Johannes Thoresen Ulstein

På 20-talet var det forbodstid og bankkrise utan at det var sentralt for han, men eit bakteppe som påverka via nøysemd, fråhald og religiøsitet. Hans var i fattignemnda, og han hugsa godt ungar som vart sende ut og som stod «med lua i handa» for å hente pengar til familien. 30 åra var også tøffe og krigen kom då han nett var fylt 16. Han var 21 då krigen tok slutt og ei tid med gjenreising av samfunnet tok til med tekniske nyvinningar og sjanse for ein med interesse for motorar og teknikk.

Litt bortskjemt vart han vel med alle dei eldre systrene som sikkert gjorde at han slapp unna husarbeid, men han var åleine om «guteting» sidan faren var mykje borte på fiske og andre ærend.

Faren åtte båten Frigg som vi her ser sikkert ved ei festlig anledning på veg til eller frå eit stemne som det var mykje av i denne tida.

Han fortel om ei par episodar som plasserer han som fintfølande glad i dyr. Han slo i hel ein steinbit som hadde forvilla seg inn på grunna med eit åreblad, det vart søndagsmiddag etter eit blodig basketak, men det var hardt og han syntest han var finare i levande live.

Ved eit anna høve var han så «heldig» å treffe ei svale i flukt med ei kjepp – etter at mora hadde bedt han la vere å kaste etter svala. No enda det med at han måtte avlive stakkaren med brota veng og han syntest han såg ei tåre i auget på fuglen. Tårer vart det også på han når han hadde lagt seg den kvelden. Mora fekk vite kva som hadde skjedd og så vart alt bra etter som han var ein slik angrande syndar.

Jass var mykje saman med Torvald frå nabogarden, og han fortel om pil med stålspiss frå bogen til Torvald i baken på ein kamerat   – den framtidige lækjaren drog den ut att etter mykje skrål.

Han fortel også om ein haust og vinter med mange harde stormar og mykje gods frå russiske fartøy som frakta støttematerial til dei engelske gruvene. Det kom vel med på Ulsteinstranda til både naust og anna.

Rett etter jul under sildefisket, var det ein fiskekuttar som dreiv i land på Ytre Flø. Folk strøymde til for å sjå, og i kjellaren på Vonheim fekk Johannes sjå to våte bøter på golvet etter to som vart funne omkomne ved havaristen. Ein mann berga seg gjennom brota og kom til Alf Ytreflø i snøkaven og fortalde kva som hadde hendt.

Tre mann omkom og den tredje vart funnen noko seinare på Vigra. Johannes, eller Jass som vi alltid kalla han, var med og såg på vraket som nærast var knust akter, mens kahytta framme var intakt.

«Hadde dei halde seg der så hadde dei kanskje vore berga».

Slikt gjer inntrykk på ein gutunge!

Han fortel om storoksen Dalmann som sleit seg og kom burande innover jordene. Ungane rømde unna og kunne frå sikkert hald sjå «Huse Robert» fange han inn og tredde fingrane gjennom nasen på oksen og kunne på den måten halde han Adolf kom med nasering og tau. Med eit tau om foten og eit i ringen fekk dei leidd oksen heim medan til Adolf trøysta med orda Ussi-ussi-ussi!

Ein gong måtte han i farens fråvær leie kua Skjønne til Dalmann med forplantning som formål. Der var ikkje mykje kunstig inseminering den gongen! Det var ei sjokkerande oppleving med den svære oksen som reiste seg på to og kom framover ryggen på vesle Skjønne! Johannes huka seg ned der han heldt kua.

At ho ikkje segna i båsen var som eit under. Akta var snart over og Dalmann rusla attende til båsen for ein godbit som takk for innsatsen. Heimturen gjekk lett og Skjønne var som eit lam. Livet frå vogge til grav var det mykje av på ein gard.

Det var Ungdomsskulen i 1941 og Handelsskule i Ålesund i 1946. I mellomtida var det krig og Johannes var krigsvakt i Ålesund etter fredsslutninga. Der var han borti mykje som fekk nervane på høgkant med væpna tyskarar i byen og opphissa borgarar som var ute etter landssvikarar. Krigen er det skrive mykje om, så den lar vi ligge her, men for ein ungdom gjorde desse opplevingane mykje for synspunkta seinare i livet.

Etter handelsskulen var det jobb hos I P Huse på Harøya. Der førte han rekneskap og hadde utlønning til 40 arbeidarar. Med bakgrunn frå revefarmen til faren gjekk turen til Skinnauksjonen i 1947. Der var han i Chr. Kroghsgt i to månader og fekk oppleve storbylivet på nært hald  før han måtte heim etter at faren fekk øydelagt skuldra.

Hesten Torild, som dei kjøpte rimeleg etter den trauste Odin, sprang ut og drog han etter seg oppetter markane. Hesten var seld etter det, og alle var letta når dei såg at ho drog den nye eigaren etter seg  innover vegane i fullt firsprang.

På biletet over ser vi ungdomsbilete av Jass og den stolte eigar av traktor med slåmaskin

Dermed kjøpte Johannes sin første traktor i 1948 (Ferguson – gråtass). Den var visst nok den første traktoren med slåmaskin på Ulstein stranda. Med den slo han dei fleste markane på heile stranda. Jass var ein meister med traktoren og han sparte ikkje på gassen. Alt vart gjort i full fart og folk stod berre og gapte og såg graset la seg på minuttar på det dei hadde brukt dagar på til då.

Med traktoren både slo han, horva og sette poteter. Det vart ei ny tid. Kjæringane sat på potetsettaren, hauka og lo og mata på med poteter i forene. Det vart hesja lange hæser og i fineveret vart etterslåtten (hoa) vendt i forer og lagt i såter. Ei herleg periode!

Så var det høyterre som aldri sidan og hæsene var tømde og lessa opp i høyvogna med tau under på tilhengaren og blei dradd av og heist opp i høystålet i ei handevending inne på låven. Vi gutane sat på lasset og måtte berre huke oss ned medan Jass rygga i full fart inn gjennom den smale låvedøra. Det var alltid full fart og masse lått og løye.

For Johannes vart det mykje fiskeri om vintrane i 50-åra. Sildefisket var eventyrleg desse åra, og det starta med «Venus» i 1954 og som heldt på å ende med forlis utanfor Grasøya med mellom anna svoger Karsten Pedersen som mannskap.

Dei fekk motorstopp og heldt på å drive inn i falla. Johannes sleit som ein galen med motoren, men Karsten fann twist og olje, tende på og fekk varsla ein båt vest for dei, «Sverre I», som akkurat hadde slått på signala for å gå mot land. Skipperen på «Sverre I» viste stort sjømannskap då han gjekk oppunder brota med Grasøya kneisande over dei og fekk om bord ein slepar. Hadde han mislukkast, hadde han ikkje kunna gått ein gong til.

Det var to heltar denne dagen – Karsten og skipperen på «Sverre I» Johannes tok dette som eit teikn frå høgare makter og selde båten. Deretter leigde han båtar frå Troms og Finnmark for å bruke storsildlenka som dei åtte. Først «Vangsfjord», deretter «Åsangubben» og «Nordkappbanken» og til slutt «Minka». Dei gjorde det etter måten bra. Etter dette rusta han ut tre båtar til Island-sildefisket («Grøyven» 1960 og «Fangstmann» 1961).

Etter den aktive fiskarperioden kom han til at han måtte ha ein båt til bruk privat, og kva var då meir naturleg enn å bygge ein sjølv. Som sagt så gjort som med så mykje anna med Jass. Realisering kjem kjapt etter ideen. Han hadde ikkje vore med på båtbygging før, men fekk tak i teikningar og strekte kjøl i garasja og etter åtte månaders byggeperiode med klinking av naglar og tilvirking av anna material, vart «Fyk» sjøsett i 1958.

Eventyret kom på kr 7000 som var mykje pengar på den tida. Motoren var ein Saab 8 HK.

Heile skulen kom saman med Gustav Flø for å oververe seremonien med sjøsettinga. Med steinslede under kjølen, vart båten dregen dei 400 metrane ned til sjøen og båten vart sett flott med høge Hurra rop! Han hadde då bygt båt etter spanteriss, kjøl og linjeteikning. Dette er typisk Jass – han let seg ikkje skremme av noko, såg mogelegheiter og kom som regel i hamn med prosjekta.

Med motorisert hjelp fekk han hug til anleggsarbeid og det tok til for alvor i eit steintak med knusar ute under Trollet innafor Roppehornet og dette virket heldt han seg til i periodar gjennom heile sitt svært så aktive yrkesliv.

Han kjøpte den første «Brøyten» i 1961 og har gjennom ei lang rekke anlegg brukte mellom anna ca 350 000 kg på sprenging for Ulstein frå Hatlø Mek og inn til Vik. Dei var i full gang med å sprenge den første dokka for Hatløy Verkstad då bedrifta kom i økonomiske vanskar og vart kjøpt og etter kvart fusjonert inn i Ulstein Group.

Arbeidet med dokk og fylling av sjølina heldt fram i mange år etter dette og var nærmast å rekne for fast arbeidsplass for firmaet utover på 70 og 80 talet. 

Av andre store anlegg kan nemnast knuseverket i Hjørungavåg, vassleidning frå Mosvatnet der «vegen som ingen visste om» opp frå Ulsteindalen til Lisjevatnet vart ein del av prosjektet. Her var det kalkulert inn helikopter til transport av rør og anna virke.

Jass snakka med grunneigaren og alle var interessert i  køyreveg og dermed vart det veg for all framtid i staden for helikopter. I dag til stor glede for turgåarar og annan ferdsel i Ulsteindalen. Drikkevassrøra for parsell frå Mosvatnet til dammen ovanfor Lisjevatnet (borte i dag) var dregne på snøen før påska det året.

Elles jobba dei i lang tid med verftsområdet på Fiskå. Først veg ut til Fiskåholmen og deretter utsprenging av heile holmen til verftsområde. Same skjebne leid vel også Boholmen etter at fredinga av den vart oppheva. Dei var ikkje med å skyte vekk Rønneberghaugen i Ålesund, men hadde grunnarbeidet under gatenivå for tomta til «Kremmergården».

Massa vart brukt til fylling innover Sjøgata. Dei var vel då også med på å køyre vekk den vesle skalken med krykkjereira som stod att etter Rønneberghaugen. Sprenging var der og på vegen til Alnes på Godøya.

Nedanfor Ivagarden har vi ei småbåthamn omkransa av om lag 200 m molo. Denne vart bygd utan vederlag med overskotsstein som vart frakta frå diverse anleggsområde. I laguna innafor har det kome opp mange naust og er i dag ein lun plass for bading og anna hygge på den vêrharde stranda.

Sin livsledsager Ruth Giskegjerde (1928) frå Giske møtte Johannes i 1953 etter at Lidvin Skeide som hadde ei søster på Giske, kom og sa at «no har eg sett kjæringa di – kom å bli med til Giske ein tur». Noko kom i vegen slik at det gjekk heile 14 dagar før han fekk «syn for segn». Det var ikkje tvil om at Lidvin var inne på noko.

Ruth hadde husmorskule og handelsskule og hadde vore eitt år i San Fransisco etter krigen. Det var ei fin dame, og brørne sa at ho spreidde møkk med skinnhanskar! Johannes og Ruth gifte seg to år seinare i 1955. Storbryllaup i Ålesund med feiring på Frimurerlogen i Giskegata(!).

Her hugsar eg at «Jazz» spelte storvegs på piano med alle «pigerne» hengande over pianoet. Her var det Boogie Woogie og masse anna fengande frå den tida.

Frå den musikalske sida til Jass skal det også leggast til at han fekk gitt ut ein song som han fekk inntekter av frå Musikkforlaget medan han gjekk handelsskulen i Ålesund. Spelte «vilt» gjorde han heile livet og såg han eit piano var han ikkje sein om å la arbeidshendene flyte bortover tangentane.

Det vart etter kvart ei flott familie på Ulstein. Linda kom på tampen av 1955, Edel i 1959, Tove i 1960, deretter Hans Petter i 1968 og Ulf i 1970.

Hus bygde dei i 1956 på ei utskild tomt på garden etter ein dragkamp med banken. Huset kom  på 36 000 og sjølv med 20 000 i eigenkapital, var det vanskeleg å få låne resten. Det hadde ikkje vorte bygt mange hus i dag på slike vilkår.

På den tida var det sedvane at sonen skulle overta garden, med det var ikkje i planane til Johannes. Han var innretta mot å drive forretning utan å ha ansvar for ein gard. Dermed var det eldste søstera Gullborg med ektemann Kaspar Veddegjerde som overtok garden i 1957.

I all si verksemd har Johannes teke med dei næraste slektningane og gitt arbeid til mange. No driv eldste sonen Hans Petter verksemda vidare og vi møter stadig bilar etter vegane med namnet Nord-Berg.

Diverre døydde kona Ruth av kreft berre 57 år gamal. Det var så uverkeleg at den vakre og vennlege kvinna med dei mange evnene og interessene ikkje skulle få leve vidare. Dermed vart Jass åleinefar med fem born der Ulf skulle nett konfirmerast og Hans Petter vel to år eldre.

Med god hjelp av jentene gjekk livet vidare, og Johannes var stadig på hytta «Huldra» på Kvamsfjellet som han og Ruth fekk sett opp av gamalt laftetømmer frå eit hus i Gudbrandsdalen. Han var og på lengre opphald hos Linda som bur i Sydney. Edel er sosionom og bur i Oslo, Tove er lærar i Ulstein medan Ulf driv innan sal i Oslo.

Johannes budde i huset på Ulstein heilt til det siste og der var mange gode år med gode stunder med utsikt over Ulsteinfjorden. Han sat ofte ved pianoet og spelte dei gamle melodiane og han skreiv og i denne tida ein song til Ruth og sette eigen melodi til. Den song han i stille stunder om det gode livet i lag og at dei skulle møtast igjen om ikkje så lenge. Barnetrua sat sterkt i Jass og han gav ofte uttrykk for det å halde fast ved den.

Han visste å kose seg og hadde eit usliteleg lyst syn på livet med ein flaum av gode historier. 90 årsdagen 11. februar vart feira på Ulstein med huset fullt av familie. Berre ein månad seinare var det slutt etter ei kort stund på sjukeheimen.

Ei langt og innhaldsrikt liv med kjærleik til sjølve livet og familie var over, der ide og handling gjekk hand i hand.