Onnene

I siste fasen av torvonna blei torva lagt på kjerre og køyrde fram til løypestrengen som enda ved foten av fjellet, bak garden vår. Der ved enden stod torvsjåen. Det var oftast mødrene som stod nede og tok mot lastene frå løypestrengen. Det kunne ofte vere dramatisk. Det var store krefter som var i sving. Det var mellom anna viktig å lage ei mjuk seng av einer som torvlastene kunne lande i. Dersom dette ikkje blei gjort skikkeleg, kunne torva verte øydelagd.

Vi søskena var med i arbeidet frå 7-8 årsalderen. Vi bar eine til stasjonen og skulle «gå til hånde». Frå 13-årsalderen måtte vi vere med oppe på fjellet for å huse og trille torva. Det var sjeldan at merra blei brukt til dette.

Etter torvonna, før slåtten, var det luking av åker og eng, særleg poteter.

Slåtten tok til etter St. Hans. Då skulle løene vere tomme. Det passa sjølvsagt godt med tanke på St.Hans-feiring. Då var det Jonsokfest med brud og brudgom. Det var stort å få saft med bruspulver i! Løa lukta godt av bjørk og var fint pynta. Men eg kan ikkje hugse at vi hadde nokon båltradisjon hos oss.

Før dette fann stad var bufeet jaga til fjells. Garden var fri for dyr.

Vi hadde seter nord for Lisjevatnet. Dette var ei etter måten stor fellesseter der mjølkekyrne var. Desse var inne om natta. Graset på setra vart rekna som feitare enn det på heimebøane.

Vi fekk alltid gulare – altså feitare mjølk på fjellet.

Vi måtte på setra når vi var gamle nok – i 13årsalderen. Etter mjølkinga bar vi mjølka heim i hylkje som gjerne vog 15 kg. Då vi var små var det mor som måtte til fjells for å mjølke. Vi hadde ikkje seterjenter som budde der fast. Kyrne måtte mjølkast både morgon og kveld. Ho stod til kjøling i åkoma over natta. I same åkoma blei forresten kjørela vaska.

Vi leverte mjølk til Ulsteinvik i tillegg til det vi brukte sjølve.

Seterlivet gjekk parallelt med onnene. Vi kom heim i ti-halv elleve-tida etter seterbesøket.

Seterlivet var artig og spennande. Vi tok som sagt til i 13 årsalderen og heldt på til vi var 17-18 år. Det var slett ikkje tid til noko spetakkel, men vi hadde mykje moro. Det var hyggjeleg å vere i lag, både gutar og jenter. Vi hadde ikkje sovepose, men sov på halm og breidde over oss teppe.

Seterlivet gav ei sterk kjensle av tilhøyrigheit til naturen, med mellom anna vinden som plystra rundt nova.

Ofte kom det skodde etter ein fineversbolk. Då måtte vi finne kyrne. Vi hadde omn i seterhuset som mellom anna skulle brukast til klestørk. Men eg kan ikkje hugse at vi nokon gong brukte han.

Det var ein heil sjau å leite etter kyrne. Eg hugsar at eg ein gong fann dei framme på Sarshornet.

Det var ein lang tur, og eg visste ikkje kvar eg var i tetteskodda. Men eg kunne høyre bjøllekua. Eg høyrde også heipiplerka som laga ein mystisk og vemodig lyd. Seterdrifta varte i heile min barndom. Dette var viktig for samfunnet og bygda. Eg kan også hugse når eg lærte meg å mjølke -og kor sårfingra eg blei. Etter mjølkinga sila vi mjølka i ein silarklut. Det var små kyr i høve til i dag, så dei mjølka berre 4-5 liter i gongen. Det var på mange måtar lettare å ferdast i fjellet før i tida. Hest og ku beitte og heldt graset nedåt. Spesielt grønt og fint var det rundt setra.

Nabogarden Botnen og vi kjøpte slåmaskin i lag. Det var hesten som drog denne, så det blei ei stor lette. Men det var sjølvsagt avhengig av at det var «slåmaskinmark». Elles var det langorv og småljå vi måtte bruke i bakkane. Nedanfor vegen var det god jord, men mykje stein.

Timotei var den mest brukte grassorten.

Slik kunne ein vanleg arbeidsdag om sommaren gå føre seg:

Etter frukost, etter at dogga hadde gått ut, var det å hive utover høysåtene. Hesjinga kom seinare.

Framimot middag skulle høyet snuast. Alle måtte vere med på det. Var vi heldige med veret var graset turt på 2 dagar. Tredje dagen måtte det hentast med høykjerra. Nokre måtte hive
opp høyet medan andre trakka. Det var som oftast ungane som trakka. Det var tunge lass for hesten som måtte drage dette opp i løa. I løa blei turrhøyet kasta ned i høystålet frå låvebrua.

Her måtte det også trakkast for å få nok plass. Det blei fylt høy over møneåsane.

Vart det regn måtte vi hive frå oss det vi hadde i hendene og springe ned på markane for å berge det vi kunne før det blei gjennomvått. Det var ei viss kappkøyring mellom gardane. Vi talde nøye kvart einaste høylass som blei køyrt inn. Dette verka motiverande, og eg trur at far og mor var fornøgde med oss. Eg kan forresten hugse at kvar morgon det var hardt arbeid i vente med gjødselkjellaren eller fisketørking, kom far opp og sang morgonsongar for oss.

Fisketørkinga gjekk føre seg samstundes med slåtten.

Midt på dagen hadde vi gjerne litt fritid. Mor og far sov middag, medan søstrene mine måtte vaske opp. Vi gutane sprang til sjøen for å bade og hadde mykje moro med det. Så var det å kome seg oppatt klare til neste runde. Torvspadinga gjekk føre seg ved Skotlehaugane. Dit måtte middagen berast. Han blei nok lunka før han kom fram, men det gjorde ikkje noko. Det var herleg å vere ute og ete. Myrskit var ikkje rekna for skit, så reinsemda var det vel så som så med. Far sov middag også i torvspadinga, medan vi ungane leika. Det var ei travel, men god tid.

Høyonna var ferdig i slutten av juli. Haustonna eller skurdonna starta i august. Vi hadde byggåker. Denne vart skoren i august, bunden i nek og sett opp i hesjer. Alt ifrå 12-årsalderen var vi med på å skjere korn. Til dette arbeidet brukte vi ikkje slåmaskin, men småljå. Vi slo kornet inn i armkroken og laga nek på knapt ein meter før vi brekka det over hesja. Dette var eit par dagars arbeid.

I mellomtida hadde andreslåtten, eller hoslåtten begynt.

Etter at bygget var tørka, måtte det i hus. Hos oss blei det lagra til venstre for låvebrua.
Så var det havren. Dei åkrane var oftast større, eller vi hadde fleire av dei. Havren blei behandla sameleis som bygget. Det var i grunnen synd på dei som ikkje hadde så mange barn, då gjekk onnearbeidet seint.

Vi var forresten ofte inne i Hasund og hjelpte slekta vår der.

Det var elles mange som hjelpte kvarandre når det trengdest. Vi opplevde eit sterk fellesskap med Botngarden.

Siste og tyngste onna var potetonna om hausten. Vi hausta 30 tønner poteter. Så vidt eg hugsar leverte vi til Sunnmøre ungdomsskule i tillegg til det vi åt sjølve og gav til dyra og hønsa.

Mor hadde forresten eit heilt spesielt forhold til hønene. Hønsepengane var mor sine pengar.

Vi trong ikkje så mykje av dei, vi var stort sett sjølvforsynte med det meste.

Til frukost hadde vi brød, mjølk, ost og smør. Brøda steikte mor i vedkomfyren. Til nonsmat i 4-5 tida var det også brød, av og til soppe. Til kvelds var det graut, gjerne laga av bygg eller havre, ofte av grovt mjøl frå bygdakvernene med mykje fiber i. Vi hadde separator som skumma mjølka vi brukte.