Den første faste skulen

«Da der i Hovedsognet Ulfsteen skal oprettes en fast Skole og Sognet formedelst dets store opofrelse ved 2de Gange i et Tidsrum af 5 år at opføre Bolig for Sognepresten, ligesom den mislige Høst i 1836 ikke ubetydelig har svækket dets pekuniære Kræfter, ei ser seg i stand til at bidrage alt, hvad der udkræves til at opføre en til dets Bestemmelse passende og hensigt­smæssig Skolebygning, har Formandskabet een­stemmigen besluttet med det første at indgaae med en Ansøgning til Regjæringen om at erholde af Oplys­ningsvæsenets Fonds Midler et Bidrag til ovennævnte Bygnings opførelse.»

Denne lange setninga er eit utdrag av protokollen frå det første formannskapsmøtet i Ulstein 10.januar 1838. Formannskapet gjorde vedtak om å søkje statsstønad og soknepresten, P.Scheide og Johannes Osnes vart oppnemnde til å lage budsjett. Skulehuset vart kostnadsrekna til 200 spd. og søknad om 150 spd. i tilskot vart avsend.

Oplysningsvæsenets Fond vart oppretta i 1821 for å fremje folkeopplysning og var dei første femti åra også pensjonskasse for prestar, lærarar og enkjene deira. Det var midlar frå sal av kyrkjegods som gjekk inn i fondet. Gjennom dei neste hundre åra fekk desse midlane enorm mykje å seie for utviklinga av skules­tellet. Pengane vart investert i skulebygg, lærarutdan­ning og læremiddel.

Sakshandsaminga tok mange år. Ikkje før i 1847 løyvde fondet 100 spd. til skulen. Då hadde ein alt kome i gong med fast skule i klokkargarden på Hovset seinhaustes året før.

Folk ville helst ha omgangsskule. Frå gammalt av hang det att ein sterk uvilje mot alt som førde med seg ekstra offentlege utlegg og større skattebører. Sam­stundes var bøndene redde for at borna skulle bruke meir tid på skulen – og dermed få mindre tid til å arbeide på bruket. Under formannskapet sitt møte 6.april 1847 vart det handssama «et Andragende fra en stor Deel Gaardbrugere om at intet Skolehus skulde bygges». Kravet vart avvist.

I staden gjorde formannskapet vedtak om å utlikne ein ekstraskatt på 50 spd. og ba futen inndrive skatten. Det vart også teke opp eit lån i fattigkassa på same beløpet.

Det er eit ope spørsmål kvifor bøndene i Ulstein fann seg i dette. Både i Herøy, Volda og mange andre Sunnmørs-bygder vart innføringa av fast skule utsett mange gonger på grunn av motstanden frå dei som måtte betale. Før 1860 var det fast skule berre to stader på Sunnmørs-bygdene: I Vanylven og i Ulstein. Ein grunn kan vere at både sokneprest Winsnæs og etterfylgjaren Wraamann var svært folkelege prestar og godt likte mellom folk.

Huset vart innkjøpt frå Skodje for 130 spd., rive, frakta hit og sett opp på leigd grunn ved Vikelva i Ulsteinvik. Heile operasjonen kom på 230 spd. 2 ort og 3 1/2 skilling. Men arbeidet var dårleg utført og det skulle bli mange vølingar i åra frametter. Dette kunne vere vanskeleg for skulekassa å dekke inn. Dessutan sto skulen så nær Vikelva at elva 10 år seinare heldt på å grave grunnen unna huset.

Skuleromet var kvadratisk og ca. 9 X 9 alen (1 alen er 63 cm og romet var ca. 32 kvadratmeter) stort. Elles var det eit kammers og ganske stor gang med trapp opp til loftet. Kammerset vart nytta som materialrom. Det var to vindauge mot sør og to mot vest.

Sjølv om huset var i dårleg stand frå starten vart det nytta som skule fram til 1896 – først i Vik og frå 1865 på Halsen. Flyttinga kosta meir enn huset hadde kosta i utgangspunktet. Så vart huset selt til Ulstein Meierilag og flytta til Hasundstranda. Der tente det som meieri til drifta vart nedlagd. I fylgje H.B.Osnes vart huset seinare seld til Sauda kalkverk ved Larsnes og nytta som arbeidarbustad der.

Skulen i Vik var det første skulehuset på Sunnmørs­bygdene. Med Martinus Overaa som ein særs dugande lærar, skulle denne skulen kome til å verte eit føredøme – både for dei andre krinsane og for andre sokn.

Det var 40-50 born som gjekk på skule her dei første åra. Det var skule i 18 veker i året. Distriktet var inndelt i 2 roder og borna gjekk på skule annankvar dag. Det var med andre ord 20-25 born i alle aldrar i klassa. I 1850 var det 11 born (av 45) som ikkje kunne lese, 7 las katekisma, 27 las forklaringa, 17 hadde bibelsoge, 3 hadde geografi og historie, 26 hadde skriving, 14 rekning og 28 hadde song.