Sverre Berntin Kristensen

Etter nokre år i Ålesund, flytta den vesle familien til Ulsteinvik. Dette var i 1920. Anna, mor til Judith som hadde blitt enke, var også med på flyttelasset.

Einar Martin var ein initiativrik kar. Han etablerte blikkenslagarverksstad i eit lite hus på eigedomen til Agnes Knutsen. Her laga han skipsutstyr, hadde forniklingsannlegg, laga bakaromnar og varmtvasstankar m.m.

Dei første åra budde dei på Central Hotell, som på denne tida var eigd av Syltevik, onkel til Judith.

I 1926 bygde dei hus i Kyrkjegata, midt mellom Reiten og kyrkja. Blikkenslagarverkstaden vart flytta til kjellaren i dette huset, og låg her til far bygde ny verkstad i Krushammarvegen ca 1975.

Far var einaste guten i familien, som etterkvart også hadde fått jentene Erna Ingvarda (1920-1968), Åsta Marie (1923-1964), Gerd (1926-) og Marta (1930-1969).

Far starta tidleg i lære hos far sin. Han var 14 år då han starta å jobbe der. Bestefar var lenge sjuk, og døydde av kreft i 1936, 43 år gammal. Far var 18 år og måtte ta over arbeidet og rolla som familieforsørgar etter far sin. Jentene var 16, 13, 10 og 6 år gamle. Kva tankar han hadde om dette, og korleis livet hans var på denne tida, skulle eg ha gitt mykje for å vite! Sjølv om far fortalde mykje frå «gamle dagar», var det mest solskinshistorier om kor kjekt dei hadde det, om kameratskap og fellesskap, og alt det løye dei fann på. Sjeldan kom det noko negativt om eigen lagnad frå den kanten. Kanskje var det fortrenging, kanskje ein umedviten overlevingsstrategi, som han også ville få bruk for seinare i livet skulle det syne seg. Eg kan berre vagt førestelle meg kva som rørte seg i ein 18-åring som i tillegg til å sakne far sin også fekk ansvar for at heile familien på 6 hadde det bra.

Bestemor sitt rolege og harmoniske vesen spela sjølvsagt ei stor rolle opp i det heile. Når eg spør tante Gerd, som er den einaste gjenlevande av syskena, korleis ho hugsar denne tida,
seier ho at dei aldri mangla noko.

Dei hadde det bra, og far var ein snill og dyktig storebror.

For å bli betre rusta til arbeidet, og sikkert fordi han ville lære meir, tok far handelsbrev og teknisk fagskule på kveldstid. Med gode resultat. Tante Gerd hugsar at dei måtte liste seg rundt i huset om kveldane og ikkje forstyrre han. Bestemor sørga for at guten fekk leksero.

Tida gjekk, og dei, for denne familien på mange måtar, harde 30-åra, gjekk over i krigsutbrot
og okkupasjon. Far var 22 år og i rette alderen til å bli kalla inn til teneste. Han hadde bak seg over 80 dagar rekrutteneste, noko som i følgje Ragnar Ulstein var meir enn dei eldre årsklassene hadde.

10 dagar etter utbrotet vart han kalla ut i krigsteneste i første line. Saman med 8 andre ulsteiningar drog han til Dombås. Her kom han i 2. kompani under kaptein A. Telle. Enno hadde ein god tru på at tyskarane ville bli stansa, drivne tilbake og ut av landet. Far fortalde til Ragnar Ulstein i boka «Lagunen og stormen» om då dei var innlasta i eit tog som skulle frakte bataljonen til Tynset:

«… men toget vart bomba, og slått på tvers av skinnene, og glasrutene kom inn over deg.»

Seinare fekk dei nytt tog og vart frakta til Ulset i Sør-Trøndelag. Her skulle dei forsvare Nåverdal bru, slik at tyskarane ikkje kom seg over. Kampane ved Nåverdal bru var dramatiske, og i fleire døgn klarte dei å stoppe fienden.

Eg kan hugse far fortalde om ein kamerat, Arne Setnes frå Grytten, som omkom rett ved sida av han. Ein tysk granat eksploderte mellom to mitraljøser, trefte ein stein som gjorde at denne unge guten miste livet. Etter fleire dramatiske kampdøgn kom retrettordren, og far og dei andre reiste heim. Far og Andreas Ulstein tok vegen om Grytten for å fortelje far til Arne Setnes om det som hadde hendt. Ragnar Ulstein skriv i «Lagunen og stormen»:

«Kampane i Nåverdalen vil bli ståande som eit døme på kva norske soldatar kunne klare i godt utbygde stillingar og under godt befal.»

Far skrytte mykje av Kaptein Telle.

Sjølv om det var ein kort krigsinnsats i første line – 21 dagar – vil eg tru det gjekk hardt inn på ein ung gut å vere i skyteelden, og ikkje minst oppleve ein kamerat bli drepen rett ved sida av seg! Far heldt fram i Heimestyrkane krigen ut, og under frigjeringa.

Vel heime i Ulsteinvik gjekk nok arbeidsdagen og livet nokolunde normalt store deler av tida. Kulturlivet blomstra under krigen. Både Mannskoret, Ulf og Losjen heldt det gåande. Særleg Losjen hadde høgt aktivitetsnivå. Det var lesering, studiekor, skodespel, korgafestar, «søstrenes aften» og gutane sin kveld. Komiteen stod både for program og mat. Det var ikkje så mykje å få tak i, men ifølgje far vart det gjort mykje ut av lite, og alltid godt det dei fekk servert.

Far var glad i å spele skodespel, men det var ikkje berre Peer Gynt som stod på «menyen». Dei spelte «I Luråsen», eit bonderomantisk stykke, «Underslaget», som var moderne, og Artur Klæbo sitt «Isflå», mellom andre. I tillegg «spesialiserte » Sverre Ottesen og far seg på duettar frå Gluntarne. Sverre Ottesen var ein god kamerat av far. Han var ein eminent opplesar og tonefylgjar. Dei møttest i mannskor og losjearbeid, og delte interesse for sang og musikk og kulturliv generelt.

Det var også under krigsåra i losjen at «Sverrane» starta si Peer Gynt-karriere. Dei spelte to scener: Bukkerittet og Bruderovet. Far spelte mor Aase og Sverre Ottesen var Peer. Ein må vel kunne seie at dette «stuntet» gjorde dei kjende også utanfor kommunegrensene. Eg veit i alle fall at dei spelte på Vartdal! Eg kan hugse far treiv med seg frakkeforkle og skaut frå mor, og ein parykk vi hadde liggande, i full fart, før han skulle opptre. Gløymde han replikkar, improviserte han. Det var nok litt meir førebuing og finkjensle frå andre Sverren. Likevel treivst dei godt i lag, og heldt på med desse og andre ablegøyer nesten til Sverre Ottesen døydde i 1986. Av og til kunne det bli vel mykje frå denne kanten. I alle fall skal det ha stått slik i ein annonse i morobladet «Vikingen», 17. mai eit år: «I år skal Sverre O. og Sverre K. ikkje spele Peer Gynt.»

Desse to prøvde å lage humor på eigen, og ikkje andre si bekostning. Som far sa: «ein treng ikkje finne andre sine svake sider, ein har nok med eigne.»

Mannskoret hadde 60 medlemmer i 1944, då dei feira 60-års jubileum. Dette var eit høgt tal når ein tek omsyn til at mange av songarane var borte på krigsteneste. Far var aktiv i mannskoret frå han var 15 til han var meir enn 75 år. På songarstemne i Herøy i 1983 fekk han Sunnmøre Songarlag sin bordstand for 50 års aktiv teneste. Eit heidersteikn som heng høgt og vert sjeldan utdelt. Kvar måndag, rett før han skulle gå på øving, i siste liten som vanleg, stod han framføre pianoet og øvde stemma si. «Kar du skal?» spurde eg, sjøl om eg visste det. «På mannsen vel», svara han. Han hadde nok ei normalt god sangstemme, men ein gong sang han solo i Voldakyrkja. Dette la han aldri ned, og vi kunne ikkje eingong nærme oss Volda utan at han begynte: «Sei mej, he ej fortalt då ej sang solo i Voldakyrkja?»
Mannskoret kvar måndag var ein kjærkomen aktivitet for han, og han var svært lei seg då han kjende han måtte slutt pga høyrselshemminga.

I 1951 gifta han seg med nabojenta Dagny Ulstein (fødd 1919). I eit skriv far har etterlete seg står det m.a.: «På mannskoret sine julefestar (under krigen), slåss vi om å be med oss Dagny.»

Så kva som gjorde at dei venta så vidt lenge – han var 33, og ho 32 – skal i dette høvet stå ubesvart. Dei flytta inn i hovudetasjen i huset i Kyrkjegata og bestemor og tante Gerd flytta på loftet. Blikkenslagarverkstaden låg framleis i kjellaren.

Etterkvart kom borna: Einar­Martin i 1952, Inger-Marie i 1953, Solveig i 1958 og Dag i 1964. Han var nok ein moderne mann på mange måtar. Han laga kjøtkaker og baka brød. I og med at verkstaden låg i kjellaren, kunne han følgje opp oss borna tett.

Også for naboborna var han til stades. Kvar gong han skulle frakte boss ut i Fløstranda, eller levere varer ut i distriktet, fylte han opp bilen med naboungar.

Det var ikkje så mange som hadde bil på 50- og 60-talet, så bilturen var ei storhending i seg sjølv.

Han fortalde så levande om huldrene som kokte seg kaffi på bålet, at då vi runda svingen ved Gåsneset og såg det brann i søppelhaugen, var det ikkje ei sjel som kunne overtydd oss om det motsette.

I det heile var han ei oppkome av historier, både eigne og andre sine. Trengde vi trøst eller avkopling, tok han fram «Pomperipossa», «Musa i orgelet», eller «Tulutta og Makronelle». Han var svært litterært interessert, og takka sin barndoms lærar, Martin Bjørndal, for at denne interessa vart vekt hos han. Hjå bokhandlar Gustav Osnes fekk han kjøpe bøker på avbetaling, mellom anna «Verdenslitteraturens beste romaner» og andre samlingar. Han pløgde seg gjennom dei viktigaste av norske og utanlandske klassikarar allereie i ungdomen.

Yndlingsdiktar var nok Ibsen, tett fylgt av Øverland, Wessel og Wildenvey. Mange strofer, replikkar og heile vers mellom anna frå desse, lærte han seg utanåt.

Eg kan ikkje gløyme då han på oppfordring i eit familieselskap deklamerte «Til en misantrop», av Arnulf Øverland, 16 vers utan å blunke! Etterkvart som han vart eldre, tok poesien heilt over når det gjaldt lesestoff. Han fann nok mykje trøst i eit godt dikt.

Bestefar, Einar Martin, var glad i naturen og å gå på fjellet. Dette arva far, han var ein ivrig turgåar og kom seg på mange toppar rundt om i fjellheimen påSunnmøre.

Han var ein god turkamerat for fleire. Etter at han fekk familie, var det også tur kvar søndag, anten med ein unge ved handa eller ein i ryggsekken. Eg likte godt å gå saman med han. Han gjekk ikkje veldig fort, men var seig og uthaldande.

Det var alltid innlagt gode pausar for prat, filosofering og meditering. Han var også glad i å gå på ski, og kjøpte seg nye slike i ein alder av nokre og sytti år. Desse vart ikkje så mykje brukte. Han var ustø og redd for å dette.

Far hadde ein lang arbeidsdag, både i timar og år, og hadde ikkje tid til å dyrke så mange hobbyar, men han utnytta tida godt og fekk gjort forskjellig. Han broderte trekk til rokokkostolar og knytte fleire teppe. Dette var i den tida han slutta å røyke og trengde noko å henge fingrane i framfor TV-skjermen. Av same grunn var han ein dyktig og ivrig kryssordløysar.

Hagen var også ei kjelde til rekreasjon for han. Han jobba i hagen etter at han kom opp frå arbeidet i kjellaren, og gjerne til langt på kveld. Det kom folk andre stadar frå for å sjå på hagen. Slike opparbeidde hagar med så mange rosetypar var ikkje vanleg i 50-åra.

Ei anna interesse han dyrka, var interessa for kunst. Han starta tidleg å samle måleri. Eg kan ikkje tru han hadde så god råd, men han prioriterte slik at han kunne kjøpe bilete når høvet baud seg. Etter kvart hadde han, etter den tida, ei fin kunstsamling.

Familien blei mykje ramma av sjukdom. Først er det Åsta som blir sjuk. Ho døyr av kreft i april 1964. Ho etterlet seg mann (Arne Rødsand, Ålesund), men ingen barn.

Så går det 4 år, og Erna i Kongsberg blir ramma. Ho døyr i 1968 og etterlet seg mann (Reidar Ånnestad) og to barn. Vel heime frå gravferd i Kongsberg, kjenner Marta ein kul. Etter mykje håp og tru, tvil og ulike behandlingar, døyr ho i oktober 1969. Mannen (Magne Grimstad) og sju born sit igjen oppe på Grimsbakk. Far tok det svært tungt då alle systrene døydde, men då veslesystra, Marta, døydde, røyna det verkeleg på, også for han.

Han oppretta eit fond i systrene sine namn: «Erna Ånnestad, Åsta Rødsand og Marta Grimstad sitt Minnefond». Dette fondet er framleis aktivt og deler kvart år ut pengar til verdige søkjarar som vil forske på kreftgåta.

Han visste nok at han sjølv også var utsett. Han var allereie operert ein gong for kreft i 1962. Ut over 70-talet hadde han tilbakevendande kreft i urinblæra. Han snakka ikkje om verken den første operasjonen eller det som sidan skjedde som kreft. Han sa han skulle til Molde og fjerne ein polypp. Og det gjorde han stadig vekk.

Først då vi fekk opna kreftregisteret etter hans død, fekk vi vite at han hadde hatt 5 ulike former for kreft. Hans måte å takle det på var å ikkje snakke så mykje om det. Heller snakka han om alle typene han møtte på sjukehuset og galgenhumoren som utspann seg på sjukeroma.

Han var ganske ubekymra av legning, og sa ofte at «konene bekymrar seg for alt muleg utan grunn». Sjølv når han hadde grunnar gode nok, greidde han å legge bekymringane vekk, i alle fall å skjule dei for sine næraste. Eg trur nok han hadde sine tunge stunder i sitt lønnkammer (kontoret) der han søkte trøst bl.a. i poesien si verd.

Sommaren 1997 forstod vi at far var alvorleg sjuk, og at denne gongen ville det ikkje gå over. Han vart gradvis dårlegare utover hausten og vinteren. Frå å vere ein aktiv, sjølvstendig mann, måtte han no ha hjelp til mykje. Likevel kom han seg ein tur på kontoret kvar dag, der han rydda i papira sine.

Årsmøtet i Høyrselslaget i januar ville han også ha med seg. Han var kasserar, og ville legge fram og gi frå seg rekneskapen. Han rydda nok sitt bo. Han og vi alle visste at det berre var spørsmål om tid. Mor hadde omsorga for han, og etterkvart også heimesjukepleien. Han kunne ikkje få fullrost desse hjelparane nok, og var svært oppteken av at sjukepleiarar burde få bedre løn.

Vi feira 80-års dagen hans med ope hus i heimen og middag på hotellet, 8. januar. Han var vaken og klar til siste dag. Om natta, 7. mars 1998, sovna han roleg inn. Eit langt og strevsamt, men godt liv var enda. For oss som stod han nærast, kjendest det likevel for kort. Han etterlet seg eit stort sakn som vi kjenner på den dag i dag.

Det er mange år sidan bestefaren min døydde, men eg hugsar han som om det var i går. Det kvite håret, den brune huda, dei store brillene, den blå arbeidsfrakken, dei store arbeidsnevane, dei varme smila og dei gode klemmane.

Bestefar forguda barneborna sine, og nytta eit kvart høve til å vere saman med oss. Eg kjende i heile hjartet kor glad han var i oss. Hjå bestefar og mormor var det alltid godt å vere, og ingen stad kunne ein kjenne seg meir velkomen. Samtidig så var han så flink å besøke oss. Ofte visste vi ikkje at han var der før vi såg ein mann gåande med hendene på ryggen ute i hagen. Kanskje planta han litt Skaugums pryd, eller klipte nokre busker, før han kom trampande med skitne støvlar inn på kjøkkenet.

Dersom vi ungane hadde lyst på noko godt, gjekk vi ned til han på verkstaden. Vi spaserte rett inn på kontoret, der vi han fann han mellom papir, permar og diktbøker bak skrivebordet. Så song vi eit utval songar, fekk 10 kroner kvar og gjekk rett på Shell for å kjøpe godteri. Eg veit at for han var dette dagens høgdepunkt. Eg gløymer aldri den dagen bestefar kom frå arbeid og hadde laga ei prinsessekrune i «gull» (messing) til meg. Den skulle eg bruke på bursdagar og når eg kledde meg ut, meinte han. Ei flottare og meir spesiell gåve har eg aldri fått.

I tillegg til hagearbeid likte beste godt å gå i fjellet. Den siste turen vi hadde saman, var sommaren før han døydde. Prega av sjukdom, men sprek likevel, plukka vi blåbær, kosa oss i sola, og gjekk den brattaste vegen ned Ulsteindalen. Han hadde evna til å glede seg over dei små ting. Det kunne vere gleda over eit besøk, eit godt måltid, ein solfylt ettermiddag i hagen saman med mormor, ei nydeleg utsikt, eit vakkert bilete eller eit rørande dikt. Denne gleda var smittande. I tillegg opplevde eg han som svært takksam. Dette er to eigenskapar eg beundra hos han og som vart verdsette av alle rundt han, til siste dag.

Om Sverre Kristensen skriv Asle Geir Widnes Johannesen dette om han i boka “Hundre år – hundre personar i Ulstein”:

Sverre Kristensen – eller «blekken» som folk kalla han – var kjend både som blekkslagar og kulturperson i Ulstein. Han var fødd i Ålesund. Han var to år då familien flytte til Ulsteinvik.

Faren Einar Martin var ein initiativrik kar og starta blekkslagarverkstad i Ulsteinvik. Her laga han skipsutstyr, hadde forniklingsanlegg, laga bakaromnar og varmtvasstankar. I 1927 bygde dei hus i Kyrkjegata og flytte verkstaden dit. Her låg bedrifta til Sverre bygde ny verkstad i Krushammarvegen i 1975. Sverre var berre 18 år då faren døydde, og han måtte ta over verkstaden. Då hadde han alt jobba der i tre-fire år. Han vart då familieforsørgjar for ein søskenflokk på fem, fire av dei jenter – og mora.

Sverre engasjerte seg i samfunns- og kulturliv, som Mannskoret og losjen, leseringar, studiekor, skodespel og ulike arrangement. Han vart glad i skodespel, og spelte i ei rekke stykke lokalt. I tillegg spesialiserte han seg saman med Sverre Ottesen på duettar frå «Gluntarna». Det var også i krigsåra at «sverrane» starta sin Peer Gynt-karriere. Han var aktiv i mannskoret frå han var 15 til han var 75, i 1983 fekk kan utmerking frå Sunnmøre Songlag for 50 års aktiv teneste.

Han var svært litterært interessert og kunne deklamere lange dikt utanboks. Han stelte også i hagen sin, slik at folk kom utanbygds for å sjå. Han samla på måleri og oppretta eit fond for kreftforsking – etter at mange i familien vart råka. Sjølv var han mellom dei.