Marie Breivik

Som 13-åring måtte ho byrje å setre. Dei hadde seter i Aldalen, og det var tunge tak med å bere mjølkespannene i hylkje. Setringa i bygda føregjekk på den måten at på dagtid hjelpte seterjentene til med slåtten heime på gardane, så gjekk dei opp i Aldalen om kvelden, sanka inn kyrne og mjølka, overnatta og gjekk til gards med mjølka etter mjølking og utslepping av kyrne om morgonen.

Etter konfirmasjonen fekk ho teneste på ein gard i bygda. Lange dagar og lite fri. Det kunne gå lenge mellom kvar gong ho var på besøk i heimen, sjølv om det er berre om lag to km mellom gardane. Ho fortalde om ei julaftan då eldste broren Johannes møtte opp og henta henne med heim fordi ho ikkje fekk fri. Veit ikkje om det var same jula, men ho fortalte om ei julaftan då same broren hadde kjøpt kvar si appelsin til alle søskena, det var stort!

Pernille Breivik hadde slekt på Plassen som høyrde Åsen til, og ho kom på besøk dit. Det viste seg at ho hadde fire vaksne søner buande heime, og trengte tenestetaus. Slik kom Marie til Tuå i Ulstein første gong i 1944.

Det oppstod søt musikk mellom henne og eine sonen i huset, Karl Breivik, og dei gifta seg i august 1947. Det var eit storbryllaup med 125 gjestar på heimgarden hennar, og det varte tre heile dagar til ende. Svigerfaren hadde båt og skyssa folk frå Ulstein til Hjartåbygda i den. Folk låg i høystålet i løda og over alt. Det må i den samanheng opplysast at det ikkje var innlagt straum på Åsen enno.

Mangel på det meste

Men før ho gifta seg gjekk ho eit husstellkurs på Sund Folkehøgskule i Namdalen der ho skulle lære å bli husmor. Ho mintest dette kurset med eit smil. Dette var like etter krigen og hungeren etter kjøtt, feitt og sukker var stor, og her fekk dei ete så mykje dei ville. Ho fortalte at ho la på seg fleire kilo på desse korte månadene. Men oppskriftene herifrå speglar eit samfunn med mangel på det meste. Det var mykje erstatningar for både det eine og det andre.

I 1950 bygde dei seg hus i Tuå, og Karl tok over farsgarden. Dei fekk etter kvart fem born i lag, Anne-Mari (gift Kaldhol), Vigdis (gift Garnes), Perly Lise (gift Pedersen), Lars og Jon Ove. Seinare gleda ho seg over å få 12 barneborn og også fem oldeborn fekk ho oppleve å få før ho døde.

Tuå er eit typisk vestlandsk småbruk, der mannen var ute i arbeid og «kjerringa var hest», som dei syng i songen. Etter nokre år på fiskeri tok Karl seg jobb på verft. Han var ein fyndel med hendene sine og var kjend for å vere flink med reparasjonar av motorar. Dette gjorde han på kveldstid i ein verkstad han bygde seg i fjøra i Tuå. Dette medførte at nesten alt som hadde med gardsstell å gjere fall på Marie, pluss hus og born. Ein kan undre seg over korleis ho fekk tid til alt, men tidsklemma var ikkje oppfunnen enno.

Ho engasjerte seg tidleg i foreiningslivet i bygda. Det å vere med i lag og organisasjonar var noko ho likte godt og heldt på med til det siste. Trur det var hennar måte og realisere seg sjølv på og bruke evnene sine.

Noko av det første ho var med i var noko som heitte Bad-foreininga, ein avleggar av saniteten. Dei samla inn pengar som folk kunne søke om å få til støtte når dei ville lage seg bad i husa sine. Sikkert for å betre hygienen rundt om i heimane, som var ei viktig sak for saniteten.

Bedehusforeininga er ei anna ho var med i i mange år. Dei samla inn pengar til drift og utstyr til Sundgot Bedehus ved hjelp av mellom anna basarar. Dette var einaste forsamlingshuset i bygda, og vart brukt til alle slags samkomer, både i sorg og glede. Også dei årlige barnekontrollane som saniteten stod for ilag med dr. Osmund Røyneland og søster Lise Gjerdsbakk heldt hus her. Som medlem i saniteten hjelpte ho til med det også i lag med dei andre sanitetskvinnene i bygda.

Sjømannsmisjonen var ei anna interesse. Ho var med i foreininga Bølgen til ho døydde. Dei hadde basarar og samla inn pengar til drift av dei mange sjømannskyrkjene rundt om i verda. Og dei laga eller kjøpte gåver som vart sende til sjømenn til jul.

Flink med hendene

Ho var flink med hendene og laga mellom anna mange store, flotte dukar i hardangersaum, og broderte fleire bunader.

I den samanheng må det nemnast at ho med god hjelp av Oline (stemora) laga seg bunad 16-17 år gamal, vov og farga stoffet, plisserte skjørtet og broderte den. Når borna var små sydde ho klede både til seg sjølv og borna. Dei mange foreiningane ho var med i nytte godt av gleda ho hadde av handarbeid, med at ho laga gevinstar til basarane, noko ho heldt på med heile livet. Ho og Maria Grasvik broderte også alterduken til kapellet på Ulstein sjukeheim. Eit nydeleg handarbeid!

Men det var i saniteten ho la ned mest arbeid. Ho vart medlem i Hasund og Sundgot sanitetsforeining då ho gifta seg, slik skikken var då. Usikker på om ho var leiar i Hasund og Sundgot, men ho sat i alle fall i styret der i fleire periodar. Ho vart vald til leiar i Ulstein Sanitetsforeining i 1977. På denne tida var dette den største organisasjonen i Ulstein kommune, og den største sanitetsforeininga i fylket med over 2000 medlemmar, ein organisasjon det vart lytta til.

Den kommunale plannemnda innan helse- og sosialsektoren tok kontakt med saniteten med tanke på bygging av eit Eldresenter. Ulstein sanitetsforeining gjorde dette årsmøtevedtaket (usikker på kva år) «Saniteten tek på seg å utstyre og drive Eldresenteret i samband med utviding av Kvileheimen». Saniteten hadde også ynskje om å ha ein representant i byggenemnda, og som nytt medlem der blei Marie Breivik vald og vart leiar for innreiing.

Saniteten stod for kostnaden med all innreiing og utstyr til Bygdastova, frisørrom, fotpleierom, trimrom og stolheis i badet. Det var snakk om fleire hundretusen som dei klarte utan å ta opp lån.

«Arkitekten Oscar Norderval og byggenemnda med formann Anton Kleiven var lydhøyre og retta seg etter saniteten sine ynskjer», som det står i jubileumsskriftet for 75-årsjubileet for foreininga.

Under overleveringshøgtida fekk saniteten mykje ros både i Vikebladet: «Saniteten med forkvinne Marie Breivik i spissen har lagt ned eit utruleg arbeid og innsatsvilje det står respekt av», og av sosialsjef Arthur Grønmyr som sa at utan saniteten ville ikkje arbeidet med Eldresenteret vorte påstarta.

Ho sa sjølv i ettertid at det i periodar var ein heiltidsjobb å vere med på oppbygginga. Og Eldresenteret med Bygdastova, frisør, fotpleiar, trimrom og varmtbad var hennar hjartebarn, det sa ho ofte. Då ho gjekk av i 1983, fekk ho brev frå Landsstyret i N.K.S. med takk for innsatsen for jobben ho hadde gjort med oppbygginga av Eldresenteret og som leiar for Ulstein sanitetsforeining.

Marie var flink til å dokumentere kva ho styrte med i form av referat, notater og brev som ho gøymde på. Ved å studere desse får ein innblikk i ei engasjert og grundig kvinne. Trur ikkje ho møtte opp nokon plass utan å vere forberedt.

Her får vi for eksempel sjå kva arbeid og planlegging som skal til for å halde eit fylkesårsmøte i N.K.S. Møre og Romsdal. Det gjekk over 2 – 3 dagar med mange kvinner på besøk, utan hotell. Det finst òg notat som syner at sanitetskvinnene allereie i 1965 jobba for å få til ei fødestove i kommunen. Denne vart realitet nokre år seinare.

Marie sat også i fylkesstyret i Møre og Romsdal N.K.S. 1980 – 1985. Dette syntes ho var veldig kjekt og interessant, og ho hadde god kontakt med fleire av dei ho var ilag med der i mange år etterpå. Det å vere utsending på eit Landsmøte i N.K.S. var ein stor oppleving for henne.

Laurdagsringen

Ho var medlem i saniteten heile livet, og følgde med på kva som skjedde. Og då medlemstalet byrja å gå nedover, skreiv ho innlegg i Vikebladet og mana til å slutte opp om organisasjonen ho var så glad i. På sine eldre dagar vart ho med i komiteen som laga til Laurdagsringen ein laurdagsettermiddag i månaden. Dette er også ein avleggar av saniteten.

Lavmælt men tydeleg

Ho hadde klare meiningar om mangt, men var absolutt ikkje av dei høgrøysta. Og då ho fekk spørsmål om å stå på Senterpartiet si liste til kommunestyrevalet i 1975 sa ho ja. Dette førte til at ho vart vald til å sitje i kommunestyret for Senterpartiet i to periodar. Ho var medlem i Helse- og Sosialstyret, som det heitte då. Det vart vanskeleg for henne å skulle prioritere mellom Dimna skule og Eldresenteret då dette var aktuelt.

I nokre år var ho også utpeikt som jurymedlem i Lagmannsretten. Dette var eit verv ho likte dårleg, sjølv om ho syntes det var interessant også. Det som for henne var vanskeleg var å skulle sette seg til doms over «stakkarar som hadde kome skeivt ut i livet allereie frå starten av», som ho sa. Ho følte med dei som ei mor ville gjort, men skulle samstundes vere den som dømde dei til fengsel. Dette var ikkje lett for henne.

Med ein hjartesjuk mann var ho også aktiv i styret i det lokale LHL i ei årrekke. Det som var annleis med dette engasjementet var at i dette laget kunne ho delta i lag med Karl. Dei hadde mange kjekke stunder og turar i lag med andre i same situasjon. Det skulle mykje til før dei gjekk glipp av eit møte i LHL. Dei fekk òg nye, gode venar her på sine eldre dagar.

Ved sidan av alle desse ulike verva som ho til tider hadde samstundes, tok ho seg arbeid utanfor heimen etter at fleire av borna var så store dei kunne klare seg sjølv. Ho starta med å vaske på Kleven Verft, deretter var ho heimehjelp for nokre faste brukarar i nokre år. Seinare fekk ho jobb på Ulstein sjukeheim, først som reinhaldar og seinare som medarbeidar på kjøkkenet. Der vart ho til ho gjekk av med pensjon.

Full støtte i heimen

Det blir sagt at bak ein kvar stor mann står det ei kvinne. Dette kan ein også snu andre vegen. Marie hadde full støtte heimanfrå i sitt engasjement, enten det var i foreiningslivet eller i politikken. Dette var inga sjølvfylgje for kvinner av hennar generasjon, men Karl var stolt av kona si og det ho fekk til. Han oppmoda borna sine om å sjå til mor si og ta lærdom av henne.

Marie var ei av desse kvinnene som har vore med å bygge opp det samfunnet vi i dag kan nyte godt av og tar som ei sjølvfylgje. Ei av desse kvinnene som jobba i det stille og fekk lite heider og ære for det arbeidet dei gjorde. Og sjølv om dei sjeldan blir refererte til i historiebøkene kan vi vel trygt seie at samfunnet hadde vore fattigare utan dei.

Marie døydde av kreftsjukdom 77 år gamal på Karl og hennar 55-års bryllaupsdag 10. august 2002.

Om Marie Breivik skriv Asle Geir Widnes Johannesen dette om ho i boka “Hundre år – hundre personar i Ulstein”:

Marie Breivik har gjort ein stor jobb i Saniteten og var engasjert i nærmiljøet på Dimna i heile sitt vaksne liv, i tillegg til at ho var viktig i prosessen med å etablere bygdestova.

Marie var gift med Karl Breivik og fekk 5 born. Ho melde seg inn i Saniteten då ho gifta seg, slik skikken var på den tida. Ho var aktiv i Bad-foreininga, ei foreining stifta av Saniteten for å betre hygienen rundt om i heimane. Dei gav støtte til dei som ville lage seg bad i husa sine.

Så var ho med i Bedehusforeinga – som samla inn pengar og utstyr til Sundgot Bedehus. Dette var einaste forsamlingshuset i bygda, og vart brukt til alle slags samkomer. Huset vart også brukt under dei årlege barnekontrollane som Saniteten stod for saman med søster Lise (Gjerdsbakk) og dr. Røyneland. Marie var også engasjert i Sjømannsmisjonen gjennom foreininga Bølgen. Desse samla inn pengar for å sende gåver til sjømenn i høve til jul.

Men det var i Saniteten ho la ned mest arbeid og engasjement. Ho var leiar i hovudforeininga 1977–1983. Ho hadde næraste fulltidsjobb denne tida då Ulshaug vart til. Bygdestova som stod ferdig i 1982 med frisør, fotpleiar og varmtbad, var hjartebarnet.
Ho fekk personleg takk frå NKS sentralt då ho gjekk av. Det ho og styret hadde fått til i høve bygdestova, hadde vorte lagt merke til.