Ulsteinkonsernet – salet, reaksjonane og konsekvensane

I 1997 vart Idar Ulstein styreleiar og overlèt jobben som konsernsjef i Ulsteinkonsernet til Bård Mikkelsen. Samtidig starta arbeidet med å børsnotere selskapet. Generasjonsskifte i slike familieselskap er ikkje enkelt. Eigarfamilien hadde vakse, og tilknytinga til bedrifta var blitt svakare. Nokre ønskte å ta ut sin eigardel i pengar for å satse i andre bransjar. Løysinga vart å gjere aksjane omsettelege ved å børsnotere konsernet. Det skjedde i 1997.

Året etter er det svakare tider for skipsinduistrien. Men måndag 23. november 1998 vart Ulstein Holding ASA med eitt suspendert frå Oslo Børs. Aviser og andre spekulerte i om eit internasjonalt selskap kunne ha lagt inn bod på ein større aksjepost. Suspensjonen innebar at det verken kunne seljast eller kjøpast aksjar.

Vikebladet Vestposten ymta om at representantar for Ulstein-familien hadde vore samla i Oslo, truleg i forhandlingar om sal. Dei siste dagane før suspensjonen hadde ulsteinaksjane gått opp med 8,9 prosent. Det kunne tyde på at nokon visste at eit kvart var i emning. Informasjonssjef i Ulstein, Arnfinn Ingjerd, svarte berre «ingen kommentar» på spørsmål frå avisa. Men innan børsstart neste måndag ville Ulstein kome med ei ny melding, heitte det i ei børsmelding, der Ulstein Holding ASA bad om å bli suspendert frå børsen. I følgje børsanalytikarar kunne tida no vere den rette for oppkjøp fordi aksjekursen var låg.

Den 26. november 1998 sprekk nyheita i avisene: Det engelske selskapet Vickers vil kjøpe Ulstein. Selskapet forhandlar om å overta alle aksjane i Ulstein Holding ASA. I pressemeldinga frå Ulsteinkonsernet heiter det at det er ein føresetnad at skipsbyggingsdivisjonen blir skild ut og ført vidare på sjølvstendig grunnlag i eit samarbeid med konsernet. Det blir ymta om at prisen som Vickers må ut med, er på rundt 4,3 milliardar kroner.

Då Vikebladet gjekk i trykken onsdag 25. november 1998, var det framleis tingingar mellom partane. Vickers var om lag like store som Ulstein på propellar, og store på dekksmaskinar. Men dei var ikkje skipsbyggjarar. Derfor var det naturleg for Ulstein å skilje denne delen ut i ein eigen seksjon. Spørsmålet var om dette ville påverke utvidingsplanane ved avdeling Hatlø.

På dette tidspunktet var Ulsteinkonsernet sett saman av 38 selskap i 17 land, som utvikla skipsdesign, bygde skip, produserte skipsutstyr og tilhøyrande produkt. Omsetninga i 1998 var venta å ende på om lag fem milliardar kroner. Konsernet hadde kring 4.150 tilsette. Vickers hadde nettopp selt Rolls-Royce-fabrikken til Volkswagen for kring fem milliardar kroner. No hadde dei pengar til å handle ny aktivitet. I eit informasjonsskriv til dei tilsette understreka konsernsjef Mikkelsen at dei ikkje hadde grunn til uro. Tillitsvald Bjørn Røren uttalte til lokalavisa at eit eventuelt sal kunne vere med på å sikre ei positiv utvikling. Han meinte Vickers hadde ein bedriftskultur som kunne samanliknast med den i Ulstein. Røren hadde ikkje tru på at verftet kom til å bli nedlagt, men han var spent på kva som ville skje med den planlagde utvidinga på Hatlø.

I lokalavisa laurdag 28. november fortalde klubbleiar Hans Sundal at mange medlemmer var skeptiske til at verftet ikkje vart med på kjøpet: – Vi håper Ulstein-familien er villige til å satse. Ei utviding ved Hatlø er eit spørsmål om vere eller ikkje vere for verftet, insisterte Sundal.

Dei tilsette visste no at Vickers ikkje ville kjøpe verftet. Meir enn nokon gong var det klart korleis lagnaden til arbeidsfolket var i hendene på andre. Dei kunne berre håpe: – Eg kan ikkje tenkje meg noko anna enn at Idar Ulstein har den grunntanken at verftet skal halde fram, la Sundal til.

Så seint som i mai 1998 hadde styret i Ulstein Holding ASA vedteke å flytte mesteparten av skipsbygginga under tak på avdeling Hatlø. Med i desse planane var bygging av høghall og ei utviding av dokkområdet. Planane var kostnadsrekna til 250 millionar kroner. Ville Ulstein klare dette om verftet vart ståande åleine etter at resten av konsernet hadde hamna på engelske hender? Overfor lokalavisa la ikkje representantar for dei tilsette skjul på at dei sakna skikkeleg informasjon.

Då journalisten frå Vikebladet Vestposten rusla rundt på verftsområdet fredag 27. november, fanga ho opp denne kommentaren frå «mange av dei tilsette»: – Eigarane må sjølvsagt få bestemme kva dei vil gjere med verdiane sine, men vi ventar at dei bruker ein del av pengane til å satse skikkeleg på verftet. Ein annan kommentar var denne: – Salet dreier seg om eit oppgjer om pengar. Vi er no komne til tredje generasjon av eigarar; Idar Ulstein greier truleg ikkje å halde alle trådane lenger.

Denne utsegna var slikt som gjekk mann og mann imellom i Ulsteinvik denne hausten.

Journalisten møter også to tidlegare verftsarbeidarar med lang fartstid ved Ulstein, Anders Hatlø og Arve Bakke. Hatlø har i mange år vore klubbleiar ved verftet. Bakke var no distriktssekretær i Fellesforbundet og hadde starta på ei løpebane som til slutt skulle føre han heilt til topps i det tradisjonsrike forbundet i LO. No hadde dei innteke klubbkontoret ved Ulstein Verft for å følgje utviklinga i saka om Vickers på nært hald: – Dette er ei sak som opptek heile lokalsamfunnet, ikkje berre dei som jobbar i konsernet. Dei siste dagane har eg ikkje kunna nærme meg Ulsteinvik sentrum utan at eg har blitt omringa av folk som vil vite kva eg meiner om forhandlingane som er på gang, fortalde Hatlø. Både han og Bakke var skeptiske til at konsernet skulle kome på utanlandske hender. Dei understreka det viktige i at verftet hadde vore del av ein større heilskap: – Dersom Ulstein Verft blir skilt ut og skal stå heilt på eigne bein, så trur eg det blir vanskeleg, kommenterte Hatlø, som hadde trudd det skulle gå an å drive Ulsteinkonsernet med lokale eigarar i lang tid framover: – Vi kan gjere oss mange tankar om kva som har tvinga fram dette. Du veit, det går an å bli så stor at du rausar også, la han til.

Arve Bakke appellerte til dei som forhandla om sal, om å tenkje nøye gjennom at Ulstein Verft skulle ha ei framtid: – Det er i verftet vi finn dei fleste tilsette, og det er denne divisjonen som er mest arealkrevjande. Fleire generasjonar av bygdefolket har vore med på å skape desse verdiane. Konsekvensane kan bli store dersom verftet ikkje får utvikle seg, avslutta Bakke.

Søndag 29. november 1998 vedtok eit samrøystes styre i Ulstein Holding ASA å selje alle aksjane i Ulsteinkonsernet for om lag 3,9 milliardar kroner til engelske Vickers. Den nye divisjonen skulle få namnet Vickers-Ulstein Marine, ha hovudkontor i Ulsteinvik og bli leia av Bård Mikkelsen: – Dette er ein sunn transaksjon. Her er det ikkje gått bakvegar. Dette gir oss høve til kompetanse- og teknologiutvikling. Saman med Kamewa, som er den marine divisjonen til Vickers, har vi eit unikt høve til å skape konkurransedyktige maritime løysingar, sa Mikkelsen på pressekonferansen, og la til. – Det har vore eit hovudmål å halde på særpreget til Ulsteinkonsernet. Sjølv om forhandlingane til tider har vore harde, så var det ikkje vanskeleg å få aksept for at hovudkontoret for Vickers-Ulstein Marine skulle ligge i Ulsteinvik.

Ulstein Verft vart ikkje ein del av Vickerskonsernet. Forretningsområdet verft skulle halde fram utanfor konsernet. Ei gruppe aksjonærar med Idar Ulstein i spissen hadde no garantert for at drifta ved verftet skulle halde fram som før. Det ville også bli inngått ein samarbeidsavtale mellom verftet og Vickers-Ulstein.

Reint teknisk ville også Ulstein Verft i første omgang bli selt til Vickers, men så skulle det engelske selskapet tilby Ulstein-aksjonærane å kjøpe verftet for om lag 125 millionar kroner, 5,75 kroner pr. aksje. Familieselskapet Ulsmo, der Idar Ulstein var styreleiar, ville få aksjemajoriteten i det som frå mai 1999 skulle heite Ulstein Mekaniske Verft Holding AS (UMV Holding AS). Med til Ulstein Verft høyrde også Ulstein Elektro, Castor og Ulstein Flex Transport med bygningar og tomter. Verftet si avdeling Ulstein ville halde fram i leigde lokale til utgangen av år 2000. Då skulle alt samlast ved Hatlø. Gjennom avtalen ville Ulstein Verft få finansiert bygging av tilsvarande hallar for stålproduksjon ved avdeling Hatlø.

Under pressekonferansen avviste Bård Mikkelsen at verftet vart selt tilbake for ein spottpris: – På bakgrunn av at skipsbygging ikkje er ein del av strategien til Vickers, og at utviklinga i skipsindustrien ikkje er den beste akkurat no, så vil eg ikkje kalle 125 millionar for spottpris.

Idar Ulstein kom med ei forsikring til arbeidarane og bygdefolket: – Eg har stor tru på framtida til verftet. Vi har den beste kompetansen i verda på å byggje spesialskip. Vi har gode sjansar til å utvikle oss vidare. Men kva som vil skje med dei planlagde investeringane på 250 millionar kroner, er for tidleg å seie noko om, berre at Ulstein Verft etter transaksjonen vil få tilført ein kapitalbase som kan utvikle verftet vidare.

Familieselskapet Ulsmo AS vart no hovudeigar av både Ulstein Verft AS, Ulstein Elektro AS, verksemder i Slovakia og Brasil samt fleire forretningseigedommar, samla under nemninga The Ulstein Group med Idar Ulstein som styreleiar.

Idar Ulstein personleg var imot salet til det britiske konsernet. Han ønsket å halde verft og utstyrsproduksjon samla, men han var minoritetsaksjonær og vart nedstemt. Lojalt sette han seg likevel til forhandlingsbordet for å skaffe ein best mogleg avtale med det britiske selskapet, og når Vickers ikkje var interessert i å drive verftet vidare, satsa han som 65-åring saman med borna og nokre aksjonærar frå andre familiegreiner på å berge verftet og bygge opp ei levedyktig bedrift på nytt (Harald Kjølås, Norsk biografisk leksikon).

Avisa VG karakteriserte årsaka til salet som ein delikat familiekrangel. Idar Ulstein kommenterer denne påstanden slik i eit intervju med Vikebladet Vestposten nokre dagar etter at avtalen var i boks: – Det blir litt for enkelt å seie det slik. Men du veit, å dele verdiar er ei enkel sak; dele styring er ikkje så lett. Vi er nærare 30 arvtakarar innanfor konsernet. Dei som har arva verdiane, vil gjerne ha eit ord med i laget om korleis verdiane skal forvaltast. Det er ikkje i samsvar med forsvarleg leiing verken i ei lita eller stor bedrift. Det krevst klar styring. Eg trur slikt før eller seinare vil oppstå i dei fleste familiar med hand om store verdiar. Tenk på odelsretten; tenk viss alle skulle få styring over jorda. Det hadde ikkje blitt store teigane igjen etter kvart.

Idar Ulstein streka under at han forstod godt at nokre av arvtakarane hadde følt det usikkert å ha alle verdiane sine samla i eitt konsern. Med så mange eigarar var det naturleg med ulike oppfatningar om korleis konsernet skulle styrast: – Dette var medverkande årsak til at vi etter fleire års planlegging gjekk på børsen i 1997, og at vi no er i ferd med å selje til Vickers, sa han.

Etter salet sat Idar Ulstein att med 483 millionar kroner. I samtale med lokalavisa lova han å bruke ein god del av pengane på UMV Holding. Personleg hadde han ikkje tenkt å bruke så mykje. Då lokalavisa konfronterer han med at han har ord på seg for å vere ein nøktern mann, svarer han: – Eg veit ikkje om det er rett å seie det. Eg har både Mercedes og fin båt. Men til liks med dei fleste andre i bygda er eg oppdregen til å vere relativt nøktern. Opp gjennom åra har ikkje drivkrafta mi i første rekke vore å tene mest mogleg pengar privat. Interessa mi har vore å byggje industri. Først når du set pengane i arbeid, fører dei etter mitt syn noko positivt med seg, sa Ulstein, som ville jobbe for at Ulsteinregionen skulle halde fram med å vere ei maritim klynge.

Det hadde sjølvsagt vore initiativ frå satsevillige sjeler med kapital i Ulsteinvik før òg. Men no kjem det eit oppslag i lokalavisa som signaliserer at noko meir kan vere i emning: Lokale investorar som vil gjere sitt for å endre bygdebyen. Bjarne Wærdahl er først ute i denne nye bølgja. I avisa gjer han seg til talsmann for selskapet Bard Vekst og melder si interesse for Geileneset: – Vi verkjer etter å kome i gang. Vi treng eigedom og har kapital, slår han fast.

Det skulle ikkje bli så enkelt for ei utolmodig sjel. Ulstein kommune var på ingen måte rusta til å handtere det som no skulle kome. Først og fremst var det behov for ei kulturendring på rådhuset. Det skal vi kome attende til. Også Ulsmo melde si interesse for Geileneset. Idar Ulstein ber kommunen smi medan jernet er varmt, men her skulle dei kommunale prosessane kome til å gå i krabbegir.

Investorane kastar også auga sine på Saunesmarka. Bjarne Wærdahl er igjen talsmann, denne gongen for Bard Eigedom AS som ber kommunen oppheve eller moderere handelsrestriksjonane i dette området. Dette vil opne for nysatsing i Saunesmarka, meiner Wærdahl.

Det er i denne perioden at det blir danna eit forum der ordførar og rådmann diskuterer aktuelle tema med representantar for dei store bedriftene i området. Forumet blir kalla «Utviklingsforum Ulstein 2010» og er lukka for publikum og presse. Organisasjonssekretær Runolv Stegane i Venstre får hovudoppslaget i Vikebladet Vestposten då han slår fast at det er heilt på sida av demokratiet å organisere slike møte bak lukka dører. – Eg er prinsipielt imot at område kommunen er involvert i, ikkje er ope for folk flest, sa kommunestyrerepresentant Eli Skaatun (V) til avisa. Men formannskapet hadde godkjent ordninga, og ordførar Jan Berset (H) viste til at ho ikkje var ulovleg så lenge forumet ikkje fatta vedtak. Han la ikkje skjul på at det hadde meldt seg eit behov for lukka organ der ein kunne tenkje høgt utan å bli sitert i media, etter at formannskap og andre utvalsmøte hadde blitt opne for publikum nokre år tidlegare.

Brynjulf Mugaas leia Ulstein Verft, men takka for seg i februar 1999.

Men for verftsindustrien er det no tøffe tider. I januar 1999 må leiinga ved Ulstein Verft varsle dei tilsette. Dersom verftet ikkje får nye kontraktar med det første, vil dei tilsette i produksjonen bli flytta rundt på, dette for å unngå permitteringar lengst mogleg.

Ikkje lenge etter startar ein avisføljetong: Hovudtillitsvald ved Ulstein Verft reagerer på at dei to tillitsvalde styremedlemmene i Ulstein Holding har halde hemmeleg ein opsjonsavtale som har gitt ein personleg gevinst på 800.000 kroner, ifølgje Sunnmørsposten. No viste det seg at 15 styremedlemmer pluss konserndirektørane i Ulstein Holding ville tene til saman 20 millionar kroner på at Vickers ville kjøpe Ulstein. At tillitsvalde hadde «gjort seg rike» på eit sal til utanlandske eigarar, var no i ferd med å skape vondt blod.

I neste avis (28. januar 1999) seier dei to tillitsvalde styremedlemmene seg leie for at dei ikkje hadde informert dei andre tillitsvalde om opsjonsavtalen – som kom i stand då Ulstein gjekk på børs i 1997. Men det dempar ikkje striden. Distriktssekretær i Fellesforbundet, Arve Bakke, ymta om at gevinsten burde bli overført til klubbkassa, noko som då ville kome «alle» tilsette til gode. Det skjer ikkje

Nokre veker seinare ber fire tillitsvalde ved Ulstein Propeller:

– Vi meiner opsjonsavtalar som gjeld berre nokre få, er øydeleggande for lojaliteten til bedrifta, og at slike avtalar for styremedlemmene er prinsipielt tvilsame.

I februar 1999 vart det kunngjort at den 29 år gamle dottera til Idar Ulstein og Marit Krohn Ulstein, Gunvor, skulle bli administrerande direktør i UMV. (Foto: Vikebladet Vestposten)

Den 9. februar 1999 får alle dei 2300 aksjonærane i Ulstein Holding ASA tilbod om å kjøpe aksjar i UMV Holding AS. Samtidig går Vickers-oppkjøpet som planlagt. Dersom 90 prosent av aksjonærane i Ulstein holding sel aksjane sine til Vickers, er det meste gjort. Eit par dagar seinare vart det kunngjort at den 29 år gamle dottera til Idar Ulstein og Marit Krohn Ulstein, Gunvor, skulle bli administrerande direktør i UMV. Verftskonsernet skulle delast i fire, Ulstein Verft, Ulstein Elektro, Ulstein Flextransport og Castor. Gunvor Ulstein skulle såleis få fire daglege leiarar under seg; ein av dei, Brynjulf Mugaas, skulle leie Ulstein Verft. Gunvor kom frå stillinga som salsdirektør i Ulstein Bergen. Bror til Gunvor, Tore, gjekk også inn i toppleiinga – som teknisk direktør ved UMV. Men Mugaas takka for seg som direktør ved verftet. Han sa opp stillinga si i februar, og kort tid etter vart det kjent at 53-åringen skulle ta over stillinga som sjef for skipsverftet Harland & Wolff i Belfast.

Torsdag 25. februar 1999 heldt Vickers generalforsamling i London. Nesten 98 prosent godkjende tilbodet om å kjøpe Ulstein. No hadde Ulstein-aksjonærane frist på seg til 1. mars; då måtte 90 prosent av dei ha akseptert å selje dersom det skulle bli sal. På bygda gjekk det no eit rykte om at Kværner Kleven og Ulstein Verft skulle slå seg saman. Klevendirektør Sigurd Viseth var ute i lokalavisa og avviste rykta. Samtidig ryktast det at nokon ville kjøpe Kleven frå Kværner. Det ryktet var det meir hald i.

I starten av mars var 95 prosent av Ulstein-aksjane selde til Vickers. Samtidig hadde kring 900 aksjonærar i Ulstein Holding tinga vel 50 prosent av aksjane i Ulstein Mekaniske Verkstad Holding. Ulsmo AS og Naustneset AS garanterte for kjøpet av resten.

Noko av det første Gunvor Ulstein og den nye leiinga i UMV tek tak i våren 1999, er framtida til Ulstein Verft. I april fortel ho at verftet berre vil byggje tre skip i året mot seks til no. Det betyr reduksjon i talet på tilsette; Gunvor håper det meste kan skje ved naturleg avgang.

Samtidig med at verftet var i ferd med å bli skilt frå resten av konsernet, hadde investeringane i oljesektoren falle kraftig. Ulstein Verft skulle levere det siste skipet det hadde avtale om, i februar 2000. Utover det hadde verftet no ingen nye kontraktar. I verftsindustrien i Ulsteinregionen var det på dette tidspunktet kring 300 heilt eller delvis permitterte.

Vi skulle ikkje tru det var mogleg, i alle fall ikkje på eit tidspunkt då det synest som om skipsbygging er i ferd med å bli historie i kongeriket, at lokale eldsjeler framleis har tru på nettopp denne næringa. Og det er ikkje berre ulsteinfolket. På andre sida av vika ligg Kværner Kleven, eit tradisjonsrikt verft som Kværner tok over i 1990. No var bedrifta i spel, og rykta gjekk på at ei lokal gruppe var ute etter å kjøpe verftet. Torsdag 15. april 1999 kjem det for ein dag at brørne Asbjørn og John Kleven er mellom dei som ønskjer å kjøpe verftet. Dei har mellom andre med seg Hareid Elektriske.

I starten av april 1999 er det berre tre-fire veker igjen før Ulstein-salet er eit endeleg faktum, og hundrevis av millionar kroner vil gå inn på lokale kontoar. I denne situasjonen er det redaktøren av lokalavisa nyttar den faste spalta si til å lufte tanken om at nokre av millionane burde kunne nyttast til offentlege føremål som til dømes kultur. Han viser til at folk som eigedomskongen Christian Ringnes og tidlegare Fina-direktør Johs. Berg har teke til orde for at private med kapital bør ta kulturansvar og gi noko tilbake til samfunnet. I USA er det til dømes ein sterk tradisjon for at personar med formue tek eit vidare samfunnsansvar og gir til velferds- og kulturformål.

Kommunen sleit tungt med økonomien. Visst var der planar om kulturhus, men det var eit langt sprang frå ønske, behov og planar på den eine sida – til økonomisk evne på den andre. Du måtte ikkje vere pessimist for å spå at planane om kulturhus lett kunne ende i ein skuff. Det var akkurat dette som skjedde i nabokommunen Hareid etter valet hausten 1999. I Ulstein var det i ferd med å gå same vegen, men så dukka trekantsaka opp i 2003 (sjå Levd liv 2015). Men alt i mai 1999 gjekk Idar Ulstein og John Kleven i gang med å samle pengar til kulturhus etter oppmoding frå kommunen. Målet var å samle inn 23 millionar kroner frå private og næringsliv. Då lokalavisa skreiv om saka, hadde 14 familiar, dei fleste med etternamn Kleven eller Ulstein, fått brev i postkassa med spørsmål om å bidra. Initiativet stranda – mellom anna fordi ikkje alle var nøgde med utkastet til teikningar som kommunen hadde presentert.

Men Bjarne Wærdahl merkar at han er i ferd med å møte veggen: – Folk opplever at det er vanskeleg å etablere seg i Ulsteinvik. Derfor er det fare for at ulsteinkapitalen går andre stader. Politikarane er positive, men administrasjonen i Ulstein er mest oppteken av å fortelje om avgrensingane i staden for å sjå kva som er mogleg, åtvarar han i lokalavisa og ymtar om at Ørsta/Volda kan vise seg som meir attraktive.

Wærdahl skulle seinare bli sitert på utsegna: «Når du går inn på Ulstein rådhus med eitt problem, kjem du ut att med fem.»

Wærdahl var ikkje den einaste som hadde «møtt veggen» i eit forsøk på å få til noko i Ulstein kommune. Lokalavisa hadde skrive om slike saker tidlegare, og no hevda Wærdahl at han visste om fleire som var frustrerte: – Men mange er avhengige av kommunale tenester og er redde for å stå fram og kritisere kommunen på grunn av dei konsekvensane det vil kunne få, sa han. I avisa følgde redaktøren opp i spalta si og oppfordra kommunen til å ta utspelet alvorleg.

I den påfølgjande avisa rykkjer rådmann Hans Jakob Sandanger ut og lovar at administrasjonen skal gå i seg sjølv med omsyn til kritikken. Etter avisoppslaget hadde han hatt samtalar med etatssjefar, ordførar og formannskap om haldningar og handlingar i kommunen: – Om vi skal nå målet om å bli regionsenter, treng vi investorane her i Ulstein. Vi må ta utfordringane som låg i utspela i Vikebladet Vestposten, og leite etter om vi har haldningar som ikkje kan sameinast med det å gjere målretta og godt arbeid i lokalsamfunnet, sa Sandanger.

I februar 2000 inviterer kommunestyret eit knippe representantar for det lokale næringslivet til å kome med synspunkt og råd til kommunen. Både politikarar og administrasjon fekk ein god porsjon pepar: – Trege prosessar, beslutningsvegring, vrangvilje, for mange negative vedtak, for lågt tempo.

På Ulstein rådhus starta det no – medvite og umedvite – ein prosess med kulturendring. Gradvis vart det folk oppfatta som ein problematiserande nei-kultur, erstatta med «ja, dette skal vi få til». Det skjedde ikkje over natta, men litt etter litt. I dag, femten år etter at Ulsteinvik for alvor tok til å endre ansikt, kan vi seie at denne kommunale kulturendringa har vore eit viktig resultat av Ulstein-salet i 1998/99.

Det finst årstal og datoar som skjer seg inn i historia som eit barberblad og deler henne i eit før og eit etter. Tysdag 4. mai 1999 er ein slik dato i lokalhistoria. Bygda vart aldri den same. Då gjorde Vickers opp for aksjane i Ulsteinkonsernet, og aksjonærane fekk utbetalt til saman om lag 3,9 millionar kroner. Ifølgje Dagens Næringsliv fekk kommunen 35 nye millionærar og var like etter tusenårsskiftet opp i over 200 slike. Etter skatt sat kvar av dei seks greinene i Ulstein-familien att med godt og vel 400 millionar kroner. Konsernsjefen i Vickers, den belgiske baronen Paul Buysse, som i løpet av forhandlingane hadde utvikla eit vennskap med Idar Ulstein, var på plass i Ulsteinvik og heiste det britiske flagget på Vikholmen. To dagar seinare kunne lokalavisa fortelje at den nye konsernsjefen til Vickers Ulstein Marine Systems var Morten Ulstein (46). Sidan 1995 hadde han vore konserndirektør for området propellar i Ulstein. Bård Mikkelsen gjekk dermed av etter å ha vore sentral i forhandlingane med engelskmennene. Nokre veker seinare kom meldinga om at mannen som hadde delteke ved det første fallskjermhoppet på Nordpolen, og i 1993 vart den første nordmann som hadde utført fallskjermhopp over begge polane, skulle bli ny toppsjef i Oslo Energi. Dermed ville vi ikkje lenger møte Mikkelsen joggande langs den gamle grusvegen på Eidet.

Samtidig jobbar leiinga for å tilpasse Ulstein Verft til ei ny tid. Det blir no klart at det i denne omgang skulle bli slutt på seksjonsbygginga i Ulsteinvik. Stålarbeidet skulle skje ved Ulstein Vanylven; 50 tilsette i stålavdelinga miste jobben.

Arbeidsløysa på Ytre Søre Sunnmøre hadde no skote fart, og auka med nesten 70 prosent på eit år. Ved utgangen av juli 1999 var det 434 arbeidsledige i regionen, 84 fleire enn månaden før, ei arbeidsløyse på 3,3 prosent mot 2,4 prosent på landsplan.

Torsdag 5. august 1999 kjem eit utspel frå Morten Ulstein i Vikebladet Vestposten. Her uttaler han at Vickers er svært skuffa over Ulstein kommune. Utspelet skaper bølgjer mellom politikarane. Før ferien hadde Ulstein kommunestyre mot åtte røyster sagt nei til utbyggingsplanane til bedrifta i Ulsteinvik. Vickers Ulstein ønskte å byggje oppover mot parkeringsplassen og gata. Bakgrunnen for at politikarane vende tommelen ned, var at bygningane ville kome for nær Sjøgata og truleg kome i konflikt med andre i nabolaget. I brevet til teknisk etat, som lokalavisa hadde slege opp, skreiv konsernsjefen: – Vi er svært skuffa over utfallet. Vi har heile tida gitt uttrykk for kor viktig det var for oss å utvide fabrikklokala mot Sjøgata for å kunne oppnå ein meir rasjonell produksjon. Ulstein fortalde også at det var konkurranse internt i konsernet med andre vertskommunar til dømes i utlandet, som gjerne ville vere arena for verksemda i Ulsteinvik.

Dette siste blir av enkelte oppfatta som ein trussel om utflagging. Ein av dei som reagerer, er Sp-politikaren Eivind Ulstein: – Det er trasig at Vickers Ulstein skal bruke utflagging som pressmiddel, uttalte han i formannskapet, og fekk hovudoppslag i lokalavisa. Same dag som formannskapsmøtet, tysdag 24. august 1999, er Morten Ulstein og Eldar Eilertsen, sjef for Odim AS, intervjua i Sunnmørsposten. Her hevdar dei at Ulstein kommune set arbeidsplassar i fare. – Dersom ikkje kommunen legg til rette for at bedrifter kan drive rasjonell, lønnsam verksemd, vil det få alvorlege konsekvensar for arbeidsplassane, insisterer dei to og viser til at Odim AS har flytta med 150 arbeidsplassar frå Ulstein til Hareid. NRK er også på saka.

Ordførar Jan Berset greip raskt ordet i formannskapet denne ettermiddagen: – Dersom alvoret i saka er i nærleiken av det utspela i media dei siste dagane kan tyde på, er eg sikker på at kommunen er villig til å ta opp igjen saka. Dersom det er hald i dei sterke utspela om utflagging, vil eg invitere høgste hald i Vickers til eit møte, lova Berset.

Politikarar både lokalt og meir sentralt hadde nok opplevd meir eller mindre direkte trugsmål om utflagging tidlegare òg. Men denne gongen var saka stilt skarpare. Kanskje var dette endå eit signal om dei nye tidene i Ulstein. Det var i ferd med å bli meir krevjande å vere vertskommune for store bedrifter, for ikkje å snakke om store internasjonale konsern.

Då Morten Ulstein på ny kommenterer saka i lokalavisa den 26. august, er dette noko av det han peiker på: – Det er andre tider no; nye eigarar, ein mykje større organisasjon med produksjon i mange land, seier han, og ber politikarane sjå på situasjonen og vurdere om dei vil ta risikoen på å få ein «ny Odim» i fanget.

Odim hadde halde til på Saunes i Ulsteinvik og hadde lenge hatt behov for å utvide. Men protestar frå naboar i området hadde ført til at saka drog ut. Så hadde bedrifta kasta auga sine på verftsområdet i Hjørungavåg. Hjørungavaag Verft gjekk konkurs våren 1991, og nokre år etter kjøpte Odim anlegget og valde så å flytte frå Ulstein.

Det vart aldri noko ordførarmøte med Vickers-baronen. Men etter å ha sete i møte med Morten Ulstein eit par veker seinare, fortalde Berset at utbyggingssaka ikkje ville kome opp i kommunestyret igjen med det første, kanskje ikkje i det heile. Til lokalavisa kommenterer Berset situasjonen slik: – Vi er livredde for at vedtak i kommunestyret kan vere første fase til utflagging av Vickers Ulstein. Å verne om arbeidsplassane i kommunen er overordna nokså mykje anna.

Det kom altså fram på møtet at konsernet ville avvente situasjonen før dei eventuelt bad om å få saka opp på nytt. Årsaka skulle vere at konsernet var inne i omfattande utgreiingsprosessar. Noko meir kunne ikkje avisa fortelje om saka. Det er likevel ikkje usannsynleg at det var ei anna og mykje større sak som var under oppsegling, og som konsernleiinga enno ikkje ville seie noko om. Det skal vi straks kome til.

I skuggen av ståket kring Vickers gjekk planlegginga til Ulstein Verft sin gang. Midt i august 1999 var konsekvensutgreiinga klar, og saka kunne sendast ut på høyring. Det var ikkje småtteri. Her låg det føre planar om ei utbygging på fleire hundre millionar kroner på Osnes. Investeringane skulle sikre framtida for Ulstein Verft, med dei store bygningsvoluma ville mellom anna få visuelle konsekvensar. Dette var slikt politikarane no etter kvart måtte ta stilling til. Men var det klokt med slike investeringar i ein industri som til dei grader var nede i ein bølgjedal? Idar Ulstein var ikkje i tvil. På eit industriseminar i Ulsteinvik denne augustmånaden fyrer han av ei breiside: – Eg synest norsk verkstadindustri er for tafatt. No har fleire byrja å byggje skrog i utlandet. Dette er berre forløparen til å legge ned heile skipsindustrien i Noreg. Vi må ikkje overlate stålet til utlandet. Ta i bruk nytt utstyr, samarbeid, ta opp konkurransen med lågkostlanda. Reiarane skal byggje skip i Noreg i framtida (Vikebladet Vestposten).

I oktober 1999 sender Idar Ulstein eit tydeleg signal til politikarar og bygdefolk under eit møte om Osnes-planane: – Kommunen kan seie nei, men det vil bli ein katastrofe for bygda.

Dei komande vekene blir det ein diskusjon i avisa om konsekvensane av Osnes-planane, og om verftet skal få heile Boholmen eller ikkje. Men då utbyggingsplanane endeleg kom til kommunestyret i mars 2000, var det ingen tvil. Dei nærare 70 tilhøyrarane i kommunestyresalen fekk høyre at det var samla politisk vilje til å legge til rette for ei storstilt verftsutbygging.

Storsatsinga til Ulstein Verft på Osnes i Ulsteinvik dei komande åra er noko av det viktigaste som skjedde i kjølvatnet av salet av Ulsteinkonsernet. Då tidene snudde i 2005/6, var Ulstein Group klar til å ta boomen, hadde skaffa seg gode fasilitetar, fleire bein å stå på, mellom anna gjennom ny satsing på skipsdesign, og tente pengar. Viktig for lokalsamfunnet, viktig for dei tilsette, viktig for regionen.

Sjølv om det har kome mykje kapital til bygda, strandar planane om kulturhus i denne omgang. Alt i juli 1999 får innbyggjarane vite at prosjektet manglar pengar. Huset er kostnadsrekna til 64 millionar kroner. I tillegg trengst det frisk kapital til drifta den første tida. Styringsgruppa er optimistar og går inn for full utbygging på den utpeikte tomta på «Sanden» ved Saunesosen.

Men fleire politikarar er skeptiske. Det stundar til kommuneval, og parti som Venstre og KrF meiner kommunen må løyse andre oppgåver først: – Så svak som kommuneøkonomien er no, er det andre oppgåver enn kulturhus som må prioriterast, sa Lars Langnes (KrF) i intervju med lokalavisa.

Slike og liknande synspunkt får Idar Ulstein til å informere om at milliontilbodet frå næringslivet og dei private berre står ved lag ut året. Han avviste kontant at kommunen ikkje hadde råd til kulturhus, og håpte at det nye kommunestyret ville ha større sans for prosjektet enn det sitjande: – Ulstein har hatt den største skatteinngangen per hovud i heile fylket. Likevel har kommunen investert lite med sikte på framtidige inntekter. Det er investeringar som er nødvendige, det òg, og som ikkje må setjast opp mot investeringar i helse, omsorg og skule. Både for handelsstanden og for bygda vil kulturhuset vere ei investering i framtidige inntekter. Det vil vere ei grunnlagsinvestering som vil verke sentrumsdannande, sa Ulstein, som drog ein parallell til den gongen Ulstein kommunale elektrisitetsverk vart bygd: – Kulturhuset er det nye arvesølvet for kommunen.

Det skulle gå tre år før kulturhus-saka kom opp på ny. Det skjer likevel ting som kan gi ny utvikling i Ulsteinvik denne valhausten. Endeleg ser det ut til at bygda kan få eit kjøpesenter. Laurdag 4. september 1999 presenterer lokalavisa planane for det som etter kvart skulle bli Blåhuset. Idéen har ikkje opphav hos dei lokale kapitalistane, men hos Vestre Sunnmøre Samvirkelag (VSS). Det viser seg at VSS i fleire år har arbeidd for å etablere eit varehus ved Mega i sentrum. No hadde VSS også sikra seg Skeide-eigedommen og sat såleis på ei attraktiv tomt midt i smørauget av Ulsteinvik. Det planlagde kjøpesenteret ville ha tre etasjar på 2.200 kvadratmeter, gi rom til 16 butikkar, ein etasje med kontor, parkeringshus i kjellaren og to rulletrapper. Vart det byggjestart alt våren 2000, kunne huset stå ferdig i 2001 – om alt gjekk vel. – Vi ser for oss ei rundkøyring for å unngå flaskehals i utkøyringa til Sjøgata, fortalde Rune Urke i prosjektgruppa til lokalavisa.

Ting tek tid, og den trafikale utbetringa av Sjøgata med rundkøyringar og det heile var først på plass våren 2015. Men det var altså på slutten av 1990-talet det heile skaut fart.

I slutten av oktober 1999 kjøper Borgstein eigedommen Brattøra av Moldskred-familien. Det tidlegare anlegget til Sørøy-Buss er eitt av dei einaste sentrumsområda som er att i Ulsteinvik, kommenterte Henning Ulstein i Borgstein som no hadde starta selskapet Brattøra AS. Han la til: – Eg ser ikkje bort frå det kan bli forretningar på Brattøra.

Forretningar vart det – i eit nytt stort bygg, Amfi-senteret, men det var det ingen som kunne vite hausten 1999. Alt i mars 2000 la Borgstein fram planar for Brattøra-området. Her skulle det bli 3000 kvadratmeter butikkareal, bowlinghall med meir. Gjekk alt etter planen, kunne anlegget stå ferdig i 2001. No såg folk konturane av ei bygd i endring. Meir skulle det bli i åra framover. Men først måtte både investorar og ordførar Jan Berset ta ein kamp mot rikspolitiske retningslinjer som sette etableringsstopp for den typen kjøpesenter.

Den 21. september 1999, berre vel ei veke etter det litt løyndomsfulle møtet mellom ordførar og konsernsjef, får vi forklaringa på kvifor Vickers-planane i Ulsteinvik med eitt ikkje lenger er så presserande: Til å illustrere hovudoppslaget sitt har Vikebladet Vestposten plassert ein Rolls-Royce i Sjøgata med båtar og bedrifter i bakgrunnen. Over biletet slår overskrifta mot lesarane: «Rolls-Royce rullar inn». Nyhendet var at konsernet, som først og fremst var kjent for bilar og fly, no hadde tilbode seg å kjøpe Vickers for sju milliardar kroner. Under eit år etter Ulstein-salet kunne Vickers Ulstein bli til Rolls-Royce, som frå før var sterke på marine framdriftssystem; no ville dei bli verdsleiande.

Igjen er tilsette i Ulsteinvik skeptiske til eit eigarskifte, men saka går sin gang. Før avgjerda har Jan Berset (H) for lengst blitt ordførar for nye fire år i Ulstein.

I oktober 1999 hadde over 80 prosent av aksjonærane i Vickers gått inn for at selskapet skulle seljast til Rolls-Royce. Det betydde at salsprosessen no gjekk sin gang: – Vi ventar ingen spesielle endringar for Vickers Ulstein Marine om Rolls-Royce overtek som eigarar, uttalte konsernsjef Morten Ulstein til lokalavisa. I februar 2000 kom meldinga om at hovudkontoret for skipsutstyr til Rolls-Royce skulle ligge i Ulsteinvik.

Laurdag 20. november 1999 kunne Vikebladet Vestposten melde at den kortvarige Vickers-historia var over for Ulstein. Rolls-Royce var ny eigar. Prisen for heile konsernet enda på 7,3 milliardar kroner. Morten Ulstein ønskjer dei nye eigarane velkomne: – Oppkjøpet gir oss høve til å utvikle oss vidare. Vi er no ein del av eit stort globalt konsern som er leiande innan sine område, og som vil satse på maritime løysingar.

Laurdag 23. oktober 1999 glir det siste skroget frå beddingen ved Ulstein Verft, ein supplybåt til Farstad. No står Osnes for tur. I eit nyttårsintervju ved starten av 2000-talet hadde Idar Ulstein ingen nye kontraktar å slå i bordet med, men lova å gjere alt han kunne for å utvikle verftet i Ulsteinvik og sikre arbeidsplassane.

Ved Arbeidskontoret førebur dei seg på massepermitteringar. Etter det lokalavisa har grunn til å tru, kan 500–600 arbeidstakarar i regionen bli permitterte. Samtidig melder Ulstein Verft at det ligg an til ei storstilt permittering frå februar/mars om det ikkje kjem nye kontraktar. Sjukefråværet eksploderer. Det har aldri før vore så mange sjukmelde i Ulstein som i fjerde kvartal 1999. Kommunen var den i Møre og Romsdal som hadde flest sjukmelde med psykisk diagnose. Trygdesjef Alf-Kåre Rønnestad var ikkje tvil om årsaka: permitteringane som folk no gjekk og venta på. Han karakteriserte situasjonen som dramatisk og spesiell: Samtidig som bygda flaut over av privat rikdom, gjekk mange med angst for framtid, jobb, hus og heim. Kjensla av å vere mislykka kan vere sterkare når du ser mange vellykka menneske rundt deg.

Laurdag 22. januar 2000 rykkjer den tidlegare klubbkjempa Anders Hatløy ut i lokalavisa og ber Ulstein-familiane bruke noko av kapitalen til å skaffe nye oppdrag: – No bør dei som har mykje pengar etter Ulstein-salet, bruke dei til å sikre arbeidsplassar. For den gevinsten som aksjonærane fekk, er ein gevinst som arbeidarane har vore med på å byggje opp, poengterte Hatløy. Gunvor Ulstein svarte: – Eg kan forsikre om at vi har diskutert mange verkemiddel. Akkurat no er det kniven på strupen. Men faktum er at eg er meir optimist no enn eg var i november.

Eit skotsk analyseselskap hadde spådd at offshorereiarane ville måtte slite seg gjennom to dårlege år. Men Gunvor Ulstein hadde tru på at marknaden ville bli betre alt til hausten. Styreleiar Idar Ulstein kommenterte situasjonen slik: – Familien vår har brukt over 100 millionar kroner på Ulstein Verft. Ingen skal tvile på at vi gjer det vi kan for å endre på ordretørken. Å gå inn med kapital til reiarlag som vil byggje båtar hos oss, er noko vi har vurdert lenge.

I februar 2000 kjem der signal om at mindre bedrifter i regionen kjenner verknadene av verftstørken. – Når det sluttar å regne på presten, dryp det heller ikkje på klokkaren, og slik er det også i industrien. På grunn av få oppdrag frå Ulstein Verft har Hydrakraft i Myrvåg permittert seks tilsette. Situasjonen er den same for fleire mindre bedrifter, skriv Vikebladet Vestposten.

Torsdag 27. februar eksploderer ei nyheitsbombe: Over eit bilete av Morten Ulstein slår overskrifta over framsida på lokalavisa mot lesarane: «Byggjer offshorefartøy hos Langsten». Medan hundrevis er i ferd med å bli permitterte ved Ulstein Verft, averterer konkurrenten Langsten Slip & Båtbyggeri etter arbeidskraft. Verftet i Tomrefjord har fått oppdraget med å byggje eit offshorefartøy til 250 millionar kroner. Oppdragsgivar er mellom andre ulsteinselskapet Borgstein, der Morten Ulstein er ein av aksjonærane.

Det viste seg at Borgstein AS saman med Langsten og ein del andre investorar hadde danna reiarlaget Island Offshore. Nyheita kom overraskande på verftsdirektør Gunvor Ulstein og teknisk direktør Tore Ulstein også. Dei hadde ingen ting høyrt om prosjektet:

– Eg er skuffa både på vegner av verftet og på vegner av bygda. Ein kontrakt til Ulstein Verft no hadde gitt dei permitterte og resten av bygdesamfunnet ein puff som sårt trengst, sa Tore Ulstein til lokalavisa. Gunvor Ulstein kjende seg sikker på at dei kunne ha konkurrert med Langsten i pris. Ho la til: – Eg synest det er leit at vi her «i fjøra» ikkje har kunna snakke meir saman, slik at det kunne ha blitt ein kontrakt til Ulstein.

I same avisa kommenterer Henning Ulstein i Borgstein saka: – Forholdet mellom Borgstein og Langsten er noko som har utvikla seg over lang tid. Vi har derfor i denne omgang ikkje vurdert eit samarbeid med Ulstein Verft. Langsten har bygt fire båtar av typen UT722. Dei sit derfor med gode erfaringar med denne typen skip, sa Ulstein som understreka at det ein annan gong kanskje kunne bli aktuelt å få bygd eit skip ved Ulstein Verft.

Eit par dagar heng konflikten og dirrar og skaper ubehag hos dei involverte – og kanskje deira næraste. I alle fall til Morten Ulstein kjem med eit forklarande – og forsonande – intervju i lokalavisa den påfølgjande laurdagen, 19. februar:

– Vi er svært interesserte i å ha ein dialog med leiinga ved Ulstein Verft. Det var heilt spesielle forhold som gjorde at det vart Langsten denne gongen. Eg vil gjerne understreke at det var Langsten som kom til oss i Borgstein og bad om eit samarbeid. Dei hadde ledig kapasitet, og ville gjerne utnytte denne ved å gå inn på eigarsida sjølve. Det var ikkje vi som kom til dei. For ikkje lenge sidan bygde Langsten ein heilt identisk båt. Dei har derfor arbeidsgrunnlaget i orden, sa Morten Ulstein, som hadde vore i kontakt med Tore Ulstein og forklart kvifor det ikkje det vart Ulstein Verft denne gongen. Samtidig stadfesta han at det kunne bli aktuelt å byggje ved verftet i Ulsteinvik i framtida.

Dette siste hjelpte lite i den akutte situasjonen. Frå 6. mars 2000 ville 461 tilsette vere permitterte i Ulstein Verft-systemet. Det kvilte ei dyster stemning over bygda. Men den 16. desember 2000 vart det første skipet til Island Offshore overlevert frå Langsten, Nordmand Borg. Samtidig slutta Håvard Ulstein som salssjef i Rolls-Royce Ulstein Ship Technology og vart dagleg leiar i det nye reiarlaget.

Gunvor Ulstein hadde hatt ei kjensle av at nokre av prosjekta dei jobba med, kunne slå til. Det ho hadde ymta om offentleg, skulle vise seg ikkje å vere falske forhåpningar. Den 4. mars 2000 ryddar Vikebladet Vestposten endå ein gong framsida for ei verftssak, denne gongen med blomster, smil og applaus: Ulstein Verft hadde fått kontrakt med Solstad. Reiarlaget tinga eit skip som kunne legge fiberoptisk kabel, prislapp 400 millionar kroner. Det viste seg at også UMV Holding var med på kjøparsida. Skipet var det største spesialskipet som til då var bygd på verftet og skulle leverast i april 2001. Kontrakten hindra ikkje at arbeidarar ville bli permitterte, men situasjonen vart mindre prekær.

Ti dagar seinare kjem det endå ein kontrakt. Verftet skal ferdigstille eit kabelleggingsfartøy for Polar Ship Management, sum 100 millionar kroner. No ville det ikkje gå så lenge før alle dei 550 tilsette var i fullt arbeid igjen. Så fort kan biletet endre seg i denne bransjen som har plaga og gledd lokalsamfunnet i syklusar sidan næringa etablerte seg her rundt første verdskrigen. Også i Rolls-Royce i Ulsteinvik stig optimismen etter at dei der hadde signert nye kontraktar den siste tida.

Så går det nokre veker før smilet til Gunvor Ulstein igjen lyser mot lesarane av lokalavisa. No står ho saman med Stig Remøy i Olympic Shipping. Kontrakten på 300 millionar kroner skal gi reiarlaget i Fosnavåg eit ankerhandteringsfartøy av Ulstein A101-design: – Det er ein stor fordel å ha ei eiga designavdeling, slår verftssjefen fast. Sidan første dag etter separasjonen frå Ulsteinkonsernet hadde leiinga ved Ulstein Verft satsa medvite på å utvikle si eiga designavdeling. På tre månader hadde verftet no skrive kontraktar for 1,4 milliardar og var i ferd med å byggje opp ein skikkeleg ordrereserve.

Før folk tek fellesferie dette første året i det nye tusenåret, går det ei kronerulling til Eiksundsambandet over regionen. Rolls-Royce får avisoppslag på at selskapet har gitt ein million kroner til formålet. Samtidig går politikarane i Ulstein med ambisjonar om å gjere Ulsteinvik til by. Ordførar Jan Berset stiller til fotografering med lokalavisa som vil illustrere den nye tida; den gamle Berset med velbrukt kjeledress, langorv, mjølkespann og ei geit i band, den nye med slips, kvit skjorte dress, stresskoffert og rasehund i band.

Mot slutten av 2000 opplever både verftet og andre verksemder i Ulsteinvik eit lite kontraktsrush. Det er bra tider.

I juni 2000 startar eit intermesso med møbelsatsing i Ulsteinvik. Bjarne Wærdahl og Einar Kristensen frontar saka i lokalavisa. Møbelcentralen skal no bli til Bohus Møbelland Ulsteinvik. Gjennom selskapa sine Convex og Bakkely Invest hadde dei nettopp kjøpt Bohus Møbelland-varehusa i Ørsta og Ålesund. Hareidingen Jarl Andersen var påtenkt rolla som dagleg leiar for Møre Møbelland.

Denne månaden kjem også meldinga om at det er sett skatterekord i Ulstein. Mai månad opplevde kommunen den desidert største skatteinngangen sin nokon gong. Nesten 50 millionar kroner rann det inn i kommunekassa, mykje av dette som følgje av Ulstein-salet. Men hola i kommuneøkonomien var store, og millionane smuldra i sluket.

I juli 2000 kom meldinga om at Wærdahl-selskapet Convex Media Avis ville starte gratisavis i Ulsteinvik med Bjarne Wærdahl og Line Urke mellom eigarane, førstnemnde utgivar og dagleg leiar, sistnemnde som redaktør. Regionavisa skulle kome i eit opplag på 20.000, og første utgåve skulle kome 29. september. Vikebladet Vestposten svarte på konkurransen med å gi ut sine eigne regionsutgåver. Samtidig lanserte lokalavisa nettavisa si 28. september 2000. I starten var konkurransen mellom dei to avisene stimulerande. Men i dag ser vi at det har blitt ei utfordring i ein krympande annonsemarknad.

Samtidig lanserte Wærdahl planane sine om Convex-bygget i Ulsteinvik sentrum. Forretningsbygget skulle romme restaurant, klebutikkar, tannlegesenter, kontorlokale med meir.

I denne perioden blir det også lansert idear om kunstgalleri på Flø og kulturhusbygg på Eidet. Men desse prosjekta blir etter kvart lagde til side. Det kjem også eit utspel om å starte privatskule – til erstatning for den lokale grunnskulen som enkelte meinte leid under svak kommuneøkonomi. Ideen møtte motbør og vart aldri noko av.

Hausten 2000 hadde lokalavisa eit oppslag om Sydvestor i Ulsteinvik, som tok mål av seg å forvalte dei nye millionane i bygda. Men det var ikkje nok å vere millionær for å bli Sydvestor-kunde. Du måtte ha minst 10 millionar kroner å legge på bordet viss Sydvestor skulle ta vare på pengane dine. Det knapt to år gamle selskapet forvalta no kring ein milliard kroner, kunne avisa fortelje.

Ei problemstilling melder seg med ny styrke ved inngangen til 2000-talet; stikkord er flyttestraum, bysug, kommunikasjonar, butikkar, urbanitet, kultur, Eiksundsambandet, Kvivsvegen, Hafast. Representantar for den nye rikdommen i Ulsteinvik har vore med på å setje desse problemstillingane på dagsorden og ikkje minst: Gjere noko med dei.

Den første regionutgåva av Vikebladet Vestposten 28. september 2000 rettar merksemda mot desse forholda: – Det blir ikkje kvinnfolk nok til alle mannfolka på Søre Sunnmøre viss det ikkje kjem fleire jobbar og tenester som er tilpassa ønska og behova til dei velutdanna kvinnene. Då nyttar det i alle fall ikkje med eit sentrum som er fullstendig folketomt.

Vestre Sunnmøre Samvirkelag leverte i oktober 2000 inn byggjemeldinga på det nye varehuset i Ulsteinvik sentrum. Målet var då å få det gamle Skeide-bygget rive i løpet av desember. Det var Sporstøl AS som hadde teikna varehuset – som ei stund seinare i prosessen skulle bli Blåhuset.

Om lag samtidig kan styret i SuFh-bygg AS fortelje at dei har planane klare for nytt folkehøgskulebygg på Reiten. Planen var at det nye bygget skulle gå heilt ned og delvis ut på eksisterande fylkesveg. Det skulle vise seg å bli ein langsam prosess å flytte vegen. Til slutt enda folkehøgskulen i Varleite etter at trekantsaka hadde landa nokre år seinare.

Rett før jul i 2000 kan varaordførar Oskar Grimstad (Frp) fortelje at han har fått gjennomslag i fylket med forslaget sitt om å trekkje motsegna mot fri handel i Saunesmarka. Sidan har dette området hatt ei eventyrleg utvikling, ikkje berre innan handel, men like mykje med omsyn til verksemder innan industri, en gros, byggjeverksemd med meir. Mange av dei har sitt lokale grunnlag i handel, leveransar og oppdrag til den maritime klynga i Ulsteinregionen.

Den første utgåva av Vikebladet Vestposten i 2001 opnar med å fortelje at «Mega blir Ulsteinsenter»:

– Familieselskapet Ulsmo har overteke Mega-utbygginga. Rett over nyttår skal selskapet, leia av Ingerid Ulstein, starte bygginga av det som skal bli eit 8000 kvadratmeter stort varehus med plass til 17 butikkar, mellom desse Coop Nord-Sunn: – Vi vil vise at vi vil bidra ytterlegare til utviklinga i Ulstein, kommenterer Ulsmo-sjefen. Det førebelse namnet var Ulstein Kjøpesenter, seinare Blåhuset. I ein kommentar skriv redaktøren i lokalavisa dette om situasjonen: – Melodien i 2001? Ein god del privat kapital blir investert lokalt. Det blir hektisk byggeaktivitet, nye prosjekt ser dagens lys, publikum får fleire tilbod – og dei forretningsdrivande tøffare konkurranse. Dei fleste i området har ein jobb å gå til, lokalsamfunnet syd av optimisme. Med god grunn!

Fleire bedrifter i regionen mangla på dette tidspunktet arbeidskraft, heile 77 stillingar stod ledige. I verftsindustrien mangla dei 30 fagarbeidarar, og behovet kunne bli mangedobla i næraste framtid, melde Vikebladet Vestposten. Slik kunne tidene altså snu i denne regionen på kort tid.

Torsdag 1. mars 2001 trykkjer lokalavisa ei oversikt over kommunevis gjennomsnittsinntekta for innbyggjarane i Møre og Romsdal. Statistikken slår fast at Ulstein ligg på topp med ei inntekt på 311.100 kroner. Deretter følgjer Ålesund (225.100) og Herøy (223.000). Ulstein kjem på andreplass på landsstatistikken. På topp ligg Aremark i Østfold med 404.000 kroner i gjennomsnitt. Årsaka skal vere at det bur ein del aksjespekulantar i kommunen, ifølgje avisa.

Samtidig ser Vikebladet Vestposten ein aukande sentraliseringstendens i regionen, der Ulsteinvik trekkjer til seg stadig nye tilbod. I mars 2001 kan avisa til dømes fortelje at Vår bank og forsikring blir til Sparebank 1 – og blir regionkontoret til den landsdekkande banken for Søre Sunnmøre.

Kva gjorde pengeflaumen med livet i Ulsteinvik? Det var dette spørsmålet gravejournalisten Bjørn Olav Nordahl i Dagens Næringsliv sette seg føre å finne ut på vårparten 2001. Med ein kvinneleg fotograf på slep drog han til bygda, snakka med folk og gjorde sine undersøkingar. Laurdag 31. mars kjem reportasjen på trykk og blir hovudoppslag: «Gullsteinvik» er tittelen på framsida, «Herskap & tjenere» inne i avisa. Den seks sider lange reportasjen vekkjer stor oppsikt i lokalsamfunnet, truleg hos DN-lesarar elles i Noreg òg. Avisa fortel om eit relativt lite lokalsamfunn som ikkje heilt veit korleis det skal venje seg til sin nye rikdom; merkeklede, kostbart sportsutstyr og dyre bilar, hytter og store hus, kontrasten mellom privat rikdom og kommunal smalhans. Det gav også klangbotn til reportasjen at ein ungdomsskulelærar nettopp hadde gått ut i Vikebladet Vestposten med ein sterk bodskap om ungdomsfyll og narkorus i Ulsteinvik laurdagskveldane. I DN blir dette framstilt slik: «Blod og gørr. Piss oppetter veggene. Oppkast. Knuste vinduer, døddrukne ungdommer og ramponerte biler i uskjønn forening.» Læraren fortalde om ungdommar som vart henta i ambulanse etter å ha slåst i fylla; om tenåringar som drakk seg til blackout fleire gonger i månaden. Tilstandane fekk læraren til å setje i gang eit antirusprosjekt. I intervjuet med Dagens Næringsliv gav læraren også uttrykk for at mange unge i bygda følte på eit press i retning av å vere vellykka materielt: «Vi har unger her som ikke tør gå på fotballtrening fordi de ikke har dyre nok fotballsko.»

Eit par av dei som kjende seg råka, klaga DN-reportasjen til PFU (Pressen Faglege Utval) for brot på god presseskikk. Klagarane meinte mellom anna at reportasjen hadde blanda fiksjon og fakta på ein slik måte at «berre røynde lesarar klarer å skilje ut dei vandrehistoriene journalisten har gjort til fakta». Dei stilte også spørsmål om kvifor det skulle vere så mykje verre å eige pengar i bygdebyar på Sunnmøre enn i større sentra, og kvifor det skulle vere grunn nok til å gjere eit heilt samfunn til lått.

Det høyrer med til historia at ordførar Jan Berset fekk på trykk eit innlegg i Dagens Næringsliv 4. april 2001 under tittelen «Trivsel og vekst i Ulsteinvik». Han reagerte på måten avisa hadde presentert Ulstein-samfunnet på. I staden burde avisa ha skrive om dei maritime tradisjonane, kompetansen og kunnskapen som hadde gitt den rivande utviklinga i Ulstein dei siste 30 åra. I same avis hadde også ulsteiningen Tor Austad eit innlegg: «Janteloven og Ulsteinvik»: «Det investeres i hus og hytter, men også i bedrifter og aktiviteter i nærmiljøet. Det opprettes nye selskaper, både tradisjonelle maritime, men også på nye områder. Vi som bor her, og har barn som vokser opp her, får også oppleve giverglede og støtte. Røde kors, saniteten, idrettslag med mer», skriv han mellom anna.

Men dei som klaga inn reportasjen, fekk ikkje medhald i PFU, verken med omsyn til form eller innhald. «Dagens Næringsliv har ikkje brote god presseskikk», var dommen.

I 2000 gjennomførte professor Jørgen Amdam ved Høgskulen i Volda ei spørjegransking mellom ungdom og vaksne i Ulsteinvik: – Bygda er no ein stad der det har blitt dyrt å vere fattig. Her er klasseskilnader, uttalte professoren som ikkje var i tvil om hovudårsaka til forskjellane:

– Det handlar om nyrike som har fått pengar rett i hendene, og som viser fram rikdommen sin. Ulsteinvik er eit samfunn i rask endring. Nokre grupper har fått høve til å oppføre seg annleis enn det som var vanleg tidlegare. Ulstein skil seg markant frå nabokommunane. Gjennomsnittsinntekta her steig med over 30 prosent det siste året. Ingen andre stader ser vi same grad av sosial klikking. Pengar som tidlegare var bundne til næringsverksemd, går no til privat forbruk. For utanforståande kan det vere vanskeleg å kome inn i miljøet, hevda Amdam i samtale med Dagens Næringsliv.

Lokalavisa følgde bølgjene etter Gullsteinvik-artikkelen tett og gav rikeleg plass til ulike synspunkt, også frå folk som kjende seg råka av reportasjen. I eit stort intervju karakteriserer Idar Ulstein reportasjen som «einsidig og lite objektiv»: – Ulsteinsamfunnet har blitt sett i eit dårleg lys. Det var sikkert det journalisten var ute etter, sa Ulstein, som frykta at industrien i Ulstein no ville oppleve auka rekrutteringsproblem i ei tid då dette var utfordrande nok frå før.

Han la til: – Er det sant at det er offentleg fattigdom i Ulstein, så er det ikkje Ulstein-millionærane si skuld at kommunen er fattig. Dagens Næringsliv har ikkje fått fram dei store investeringane vi har gjort ved Ulstein Verft, alt Borgstein har sett i sving i bygda, og alt Bjarne Wærdahl har satsa i kommunen. Men det var tydelegvis ikkje den historia journalisten var interessert i å lage, konkluderte Idar Ulstein, som meinte reportasjen var urettferdig for dei som prøvde å gjere ein innsats både i Ulsteinvik og andre stader. – Eg skal ikkje hevde at alt er roseraudt, men slik denne reportasjen vart, fekk han fram berre halve sanninga.

Jørgen Amdam meinte det ikkje ville føre til noko å rakke ned på artikkelen i Dagens Næringsliv: – Bruk heller oppslaget som utgangspunkt til å diskutere viktige verdiar i Ulstein, sa professoren og viste til granskinga han var med på å gjennomføre: – Skal miljøet bli betre, må dei styrande tore å setje slike problemstillingar på dagsorden, var hans konklusjon.

Berre dagar etter Gullsteinvik-oppslaget i Dagens Næringsliv kom finansbladet Kapital med ein reportasje som også fekk mykje merksemd: «God Invest – penger i dårens hånd». Men det er ei anna historie.

Utover i 2001 tek Ulstein-samfunnet nye sprang. I slutten av mai 2001 gir politikarane skjenkeløyve til den nye restauranten Matlyst i 1. etasje i Convex-bygget. I tillegg til mat og drikke skal utestaden vere kunstgalleri med ambulerande utstillingar – og delikatesseforretning. Sidan opninga sommaren 2001 presenterte Matlyst ei ny utstilling kvar månad. I desember kunne eigar og kunstmesén Bjarne Wærdahl by publikum kunstverk av Odd Nerdrum.

I starten på juli 2001 gav politikarane Borgstein AS klarsignal til å føre opp eit knapt 2000 kvadratmeter stort tilbygg til den tidlegare Odim-eigedommen på Saunes. Dette var startsignalet til ei storstilt utbygging og utvikling i området – som etter kvart utvikla seg til ei rugekasse for ein flokk private bedrifter. Borgstein hadde då for lengst sikra seg Odim-anlegget.

Hausten 2001 er Ulstein Verft i ferd med å fullføre storsatsinga si til 250 millionar kroner på Osneset. Den 42 meter høge dokkhallen låg fint i terrenget ved hjelp av effektiv fargebruk og vindaugsflater. I slutten av november var den første seksjonen på plass i hallen.

Samtidig opplever Rolls-Royce gode tider i regionen. Ved inngangen til september 2001 har bedrifta 63 UT-design i ordreboka til ein samla verdi av 2,5 milliardar kroner.

Same månaden fortel Vikebladet Vestposten at det nye Ulstein Kjøpesenter, som skal opne i november, vil få vinmonopol . Men då det nærmar seg den planlagde opningsdatoen, har det kome uventa strekar i rekninga: Rivingsarbeidet inne i det gamle Coop-bygget hadde fått asbest til å spreie seg i lokala. Arbeidstilsynet hadde gitt ordre om å evakuere bygget, og det vidare arbeidet var overlate til spesialistar på fjerning av asbest.

Kjøpesenteret hadde no fått nytt namn, Blåhuset, og administrerande direktør i eigedomsselskapet Ulsmo AS, Ingerid Ulstein, hadde tru på at det likevel kom til å bli julehandel i Blåhuset i 2001. Slik vart det. Blåhuset inviterer til storstilt opning onsdag 5. desember. Til opninga gir det nye senteret ut eit fyldig magasin på 32 sider, Blåhus-magasinet, produsert av Vikebladet Vestposten. Lokalavisa såg inntektspotensialet i den nye butikksatsinga og tok mål av seg til å vere det mediet som sytte for at folk frå nabokommunane kom til Ulsteinvik for å handle.

På plass i Blåhuset var også Kredittkassen, det vil seie bedrifta skifte no namn til Nordea ettersom banken hadde fått nye, svensk-finske eigarar. Samtidig fortel lokalavisa at planane om endå eit kjøpesenter har kome eit steg vidare i Borgstein-anlegget på Brattøra. I dag har AMFI Ulsteinvik om lag 20 butikkar, bowling og kafé fordelt på 12.500 kvadratmeter.

Om vi går inn i tidsmaskinen og stiller klokka vel 15 år tilbake, ville vi knapt kjenne bygda igjen i høve til det vi ser i dag. I 2003 byrja trekantsaka å rulle, ei av dei viktigaste politiske sakene i kommunen dei siste 50 åra. Saka kom til å stå som eit symbol på korleis privat-offentleg samarbeid kan gi ein kommune satsfart og nye krafthopp i utviklinga. Denne saka enda med at Ulsteinvik har fått hotell og kulturhus i sentrum, ein viktig kommunal arena på Reiten og ein folkehøgskule i Varleite som ruvar i nasjonal samanheng (Levd Liv 2015).

Kanskje var ikkje alle like begeistra då mellom andre Stig Ulstein, Morten Ulstein og Einar Kristensen danna selskapet Ulstein Utvikling og presenterte planane om Sjøsida, den nye bydelen i Ulsteinvik midt under diskusjonane om trekantprosjektet. Steinlass på steinlass frå Eiksundtunnelen vart dumpa i sjøen for å skape areal for bygningane. I dag ligg den nye bydelen der, og den nye Sjøgata snor seg vakkert og innbydande gjennom Ulsteinvik og ønskjer besøkande velkomen på ein fin måte.

Så veit vi at både Ulsmohallen, Hødd Arena, den flotte Ulsteinhallen og den komande Arena Ulstein – har kome i stand med betydelege private midlar både til bygningar og drift i tillegg til dei offentlege bidraga. Dessutan er ei rekke bedrifter etablerte og vidareutvikla. Til dømes har reiarlaget Island Offshore blitt ein stor aktør, og bustadprosjekt som Reitengrenda og Saunes Brygge har òg vore med på å trekke folk til kommunen.

Vikebladet Vestposten (1990 – 2006)
Dagens Næringsliv (mars, april og mai 2001)
Kapital (2001)
Levd liv 2015
Sunnmørsposten (august 1999)
Einar Holm – samfunnsbyggjar og lokalpatriot (Widnes Johansen 2015)
Eigne artiklar og intervju