Sigvald Mathias Hasund

Sigvald viste tidleg interesse for bondeyrket. Då han vart rektor på Landbrukshøgskolen i 1922, skreiv sambygdingen Olav Hatlemark i Sunnmørsposten litt om barndomen til Sigvald og meinte at Sigvald

• er uvanleg godt skikka som lærar og administrator. Han har ein rettlinja sjølvstendig karakter og er eit godt menneske. Han er den fødde bonden og vert verande det om han aldri så mykje er rektor og professor.
• som ung gjekk på skule og kom heim, laut han i fjøset og gjere arbeid der eller ute på markane. Han hadde ei indre makt som dreiv han til å gjere så mykje bondeyrke han fekk tid til, – mor og far sitt yrke.
• er ein av dei som i all sin ferd synte det beste i sunnmørsbonden, sterk arbeidshug og pågangsmot, evne til å greie seg med lite og ein trott i arbeidet som aldri gav seg.

Den teoretiske utdanninga fekk Sigvald i hovudsak slik:

• Voldens høiere Almenskole, vårhalvåret 1885. Glimrande karakterar.
• Uteksaminert ved Den høiere Landbrugsskole i Ås 1890.

Dei første arbeida hadde Sigvald som:

• Hjelpelærar ved Romsdals Amts Landbruksskole, Vestnes 1890-93
• Styrar ved Romsdals Amts praktiske Gjenteskole, Egset og Aarflot i Volda 1893-1897. I desse fire åra dreiv han også garden til «Gamle-Morits» på Nedre Ekset.

Vi dveler litt ved «Jenteskulen på Ekset» i Volda. Ein artikkel i «Voldaminne 1982» av Olav Aarflot finn vi: I 1892 vedtok Amtstinget i Romsdal (fylket heitte Romsdal den tida) å starte jenteskule. Valet stod mellom Ekset i Volda med Sigvald Hasund som styrar og Øvre Søholdt i Ørskog med P. O. Søholdt som styrar.

Amtskulestyret hadde rådd til Ekset/Hasund. På Amtstinget vart det heftig diskusjon. Det enda med klart fleirtal for Ekset. Litt av ordførar Nossen, Ørsta sitt innlegg, viser kva som måtte telje med, sitat:

«.. Gaarden Egsæt er almindeleg vel dreven efter vaare forhold. – Hasund er ikke gift. Ja det er en slem ting siger man her. Imidlertid antages det, at Hasund ville kunne overvinde den vanskelighed. Den sag kan gaa til dels fort, naar en tar fatt paa det. Der har tidligere været en jenteskole på Egsæt bestyret av hr Klokk, og det gikk ogsaa da ret godt, uaktet heller ikke han var gift.»

Det problemet viste seg å bli løyst både fort og godt. Året etter ordna det seg med både kone og husmor då han gifta seg med Johanne Margrete Hagerup Raanes frå Værøy i Lofoten. Ho var 9 år eldre enn han og var husmor på skulen dei 4 åra. I 1895 fekk dei første barnet sitt, Svein Olav. Seinare fekk dei 4 gutar til: Fridtjof, Leif, Kristian og Inge før jenta Aslaug kom i 1907.»

Her tek eg inn ei historie som verserer mellom etterkomarane, fortalt av Annema: Då Sigvald kom heim til Hasund med Johanne Margrete første gong, var søstera Lina der. Og ho kom med denne kommentaren: «- ikkje hadde eg trudd at ei slik som du skulle få han Sigvald!» Lina sikta truleg til den høge alderen. Johanne kom aldri til Hasund meir.

Jenteskulen var på 10 mnd og hadde svært mange fag. Faksimilen der S. Hasund orienterer og annonserer viser det. Det finst fleire skulebilde frå dei første åra. Ein skjeggprydd og smilande styrar er omgjeven av ferme bondejenter.

Etter styrarjobben på Ekset kom ei tiårs-periode som vart fylt med mange aktivitetar. Sigvald var fylkesagronom i Telemark i 6 år, og la vinn på arbeidet med planteproduksjon, bygningsstell, reiskapar og husdyrstell. I eit brev han skreiv til Maurits Aarflot på Ekset, kan vi lese: «Her er rydningsmark; men ein lyt ofte taka fint paa folk; for telebonden er ikkje berre mjuk.»

Sigvald skreiv i den kjende venstreavisa Varden spaltene om jordbruk. Han var nestleiar i det som seinare vart Noregs bondelag. I eitt år var han redaktør i landbruksvekebladet «Frøi». Han var og fesjå-domar.

Nokre år før Sigvald vart fødd vart utskifting av jordeigedomar gjort i Ulstein kommune. Det vart slutt på teigblandinga. Med diskusjonane i heimen fekk Sigvald kunnskap om dette viktige arbeidet. I seinare skriv fortel han at han ofte bruka Ulstein som modell i det vidare arbeidet sitt.

Hasund var altså ingen ukjend mann då han i 1907 vart tilsett ved Landbrukshøgskolen på Ås. No fekk han bruke erfaringane sine frå heimbygda og Telemark. Dette vart arbeidsplassen hans i 31 år fram til han gjekk av i 1938. Han vart tilsett som overlærar innan: Driftslære, Jordkultur og Landbrukshistorie. I 1914 vart han tilsett som professor. I åra 1923-1928 var han rektor.

Det vert sagt at han sette minst spor etter seg innan driftslære. Viktigare var innsatsen hans i faggreina Jordkultur. I jubileumsskriftet 1859-1959 heiter det: «Han økte stoffmengden, la undervisningen på et høyere plan og sørget for kontratrykk i visse deler av faget».

I minnetalen som historikar Lars Reinton heldt i Det Norske Videnskaps-Akademi i Oslo 1959 skriv han mellom anna:

Eg tillet meg å gje att ordrett noko ein elev fortalde meg om Hasund:

«Jeg holdt meget av ham fra min skoletid og lærte ham bedre å kjenne da vi delte kontor. Med sitt tilsynelatende kjølige vesen, slapp han ikke noen nærmere inn på seg eller innbød til fortrolig samtale. Men jeg lærte å arbeide av ham. Han var selv uhyre arbeidssom og utførte sitt arbeid systematisk og lett, og derfor kunne han rekke over så mye som han gjorde. Skrivebordet hans var alltid ryddet og klart hver dag når han forlot kontoret. Han hadde en betydelig korrespondanse i tillegg til sitt ordinære arbeid. Han holdt en mengde foredrag innen forskjellige emner, fra svarteboka og ønskekvisten til konjunkturvekslinger i landbruket osv.»

Sigvald hadde sterke sosiale og nasjonale interesser. Han kom inn i politikken, først i kommunestyret i Ås 1917-18. Vart kyrkje- og undervisningsminister i Johan Mowinckel si 2. regjering 1928-31. Han fekk mellom anna i 1930 gjennomført utviding av lærarskulen frå 3- til 4-årig og same år også lova om bruk av nynorsk i embetsverket. Den mest omtala saka var nok «Schjelderup-saka». Og den kom allereie første året.

Kristian Schjelderup søkte i 1928 presteembete i Værøy og Røst. Han søkte direkte til departementet og var einaste søkjar. Men statsråd Hasund ville ikkje tilsette denne karen som hadde vekt oppsikt med sin ytterleggåande og liberale teologi. Sigvald meinte at Den norske Kyrkja ikkje var staden for Schjelderup. I pressemeldinga han skreiv, starta han slik: «Men når eit presteembete vert søkt av ein mann som i fyrevegen har gjeve tydeleg til kjenne at han ikkje trur på Jesu guddom, og han såleis vil stå ubunden av trudomsgrunnkravet ..».

Statsråden sette stillinga si på at Schjelderup ikkje skulle få jobben, og han fekk det som han ville. Då Schjelderup i 1947 vart tilsett som biskop i Hamar bispedøme, uttalte han om saka: «.. det var nok en riktig vurdering av statsråden, men det var sårt og vondt den gangen det skjedde.»

Så mykje oppsikt vekte saka at ho kom inn i den kjende revy-visa: «Nå går´n på gummisåler ..», framført i 1928 av sjølvaste Einar Rose. 3. verset:

Professor Usund er det visst ‘n heter,
han som har lyst han Schjelderup i bann.
Ute på Ås der hypper han poteter,
da brukte han skaftestøvler han.
Men tenk så fikk han visse betenkeligheter,
-tenk om han plutselig nu vandrer bort.
Da måtte han snike seg forbi St Peter,
liste seg inn av himmelens port.

For ulsteiningane kom ei spesiell hending frå tida hans som statsråd 29. juli 1930. Statsråden heldt tale på Stiklestad i høve 900-års jubileet. Talen skulle sendast på riksnettet. Nesten ingen hadde radio på den tida. Ein av dei få i Ulstein som hadde radio, var Harald A. Flø (1901-87). Han var viljug til å montere den med høgtalar på Fredheim i Ulsteinvik så bygdefolket kunne høyre sambygdingen sin tale. Folk strøymde til Fredheim som vart stappfull.

Overføringa var nesten mislukka. Spraking og ulydar gjorde at ein knapt forstod eit ord. Men folket syntest det var ovgildt! Som Peder Fritz Waage seinare fortalde: «.. eg minnest at folk stod i klynger og prata og riste på hovudet. Ikkje av talen som sambygdingen heldt, men av lyden som kom gjennom lufta utan strenger. Fantastisk teknikk!»

Statsråden besøker heimbygda

Sigvald Hasund var i Ulstein 2 månader seinare, laurdag 27.sept. 1930. Vi siterer frå referatet som H.O. hadde i Vikebladet:

«Kyrkjestatsråd Hasund heldt foredrag for Venstre her laurdagskvelden for fult hus.  Alle vilde sjølvsagt gjerne sjå og høyra bygdeguten vår, som er komen sopass høgt, at han hev fått sete i kongsrådet. Nokon stortalar er ikkje Hasund, men det han seier kjem greitt og klårt. Foredraget gjekk mest ut på å forsvare ymse handlingar av Venstre og riksrådet…» Sitat slutt.

Det er som historikar Sigvald er mest kjend utover miljøet ved Landbrukshøgskulen. Han var den første som gav ei samla oversikt over norsk landbrukshistorie. Han skreiv mykje, både bøker og artiklar. Vi nemner desse:

• «Nydyrking», 1910
• «Den norske landbruks historie» 1912, 1919
• «Landbrukets historie i skisser og omrids», 1916
• «Bønder og stat under naturalsystemet», 1924

Halvdan Koht påpeika i bokomtale at Hasund hadde den store føremonen at han ikkje berre var teoretikaren, men også den praktiske bonden. «Det er denne sameininga mellom ekte granskartrong og godt bondeskjøn som hjelper Hasund fram til løysinga».

• «Vår landbrukshistorie», 1932
• Tre bind av «Det norske folks liv og historie» 1280-1500, 1934
• Dei viktigaste avhandlingane hans er samla i 2 band: «Or Noregs bondesaga»

Ei spesiell interesse hadde Hasund for Svartedauden. Han gjorde eit stort forskingsarbeid om konsekvensane i landbruket av denne pesten i seinmiddelalderen. Den verste pandemien nokon gong, der meir enn halvparten av befolkninga døydde. Litt anna dimensjon enn dagens korona-virus forårsakar. Det enda med boka:

«Ikring MANNEDAUDEN. Ei liti sogestudie» 1920

Dette er første gongen i Noreg at Svartedauden og følgjene av han vart teken opp til gransking på ein systematisk måte.

Då Brita Waage Linge spurde meg om å skrive ein artikkel om Sigvald Hasund, var tanken min først: Jau, det kan vere interessant sidan eg med det fekk friska opp og utvida kunnskapen om slekta mi frå Hasund og spesielt denne karen som i heimen vår på Bjåstad gjekk under namnet «onkel Sigvald». Han var bror til «bestemor på lofta», som vi kalla henne.

Sigvald vart fødd for meir enn 150 år sidan. Difor valde eg først å skrive litt om slekta rundt han. Vonar det kan vere til hjelp for å plassere og forstå hovudpersonen. Sigvald hadde stor slekt.

Fleire yngre av slekta fekk overnatting og hjelp hos denne «ordknappe» grandonkelen sin i første tida då dei kom til hovudstaden for jobb/studie. Mellom dei var eldste søstera mi Gerda Bjåstad. Ho fortel at ho minnest at også Ole Hasund og Olaug Brekke budde der ei kort stund.

Sjølv møtte eg Sigvald berre ein gong. Som 13-åring skulle eg til Rikshospitalet i Oslo. Far min, Harald var med. Vi vitja Sigvald, onkelen hans, som budde like ovanfor Bislett. Eg må tilstå at eg hugsar lite av det «gamlefolket» snakka om. Men noko står klårt i minnet meir enn 60 år etter: Frå stovevindauga kunne eg sjå rett ned på Bislett stadion. Der var Nordre sving, Søndre sving, Vekslingssida etc. Der hadde Hjallis under OL 1952, for nokre få år sidan vunne 3 OL-gull. Dette var stort for den skeiseinteresserte 13-åringen.

• Sunnmørsposten, artikkel av Jostein Nerbøvik, 2000
• Vikebladet, artikkel av Inga Hareide
• Jenteskulen i Volda. Voldaminne 1982
• Klipp frå aviser søkt på nettet. God hjelp av Sigurd Eliassen
• For lån av bilde og fakta om familien nemner eg spesielt: Steinar Hasund, Brita Waage Linge, Kersti Hasund og Annema Hasund Langballe

Om Sigvald Hasund skriv Asle Geir Widnes Johannesen dette om han i boka “Hundre år – hundre personar i Ulstein”:

Landbrukshistorikaren Sigvald Hasund gjorde karriere som professor og rektor ved Norges landbrukshøgskule. Han sat også i regjeringa Mowinckel (2) som kyrkje- og undervisningsminister.

Då Hasund vart rektor på landbrukshøgskulen på Ås i 1922, skreiv sambygdingen Olav Hatlemark i Sunnmørsposten at han var uvanleg godt skikka som lærar og administrator. Han understreka at Hasund var den fødde bonde, og at han vart verande det om han aldri så mykje vart professor og rektor. Hatlemark fortalde frå den tida Hasund gjekk på skule: Kvar gong han kom heim, laut han i fjøset og gjere arbeidet der, eller ut på bøen og ordne der. Hasund var ein av dei som synte fram det beste i sunnmørsbonden i all si ferd.

I 1914 vart Hasund professor ved NLH. Før det var han fylkesagronom i Telemark ein periode, overlærar og forskar og også redaktør av vekebladet Frøi. På den tida hadde han vorte ein kjend mann i norske jordbrukskrinsar. Etter kvart fekk han stor interesse for landbrukshistorie og gav ut fleire verk med særleg blikk på mellomalderen. I 1924 gav han ut eit epokegjerande samleverk: Bønder og stat under naturalsystemet. Seinare følgde fleire store historiske verk.

Sigvald Hasund var svært samfunnsengasjert; han var både politikar og norskdomsmann. Han var minister frå 1928–31. Han vart Kommandør av St. Olavs orden.