Ulstein skyt fart

Denne fantastiske utviklinga fekk Sunnmøre Arbeideravis til å gi ut eit spesialbilag om Ulstein 21. november 1972. Det gir eit interessant tidsbilete for kommunen for 45 år sidan. Det skal vi straks kome tilbake til. Men først litt bakgrunn. Lat oss starte med ei samanlikning av utviklinga i nabokommunane Ulstein og Hareid:

Folketalsutviklinga i Hareid stagnerte dei siste åra på 1950-talet; mykje på grunn av den dramatiske svikten i sildefisket, litt på grunn av at Sula krins (om lag 70 personar) vart del av Borgund. Men Hareid gjekk likevel inn i 1960-talet med eit forsprang på Ulstein. Den 1. januar 1960 er folketalet i Hareid 3589, medan Ulstein har 3372 innbyggjarar. I løpet av det tiåret som no startar, passerer Ulstein Hareid i folketal. Hareid har heilt sidan kommunedelinga i 1917 lege framfor Ulstein. Eiksund krins med øya Eika var del av Herøy kommune fram til 1964, då krinsen vart overført til Ulstein kommune. Dette området hadde då 222 innbyggjarar. Men veksten i Ulstein i skyt fart før dette. I 1963, altså før kommuneutvidinga, blir det fødde 92 i Ulstein mot 78 i Hareid. Statistikken for 1967 viser at tendensen har auka: 74 fødde i Hareid, 95 i Ulstein. Den 1. januar 1968 er folketalet i Ulstein 4153 (pluss 127), i Hareid 3.907 (+47). Frå 1. januar 1968 til 1. januar 1969 auka talet på innbyggjarar i Hareid frå 3.907 til 3.923 (+16). Ulstein hadde vakse frå 4.153 til 4.305 (+ 152). Ved starten på 1970 bur det 3938 personar i Hareid, 4469 i Ulstein.

Det som først og fremst gir Ulstein slik vekstkraft, er utviklinga ved dei tre store verfta i kommunen, Ulstein, Hatlø og Kleven. Desse bedriftene gir arbeid til mange i nabokommunane, ikkje minst Hareid. Hareidsmannen Ludvik N. Holstad kommenterer utviklinga på sin måte i dagboka 13. mars 1961, ein dag han hadde vitja dottera og svigersonen med familie i Smottene midt mellom Brandal sentrum og Kvitneset. Holstad skriv: – Snart den eine og snart den andre av karane her ute i stranda, som har hatt sitt arbeid på Hovland-fabrikken, får seg no arbeid ute i Ulstein på dei mekaniske verkstadene. Brandal blir tømt for folk. Dei snakkar om at det må setjast i gang ei arbeidsrute Brandal-Ulstein med det første. Han Laurits (svigersonen, f.a.) meiner så på at det var i Ulstein han skulle ha bygt huset sitt, og ikkje her ute i denne endelause, vêrharde stranda. Då svarer eg at om nokre år kan det snu seg på nytt, slik det var for fire-fem år sidan. Då var det Hareid og Brandal som briska seg i florisante tider, medan Ulstein låg i dødvatn. Det går så opp og ned her i verda.

Storsildfisket 1961 gjekk ut 24. februar med eit oppfiska kvantum på berre 440.000 hektoliter. Det var den dårlegaste sildesesongen sidan 1934. Dette gav seg også utslag i ein kraftig svikt i nasjonalbudsjettet. Vikebladet skriv: – Til denne tid i sesongen har ikkje sildoljefabrikkane i vårt distrikt fått tilvist sild. Alt har gått til vanleg ising, filetering og salting.

Men dei store verfta syter for vekstkraft i Ulstein. Og det skulle ikkje snu, slik Ludvik N. Holstad ymtar om. Industrien i Ulstein oppdagar nye marknader og orienterer seg internasjonalt med ei sjølvkjensle som er sunnmøringar verdig. Kva er det som driv denne utviklinga? Ser vi historisk på det, har Ulstein og Hareid, til liks med mange av kystkommunane på Sunnmøre, vore orienterte mot eksport; landegrensene har ikkje vore noko hinder, ikkje minst gjaldt det handelen med fisk. No når den lokale industrien byrjar å vende blikket utover, er det spesielt ei hending som kan vere ein nøkkel:

Det er då dagleg leiar Leif Hatlø ved Hatlø Verksted i Ulsteinvik får kontakt med eit færøysk reirarlag som er ute etter ein ny fiskebåt midt på 1950-talet. Hatlø var, som vi nemnde i førre kapittel, mannen som i løpet av ein femtenårsperiode stod i spissen for opprustinga av den færøyske fiskeflåten. Det byrja med ei einsleg svale, Vesturhavid Blida, ein 110 fots fiskebåt til ein færøysk reiar i 1956. Sidan rann dei som erter or sekken. I alt kom det 21 fiskefartøy frå Hatlø Mek. Verksted til øyane i vest. Dermed hadde verfta i Ulstein fått auga opp for ein internasjonal marknad, i tillegg til ein breiare norsk. Å kunne hevde seg i ein større marknad – og i tillegg levere kvalitetsprodukt, gav sjølvkjensle og utvida perspektivet på næringa. Samtidig svikta silda, som hadde gitt arbeid til så mange, og som hadde ein flåte som stadig gav verfta arbeid. No kom mange fiskarar i land og fekk arbeid i skipsindustrien. Dei hadde med seg meir enn arbeidsmoral; dei var lasta med kunnskap om sjø, hav og båtar. Denne kunnskapen førte til at verfta i Ulstein kunne levere det eine kvalitetsproduktet etter det andre; båtar som takla tøffe farvatn og gav betre komfort til dei om bord. Det gav den lokale industrien eit renommé både i Noreg og utanfor landegrensene. Oppdraga stod nærast i kø i periodar, og aktiviteten saug folk til bygda; folketalet nærast eksploderte. Som vi hugsar, er det i denne perioden Ulstein Mek. Verksted oppdagar kor avgjerande salsarbeid kunne vere. Ålesundaren Johan Weiberg Gulliksen kunne reknast som den første profesjonelle salsmannen for bedrifta. Vi skal ikkje gløyme at mange av dei som flytta til Ulstein desse åra, anten det var verkstadfolk eller lærarar, vart raskt integrerte i samfunnet og bidrog til å utvikle Ulstein både innan arbeidsliv, organisasjonsliv og sosialt.