Tru og overtru i gamle dagar

Arvesylv hadde stor magisk kraft og kunne hjelpe folk til mangt, trudde dei gamle. Det vart sagt av folk at Sinklar vart skoten med ein sylvknapp, som var arvesylv. Nils Røyra låg ein gong med søkkenotlaget sitt ute på sjøen og skulle fiske sei. Han hadde «breidt» nota, men seien ville ikkje gå innpå. Då drog han opp, tok ein sylvknapp, som var arvesylv, og hatt den i karsen av nota. Då han så «breidde» nota att, gjekk seien villeg innpå.

«Du er ikkje feig i dag».

Folk trudde mykje på feigd i gamle dagar. Når noko uventa hende, trudde dei at ein eller annan var feig. Sat dei i eit lag og det vart tala om ein (eller ei) som ikkje var til stades og vedkomande kom uventa, sa dei at han (ho) ikkje var feig.

Gol hanen om natta, trudde dei at ein eller annen var feig.

Sat bergugla (hubroen) på taket og let, so var der ein som var feig. Let ho: «Bu ut, bu ut», so var det eit krøter som var feig. Sa ho: «Sku ut, sku ut», so var det folk var feige. (Om slikt, sjå: Jørgen Gjerding i folkeminne frå Sunnmøre, side 40, og andre.)

Eg skal her skrive ned nokre soger om slike som trur på feigd:

Far min, Johan K. Hasund, tok til å ro «fiske». Då hende dette fyrste gongen dei var på sjøen.

Dei hadde sett og kasta så ut i snøra (rykken) for å prøve om dei kunne få «kokefisk». Far kasta ogso ut i snøret og straks fekk han på ein tung fisk. Han drog inn litt, men so for det ut att. Dei andre tok til å le og gjere narr av ungguten som ikkje greidde å få opp ein fisk. Høvedsmannen, han Hans Larson Hasund, såg på ei lita stund og sa så: «Det er ein skikkeleg fisk på snøret. Du Syvert må hjelpe honom å få opp fisken». Straks far tok i snøret, gav Hans ordre om å «fatle kroken». Dei fekk opp ei stor, fin kveite Då sukka han Hans. «Ja, er det ikkje lukka hans Johan, så er det feigda».

Det var ingen som var feig den gongen.

Gjerde-Bern var notbas på Straumenota og «heldt ute» attring om vinteren. Då han vart gamal og slutta å drive torskefiske på attringen, var han med Volle­Rasmus i Dimna som «dragar», på storskøyta hans.

Ein dag fekk han ein diger torsk på snøret. Torsken var så stor at han måtte få hjelp til å få den inn på dekk. Då han hadde fått fisken på dekk, sette han seg ned på lukekvarmen, sukka tungt og sa: «Dette er feigdafisken min».

Det var siste året han brukte sjøen. Sumaren etter vart han sjuk og døydde.

Om eit krøtter, stort eller lite hadde vondt i ein fot eller ledd, var det god råd å få tak i ei påtrekjerring eller ein påtrekall som kunne lese i brigel. Det var få som kunne det og dei måtte ikkje lære det frå seg. Gjorde dei det så miste det krafta hjå den som lærde det frå seg og gjekk over til den som fekk lære det. Ei gamal kjerring fortalde at ho hadde lært det, men aldri brukt det. Ho lærde meg det og eg skreiv det ned. Det gjekk slik for seg:

Den som skulle lese i brigel måtte vere åleine, eller mulle bøna slik at ingen fekk tak i orda.

Bøna lyder slik: «Jissus gjekk over eit eid. Då braut han si hand or leid. Så sette han seg ned og gret og bad til Gud tre gange i Jissus namn».

Denne høna måtte bedast tre gangar og for kvar gong skulle ein knyte ein knute på ein svart ulltråd. Når dei tre knutane var knytte, knytte ein tråden om den skada foten/ leddet.

Det var ei fast tru hjå folk at ein måtte slakte berre med veksande måne, for då var kjøt og flesk så mykje drygare. Flesket kvarv mindre under koking eller steiking og der var meir talg i sauene og dei andre dyra som vart slakta.

Ein måtte også klyppe sauene når månen var veksande. Ulla vart betre og finare då. Det var elles mange, mange andre slags arbeid som måtte gjerast med veksande måne.

Ein mann på Saunes sa til meg at han helst ikkje ville rive eine til brensel anna enn ved veksande måne. For var den reven ved minkande måne, var den udryg og lite egna til å koke på. Den gav heller ikkje skikkeleg varme i huset.

Ei kjerring her sa at ho såg stor forskjell på potetballen om det var veksande eller minkande måne når den vart kokt. Den var både drygare og betre om den var kokt med veksande måne.

Som sagt var det mangt å ta omsyn til, med tanke på ting som burde gjerast med veksande måne. Men ein måtte også ta omsyn til flo og fjøre. Om sjøen flødde eller fjøra hadde også mykje å seie. Mange slags arbeid gjekk best når sjøen flødde.

Somme trudde så fast på dette at dei kunne ikkje barbere seg anna enn med fløande sjø. Fall sjøen, beit ikkje rakekniven og skjegget var stivare og vanskelegare å få av. Denne trua held meir og meir på å kverve nå, men her er dei som ennå held fast på denne praksisen.

Det kunne vere mangt anna å skrive ned vedrørande trua på flo/fjøre og veksande /minkande måne, slikt eg har høyrt av andre, men det er kanskje slikt som alt er oppskrive.

Far min, Johan K. Hasund, skreiv i Tidsskrift f.S.H. 1918-1919 om overtru, side 151, og fleire.
Eg viser til det og skal ikkje take oppatt noko av det han skreiv der, men emnet er så vidt femnande at han ikkje på langt nær har fått med alt. Eg trur det nå er på høg tid å skrive ned meir, før alt er gløymt. Ein ting er sikkert, at mykje er alt gløymt og gått tapt for alltid.

Det meste eg skriv her er slikt eg har høyrt av far og bestemor, men også slikt eg har høyrt av andre. Ein god del er kanskje slikt som har vore så vanleg at få har festa seg ved det, kanskje er det skrive før. Eg vil likevel ta det med, då det er betre at ein ting vert skrive fleire gangar, enn at det vert gløymt.

Det er ei kjent sak at primitive folk trur på at det lever overnaturlege vesen i alt og over alt i naturen. Trua og pratet om slåttakallen, skurakallen og stykken er vel leivningar etter det. Då eg vaks opp, utigjennom åtti-nitti-åra (1880-90), var det mykje prat om både slåttakallen, skurakallen og stykatten. Trua på dei hadde tapt seg og heldt på å falle heilt vekk, så det var mest berre pratet, utan at det var alvor. Tidlegare hadde det vore rame alvoret.

Dei måtte ikkje drepe slåttakallen, men sette att noko til han. Det gjaldt difor å henge i, skunde på å slå eller skjere, så dei fekk jage slåttakallen bort på grannen, for den som var sist å slå frå seg, måtte alltid setje att noko til slåttekallen. Difor høyrde ein ofte slike uttrykk om dei som heldt på med slutten av slåtten; – at dei jaga slåttakallen, eller at dei drap slåttakallen.

Sameleis kunne ein høyre at dei kom med slåttakallen, til grannen, – Om den som vart sist ferdig med slåtten, sa dei at han sat på slåttakallen, eller vart sitjande med slåttakallen. Var det ein som slo mindre vel, slurva og sette att grastoppar, for eksempel rundt steinar eller trestammer, sa dei at dei sette att slåttakallar.

Nå høyrer ein ikkje att dette. Nå slær alle så ille at slåttakallen får leve i fred. Det same som dei sa om slåttakallen, sa dei også om skurakallen og stykatten.

Som sagt trudde dei fast på slåttakallen, skurakallen og stykatten. Slåttakallen budde i enga og han måtte ein vyrdsla om. Folk slo og grov vel kvart strået dei fann. Eit ordtøke seier: «Det er toppen av tua og hagen rundt steinen som fyller løa». Likevel måtte ein setje att noko åt slåttakallen, for elles drap ein han, med mindre ein kunne jage han bort til grannen, slik at han måtte fø honom. Difor var det svært viktig å verte fyrst ferdig med slåtten, så ein kunne kvitte seg med slåttakallen, få jage han vekk.

I mine unge dagar høyrde eg ofte uttrykk som: «Du held på å jage slåttakallen du», eller: » Du held på å tek livet av slåttakallen», eller om ein ikkje slo vel nok, men sette att bruskar, «Du set att åt slåttakallen du».

Skurakallen heldt til i kornåkrane og han oppførte seg om lag som slåttakallen.

Stykatten heldt til i kornstålet. Når ein lødde inn kornbanda sette ein alltid fyrste kornbanda med stylen ned, i eit lag. Det kalla ein stylå. Oppå det lødde ein så kornbanda, flå for flå. Når ein truska, vart stylå det siste ein tok og truska og då gjaldt det å bli kvitt stykatten, få han over til andre.

Både slåttakallen og skurakallen var for så vidt fredelege vesen, men ein ville helst sleppe å fø dei over vinteren.

I prestegarden Dimnasund stod før ei bygning, dei kalla kontorbygninga. Bygget var ei tid brukt til skulestove for Hasund skulekrins. Ho var og sidan brukt til overhøyring av konfirmantane, lesarborna.

På loftet i dette bygget spøkte det i gamle dagar. Det er fortalt at det var mange som hadde sett det. Det var ein kvitkledd mann utan haud. Ein høyrde ofte ogso støy og rusking. Difor kvidde folk seg for å tigga der om natta. Ein skulemeister som låg der ei tid såg ingenting; men høyrde mykje ståk og rusk. Han var modig og freista å røka etter kvadet var. Sa vidt han kunne forstå var det rotter som ruska.

Volle-Ole og broren Volle-Rasmus i Dimnene hadde ei skute, ei engelssmakke som heitte Devon. Det var ei brukt skute, dei hadde kjøpt i England eller Skottland.

På den skuta skulle det vera spøkelse, vert det fortalt. Det var ein haudelaus mann som for og tuska på dekk om natta.

Maren plaga mange i gamle dagar. Ein mare heldt til i Halsepurka i bytet mellom Osnes og Skeide. Om den sjå Jørgen Gjerding: «Folkeminne frå Sunmøre» side 53. Ein annen mare heldt til i Alvhaugen på Saunes.

Kristen Hovseth gjekk ut seint på kveld over Alvhaugen. Då kom maren og la seg over honom. Det var så vidt han greidde å koma seg over elva til Holseker. Der kom han seg burt på ein åker. Då sleppte maren honom; for der hadde gått plogjarn.

Hole-Knut på Moldskred var mykje plaga av maren på sine gamle dagar. Maren kom og la seg over honom, når han låg i senga si om nafta. Han takst hardt med honom, for å velta honom av seg. Greidde han så det, høyrde han dansen, når han datt ned på golvet.

I utmarka mellom Moldskred og Løset ligg nokre store steinar, eller rettare, ein stor stein som er klovna. Her av namnet Klovningen. Her budde Klovningtrollet. Mange vart plaga av det i gamle dagar.

Ivar L. Moldskred, som den gongen var ein smågut, hadde vore eit ærend til Løset. På vegen heim att, ser han Hole-Knut gå på vegen, litt fram for seg. Guten ville gjerne nå han att for å få lag med honom. Men det var ikkje lett; for di fortare guten gjekk, di fortare gjekk Hole-Knut. Han gjekk så fort han vann og slo att om seg og rundt seg med staven, utan å sjå att om seg, for han trudde det var Klovningtrollet som kom og ville ta honom.

Knut var mykje overtruisk.

Det var den trua før, at kom ein kobbe inn på Garsholshølen, reiste han ikkje der frå før eit menneske låg i lik på Garshol.

I bakken ovanfor det gamle stor­båtnaustet på Hasund stod i gamle dagar eit stort seljetre.

Denne selja var heilag og ingen måtte skade den, elles kom det til å hende ei ulukke med honom.

Ein tenestegut tok likevel og felte treet. Det rulla nedover bakken og stamma ligg der ennå.

Den var over ei famn i kringmål. Den tek nå til å morkne/rotne. Segna seier at han som felte treet kom vekk på sjøen like etter.

Runde, slik me ser det, det breibringa fjellet med ein rund haug, Handfanganhaugane, for kvar ende, har sett fantasien i sving og i undring på kor det hev fenge dette skapet. Eg hev høyrt eit par soger om det og her er dei.

I gamle dagar budde der ei kjempe eller rise på Runde og ein på Ulstein. Ein gang vart dei usamde om noko og tok til å rope til kvarandre. Risen på Runde stod ut på Runde og ropa og han på Ulstein stod inne på Ulstein og var ikkje ringare. Det eine ordet tok hitt og harmen vaks. Sistpå vart risen på Runde so harm at han treiv fjellet og tok fulle begge nevane med stein og hivde etter risen på Ulstein. Sume av steinane vart ståande på ende, tvo av dei stend der enno. Og på Runde syner det kvar han tok stein opp i nevane, Handfanganskora.

So du kan sjølv sjå at soga er sann.

Den andre soga:

I gamle dagar budde der på Runde ei kjempe eller rise og ein annen budde på Remøya. Runde og Remøya var landfaste den gong. Ein gong vert desse tvo usamde. Då harmast kjempa på Runde, sette bringa mot fjellet, kneip fast i begge endar, spente føtene att i Fanndalsbukta på Remøya og skuva frå, so Runde og Remøya vart skilde og me fekk Rundasundet. Han hadde knepe hardt, for Handfangenhaugane syner kvar han kneip.

Sankt Olavskutå kallar dei ein stein i sjøen i Skolmestranda. Han ligg i sjøen nær land og er på skap som ei skute. Kor denne steinen vart til hev me denne segna.

Då Heilag Olav kom på si ferd, måtte han reise inn i Valldalen og vidare til Gardarike. Han kom då inn Flåværleida og vidare forbi Flø. Komen i Breisundet kom der mot honom ei trollskute og ville tyna honom. Då tok Heilag Olav eit kors, lyfte det og ropa: Vert til stein! Og straks vart det til stein og steinen ligg der enno.

I slåttonna var det var også mange ting å ta omsyn til. Det var ikkje berre å drive på med arbeidet. Ofte var det skralt med høyterre, og var det høyterre, måtte ein gjere alt ein kunne for at den skulle vare. Her er eit par døme på kva ein ikkje måtte gjere:

Ein måtte ikkje bere riva på herdane. Gjorde ein det, bar ein vekk høyterra. Det høyrde eg ofte i mine unge dagar.

Om ein la frå seg ei rive på marka, måtte ein ikkje snu tindane opp, for då bringa ho regn. Dette sa ho bestemor etter ei gamal kone, men eg kan ikkje hugse kven det var.

På Spjutøya var mykje underjordiske i gamle dagar. M. Bjørndal har i boka «Segn og tru», på s. 46 ei soge om hulder på Spjutøya. Eg har fått nokre andre av Alf Spjutøy, men mor hans, ho Anna Spjutøy, kunne ha fortalt mange fleire, sa han. Nokre er vel diverre gløymde for all tid.

Her vil eg fortelje dei eg fekk tak i:

Julebokken hadde si faste rute langs Spjutøya. Kvar juledags­morgon kom han, og då måtte dei vere oppe for å ta imot han. Når han var ferdig der, for han vidare. I gamle dagar var det skikk og bruk å vere tidleg oppe på juledagsmorgonane. Ein juledagsmorgon hadde Ola Spjutøy stade tidleg opp, slik han pleidde å gjere, men leid frå ei stund, så la han seg ned att på senga. Nett då kom julebokken og glette inn gjennom glaset. Då han (bokken) såg at Ola låg oppå senga, sette han i ein skrellelått, så Ola spratt opp.

Nille Spjutøy (1791-1862) trudde mykje på hulder og underjordiske. Dei heldt til der i haugar og tre. Særleg heldt dei seg på innsida av øya, på ein stad dei kalla Stranda. Ho Nille forbaud mannen sin å gå dit inn utan å ha på seg stål, tollekniv.

Ein gong hadde Ola gått dit inn utan å take omsyn til det. Då han kom heim att, halta han.

«Det er til pass åt deg», meinte Nille. «Du kunne lyde meg. Den som ikkje vil lyde, lyt lide».

Ein morgon kom ein smågut vekk for ho Nille. Dei leita, men fann han ikkje. Dei fekk med seg folk frå Dimna og leita grundig over heile øya, men fann han ikkje. Øya er ikkje stor, så dei var sikker på at han var vekk.

Leid utpå dagen sat guten bort i ein bakke og turka or augo, og han var i beste velgåande. Det var dei underjordiske som hadde teke han – og så hadde dei sleppt han ut att. Det trudde i allfall ho Nille.

Dei underjordiske på Spjutøya heldt mykje til i ei gamal stove om natta. Om morgonen kunne dei høyra ho Nille seia: «Dei hev stelt seg godt i Masstovene i natt; Dei hev både baka og bryggja». Ho kjende både øllukt og brødlukt, sa ho.

Då ho Nille var gamal kårkjerring, kunne ho på godversdagar om sumaren sitje innafor hammaren på Kongsneset og karde ull. Då høyrde ho tydeleg dei underjordiske inni hammaren i Storhaugen.

Hammaren på Kongsvika gjeng bratt ned i sjøen. Ved lågt sjømål kjem ein ned til eit hol som går inn i hammaren. Når så sjøen er høveleg høg, skvulpar bårene i dette og det klyng ofte så rart. Det var dei underjordiske, meinte ho Nille.

I tunet på Spjutøya stod det ein stor, gamal rogn. Simon Spjutøy hogg ned denne rognen. Ho Nille vart då rett harm og spådde at det ville hende ei ulukke; dei underjordiske ville hemna seg for at han hogg ned tuntreet.

I gamle dagar var det ikkje alltid så greitt å fylgja med tida, særleg for dei som budde einbølt.

Spjutøya er ein einbølt gard på ei lita øy. For dei som budde der, var det ikkje alltid så godt å halde styr på dagane. Ein juledags morgon låg Ola Spjutøy ut på Søylene, utafor Spjutøya og fiska. Då kom Dimnafolket roande. Dei skulle til Ulsteinkyrkja på messe/gudsteneste. Når Ola fekk høyra at det var juledag, vart han både harm og redd. Han kasta på sjøen fisken han hadde fått, rodde heim att og tok til å halde jul. Han hadde forrekna seg og trudde det var julaftan.

Indre Sundgot, eller Skulegarden, som den jamnast vert kalla, var ein einbølt gard, sjølv om det ikkje var så langt til neste gard, ytre Sundgot.

Her hende det ein gong at dei var komne ut av rekninga kva vekedag det var, og ein søndag heldt mannen på å køyre møkk or stallen. Då han fekk greie på mistaket sitt, slutta han straks å arbeide og tok til å halde helg. Han heldt då helg til ut på neste dagen, slik at det vart ein heil dag.

Dei gamle heldt strengt på å halde helg, og dei hadde som ei plikt både å gå til kyrkje kvar preikesundag, og å gå til alters to gongar om året. Om dei av ein eller annan grunn ikkje var i kyrkja ei helg (preikesundag), hadde dei som ei plikt å lese teksta.

Ho gamle Synneve Nilsdotter Hasund var sterkt bunden til tradisjonen med å lese teksta, men ho brukte å halde seg ei to­tre sundagar framanfor det almanakka synte. Dette på «vona» ho ein sundag ikkje fekk tid å lese, – så var det alt gjort.

Peter Stol, den 22. februar, var ein merkedag. Den spådde om veret. Var det sol og klart ver den dagen, var det teikn på ein varm og fin sommar.

Gil fare sole i vest
Ro heim att med famna som ein hest

Sagt om Gregorsmess:

«Om sola skin så lenge at ein kan sele hesten tre gongar den dagen, var det eit godt vårteikn».

«Gregoriustide, er dag og natt like vide», var også eit uttrykk eg ofte høyrde.

«Gregormyss tøyr, er betre enn 10 lass høy». Då gregorsmesse er 12 mars, er nok dette teikn på at ein kan vente ein tidleg vår.

Ask før eik, gir steik. Eik før ask gir plask.

Dei gamle tala også mykje om ymse uversrykkar og snørider/ rykker. Dei hadde Marimessrykken, ved marimess, 23. mars.

Kirsebærrykken, ein uversrykk når kirsebærtreet stod i blomst. Barsokkrykken, Barsokk er 24. august.

Erleria, ei snøri om våren, den tida linerla kom tilbake.

Hundedagane, 23. juli. – 23. august måtte dei også respektere. Dei måtte ikkje bade desse dagane, for det førde m.a. til tungsinn.

Om hundedagane vert det sagt så mykje. Nokon seier at: «Gjeng dei inn med sol, gjeng dei ut med sol».

Andre seier:

«Gjeng hundedagane inn med regn, gjeng dei ut att med sol» – og «Gjeng dei inn med sol, gjeng dei ut att med regn». Men då dette ikkje alltid stemde, var det ein spissbu som vrengde det slik: «Gjeng hundedagane inn med regn, gjeng dei ut att med spillevatn».

Når dei åt kveite, måtte dei ikkje bere beina ut att gjennom døra, for då bar dei ut att «fiskelukka.» Dei brukte difor å kaste beina ut gjennom ljoren.

Han Sjur Hasund brukte alltid å bera dei tame agnskjela ut i eit myrhol, dei måtte ikkje kome korkje i sorpdungen eller i møkkadungen. Kva han trudde det verka på, og kva som elles ville skje, veit eg ikkje.

Skulle dei på sjøen for å fiske, måtte dei alltid passe på å snu båten unna sola.

Far min fortalde om ein mann som var særs streng på det i så måte. Ein gong han og drengen skulle på sjøen for å fiske, kom drengen av vanvare til å snu båten mote sola. Mannen vart harm, rodde oppatt i støa og drog fram att båten, skuva så båten ut att, men, då passa han på å snu båten unna sola. Så reiste dei på sjøen.

På fjellet ovanfor Moldskred ligg eit lite vatn, Myrkevatnet. Der er inga synleg elv som renn ut or dette vatnet, men likevel vert det ikkje fullt.

Dei gamle sa at dei trudde vatnet rann ut gjennom ei sylvrøyr og at ein lindorm låg der og passa på røyra. Andre seier at lindormen ligg der og passar på ei sylvpipe.

Segna seier at ein gong i tida stod det eit slag attved dette vatnet og då fall ein hovding i vatnet. Denne hovdingen hadde ei sylvpipe som han kasta ut i vatnet før han døde. Det er denne pipa lindormen ligg og passar på.

På Grasøya bodde i gamle dagar ein bakke. Ei jul ville han vitja bror sinn, bokken på Storeskjera (Svinøya), men han ville kome som ein storkar og ha ein dugande skysskar. Å finne ein mann som han tykte var sterk nok var inga lett sak. Sist på frette han at i Stålvika budde ein uvanleg sterk mann. Han reiste dit og ville sjå om mannen dugde. For å røyna kreftene fann dei seg eit sledemeideemne, som hadde lege under buda i 7 år. Dei tok kvar sin ende og vatt det som ei vid.

Jau denne karen var sterk nok, og so bar det iveg. Bokken tok årane sjølv og rodde so sjøen fossa over båten. Stålvikmannen skulle ause men farta var so stor at sjøen gjekk att av like fort han kom inn.

Dei kom vel fram og Storskjer-bokken kom ned til sjøen og tok mot dei og nevehelsa på dei.

Før dei reiste heimafrå hadde Grasøy­bokken gjeve Stålvikmannen eit plogjarn. Det skulle han ha i votten. Når so bokken på Storskjera skulle helsa på honom, flidde han handa der han hadde votten med plogjamet i. Bokken kneip til so han bende plogjamet. Då sa han: Ja, eg kjenner det er sterkare knokar på denne karen du hev med deg i år enn den mysevotten du hadde i fjor. Han hadde knipe sund nevane på honom då han handhelsa.

Dei kom opp i husa og skulle få seg mat. Bokken tok då fram fiskesnøret sitt, opna ei luke i golva, sette seg på ein krakk og tok til å fiska. Han drog storlange og brosme, men alle var svarte og svart var fiskesnøret ogso.

Ein mann hadde vare på sjøen og fiska. Då han skulle heim att og kom roande langs Brandalstran­da, tok folk på land til å ropa og sende sneidord til han. Til slutt harmast han og tok til å «gane» store langer og hivde langehauda etter dei. Men då vart dei redde, og mannen fekk vere i ro, og fekk ro vidare i fred.

På Vattøya er det ikkje rotter. Det hender at det kjem i land rotter, enten med meldr, eller med niste som fiskarane hev med seg, men dei daudar straks.

Det seiast at det var ein finne som hadde mana rottene vekk. Men ein gong hende det motsette; ein finne mana hit rottene. Det bar så til: Vattøyhamna var ofte nytta av jekter som for etter leida. Dei kunne ligge der over natta, eller for å vente på høveleg bør.

Ein gong låg der ei jekt, og på den var det ein finne. Denne finnen hadde ei gås. Om natta hadde gåsa kome seg i land og oppi kornåkrane. Mannen på Vattøya vart harm, fakka gåsa og slo henne i hel. Då jekta skulle reisa vidare, sakna finnen gåsa. Han fekk greie på kvar det hadde vorte av henne. Då var det finnen som vart harm og han sa: «Dykk skal få ei større plage enn gåsa mi». Med dette reiste finnen. Etter den tid vart der så kryande fullt av rotter på Vattøya. Det varde nokre år, men då finnen døde kom også rottene vekk, og sidan har det vore fritt for rotter på Vattøya.

På Hammarstøylen budde det ein mann, Jan Gullikson Fjelle. Kvar han kom i frå er eg ikkje sikker på, men det hev vore gissa på at han skulle vere frå Ørsta, eller frå Synnylven. Men han vart så plaga på Hammarstøylen. Det var så mykje trollskap så han fekk ikkje fred om netene. Difor flytta han til Fjelle Det låg øyde då.

Det var visst i 1720 – åra.

Om han er det fortalt at han var svært sterk. Ein gong hadde ein okse vorte fast i eit dike nord i Djupemyrane, nordmot Hammarstøylbytet. Jan tok oksen i fanget og bar den heim til Fjelle.

Ein gong hadde merra hans brote av ein fot nede ved Garsholgarden. Jan visste ikkje anna råd enn at han tok merra på ryggen og bar den til Fjelle.

Det vert også fortalt at Eli, kona hans, hadde tenkt seg til å bake flatbrød ein gong, men så hadde ho ikkje mjøl. Jan meinte ho kunne berre gå og legge seg atteletlaust, det skulle bli ei råd med mjøl. Jan gjekk over fjellet og ned til Garnes om natta. (Han hadde ein bror der). Der fekk han ei tynne mjøl. Han tok så mjøltynna på ryggen, gjekk så same vegen over fjellet og kom fram til Fjelle så kona fekk bake brød.