon med dei «fine» høgrefolka i bygda, og då han året etter fekk lærarpost i Ulstein, fekk han med seg nokre ivrige ungdommar og skipa eit venstrelag. Dette var å gå for langt av ein lærar, og han vart kalla inn til prestekontoret, der presten Nils Christian Anker bad han om å slutte med radikalismen. Verre vart det då han i 1894 skaffa det reine norske flagget og heiste det på hustaket heime på farsgarden, då faren -høgremannen – hadde gått til 17. maistemne. Etter dette måtte han røme frå bygda og søkte og fekk posten som lærar og kyrkjesongar i Nordberg i Sjåk. Dette var i 1895 og H.B. var då nygift. Kona Lisa vart sjuk og dei reiste til Ulstein att, der H.B. hadde ein 12 vekers framhaldsskulepost. På nyåret 1898 reiste han til Volda og tok der seminareksamen etter eit halvt år med toppkarakterar.

I 1899 byrja han som lærar og kyrkjesongar i Fiksdal i Romsdal. På grunn av sjukdom måtte han slutte og reiste heim til Ulstein og kjøpte handelsstaden Borgarøya.

Det var dårleg stell på Borgarøya både med bygningane og garden. H.B. var rekonvalesent og hadde aldri hatt lyst til jordarbeid. Nei, dette foretaket var av naud og ikkje av lyst. For å spe på innkomsten fekk H.B. arbeid som ferdatalar for I.O.G.T.-rørsla om vinteren. Borna var no so store at dei kunne hjelpe til på garden. Ruta hans var imponerande: Gudbrandsdalen, Agder, Rogaland, Møre og Sør-Trøndelag. Denne reisinga heldt han på med fram til 1913, då han vart ordførar i Ulstein og Hareid, frå 01.01.1914, og av den grunn måtte halde seg heime, same tid som han fekk ein mellombels lærarpost i eit og eit halvt år på Borgarøya. Første verdskrigen tok til i 1914 og med den ein kraftig økonomisk oppsving i landet. H.B. hadde då vore medlem av kommunestyret og formannskapet og dertil vore varaordførar ein periode, så han var ikkje heilt politisk uerfaren som ny ordførar.

Med oppgangstider og trang til nyskaping kom der krav på maskiner som kunne drive ny industri i bygda, Private selskap hadde allereie byrja å drage telefonliner frå telefonsentralen i Ulsteinvik til grendene i kommunen, også Borgarøya. Men det store nye kravet i tida var elektrisitetsverk. Elektrisiteten kunne gi lys, varme og setje hjula i gang. Takk vere framsynte personar i kommunen vart det etter mange og lange møte gjort vedtak i soknestyret om bygging av nytt elektrisitetsverk i Ulsteindalen. Dette er kanskje det forholdsvis største, viktigaste og dyraste lyftet som Ulstein kommune nokon gong har gjort. Som ordførar var H.B. ein sterk pådrivar i denne saka, og Ulstein elektrisitetsverk vart overlevert frå byggekomiteen til kommunen laurdag 15. desember 1917. Det var svært godt fiske i krigsåra og investeringsviljen var stor blant folk.

Borgarøya kunne by god hamn og gode tilflot for fiskebåtar. I 1914 kjøpte han sarnan med Edvard Molvær, Johannes Hatlø og Johs. Osnes fiskedampskipet «Mjølner», på same tid som han bygde ny, stor sjøbud på Borgarøya. «Mjølner» vart seinare seld til Johs. B. Osnes, og H.B. kjøpte åleine D/s «Toronto» frå Nordland. Denne båten vart so omdøpt til «Borgarøy». Fjøra som gjekk heilt inntil begge gavlane av vånehuset på Borgarøya, vart gjenfylt med sprengstein, og ein fekk dermed større opplagsplass for sildetønner og turkehjellar for fisk. Ny stor løe sto ferdigbygd i 1917, og det vart gjort innvendige endringar og vølingar av våningshuset. Det vart også utført nyrudning av jord. Det var no mykje arbeidsfolk på Borgarøy, alle skulle ha mat og husrom. Til tider var der to bordset, kvart med 10 personar.

Det kom innlagd telefon, det vart lagt inn rennande vatn og det kom litt etter kvart meir husdyr på båsane.

Som politikar meinte han at når ein no hadde fått elektrisitet til bygda var det mogeleg å byggje ei ny moderne mylne ved sjøen der det var tilflot. H.B. gjekk sa saman med Lars Garshol 1916 og kjøpte den gamle mylna som låg ved Ulsteinelva og sette opp eit nytt mylnebygg i Hasundstranda. Bygda hadde dermed fått ei elektriskdriva mylne. Same året kjøpte H.B. ein gamal båt som bar namnet «Harald I» og bygde den om til frakteskute og døypte den om til «Glitner». Det var dårleg med fast rutebåttrafikk på Søre Sunnmøre, sa det måtte ein gjera noko med.

H.B. gjekk difor saman med Lars Garshol, Lars Dimmen og Julius Ulstein og skipa eit andelslag og kjøpte dampskipet «Grei» frå Trøndelag. Båten vart så sett i rute mellom Ulsteinvik og Ålesund i mange år. H.B. og Lars Garshol hadde no tydeleg fått blod på tann, og kjøpte ilag rutebåten «Svorka» på rein spekulasjon, for dei skulle selja båten vidare med det same, til Frankrike, og det var farleg for torpedering i krigstida.

Båten var kjøpt i Trøndelag og var bygd i 1899 som passasjerbåt med høg standard. «Svorka» la til kai på Borgarøya i 1916, og der vart den rensa for alt lausøyre. Det fylgde stor spenning med denne handelen, fordi betalinga for båten skulle skje på den måten at halvparten skulle betalast kontant ved avreise, resten når, eller om den kom vel fram til Frankrike. Skipper på «Svorka» var Nels Osnes, alias kaptein «Ketle». Dei kom vel fram. Alt gjekk som på skinner på Borgarøya, og H.B. tjente godt, men det var så stor inflasjon. Prisindeksen auka til det firedoble frå 1913 til 1920. Etterkrigstida førde med seg depresjon og i 1926 deflasjon. Folk greidde ikkje å betale gjelda si, og det vart ei masse konkursar med påfølgjande arbeidsløyse.

H.B. gjekk konkurs, og etter ei kort tid som lærar på Borgarøya og Vattøya vart han fylkessekretær for Bondepartiet i Møre og Romsdal frå 1924-35, med unntak for ein bolk. H.B. meinte no at utan ei avis som var Bondepartiet sitt talerør, var dei hjelpelause.

«Sunnmøre tidend» vart sa skipa og kom ut 3 dagar i veka, og H.B. vart redaktør frå 1927-1930. Han la ned eit utrøytteleg arbeid for å få avisa til å bli dagblad, og greide det. Som partisekretær reiste han rundt til alle bygdene i fylket i mange år, og heldt politiske talar og hjelpte til med å starte nye lokallag for Bondepartiet. H.B. vart enkemann i 1934 og hadde ein so pass høg pensjon at han kunne utføre mykje gratisarbeid for Bondepartiet. Han hadde allereie flytta til Ulstein 1926 og hadde sin base der. I denne redaktørtida var han også med å starte «Fylket» og «Nordmør» og hadde ein finger med i starten av både «Årvak» og «Vikebladet».

H.B. fann stor glede i historiegransking og har lagt ned mykje verdifullt arbeid med framfor alt lokalhistorie. På eldre dagar skipa han til bussreiser for bondelaget frå 1948 til 1955. Desse reisene var svært populære, for han var ein kunnskapsrik reiseleiar. Reisene kunne gå heilt til Sørlandet via kysten før dei vende gjennom Gudbrandsdalen og heim. H.B. var 83 år gammal før han slutta med desse turane. Dette fortel noko om energien som budde i denne mannen, som har sett spor etter seg i Ulstein si soge. Han døde i 1958.

Om Hans B. Osnes skriv Asle Geir Widnes Johannesen dette om han i boka “Hundre år – hundre personar i Ulstein”:

Hans B. Osnes var gründer, politikar, ordførar og skribent – og skaffa seg ei namn for ettertida. Saman med fleire sytte han for å setje dampskipet Grei i rute mellom Ulsteinvik og Ålesund.

Hans, som gjerne nytta signaturen HB, vart fødd på garden Gjerde i Ulsteinvik. I 1895 gifte han seg, og dei fekk seks born. Han var odelsgut, men lysta til boka var så stor at han ofra odelen og byrja på Sunnmøre amtskule i Ulsteinvik som 14-åring. Han kom så inn på Stord seminar, og seinare i Volda (1898). Etter kort tid som lærar og kyrkjesongar i Fiksdal kjøpte han Borgarøya. Han kombinerte gardsdrifta med å vere ferdatalar for IOGT om vinteren: Gudbrandsdalen, Agder, Rogaland, Møre og Trøndelag. Samtidig var han lokalpolitikar, sat i kommunestyre og var varaordførar. I 1914 vart han ordførar i Ulstein/Hareid – og var ein kraftig pådrivar til å byggje Ulstein elektrisitetsverk. Det stod ferdig i 1917. I mellomkrigstida vart han innhenta av konjunkturane og gjekk konkurs. Etter ei kort tid som lærar vart han fylkessekretær for Bondepartiet (1924-35), reiste rundt, heldt talar og stifta lokallag. Han var aktivt med på å skipe avisa «Sunnmøre Tidend», som han gjorde til dagsavis og var redaktør for – frå 1927–30. Han var og med på å starte «Fylket» og «Nordmør». Ikkje minst var han ein av pådrivarane til å starte lokalavisene «Årvak» og «Vikebladet». I sistnemnde vart han ein aktiv og viktig skribent.

I denne tida bygde han ny sjøbu på Borgarøya og vart medeigar i fiskedamskipet «Mjølner». «Borgarøy» kjøpte han åleine. Han tilsette folk, dyrka og bygde ut på Borgarøya, la inn vatn, fekk telefon og etablerte elektrisk mylne i Hasundstranda saman med Lars Garshol. I lag med fleire sytte han for å setje damskipet «Grei» i rute mellom Ulsteinvik og Ålesund. Han tente godt på ein båt han kjøpte og selde vidare til Frankrike.