Inger Ulstein

Inger vaks opp som nær nabo til Gamleheimen, og endå ho hadde sett på dei krøble tilhøva, så var det dette ho likevel såg for seg at ho skulle jobbe med. Men heilt utan protestar i heimen vart det ikkje. Også hjå henne var det mor som syntest det var vanskeleg.

– Ja, ho mor var frå seg då eg for – ho var no det. Men han far berre lo. Han sa det til henne: ho kjem no heim att! Men mor syntest det var fælt at eg skulle fare så langt. Det var smått med fly den gongen… Eg skreiv no brev til henne, og så hadde vi telefon også. Dessutan var han far ein heil del i Oslo – og då møttest vi.

– Vaks du opp i ein god heim?

– Det vil eg seie. Når eg tenkjer på korleis det var før i tida, på ho mor, korleis ho stod ned i kjellaren og skura og vaska på desse kjeldressane.

Mor til Inger var gift med Martin som grunnla Ulstein Verft ved byrjinga av førre århundret. Som for dei fleste andre kvinner i Ulstein, tok ho ansvar ved å ta del. Ho bidrog med eiga arbeidskraft knytt til dei pliktene som inngjekk i familiens inntektsgrunnlag. Vasking av kjeldressar må ha vore eit slit.

– Ho hadde ei kasse som dei opprinneleg brukte til maling eller transport, og desse kassene var fulle av kjeledressar. Dei skura ho. Det hende vi jentene måtte hjelpe, men det var ho sjølv som gjorde det meste. Ho var van å arbeide, både der ho kom ifrå, men ho hadde jobba i Ålesund på kaféar og restaurantar før ho kom hit. Så ho hadde gjort forskjellig ho også.

Inger var van med å hjelpe mora i arbeidet. Og når ho tenkjer tilbake på korleis mora hadde det, vert ho tenksam.

– Kva tok du med deg heimanfrå inn i ditt eige vaksne liv?

– Når eg tenkjer tilbake på mor og korleis ho hadde det, så kan det ikkje samanliknast. Ho hadde mykje å gjere. Han far jobba på verftet, og når det var tid for middag, brukte vi å stå bort i vegen for å sjå om han hadde med seg nokon – då sprang vi heim og varsla mor om kor mange det skulle dekkjast til.

Ein gjestfri heim der ingen talde arbeidstimar eller stilte spørsmål ved ekstraarbeidet. Det var slik det var. Å inkludere andre var ein del av kvardagen.

– Måtte de hjelpe til mykje heime, de jentene?

– Ja, men ikkje noko å snakke om. Det var ein god arbeidsfellesskap – eg og Dagny. Karane, Magnulf, Kolbein og Idar slapp, og Ragnhild dilta mest att i vegen. Det var 16 års skilnad mellom oss. Men det var vår jobb å passe på henne. Mor hadde nok anna å gjere.

– Det var annleis, de opplevde det kanskje ikkje som arbeid?

– Nei – det var berre sånn det var. Det vart ikkje rekna som arbeid.

Nei. Desse pliktene var så innarbeidde i kvinnerolla at det ikkje vart forstått som arbeid. Ubetalt, og arbeid som kvinner alltid hadde gjort. Men ved nærare ettersyn så var arbeidsfordelinga likevel i ferd med å ta ei anna retning. Familie- og hushaldningsarbeid vart heilårs kvinneoppgåver medan mannen hadde oppgåvene sine utanfor heimen. Dette skjer før teknologien i særleg grad avlastar menneskekroppen – så for kvinnene må det ha betydd mykje fysisk tungt arbeid.

Husmorskulen var likevel nærast obligatorisk denne tida. Og for mange kvinner vart det einaste utdanninga dei fekk.

– Kva lærte du på husmorskulen i grunnen?

– Husmorskulen var like etter krigen. Det var stor skilnad på korleis vi hadde det heime og slik det var på skule. Det var mykje rasjonering, og det måtte løysast etter kva ein hadde.

I ettertid framstår husmorskulane kanskje som underlege. Dei vart etablerte og breidde om seg i ei tid då ein skulle tenkje seg at dei fleste kvinner hadde lært om mat og tradisjonar heime.

Men husmorskulen er ein refleks på samfunnets syn på kunnskap, der viten og kunnskap ikkje har same status. Husmorskulen som fenomen kan forståast i ulike perspektiv. På den eine sida blir den eit uttrykk for sterke normer knytt til utforming av kjønnsidentitet. Men samstundes speglar den også ei slag kollektiv anerkjenning av behovet for kvinnekunnskapen. I dette bur det underliggjande erkjenningar. Som at den gamle formidlingsstrukturen er i endring, og at gamal viten kan og bør utvidast eller reviderast. 1900-talet er ein periode der familien som kunnskapsformidlar vert sett under press. Det er også ei tid der kjønnsrollemønsteret blir endra. Vitskapen utfordrar i stadig større grad den gamle kunnskapsautoritet.

Nokre av husmorskulane i forrige hundreår sprang ut av jenteskular som vart etablerte på 1800-talet, der innhaldet over tid tilpassa seg generelle samfunnsendringar. Ved etablering av den fyrste jenteskulen i Kristiansund på 1880-talet argumenterte mennene i formannskapet med at det måtte tilsetjast kvinnlege lærarar. Motivet var at byens unge jenter skulle få opplæring i «kvinnelighet». Ved midten av det påfylgjande hundreåret ser vi i forteljinga til Inger at ein lærte å lage mat av lite som ein konsekvens av krigens utfordringar. Og utover på 1960-talet lærte ein til dømes også spedbarnsstell. I vår tid har nokre av dei gamle institusjonane vore ein direkte forløpar for yrkesfaglege retningar i den vidaregåande utdanningsstrukturen i Noreg. Vi kjenner att forgreiningane til både kokk og barne- og ungdomsarbeidarfag som døme på to av ei lang rekke.

– Vi heldt stort sett på med matlaging. Inger ler. Eg var ikkje noko flink. Eg reiste jo vekk og vart sjukepleiar, så då eg gifte meg, hadde eg gløymt mykje.

Inger er ei veldig beskjeden dame, og særleg på eigne vegner. Eg forsøker å utfordre henne litt på dette.

– Er du så sikker på det? Det er ikkje berre du som stiller store krav til deg sjølv då?

… taust. – Jaja. Seier eg. Du var i i alle fall flinkare enn han Henry. Ho ler. Det må bety at eg trefte.

– Det er derfor eg seier at eg beundrar borna mine, held ho fram.

Og verkar fornøgd med denne endringa som tida kom med inn til menneska i den neste generasjonen. Gutane, som til liks med jentene, kan lære på tvers av kjønnsrollenormene.

For det er det som er så fint med å vekse opp i vår tid, sjølv om nett det også er så vanskeleg: at vi kan velje så mange ting, og i det blir vi avkrevd aktive val. Vi må tenkje over kva vi vil og i det ligg det også behov for grunngjevingar, vår tids grunngjevingar. Kasnskje erfarte ein det i førre hundreåret, at låsinga av oppgåver til kjønn stal meir enn det gav?

På den andre sida; det ligg mykje ansvar i det å skulle velje rett veg i livet sitt. Og om du ikkje lukkast blir det forstått som eit stort og tungt personleg nederlag. Faren for å mislukkast er kanskje mykje større i dag enn den var før, og langt meir einsam.

– At sønene mine kokar, er av det gode. Eg blir forbausa mange gongar. Dei blir ikkje spurt heller. Dei gjer det på eige initiativ. For nokre var det i mi tid mykje tvang i det å måtte lage mat, om ein ikkje likte det. Eg likte det etter kvart. Det var berre til å begynne med at eg var så usikker. Det har også noko med interessa å gjere.

Så tenkjer eg at Inger til liks med mange andre, måtte på den eine sida ha tolmod i det å utvikle si rolle i heimen. Og i tolmodet låg det ei mulegheit for å lære å like, vekse seg inn i det som var forventa. Ikkje fordi eg synest at det gamle kjønnsollemønsteret har så mykje å tilby i vår tid, men i det å lære seg å vere tolmodig ligg det eit stort potensial for å kunne skape livskvalitet. For sjølv i vårt opne samfunn der alt står på val, så finst det framleis situasjonar som vi ikkje kan velje vekk, anten det dreier seg om kriser eller sjukdom. Korleis handterer vi dette utan oppøvd evne til tolmod? Når i vår tabloide kultur lærer vi å vere tolmodige…?

Inger gifte seg med Henry Ulstein i 1952. Og trass i utdanning vart Inger verande i heimen utover på femti- og sekstitalet så lenge borna var små. Ho fekk tre born på tre år, og synest ho hadde nok å henge fingrane i.

– Du hadde ikkje lyst ut att i arbeidslivet medan du gjekk heime med borna?

– Nei. Då hadde eg nok å styre med. Dei tre fyrste kom på tre år. Morten, Ingunn og Henning – og sidan Håvard og Svein. Det var mykje arbeid. Med dei tre fyrste åra budde vi på loftet i huset til svigerforeldra. Det var vanleg det etter krigen med lite pengar og få hus. Då vaska eg klede i kjellaren, og papirbleier fanst ikkje den gongen. Det var stridt og arbeidssamt.

– Korleis var det å dele hus med svigermora di?

– Det gjekk i grunnen greitt. Det var nødvendig. Det er noko som heiter å jenke seg, og det måtte sjølvsagt til. Eg tenkjer ofte på det i dag – før tørka vi bleiene på klessnora, og i dag finst det knapt klessnorer. I tillegg til det var tørken sjeldan regjerleg… jaja – ein kan knapt setje seg inn i skilnadane.

Tenkte eg det ikkje. Rasjonalitet og disiplin. Her var det heller ikkje snakk om at kjenslene skulle stå i sentrum, her var det også nødvendigheita som rådde. Kvinnene som budde slik, var på anna kvinnes territorium. Og att på til var dei yngre. Her rådde nok rangen, og ein måtte evne å tilpasse seg. Dessutan; like etter krigen mangla alt, så material til eige husvære, og pengar til å kjøpe det var nok ikkje like tilgjengeleg. Då måtte ein også jenke seg sjølvsagt.

I dag er det annleis – gutane er så mykje flinkare til å dele på arbeidsoppgåvene. Det var vanleg det før, at kvinnene tok seg av heimen.

– Du og Henry fekk eit langt og godt samliv?

– Ja, det kan du seie…

– Men korleis reagerte han på at du byrja ein yrkeskarriere på eit tidspunkt då mange andre byrja tenkje på pensjon?

– Han var ikkje begeistra. Han såg kanskje også etter kvart korleis det var å vere dobbeltarbeidande – han hadde sitt, og eg skulle skjøtte både arbeidet heime og på sjukeheimen. I dag er det annleis – gutane er så mykje flinkare til å dele på arbeidsoppgåvene. Det var vanleg det før, at kvinnene tok seg av heimen. Slik hadde Henry hatt det i sin heim, og slik vart det også dei åra eg var heime med ungane. Det vart nok ei omstilling for han at eg plutseleg skulle ta til å jobbe utanfor heimen. Han var av den gamle skulen. Menn av den generasjonen var ikkje vane med å gjere husarbeid. Eg beundrar borna mine kor flinke dei er. Dei er så sjølvstendige i dag, det var ikkje alle i den generasjon menn.

Nei. Det har ho heilt rett i. Menn vart usjølvstendige på den måten. Då blir ein avhengig. Usikker. Valmulegheitne blir færre. Inger har eit poeng: kvinnefrigjering innebar ei tilbakeføring av omsorgsmynde til menn…

Henry hadde også sitt å bere. Han var krigssiglar. Sjølv om den enkelte mann ville bere sine erfaringar ulikt, hadde mennene likevel mange traumatiske opplevingar i minne. Både om eigen kamp for å overleve, men kanskje like mykje om dei andre mennenes kampar. Om dei døde, døyande, såra og lidande. Forteljingar frå krigsseglarane om livet på havet og det vedvarande stressnivået dei må ha hatt i kroppen som fylgje av eit konstant trugsmål om torpedering, må ha tæra hardt på den enkelte.

– Fekk Henry noko hjelp og oppfylgjing?

– Nei – for så vidt ikkje. Han og alle andre måtte bere det sjølv – det var berre ein ting – og det var å ta ein dag i senn.

Å ta ein dag om gongen. Kanskje er det berre den som har prøvd som veit kor viseleg eit slikt utsagn er. Pinefulle rier riv opp dører i sjelas eige hus når det måtte passe. Slike rier spør ikkje. Smerten opnar ei intens oppleving av nærver – til fortid og augneblinken i eitt og det same, og ein kan lite anna gjere enn å ta imot. Ein ser sjeldan framover i slike stunder…

– Henry ville ha deg heime?

Inger ler. – ja, det ville han. Du veit, han var van til det, seier ho beskjedent.

Og utan at eg nemner det, så tenkjer eg at Ingers nærver gav mykje til Henrys kvardagar. Inger blir taus når samtalen dreiar i retning av Henrys krig. Eg let det sjølvsagt forbli taust. Det er eit uttrykk for den måten ein i samtida fann å kunne handtere dette på. Tida kravde av kvinnene at dei skulle bere sine menns sorger i togn. Kanskje er det ikkje alt som kan opnast. Kanskje er det ikkje alt det skal snakkast om. Det er vanskeleg å hente fram smerter ein likevel ikkje veit kvar ein skal gjere av.

Inger vart henta inn i ein alder av 54 år, og ho vel altså då å starte yrkeskarrieren sin. Det måtte ha vore litt av eit vågestykke. Mykje hadde nok skjedd også innanfor sjukepleiutdanning sidan ho slutta?

– Måtte du lære om att då?

– Både ja og nei. Mykje av det grunnleggjande innanfor pleie er det same, og det har ein i hendene. Men det var kome til mykje forskjellige medisinar og også for så vidt ny pleie. Når ein hadde sine vakter, måtte ein kunne alt dette.

Men ved sjukeheimen organiserte ein arbeidslaga slik at ho som hadde vore ute av praksis ei stund fekk gå saman med nyutdanna sjukepleiarar, og slik kunne dei dele erfaringar og kunnskap. Inger opplevde det som trygt å jobbe saman med dei unge som var oppdatert på det nyaste innan medisinar, men ho måtte sjølvsagt også lese mykje sjølv. For dei unge var det kanskje også godt å ha ein vaksen rollemodell som gjennom praksis var så tydeleg på verdiar.

– Kva pregar ein god sjukepleiar tenkjer du?

– Tolmod – det kjem heilt kontant. – Og god pleie. Det er veldig viktig

– Kva er god pleie?

– Ja, det var det då. Det er å ta hand om både folk si fysiske og mentale helse.

Inger legg vekt på at det er viktig å snakke med folk og ta seg tid. Det humane aspektet prega hennar praksis, sjølv om det også var krevjande å jobbe med demente i ei tid der kunnskapen om demens var svært avgrensa.

Demensomsorg den gongen hadde stort fokus på sjukdomen og mindre fokus på mennesket og den demente sine eigne ressursar. Slik sett var Inger langt forut for si tid når ho definerer god pleie som det å ta hand om folk si mentale helse, også hjå dei demente. Den gong var sjukeheimsplass i stor grad ein stad der ein oppbevarte og medisinerte demente – i dag er ein oppteken av å redusere medisinbruk ved å hente fram ressursane og utvikle sider i mennesket og den livssituasjonen sjukdomen set dei i.

Inger minnest at det var mange som var skrale – og det gjorde arbeidet fysisk tungt.

– Var det mange vanskelege stunder?

– Vanskeleg og vanskeleg. Ein må prøve å setje seg inn i og forstå dei forskjellige, og vere villig til å ta innover seg dei historiene som pasientane har. Ein lever i og med forteljingane deira – og i det fylde det ofte også mykje trist, sjølv om mykje også var bra. Det var ikkje så lett å gå heim frå jobb og slå av brytaren. Det kunne vere krevjande i ei lita bygd som dette, i motstening til på eit stort sjukehus, der ein fyrst og fremst hadde kontakt til den nære familien rundt den sjuke. I Ulstein kunne ein vere nær dei lange forteljingane om folks liv og familiehistorier

– Var det vanskeleg?

– Tja – det må ein berre venje seg til. Ein prøver å forestille seg korleis dei har det. Men det å gå til Vik ein laurdag, eller i andre samanhengar, innebar som regel kontakt med pårørande. Sånn sett hadde ein aldri heilt fri.

Å vere omsorgsarbeidar i små miljø strekkjer seg derfor langt ut over dei timane ein er i institusjonen. Ein kan ikkje her berre kle seg om og ut av rolla som pleiar eller omsorgsarbeidar.

Inger jobba ved sjukeheimen til ho vart pensjonist og vel så det. Ho tenkjer ofte på dei unge som ho jobba saman med den gongen, og som enno jobbar der.

– Kan du forstå at kroppane deira toler det?

– Nei – sjølv om kroppar kan venje seg til mykje – så finst det likevel grenser.

Om Inger fyrst og fremst skjøtte om familien sin i den perioden borna var små, deltok ho aktivt saman med systera Dagny, i Ulsteinvik Sanitetsforening. Inger vart medlem av Saniteten like etter krigen, og har delteke i arbeidet i eit halvt hundreår.

Eg har i grunnen alltid lurt på kva Saniteten faktisk gjer. Frå barnsbein av har eg tre assosiasjonar knytt opp mot organisasjonen – fastelavnsris, kvinner og den raude trekløveren.

For det var i mangt ein kvinneorganisasjon. Fredrikke Marie Qvam tok initiativet til å etablere organisasjonen i 1896. Tidspunktet hang saman med frykta for krig. Langvarig fred har vore sjeldan i Europa, og på dette tidspunktet frykta ein i Noreg at det kunne kome til krig i den norsk-svenske unionen. Fredrikke var gift med statsråd O.A Qvam som seinare også vart statsminister. Ho var engasjert i politiske forhold og var oppteken av levekår for fattige og sjuke, og då frykta for ein nasjonal konflikt råka, organiserte ho altså ein kvinneleg beredskapsorganisasjon: Norske kvinners sanitetsforening N.K.S. Formålet til foreininga skulle vere å skaffe sanitetsmateriell til bruk i krig og ved alvorlege ulukker i fredstid. Organisasjonen hadde som mål å gi kvinner flest generell kunnskap om fyrstehjelp og utdanne sjukepleiarar, og sidan sørge for at det var tilgang på god sjukepleie i bygd og by. Fokuset var også førebyggjande tiltak mot tuberkulose og andre folkesjukdommar.

I Ulstein vart Ulstein Sogns Sykepleieforeining det fyrste namnet ved stiftinga i 1912. Lokale kvinner vart kontakta av dokter Dørge, som arbeidde i Ulstein. Han vart oppmoda etter ein informasjonskampanje sett i verk av

Nasjonalforeininga for folkehelse og N.K.S. Han visste kvar han skulle finne kvinner til arbeidet og møtte fram når misjonsforeiningane hadde møte.

Ved eitt høve vart det også lagt inn oppfordringar om å melde seg inn, etter ei gudsteneste. Ikkje alle kvinner deltok på gudstenestene om søndagen fordi dei var heime og stelte i stand maten. Då ordna mennene opp og melde konene inn i organisasjonen. Ved utgangen av fyrste verdskrigen organiserte ulsteinkvinnene sanitetsutstyr som ullteppe, operasjonsfrakkar og handdukar, som vart sendt til nødvendige mål via Trondheim. Etter krigen tok Ulstein Sanitetsforeining imot 22 underernærte born frå Tyskland til pleie og rekreasjon. Laget organiserte og finansierte ei sjukepleistilling som Marie Hatlemark vart tilsett i. Ho reiste rundt og pleia gamle og sjuke i samråd med distriktslækjaren. Kvinnene jobba på dugnad, og ein samla til dømes inn ull, som vart spunne og brukt til strikk. Gjenstandane vart lodda ut og inntektene dekte driftskostnadar der Saniteten var involvert. I tillegg til å drifte den fyrste heimesjukepleia i Ulstein, samt barseltenester, brukte kvinnene også pengar på å kjøpe desinfeksjonsutstyr til å halde skuleromma reine, og koppekokarar til forsamlingshusa.

Både kvinner og menn var medlemmer i Saniteten, og folk bidrog etter evne.

Det er ikkje så rart at engasjementet var omfattande. Mange såg kanskje på sanitetsarbeid som ei form for trygdeordning. Velferdsstaten var enno eit stykke unna, og folk laut i det meste hjelpe seg sjølve. Men gjennom å organisere og mobilisere fellesskapen vart ressursar henta ut. Prosjektet var klart: meir tryggleik for alle.

Organisasjonen voks, og i 1928 måtte ein omorganisere. Krinsane i Ulstein vart skilde ut i sjølvstendige underavdelingar; Ulsteinvik, Hasund, Ulstein og Skeide, Dimna, Haddal, Eiksund, Flø og Hatløya. Underavdelingane sokna til eitt hovudstyre som fungerte som bindeledd mellom organisasjonen på nasjonalt nivå og dei ulike underavdelingane.

Foreningane var engasjerte i mykje lokalt arbeid anten det dreia seg om reint drikkevatn ved Hasund skule, eller arbeidet for oppretting av kommunalt bad i Ulstein. Under krigen vart det halde kurs i matlaging med «nye» råvarer for å drøye kosten.

– Du vart med like etter krigen?

– Ja. Då var det mykje arbeid med å organisere hjelpesendingar som kom frå utlandet. Det var jo rasjonering til langt ut på 50-talet. Det var smått med det meste. Etter krigen kom det gjengse arbeidet smått om senn i gang igjen. Dokter Røyneland byrja å arbeide i Ulstein på nyåret i 1950 og samarbeidde godt med foreninga om helsekontrollstasjonen som hadde blitt oppretta i 1943. I 1946 utvida stasjonen og hadde spedbarn og småbarnskontroll for heile kommunen. For at alle skulle få kome til på kontroll fekk mødrene i utkantane gratis skyss inn til sentrum.

Det er så mange ting eg har tatt for gitt i min oppvekst. Men eg hugsar godt skulekontrollane der vi vart vegne og målte, fekk pirque til vi ville svime av etter å ha eksa kvarandre opp under enorme faner om smerte, avsviming og blod. Sidan, når ripinga i underarma vart like udramatisk som eit katteklor, og søster Lise hadde sagt null-null minus, barst det inn til dokter Røyneland. Ein myndig mann i kvit frakk, som snakka annleis enn folk flest. Eg veit ikkje om eg skalv som fylgje av at stetoskopet hans var kaldt, eller fordi eg intuitivt visste at eg stod framfor bygdas største og minst omstridte autoritet. Men skjelven kom kvar gong. Sånn var det. Den gongen.

Inger var med i arbeidet som i 1959 skaffa bygda sjukestove, resultat av ein lang prosess. I 1917 hadde Saniteten tatt mål av seg til på sikt å få bygge eit sjukehus for Ulstein og kringliggjande kommunar. I 1932 kjøpte

Saniteten garden «Holsæker» som var tenkt som tomt for ein framtidig sjukeheim, men dette fekk dei ikkje støtte for å utvikle på nasjonalt plan fordi det alt fanst ein slik institusjon på Eggesbønes. Nasjonalforeninga for Folkehelse og N.K.S sentralt sette som vilkår for stønad at ein skulle etablere samarbeid mellom kommunane ved slike satsingar. I 1952 kom imidlertid planar om å bygge ny kvilehiem på bordet, og dette vart eit stort felles-prosjekt for bygda.

Avtalen med kommunen var at Saniteten skulle løne ein samaritt ved sjukestova, og det vart gjort. Dette førte imidlertid til at kommunen vart utan heimesjukepleie. Dette vart ein mangel då kommunen hadde hatt eit slikt tilbod i nærare 50 år. I juli 1959 slutta Liv Havåg i tenesta som sjukepleiar og barselhjelpar i regi av Saniteten. Då hadde det kome «nyordning» frå departementet som gav kommunen ansvaret for å organisere denne type teneste.

Så var det altså slik. Dei offentlege omsorgstenestene sprang ut av og var forankra i tusenvis av kvinners arbeid gjennom eit halvt hundreår. Misjons- og sanitetsarbeid, som i starten mykje godt vart drive av dei same kvinnene, hadde lagt til rette for det som seinare vart våre velferdsstrukturar. Forløparen for velferdsstaten var kvinners arbeid i eit halvt hundrede år, der arbeid la grunnlaget for pengeinnsamlingar som kunne kjøpe rammer for den vidare dugnaden. Kvinnene skaffa pengar til å kjøpe materialet, utdanne kvalifisert personell, menn bygde lokala, fiskarar og bønder leverte maten, og atter andre kvinner vaska og stelte for pensjonærane som fekk plass i institusjonane. Då vi hadde fått krigen på ei armlengds avstand, hadde vi fått visse om verdien av å stå saman. Prosjektet vart politisert – og den norske velferdsstaten vaks fram, på tuftene av heile den historia som hadde gått forut. Å klare seg på våre kantar gjorde vi best i fellesskap. Det var ei grunnerfaring gjennom lange tider.

– Det var godt samhald og givande å arbeide i Saniteten. Det mangla ikkje oppgåver, sjølv etter at velferdsstaten var innstifta. Frå 1958 arrangerte vi gratis ferie for dei som hadde behov for kvile, og det vart også sett i gang med fotpleie! Då det kom sjukebil til bygda skaffa Saniteten sjukebåre og surstoffapparat.

Jau, Inger har i sanning vore med og bidratt. I dag er vi vane med å ha forventningane til det offenltege på plass. Den gongen var utgangspunktet for røyndomen ein annan. Ho og folk i hennar tid var vane med å ta initiativ, yte og skape. Dei fleste av helse- og omsorgstenestene i Ulstein var etablerte lenge før velferdsstaten var fødd – og som ein konsekvens av intiativrike menneske som ynskte godheit og omsorg for andre. Dei kjende godt til det som mange gonger i dag fortonar seg som løyndomsfullt for oss. Vegen til lukke og indre ro. Den går mest alltid om andre. Filantropi… Snart eit framandord?

– Siste åra har eg hatt det stille og roleg. Eg er heldig som har mine rundt meg. Det er så trygt og godt. Men eg er litt redd for å bli nokon til last. Familien vil så gjerne ha meg med på opplevingar, men eg kvir meg også, i tilfelle eg skal bli ei bør.

– Men trur du ikkje det er godt for dei å sjå at du har det kjekt?

– Jau – det kan no vere…

– Kva saknar du no – seint i livet?

– Eg saknar ho Dagny. Inger sukkar og vert trist.

– Det var så godt å ha henne. Når det var noko, konfererte vi alltid med kvarandre.

– Ja, eg tenkte alltid på dykk som erteris. De var saman i tjukt og tynt.

– Ja, det var vi, og slik hadde det alltid vore. Det var berre tre år mellom oss. Vi var veldig nære, hadde alltid noko å prate om. Vi var både sysken og sidan vart vi grannar. Vi fekk eit langt liv i lag…

Inger vert sørgmodig ved tanken på at også lisjesystra gjekk føre henne. Det strir mot eins logikk – men ein rår ikkje med livslengda sjølv.

Det må vere både godt og trist å bli gamal. Tanken på det utsynet ein må ha etter å ha levd lenge er tiltrekkjande. Så lenge livet for det meste har vorte fyllt med meining og godt. Å kunne lene seg inn i den langsame tida og ta til seg av av alt det gode som yngre generasjonar har ibuande seg. Tungt fordi dei som skjøna eins samtid, og som delte eins livsfortlejingar er borte.

– Jammen har du vore med på mykje?

– Tja, mykje og mykje, det er vel stort sett det vanlege…

Eg må tenkje gjennom det ho seier. Vanleg for hennar generasjon kanskje – men heilt uvanleg for oss. Tanken på å dele hus med svigerforeldre, og ikkje utan vidare skulle få gå på skule – få utdanning og få vere ein del av arbeidslivet er sant å seie framand for meg. I aller høgste grad uvanleg. Ikkje fordi eg ikkje ser kvalitetane i det arbeidet som vart lagt ned, men fordi ho gjennom si beskjedne haldning til sine eigne livsbidrag uttrykkjer det som nok var samfunnets syn på slik innsats. Det var det vanlege. Men eg tenkjer at det ut av desse «vanlege» oppgåvene som kvinnene fylte, måtte det byggjast eit strukturelt og heilt anna samfunn for at liva våre skulle fungere, når kvinnene ikkje lenger så sjølvsagt skulle løyse dei «vanlege» oppgåvene åleine i heimen. Så var det kanskje ikkje oppgåvene i seg sjølve som var utfordringa for kvinnene, men det faktum at arbeidet vart trekt ut av ein samanheng, og at det heller ikkje vart forstått som arbeid, og dertil lite verdsett. Ho uttrykkjer såleis nettopp den verdien samfunnet definerte kvinnearbeid som – det vanlege – det alle skulle gjere – plikt. Det er skuffande. At det var slik. For i dag ser vi at store og tunge arbeidsplassar veks fram nettopp or oska til det som var så sjølvsagt den gongen – den enkelte kvinnes bidrag.

Overraskande er det også å få innsyn i eit engasjert og velfungerande Ulsteinsamfunn i stadig utvikling. Inger og hennar kollegaer i Saniteten, mange også medlemmar i misjonen, jobba mykje for å utvikle bygda til ein stad der menneske kunne kjenne seg trygge i mange av livets ulike overgangsfasar. Anten det dreia seg om fødsel, barsel, småbarnkontroll, hygiene, heimehjelp, eldrepleie, død. Då alt dette etterkvart vart ivareteke av det offenltege, vart andre velferdstenester utvikla. For eit moderne samfunn dette på mange måtar var, bore fram av velmeinande og kreative kvinner med stort organisatorisk talent. Av velvilje og blikk for det gode. Så er Inger kanskje alt for beskjeden. «Det vanlege» førte oss inn i ei tryggare framtid med større grad av tryggleik frå vogge til grav…