Asbjørn Ulstein (1916-1995)

Han har sjølv fortalt at han ikkje var så begeistra for å gå på skule. Han ville bli linjemontør i Tafjorden, der onkelen hans var maskinsjef ved Tafjord Kraft, men mor hans var redd han kom til å dette ned.

I staden for leksearbeid ville han heller ned i Osen (Ulsteinelva) til Olav Welde. Der fekk han byggje radioar. Det som vart kalla krystallapparat. Foreldra var ikkje heilt begeistra. Dette med framande stemmer frå det underjordiske sat enno att i folket. Men det syner seg i ettertid at kontakta med Welde skapte ei interesse i han, også for seinare val i livet, på fleire område.

Til høgre: Ein yngre Asbjørn Ulstein i matrosdress.

Etter konfirmasjonen, hausten 1931, stilte han seg spørsmålet: «Kva skal eg gjere no?»

Då skulle Nils Kolås frå Ørsta starte «Millomskule» i Vik (skule imellom barneskulen og gymnas). Skulen heldt til i Gerhard Ulfstein sitt hus. Han såg stort på å gå ein skule som ingen annan, til den tid, hadde gått på i Ulsteinvik. Han melde seg på, og skuletida varde i to år. Det var ikkje alle faga som fanga interessa hans.

Etter denne Millomskulen tok han til med merkantile fag på Norsk Korrespondanse Skole (NKS), og deretter på Ulvestads Handelsskole i Ålesund,- klasse for handelsgymnas. Det varte i eitt år den tida. Det var i denne tida han også flagga at han hadde funne den rette jenta, mor vår Alvhild Hatløy frå Osnes. Ho var ei av dei mange borna til Marie og Ingvald Hatløy. Mora vart nesten hundre år, men mista mannen då ho var om lag 40 år. Alvhild var då berre elleve år, og måtte ut å tene.

Til høgre: Utklippsboka vitnar om ein mann som hadde orden på sine saker. Dette er vitnemålet frå “Millomskulen” som er utstedt 24. juni 1933.

Då AU var ferdig med gymnaset i Ålesund, så reiste han ein del med skrivemaskin på bagasjeberaren, demonstrerte og selde slike maskiner. Han fekk agenturet for Remington Typewriter Co.Ltd., og Original-Odner reknemaskiner. Ulstein kommune kjøpte si første brukbare reknemaskin hos AU. Like eins Sparebanken. Dette, og at han hadde handelsutdanning gjorde at han vart valt til Kommunerevisor. Sidan AU var så ung var Torvald Bjørndal med som assistent. Og han førde også rekneskapen til Ulstein Verft. Martin Ulstein samla alle billaga i ein sekk.

Til høgre: Golvmodell, utskjering og løvsagarbeid både over- og underdel. Høgtalar (60 x 40) stod oppå. Utskorne orgelpiper. Høgtalarmekanismen laga Asbjørn med skjerfil og fil. Magnet av stor flatfil.

Sidan mor hadde fått arbeid hos krinssekretæren for Sunnmøre Indremisjon, Lars Lid, så vanka han ofte i heimen der. Lid gav han eit tips om å starte med sykkelfabrikk. Men det var no meir dette med radioar han hadde lyst til. Men då ville han ha bruk for meir pengar, og tenkte derfor at han kunne starte opp med sykkelfabrikk og tene seg opp litt kapital.

Dermed sette AU i gang å planlegge. Han var språksterk både i engelsk og tysk. Han tok kontakt med det Britiske Konsulatet om produsentar av sykkeldelar i England.

Tilsvarande gjorde han for Tyskland. Måten han skulle drive på, fekk han fastsett av styret for det Norske Industrielle Rettsvern, at det var å betrakte som fabrikasjon. Og merket vart offentleg rettsbeskytta. «SUPERIOR» skulle vise at det var høg kvalitet.

Under: Frå 1962 til 1964 bygde Asbjørn Ulstein på huset til slik det er no. Vi ser huset før, under og etter ombygging. I huset var det bustad, kontor og forretningslokaler.

Han starta heime på Ulstein, på eit skråværelse 1. desember 1935. Produksjonen flytta til kjellaren i ungdomshuset Fredheim i 1936 og 1937. Der bygde han syklar, og hadde kommisjonslager for A/S Jøtulutsalet i Bergen, og selde også ein del landbruksreiskapar. Han kjøpte ei tomt på Osnes, der han hadde tankar om å starte fabrikasjon av varmeomnar.

Til høgre: Motoren til den første “mopeden”.

På den tida sette han også i gong å bygge sitt eige hus med forretning, verkstad, kontor og bustad. Dette var i 1939. Han flytta verksemda dit i juli. Medan han heldt til på Fredheim skulle han vere i militæret. Broren Ole skulle drive verkstaden medan. Ole var flink og laga også ein fin trøbil med gir og gult karosseri, omlag fire meter lang. I militæret vart AU sett til ettersyn og service på mellom anna bombekastarar, syklar, og å pusse sablar til majoren. Men han kunne ikkje tenkje seg å vere hjelpsam med å drepe menneske, så han nekta, og vart fri.

Han og Alvhild gifte seg i nyehuset 10. september 1939. Det paret var sokneprest Sverre Nilsen sitt første brudepar i Ulstein. Dei feira bryllaupet i dette nye huset. Soknepresten fekk han meir kontakt med, særleg under krigen.

Krigstida

Før krigen tok til hadde han god plass i den nye butikken. Han tok då opp fleire agentur. Han selde Gritzner symaskiner og sal frå Alfa, Lada, Husqvarna og Singer, og Neumann strikkemaskiner. Etter kvart bygde han opp eit nettverk som skulle selje utover i distriktet. Mellom anna var butikken til Trygve Lunde (jernvarer) forhandlar i Ålesund. Agent i Romsdal var han som hadde Kortgård tønnefabrikk. Han sykla til Spjelkavik og tilsette ein agent der.

På Hakallestranda tilsette han Bertel Kragset, og endå ein på Starheim.

I nyebutikken var det god plass, så han selde også kjøkkenutstyr inntil vidare. Han selde også varer som ingen andre brydde seg med. Til dømes barberblad, og det førte til barbervatn. Til sist vart det ei heil drogeriavdeling, med barbervatn, parfyme, tannkrem og liknande. Men dette overlét han til P.F. Waage då han starta i nabohuset, i kjellaren hos John Hasund.

Som alt omtala var den store interessa hans radio, det var det som var fasinerande. Han hadde hatt tankar om radiofabrikk, men det var meir tvilsamt. Høgare krav, meir nødvendig kapital, og det måtte han i så fall tene opp på sykkelproduksjon først.

Han studerte radiofaget, avla prøve i 1940. Radioar med sokalla reaksjons-kopling bygde han i ymse variasjonar og eksperiment sidan han var om lag 13 år. Men no bygde han 4+1 rørs Superkopla radio, og ein eksperiment- modell med eitt rør som hadde fleire funksjonar. Begge vart godkjende av NEMKO.

Då tyskarane invaderte Noreg 9. april 1940 vart det mykje rart. Til dømes måtte ein som nettopp hadde starta radiofabrikk på Sandane, Olav Sande, overleve ved sal av julekort og eple. Men for AU vart det annleis, slik at han vesentleg dreiv med reparasjon og restaurering av syklar. Han hadde seks, sju tilsette på verkstaden. Her arbeidde både søskenbarna Odd og Sverre Høyvik, og yngstebroren Torvald. Torvald var ein liten luring. Då han skulle reparere ein sykkel til ein tyskar, så la han eit tjukt hampetau inn i dekket. For kvar gong hjulet gjekk rundt så vart det eit «hump» i sykkelen. Eg vil også nemne at då Torvald vart medisinstudent i Oslo, så vart han sendt til fangeleir i Tyskland. Der vart han, med sin praksis, sett til reparasjon av syklar og dermed spart for mykje anna vondt, og fekk meir mat.

På den tida var det ikkje noko som heitte transistorar og dermed ikkje miniradioar. Dette ergra AU, slik at han arbeidde på kveldstid og eksperimenterte med kor liten ein radio kunne lagast. Det var nytta radiorør (sume kalla det lampar). Dei var store, og mange vart brennande varme. I hans eksperiment vart det brukt Hivac-rør, importert frå England. Det skulle bli ein presentasjon, og natta til 9. april 1940, kl. 02.00 sette han det på nattbordet.

Storleik 19 x 10×5 cm, same farge som møblane.

Om morgonen skulle han presentere det for kona, og det første dei fekk høyre på det nye apparatet, var at Noreg var i krig. Seinare når radio vart forbode, gøymde han det så godt at han ikkje fann det att, uløysande for pengar, som det var.

Radio vart forbode. Alle måtte levere dei inn. Lageret var mellombels i huset til Randulf Ulfstein. Lensmann B. Harkjerr var ansvarleg for innsamlinga. Elverksjef Elers Lynge assisterte lensmannen. Nokon trudde at AU hadde noko med dette å gjere, men han hadde lov å ha sitt eige lager. Han måtte berre sende rapport kvar månad til lensmannen, kva som var selt og restlageret. Han kjende til at nokre syntest det var gale om tyskarane skulle fare med deira gode apparat. Derfor leverte dei inn (bytte) eit eller anna i kartongen, og tok sitt apparat med attende.

Magnulf Osnes spurde om han kunne få noko «radiogreier» å levere inn. Han fekk ein stor høgtalar som AU med slit og entusiasme hadde laga då han var 14 år. Den var mistenkjeleg lett, derfor la Magnulf to store bjørkekubbar i tillegg i kassa. Lageret hos Randulf var forsegla, men dei tok hol i veggen. Ikkje alle hadde levert apparata sine. Dei gøymde dei på forskjellige måtar, og brukte dei.

Johan Skeide (Vetlen) hadde vore litt «laus på munnen», og refererte på arbeid det han høyrde frå London. Ein tidlegare nazisympatisør irriterte seg over dette og tok kontakt med Henry Rinnan, som då sende ein flokk med soldatar med han, og saumfor skogen. Henry Rinnan var ein norsk etterretningsagent, angivar og torturist under andre verdskrig. Derfor vart Johan Skeide sitt apparat funne i skogen ovanfor huset.

Forhandlaren sitt namn stod på bakveggen, og ein nifs gestapomann, og han som var kjentmann kom til AU, og ville vite kven som eigde apparatet. Kjentmannen sa til AU at han skulle berre ta situasjonen med ro, det var ikkje noko med han å gjere. Han svara at det var lenge sidan NRK sine lisensbøker var i bruk, men Ansgard Brusdal var eigar. Og hans namn stod på garantien. AU visste også at Ansgard var i England, og kunne ha gøymt apparatet før han reiste. Det gjekk bra denne gongen.

Harald Dimmen kom med eit apparat som vart reparert på stovebordet. Det var avtalt at om nokon ringde på gangdøra, så skulle apparatet ut vindauget og ned i solbærtrea til Gustav Osnes.

Ein Johan Wågeskar hadde vore i Amerika og kunne engelsk. Han lytta mykje på London. Han var fleire gonger til AU med ein grøn koffert frå si tid i Amerika. Dersom AU reiste til Wågeskar, så var det meir mistenkjeleg, sjølv om han sykla ein veg og tok båten “Eikholm” heim att.

Ein morgon kom ein som han ikkje kjende frå Larsnes. Han heitte kanskje Skrede. AU nekta, men vedkomande sa at tyskarane kunne få rive av han neglene utan at han ville tilstå noko. Så store ord gjorde AU endå meir skeptisk. Utan at eigaren fekk vite det undersøkte AU kva kar han var. Radioen vart reparert med stengd butikk.

Ein frå Gursken hadde med boksar med sild i olje til å lokke med. Ein annan frå Stadlandet lovde 1 kg smør, men det fekk han aldri.

Sokneprest Sverre Nilsen hadde ein Telefunken Mentor. Han hadde vore sjømannsprest og var god i engelsk. Han lytta ikkje på dei tidene det var mistanke om lytting på norsk frå London. Apparatet hadde han i ein dunge med høy på uthusloftet. Der stod han og AU på kne og reparerte.

Problemet var å vite kven som var Jøssing, angivar. Eg trur eg må avgrense dette med å namngi. Likevel kan eg ta med eit eksempel.

Nils Grønmyr hadde AU gått saman med på Middelskulen. Han leit derfor på han, og sa: «Dersom du ringer på privatdøra presis kl. 20.00, så skal eg reparere». Nils ringte på presist, og ute var det bekmørkt. Ute stod Nils og broren Erling (Prikk) på kvar si side av ei stor jarnkasse. Då kvapp AU . Prikk hadde nemleg ord på seg for å vere tyskarvenleg, men rykta om Erling var berre påteken kamuflasje, for han var dobbeltagent, med andre oppgåver i heimefronten. Det store Tungsram-apparatet vart reparert på eit kott bak kjøkkenet, medan eigarane ikkje oppheldt seg i huset.

Ein gong var han nettopp ferdig med apparatet til Osvald Djupvik, som arbeidde på møbelverkstaden til Johs. Lillebø. Då høyrde han at det gjekk for seg blendingskontroll. Han tok apparatet i ein papirsekk og bringa det til Djupvik i 2.etasje på verkstaden. Akkurat då kom dei to tyskarane dit. Lillebø treiv ei biletskjering av ei seter med jente og lur. Han gav det til den eine og sa: «Seterjente». Tyskaren var spøkefull og sette seg på sekken med radioen oppi, og han ante ingen ting.

Larsnes Auto (Georg Pettersen) hadde også ein liten buss som han brukte til tyskarane. Radioar sørfrå vart sendt på den, i ei kasse som tyskarane sat på bak i bussen. På haldeplassen her i Ulsteinvik vart kassa sett av. Ruben Rasmussen, eller broren Arthur, bringa kassa til sykkelverkstaden hjå AU.

Ein gong AU kom ned for å ta imot ein radio, stod sjefen for tyskarane på Garnes ved disken i butikken. «Har Ruben lurt meg», tenkte AU. Nei, tyskaren skulle berre ha smørjing i ein pedal som var treg.

Dersom det vart krav om innlevering av delelageret hans, så kunne han ikkje hjelpe nokon. Derfor hadde han eit delelager oppe i fjellet på Ulstein. Ein dag han henta delar der, såg han ei svær svineskinke i tøypose oppe i ei fure.

Ute i kraftstasjonen i Ulsteindalen, heitast det å vere fleire radioar. Han ville ikkje vite det, men arrangerte ein reparasjon ved å gå på fjellet, og på returen innom stasjonen. Der sat stasjonsvakta og lytta norsk-nytt frå London. Så ringte verkstyrar Lynge og fekk seg fortalt nyheitene. Deretter vart mikrofonen halden ved høgtalaren, og Lynge fekk sendinga på svensk, via telefon-nettet. Då bestemte AU seg for at dit kjem han ikkje meir, dette var uforsiktig. Under slike oppdrag var det for risikabelt om «farlege folk» kunne møte han med måleutstyr for radioreparasjonar.

Han måtte heller bruke innsikt og røynsle. Til dømes taksere spenningar på gnisten sin karakter. Han hadde ein liten bit med lakkmuspapir i lomma, for å påvise polaritet, og likespenning eller vekselspenning. Stundom lånte han ei potet som han kløyvde, og sette to leidningsstumpar på den. Fargen på mønsteret sa han det han trengde.

Siste dagane før kapitulasjonen reparerte han på verkstaden. Der sat mange og venta på apparata sine.

Distriktslækjar O. Sellevoll hadde hatt eit stort apparat som AU ikkje kunne forstå kvar han hadde gøymt. Då frigjeringstoget gjekk jublande frå Saunesbrua til Bøsvingen hadde Sellevoll truleg sett AU nesten fremst i toget, då han kom ned Skollebakken. Sellevoll sprang til stor undring fram mellom rekkene, nådde AU der Mobil (Servicestasjonen) nyleg stod. Han slo armane kring halsen på AU. Han svara at sjølv om det var frigjeringsdag, så går han og ordnar radioen no. Krigen var slutt 8.mai 1945.

Det vart så mykje å gjere i radiofaget at han fekk ikkje tid til å ta opp att sykkelfabrikasjonen i «Superior kvalitet», men bygde «Velo» i tilsvarande utføring som «Svitun» frå Maskinhuset i Stavanger.

Dei utleigde roma i 2.etg vart radioverkstad, kontor og to rom til gutane. Butikken vart modernisert. Ein slutta med kjøkkenutstyr. I 1947 vart butikken utvida mot Gustav Osnes.

Juleutstillingane i Kyrkjegata var nesten som ein stor fest. Det vart hengt opp lekkjer med farga pærer og granbar på tvers av gata. Heilt frå kyrkja til Botnen Manufaktur. Freistande julegåver vart lagt utover heile golvet i butikken. I dei oppbygde vinduskarmane var det rigga til med nissar, som var laga som levande skapningar. Der var ein blid og ein sur nisse som var drivne av ein innvikla mekanisme. Eg kan hugse at det mellom anna var ein nisse som sat og slo ned på ein «Frihets-super» (radio). Ein annan kunne sitte behageleg og barbere seg på ei Philipshave barbermaskin. Det var også laga pappfigurar av eit skulekorps, som liksom marsjerte.

Dette var så populært at det danna seg køar av folk heilt bort til Bakaren. Konrad Simones, som var flink maskinmann, måtte berre gi opp å kome seg bort til butikkvindauget. Vi var ikkje ferdige å stille ut før seint på laurdagsnettene.

AU hadde også ansvaret for oppføringa av kraftstasjonen på Moltu. Ein Hurlen hadde dei formelle papira.

Etter krigen tok husbygginga i distriktet seg opp, og broren Ole gjekk attende til slikt arbeid. Då hadde AU att Sverre Høyvik og ei stund Per Garshol på sykkelverkstaden.

I 1957 tok firmaet til med sal og service av PUCH mopedar, rollere, og motorsyklar. På sykkelverkstaden var det no Ottar Brubakk frå Hareid, og sonen Agnar Dag. AU var onkel til Ottar.

I radiobransjen vart det straks mange nye fabrikkar. På radioverkstaden vart Edvin Roppen frå Flø tilsett. Han måtte ha praksis før han starta studiane ved Køping Ingeniør Skule i Sverige. Edvin vart verande i Sverige heile sitt vaksne liv.

Forretninga førde 23 forskjellige merke ei tid. Han utvida med elektriske hushaldningsapparat (kvitevarer), og vart grossist på Zampa lyspærer. På elektriske artiklar måtte ein føre prov for sine kvalifikasjonar. For sal og service, måtte ein vere autorisert elektrohandlar og vere medlem av Norges Elektrohandlarforbund. Ved sida av, var han også medlem av Sportshandlarforbundet og Fotohandlarforbundet. Det siste forbundet var for å opne avdeling for foto, som då vidare stimulerte med undervisning i ein fotoklubb som han starta. Det vart arrangert fotoutstilling. Han hadde eige mørkerom med moglegheit for framkalling av fargefilm og bilde. Han laga eit stort fargebilde, kalla «Den Norske Bonde», av Kaspar Weddegjerde. Det var sylskarpt. Dette var med på verdsutstillinga i Barcelona.

Ja, AU var oppvaksen i den einaste heimen på Ulstein, der det var eit piano. Søstera Hilma spelte piano, og broren Ole fele. Sjølv brukte AU Hilma sin mandolin. Ole var med i Ulf, og han trena AU på basun.

Då han vart ein kristen, ville han heller vere med i eit IUF. Der spela han på ein 12-strengers (oktavstemt) mandolin. Faren Anton spelte fele.

Men AU hadde også ansvaret for dagleg stell og fôring av revar til Sunnmøre Pelslag. Ein dag glapp fingrane ned i kverna, og han fekk kappa venstre langfinger 2 mm ovanfor naglen. Fingeren vart for brei til dei smale grepa på ein mandolin, og fele. Han skifte då over til cello. Den vart også brukt i musikklaget. Innan IUF hadde dei også eit lite orkester som han var med i. Han song også i ein mannssekstett.

AU var ikkje med i IUF sitt blandakor i tida før han vart ein kristen, og koret slutta då dirigenten Hilma Ulstein reiste i utdanning for å bli misjonær i Kina. Dette musikklivet gjorde at han straks etter krigen, kjøpte piano for at borna skulle få oppleve og lære det same. Alle gutane fekk høve til å gå i pianolære.

Grønrussen skreiv over heile den kvitmåla husveggen: «Musikk-konservatoriet – Genienes vugge».

Dette utnytta AU og starta musikkavdeling i butikken. Her selde han piano, originale Hammondorgel, gitarar , notar, og grammofonplater i eigen platebar, med meir.

Etter kvart vart det så mykje å gjere at celloen vart ståande urørt i ti år, men han fekk til orkester saman med oss gutane, og starta etter kvart Ulstein kristelege strykeorkester. Dette misunte andre musikkinteresserte dei, og det vart ei samanslåing ved den kommunale musikklæraren Grimsmo. Det vart då Ulstein og Hareid fellesorkester. Der forma AU retningslinene og var første formann. Han var med i 30 år. Han laga fleire orkesterverk, og laga fleire tonefølge til dikt av Trygve Bjerkreim.

Frå 1962 til 1964 bygde han på huset til slik det er no. Som autorisert elektrohandlar fekk han tilbod om å bli med i ei stor kjede. Det medførte rimelegare innkjøp, ogstørre konkurranseevne. Kjeda var ny, og han var med på skipingsmøtet av Elektrokjøp, seinare EL-KJØP. Aksjonær nummer 36.

Like etter krigen fekk vi eit stort sildefiske. Kommunikasjonen mellom båtane føregjekk på den sokalla fiskeribølga. AU bygde fiskeribølge på alle folk sine radioar. Det kom også apparat frå mellom anna Volda.

Så seint som i 1990 møtte han folk som skrytte av den gode fiskeribølga, at dei hadde den gamle radioen som eit klenodium.

Det var eit fag i sterk utvikling, så AU måtte studere dagleg. Det vart spesialkurs på fabrikkar rundt om i Europa. Og korrespondanse-kurs ved Statens Teknologiske Institutt. Alt enda opp med fagprøver.

Sidan han selde mest frysarar av alle, på heile Sunnmøre, fekk han servicekurs på STK i fryse- og kjøleteknikk.

Då sonen Tormod var ferdig med ingeniørutdanninga, tok han over som teknisk servicesjef. Dei var mange som arbeidde med service, Kjell Ulla, Jan Ivar Bævre frå Surnadal, Jan Torheim. Før Agnar Dag vart oppteken med Viking Skip A/S var han også mykje på serviceoppdrag.

I butikken og på kontoret arbeida Ivar Ringstad, Ragnhild Ulstein (Loen), Borgny Ulstein (Skeide), Olly Løvoll, Sigrid Moe. Gunnvor Stein (Skrede) var der lengst.

AU gjekk meir over på sal og innkjøp, saman med Per Haugland, Helge Solheim, Rune Sulebakk, og sonen Herleif. Det vart stor aktivitet. Reparasjon av kjøl og frys tok AU seg av, medan reparasjon av vaskemaskiner og TV hjelpte Kjell Ulla med.

Tormod tok opp sal på Stadlandet, både på nordsida og sørsida. Det vart leigt eit hus i Ervika for lager av det ein kallar kvitvarer. Der overnatta både AU , Per Haugland og Tormod. Vi køyrde med to fullasta bilar, eit par gonger i veka.

Til høgre: A. Ulstein var svært dyktig i å profilere selskapet, alt frå annonser og kontormateriell til korleis ein var kledd. “Slik representerte eg mitt firma ved hus-sal” skriv Asbjørn i utklippsboka.

For å selje meir TV, så bygde AU omformarar for TV, på både Hareidseidet, på Knotten i Gurskebotnen, i Gjerdsvika, i Honningsvågen på Ytre Stad, og ein liten på Sundgot for å dekkje Hasund og Garshol.

For sal av kjøkkeninnreiingar (Nordia) hadde han også lager i kjellaren hos Perdy Urke. Der var også lager av golvbelegg, bokhyller og stereobenkar.

Aktiviteten var travel, krevjande og eit slit. Ingen av gutane hadde interesse av å halde fram med forretning. Derfor vart det ei styrdtnedtrapping. Etter kvart fekk AU kreft og vart berre meir avmagra og svak. Han døydde 16. februar 1995.