Karl Alme

Far var fødd i 1903 og døydde i 1975. Evna til å samarbeide på tvers av politiske, religiøse og kulturelle skiljeliner fekk han med seg frå oppveksten på Reiten i Ulsteinvik, i ein syskenflokk på åtte. Dei religiøse foreldra Gurine f. Ulla og Olavius (Olaus) Alme hadde eit ope sinnelag og skapte ein kulturelt open heim med sans for både Grundtvig og Hans Nielsen Hauge sine tankar. Lærar og kyrkjesongar Olaus var aktiv både i indremisjonen og i den meir frilynt-kristne Ungdomsforeininga. Musikk, song og organisasjonsarbeid var viktig. Etter lærarskulen ynskte Olaus å verte organist, men det vart med trøorgelet heime i stova.

Til høgre: Olaus og Gurine i hagen heime.

Det er naturleg å inkludere mor i forteljinga om far. Dei utfylte kvarandre på ein god måte, og pedagogikken og lærargjerninga hadde dei felles. Mor vaks opp i Volda. Begge kom frå heimar der dei la vekt på at borna fekk utdanning. Og det var viktig med likestilling mellom gutane og jentene. Medan familien i Ulsteinvik var prega av eit vidsynt og aktivt kristenliv, var Volda-familien meir frilynt. Volda-bygda var ein moderne tettstad, og mormor – med sitt stille vesen – var i unge år ei moderne kvinne som visste kva ho ville.

Både farfar i Ulsteinvik og mormor i Volda kom frå småbrukarfamiliar på Sunnmøre. Begge reiste ut for å ta utdanning. Farfar (f.1865) tok lærarutdanning på Hamar og mormor (f.1869) utdanna seg til sjukepleiar ved Grefsen sanatorium i Oslo. Ho var den fyrste sjukepleiaren på Søre Sunnmøre, og det var med sorg ho måtte gje frå seg «hette og nål» då ho gifta seg.

Til høgre: Far og alle syskena. Bak frå venstre Ole, Ingebjørg, far, Astrid, Kristi og Hanna. Framme frå venstre Ottar og Bjarne.

Slik starta eitt av breva frå far til mor som eg leita fram då eg førebudde denne artikkelen. Det varma å lese breva. Mor var på den tida lærar i Brandal og dreiv eit barnekor. Far var lærar i Ulsteinvik og dreiv kor der. Eg tenkjer meg at det var gjennom korarbeidet dei vart kjærastar. Han hadde motorsykkel – Husquarna 1932-modell – og gjorde nok ikkje mila lang mellom Ulsteinvik og Brandal. I 1942 gifta far seg med mor – Ingebjørg Steinsvik. Bror min Olav Karl vart fødd i 1944, eg i 1946 og syster mi Kari Grete i 1951.

Far var fyrst lærar eitt år i Vanylven og deretter i Vefsn. Begge stadane dirigerte han songkor. I 1929 vende han tilbake til Ulsteinvik. Ei kort tid var han med og leia musikklaget Ulf, der han i unge år spela klarinett. Han fylgde kurs ved Musikkonservatoriet og perfeksjonerte seg i direksjon. Han dirigerte fleire kor og m.a. fellesnummer på landsstemne. I 15 år var han styremedlem og formann i Sunnmøre Songarlag.

Etter krigen vart han tilsett ved Våland skole i Stavanger. Der arbeidde han saman med den banebrytande song- og musikkpedagogen T.J. Storækre som stod langt framme i å utvikle song- og musikkfaget. Musikk og song var ein sentral del av livet i familien vår. Far nynna når han gjekk rundt i huset heime. Det likte eg. Olav song i Stavanger domkor som Storækre dirigerte. Eg gjekk på Kampen skole – der mor arbeidde – og byrja å spele kornett i skulekorpset. Kari var førskulejente og måtte nøye seg med å gå på dansekurs saman med ei veninne. Ho fekk instrumentopplæring då ho vart eldre. Det vert fortalt at far ein periode i Stavanger dirigerte sju kor. Kort tid etter at me flytta til Volda midt på femtitalet, dirigerte han både Ørsta mannskor og Volda mannskor, det siste heilt til slutten av sekstitalet då politikken tok det meste av fritida hans.

Far var lærar i folkeskulen frå han gjekk ut frå Volda lærarskule i 1924, mor tok lærareksamen i 1935. Frå 1929 til 1946 var far lærar i Ulstein. Etter atv dei gifta seg var også mor lærar i Ulstein. Ved fleire høve trekte far fram Bård skolemester i «En glad gut» som sitt pedagogiske ideal. Ved den årlege utdelinga av «Bård skolemesterprisen» vert Bård omtala «- som en erfaren menneskekjenner med oppriktig interesse for sine elever, — en viktig støttespiller –.»

Far si skuleklasse i Ulsteinvik på 1930-talet.

Begge foreldra våre var opptekne av å utvikle kompetansen. Etter lærarskulen tok far realskuleeksamen og på femtitalet artium. Kanskje hadde han planar om å studere vidare, men helst trur eg at han ynskte å vere meir på nivå med lærarstudentane som han skulle rettleie i praksis. Øvingslærarfunksjonen var del av lærarstillinga i Stavanger. Nokre år etter lærarskulen tok mor den eittårige sosialarbeidar-utdanninga i Oslo, med etterfølgjande praksis ved Leira skolehjem for jenter. Dette var med å forme henne som menneske og lærar, eg trur det også utvida og styrkte far sitt pedagogiske grunnsyn.

Både far og mor var gode til å involvere seg når elevane hadde behov for det. Dei hadde ulike tilnærmingar som skapte ein god syntese der dei gjensidig påverka kvarandre. Då linedelt ungdomsskule var på trappene sist på femtitalet, var begge foreldra mine skeptiske. Den pedagogiske tenkinga gjennomsyra barndomsheimen vår. «Norsk skuleblad» låg jamt framme, og eg likte å lese i bladet. Begge var lite kontrollerande og spurde sjeldan om me hadde gjort leksene. Dei ville at me skulle yte vårt beste og me fekk svar når me spurde om hjelp. I heimen vår var ingenting umogleg. Me kunne prøve oss, og me kunne få det til.

Dei tre siste folkeskuleåra mine, då me var komne til Volda, hadde eg far til lærar. Eg såg der den same personen som heime, og eg forstod kvifor han fortalde meg om Bård skolemester. Han såg alle elevane. Han framheva det gode hos dei som streva. Eg kan ikkje hugse at han var sint eller straffande, men han kunne korrigere og vere myndig. Han synte autoritet.

Også i privatlivet kom dei pedagogiske evnene fram. Eg hugsar godt ein episode frå då eg var kring seks år: Det kom «selvbetjeningsbutikk» i nærleiken, me borna var nyfikne på det nye og det vart sagt at det var lov å forsyne seg og at det ikkje var nødvendig å betale. Med entusiasme fortalde truskuldige eg dette ved middagsbordet heime. Seinare den ettermiddagen ville far snakke med meg. Samtalen var alvorleg, han såg på meg medan han snakka og han var tydeleg. Eg fekk ikkje skjenn eller straff, men samtalen virka og eg hugsar han framleis godt.

Då eg vart invitert til å skrive denne artikkelen, vart eg spurt om å ta med noko om grunnen til at familien flytta, at far ikkje fekk permisjon og at han deretter sa opp stillinga. Og at han ikkje blei tilsett då han eit knapt tiår seinare søkte seg tilbake til Ulsteinvik. Eg har ikkje kunne verifisere at det faktisk var dette som skjedde. Det er likevel slik historia har festa seg i minnet mitt.

Far snakka ikkje nemneverdig om dette. Først etter at han døydde i 1975, og eg hadde flytta tilbake til Volda, opna mor litt opp. Me hadde gode og varsame samtalar. Breva frå før foreldra mine gifta seg gav ikkje svar, heller ikkje breva frå året då far var aleine i Stavanger. Eg byggjer difor på det som fleire vagt har fortalt meg eller som eg sjølv har resonnert meg fram til. I boka «Ulstein veks fram» – i avsnitta om kyrkje, kristendom og kulturkampar – er dei moglege konfliktlinene omtala.

Far var sterkt knytt til Ulsteinvik og heimen der han vaks opp. Eg trur ikkje at han oppfatta den religiøse kulturkløfta som eit vesentleg problem. Mor kom inn frå det meir livssynsopne Volda-samfunnet og var kanskje ikkje budd på å møte denne typen motsetningar. Ho hadde moderne kunnskapar og haldningar til m.a. kvinnefrigjering og opplysningsarbeid kring seksualitet, svangerskap og oppvekst. Ho søkte også dei moderne strøymingane innan pedagogikken. Ho fann seg fint til rette i bygda, men eg kunne som vaksen lese ei viss varsemd. Eg trur ho var usikker på kva ho ope kunne meine.

Då me på 90-talet tømde huset på Reiten, fann eg ein bunke gamle tidsskrift for fagfolk om seksuell helse i vidaste forstand, m.a. med artiklar av Karl Evang. Eg trur ho og far ynskte å bruke desse kunnskapane i det pedagogiske virket sitt. Eit avsnitt i «Ulstein veks fram» (s.119) kan forklare skvisen som foreldra mine kanskje opplevde i Ulstein i siste halvdelen av førtitalet: «Kristenfolket følte seg truga i tida rett etter krigen. Under ein fest på Hareidlandet i 1946 talte prost Tjensvoll. Han kom inn på den ideologiske kampen han syntest å regi-strere i tida, og kristendommens posisjon. – Vi har tunge tider framfor oss. Gudlause krefter reiser seg frekkare og djervare enn før. Kristenopplæringa i folkeskulen er i brennpunktet. Ting som (…) lova om religionsopplæring (…), mødrehygienekontora og mangt anna fortel oss kva vi har i vente. (….) Men det er farleg å trasse Guds rike (….). (….) Det var i sanning ei brytningstid Tjensvoll talte inn i, (…).»

Eg meiner at foreldra mine ikkje planla å forlate Ulsteinvik for godt, men ville kome tilbake etter nokre år. Dei hadde berre lærarerfaringar frå bygdeskular og åra etter krigen handla m.a. om å nyorientere seg og å gjere ting annleis. Begge var opptekne av å utvide erfaringane og kompetansen – han i song- og musikkopplæring og ho m.a. i tilpassa opplæring og t.d. livsstil og samliv. Kanskje var dette noko av motivasjonen deira for å skifte arbeidsstad for ei stund. Dei ynskte å bringe nye pedagogiske erfaringar med heim til Ulstein. Dette passar også med at dei ville halde på huset på Reiten. Far fekk i 1946 lærarstilling ved Våland skole i Stavanger, som han særleg ynskte seg. Han søkte permisjon i Ulstein, men fekk avslag og sa difor opp stillinga. Eg har høyrt at kulturmotsetnadene i Ulstein stakk djupare enn far hadde føresett, og foreldra mine var ikkje personleg kristne. I 1955 søkte han lærarstilling i Volda. I samband med det fekk han brev frå ein god ven som førebudde han på å møte same typen motstand i Volda som i Ulsteinvik. Dette brevet har eg lese. Einskilde i skuleleiinga meinte at berre personleg kristne lærarar kunne undervise i kristendom.

Dei siste åra i Stavanger hadde me motorbåt, ei 28 fots snekke som eit par somrar vart nytta då me reiste på sommarferie til Sunnmøre. Båten fekk namnet «Ulstein». Eg visste ikkje at far beherska båt så godt, men kryssinga av urolege strekningar – særleg forbi Stadt – sit framleis att som nokre av dei store barndomsminna mine.

Far blei tilsett i Volda. Han flytta dit i 1956 og me andre i 1957. Mormor og nokre av mor sine sysken budde der. Mor hadde mykje slekt der, både i Volda sentrum og i Dalsfjorden. Foreldra mine var lærarar i barneskulen til dei vart pensjonistar. Begge var øvingslærarar og hadde praksis-rettleiing for lærarstudentane, far vart styrar for øvingsopplæringa.

Far heldt fast ved kjærleiken til Ulsteinvik, Reiten og menneska der. Me ferierte der alle somrane. Folk som kom forbi, stoppa gjerne opp og ville snakke, hjelpte litt til med slåtten på den vesle teigen, kom på besøk. Den gamle konflikten vart ikkje nemnt, eg kjende ikkje til han før eg var vaksen. Eg trur far såg for seg å flytte tilbake til huset på Reiten som pensjonist. Men då var han så forplikta til Volda at han rakk det ikkje. Politikken og songkora tok all fritida hans.

I Ulstein kom far raskt med i lokalpolitikken. Sist på 30-talet og inn i krigen var han formann i skulestyret. I boka «Ulstein veks fram» står det at han som skulestyreformann var ei god støtte for venen Ole Vik som i 1942 leia den lokale motstanden mot nazifiseringa av skulen. Etter den tyske kapitulasjonen var far områdeleiar for heimestyrkane i Ulstein og Brandal, og etter valet i 1945 vart han varaordførar i Ulstein – frå Venstre. I Stavanger var han – så langt eg veit – ikkje med i lokalpolitikken. Berre få år etter at han kom til Volda i 1956 var han på nytt med i politikken, som etter kvart tok det meste av fritida hans og nærast vart fulltidsjobb. Arbeidet med songkora måtte vike.

Ved valet i 1959 – tre år etter at han kom til Volda – vart han vald til ordførar. «Møre-nytt» i Ørsta vitsa med dette og skreiv at ein må vere varsam med å flytte til Volda, ein risikerer å verte ordførar. Han sat lenge i kommunestyret og formannskapet og han var i fylkestinget og fylkesutvalet til han døydde i 1975. Dette var tida då ordførarpliktene vart utførte i fritida og møta vart haldne på ettermiddags- og kveldstid. I stor grad kom folk heim til oss når dei ville ta opp ei viktig sak, enten det var eit vegprosjekt eller noko meir personleg. Arbeidet i fylkestinget og fylkesutvalet førte til mykje reising rundt i fylket, han fekk mange gode relasjonar på tvers av partia og han var god til å lage semje.

Venstre var heile tida partiet hans og han heldt fast i det også etter splittinga i 1972. Han hadde evne til å tenke nytt. Då abortlova var oppe til revisjon på syttitalet, spurde han meg kva eg meinte. Det gledde meg at me var samde, han gjekk inn for liberaliseringa. Då det skulle opprettast regionale høgskular, la han kring 1970 inn mykje støtte for å få distriktshøgskule også til Volda som allereie hadde lærarskule. Når eg var heime på ferie var dette gjerne tema, og eg hugsar at folk kom heim til oss for å fremje saka.

Også for far var små og store vegprosjekt viktige. Han la ned mykje arbeid for den nye Strynefjellsvegen – som han ikkje fekk oppleve – og ikkje mindre entusiastisk støtte for Kvivsvegen og særleg Eiksundsambandet. Han var leiar for den fyrste brunemnda. Heller ikkje det sambandet kom i hans tid. Med ein fot i Ulstein og ein i Volda var desse prosjekta sentrale blant dei politiske måla hans. Reisene mellom Volda og Ulsteinvik vart lette.

Då eg siste gangen flytta heim til Volda i 1982, tok det nokre år før eg vart meir enn «sonen hass Alme», på same viset som det kanskje tok tid for far å vere meir enn «sonen hass Olaus» i Ulsteinvik.

I arbeidet med artikkelen om Karl Alme, var Guri Alme hjelpsam med å finne bilde til artikkelen. I albumet hennar kom vi over fleire tidsbilde.

Bildet ovanfor er teke utanfor huset til Gustav Flø. Det var den gongen klesvasken hang ute til tørk. Det er Bjarne Alme, far til Guri, som sit stolt på sin Tempo motorsykkel. Til venstre står Børre Garshol. Børre bur i dag i Bergen. På fanget eller på bensintanken sit Steinar Alme. Steinar bur i dag på Skodje og så er det Karl Alme som bøyer seg ned til Olav Alme. Olav bur i dag i Ålesund.

Det var ingen krav til hjelm den gongen. Bak sjåføren var det eige sete for ein medpassasjer og det var ikkje uvanleg at det sat ein ekstra passasjer framføre og opp på tanken.

Bildet er mest truleg frå 1946.

I same album finn vi også dette bildet. Det er frå høyslotten i Almegarden på Reiten. I bakgrunnen ser vi huset til Harald Flø, som står på same staden i dag.

Det er fasinerande å sjå lege Ottar Alme i midten med hatt, dressjakke og slips, og med hæsa i bakgrunnen. Det var ingen vanleg klednad for ein gardsdreng. På bildet forøvrig ser vi frå venstre Kirsti Garshol (f. Alme), Ottar Alme, Børre Garshol, Guri Alme, Gunn Garshol Lofthus. Framme ser vi Vera Alme (alpelue) som har Gunnar Alme i fanget og til høgre er mest truleg Bergljot Alme.

Bildet er mest truleg frå tidleg 1950-talet.