Solstrand Trelasthandel AS

Aksjekapitalen på kr. 30.000, og ein kan dermed fastslå at det var ei seriøs satsing. Følgande styre vart valt:

– Erling E Garshol – Formann
– Palmar Kobbenes – Varaformann
– Johs. Åsen – Styremedlem
– Johs. J Sundgot – Styremedlem
– Gudmund Hasund vart tilsett som disponent

I 1947 vart det halde fleire styremøte der ein drøfta og gjorde vedtak om innkjøp av maskineri. Ein gjorde også vedtak om kjøp av Bjørnulfbuda, som var buda til fiskebåten Bjørnulf. Tanken var å lage verkstad i denne buda. Dette arbeidet fortsette i 1948, og i januar det året vedtok ein å utvide Bjørnulfbuda, samt å heve etasjehøgda til 2,5 meter i begge etasjane. Investeringane var store, og det var derfor nødvendig å gjennomføre ei utviding i aksjekapitalen på kr. 10.000,-

I august 1948 vart dei første arbeidarane tilsette. Dette var Erling E. Garshol, Johs. J. Sundgot og Palmar Kobbenes. Løna til desse vart fastsett til kr. 2,50 pr time. Dersom vi tek for oss aksjekapitalen pr august 1948 som var kr. 40.000, så var det tilsvarande løna for 16.000 arbeidstimar. Dette svarar til 8-10 årsverk med dåtidas lønsnivå. Eit imponerande tal, og det står fram som tydeleg at dette var noko ein ønskte å få til i ei tid der folk flest hadde lite pengar.

Allereie i september 1948 auka ein arbeidsstokken ved å tilsetje John Eidem, og i januar og februar 1949 auka ein staben ytterlegare ved å tilsetje Bjarne Gjerde, Magnulf Sundgot, Petter Ertesvåg og Sigmund Breivik. Auken i staben fortsette i april 1949, då Sverre Garshol, Johan R Sundgot og Oscar V Sundgot vart tilsette så allereie etter 8 månaders drift var ein komne opp i 11 tilsette i produksjonen.

Materialane som vart brukte i produksjonen vart stort sett kjøpte i Trøndelag og vart leverte med fraktebåt til kaia ved Solstrand. Når lossinga pågjekk, vart kvart einaste plankebord løfta opp av lasterommet for hand og lagt på ei enkel vogn med fire hjul. Vogna vart så skubba med handemakt inn til lageret, og plankane vart deretter stabla der inne. Inne i buda var det bygd ei tørke av betongstein, og denne blei isolert med korkplater. Inne i tørka var det varmerør i taket og vifter. Slik tørka dei materialane dei brukte i produksjonen sjølve.

Utover i første halvdel av 50-talet står det lite om drifta i styreprotokollane, men enkelte vedtak kan tyde på at dette var gode år. I 1954 vart det vedtatt at ein frå og med 1954 skulle betale renter på innlån frå tilsette og aksjonærar. Allereie i 1955 vart dette vedtaket endra til å ha tilbakeverkande kraft til 1947. Vidare vart det i 1955 vedteke at ein skulle betale ut løn for arbeidet som vart utført i 1947 med å setje verkstaden i stand.

I 1958 ønskte Gudmund Hasund å gå av som disponent. Han hadde då vore disponent sidan stiftinga i 1946. I juli 1958 vart Olav Nygård tilsett som disponent. Olav Nygård var entreprenør på Hareid og han slo saman si entreprenørverksemd med Solstrand Trelasthandel og han gjekk også inn som medeigar i Solstrand Trelasthandel. Kursen på aksjane som Olav Nygård kjøpte vart sett til kr. 150,- så verdien av aksjane hadde stige med 50% sidan stiftinga i 1946. I tillegg til fast løn fekk Olav Nygård ein provisjon på 1% av omsetninga i bedrifta. Provisjonen var berre knytt til omsetning og ikkje til lønsam omsetning, og dette var tydelegvis eit feilskjer. Samtidig overtok Peder Frits Waage som revisor, etter broren Asbjørn Waage, som hadde hatt denne rolla i nokre år.

I 1959 gjekk ein over til 45 timer veke med arbeidstid med 8,5 timar dag måndag til fredag og 5 timar dag annankvar laurdag. I april 1959 har situasjonen begynt å stramme seg til, og aksjonæren Tor Eidem yter eit lån til selskapet på kr. 10.000. I mai same året endra styret honoraret til Olav Nygård. Ein vedtok å ta vekk provisjonen knytt til brutto omsetning. I staden skulle han få eit honorar ved kvart årsoppgjer.

I oktober 1959 gjer ein vedtak om å bygge ny betongkai og nye materialskur.

1960 blir eit krevjande år for bedrifta. Ein har teke på seg å vere entreprenør for Ulstein Samfunnshus, og ein er usikker på om ein vil få inn sitt tilgodehavande. Det vert også vedteke at ein skal tilsetje ny disponent, og det vert vedteke at kontortilsette Alfhild Kleven åleine skal ha ansvaret for kassa og syte for bilag til alle inn- og utbetalingar. I juli vert det klart at Solstrand Trelasthandel skal vere entreprenør for Hadar Trikotasjefabrikk på Hareid, og i august vert Kjell O. Grimstad tilsett som ny disponent.

I generalforsamlinga i mars 1961 vert det orientert om at det er takka vere godt samarbeid med Ulstein Sparebank og Sunnmøre Kreditbank at ein har kome seg gjennom åra 1959 og 1960. Dei harde åra held fram for Solstrand Trevarehandel AS, og av styrereferata kan ein forstå at særleg entreprenørdelen går dårleg. Kanskje som eit resultat av dette seier disponent Kjell Grimstad opp stillinga si i januar 1962, ei stilling som han tok til i for berre 16 månader sidan. Gudmund Hasund blir tilsett som disponent på nytt når Kjell Grimstad sluttar.

På generalforsamlinga i mars 1962 klarer ein å teikne ytterlegare kr. 40.000 i ny aksjekapital, og dermed innfrir ein banken sitt krav om at aksjekapitalen skulle aukast til kr. 80.000. I slutten av 1962 vel ein å legge om drifta til å bli meir produksjonsretta og på sikt avvikle trelasthandelen.

I 1963 inngår ein samarbeidsavtale med Sunnmøre Kreditbank om å opprette eit eksportkontor. Ein knyter seg til ein agent og inngår avtale med denne om eksport av dører og vindauge til Sverige. Samstundes vel styret å avslutte entreprenørverksemda heilt, og gå over til å bli ei rein produksjonsbedrift.

John Eidem og Johannes Sundgot hadde fleire turar til Sverige, der dei hjelpte til med montering og utførte diverse garantiarbeid. Johannes hadde kjøpt ein NSU Prinz som dei nytta på desse turane. Ved eit høve hadde John Eidem tatt første etappe som sjåfør, og dei bytte då dei var komne til svenskegrensa. John la seg så til å sove i bilen medan Johannes skulle køyre vidare sørover mot Bottenviken. Etter om lag fire timar vakna John, og reagerte på at han tykte månen var på «feil» side av bilen. Dei var på dette tidspunktet langt inne i dei nordsvenske skogane, og etter å ha sjekka kartet, måtte dei snu bilen og køyre den lange vegen sørover igjen.

Ved eit anna høve vart John Eidem sin nye 1961-modell Volkswagen «boble» nytta som transportmiddel. Etter fleire timar i 110 km/t på svenske motorvegar stoppa dei for å raste. Men etter den harde køyringa nekta den glovarme boblemotoren å skru seg av. Sjølv om tenninga var av og nøkkelen fjerna, gjorde restvarmen i motoren at drivstoffet sjølvantente, og motoren berre fortsette å gå.

I generalforsamlinga i 1964 vert det orientert at resultat for 1963 er vesentleg betre enn åra før. Åra 1964, 1965 og 1966 verkar som normale år, der ein prøver å reparere eigenkapitalen, som forsvann i dei ekspansive åra 1959 – 1961. I 1966 er ein i gang med å planlegge utviding av lokala. Eit alternativ var å selje eigedommen og kjøpe ei anna tomt for å oppføre ny fabrikk der.

Av styreberetningane kan ein lese at om lag 30% av omsetninga i 1964 var eksport av verandadører, ytterdører og vindauge til Sverige. Solstrand Trevare starta i denne perioden også med å hente dørblad til innerdører der borte. Sigmund Breivik og Gudmund Hasund køyrde til Sverige med lastebilen, av merke Chevrolet, og henta dørblada på ein fabrikk der. Dørblada vart frakta tilbake til Solstrand, der ein monterte dei med karmar, hengsler og lås, og selde dei som ferdige innerdører her i distriktet.

I 1968 vart det vedteke at ein skulle arbeide vidare med ein plan om å oppføre eit tilbygg til fabrikken på 240 m2. Tilbygget og innkjøp av nødvendige maskinar er kostnadsrekna til 150.000. Sidan slutten av 60-talet var gode tider for skipsverfta i Ulstein, kjem det ein førespurnad frå Hasund Mek. i 1969 om å få kjøpe eigedomen. Solstrand var villige til å selje eigedomen for kr. 235.000 i kontantar, pluss ei tomt på Sjåbakken. Hasund Mek. tilbaud seg å betale kr. 200.000 i kontantar. Det var forhandla vidare, men ein kom ikkje til semje om sal til naboen Hasund Mekaniske Verksted.

Ei lita historie som fortel litt om transportforholda for 50 år sidan er slik: Solstrand kjøpte på denne tida en del trelast frå Sverige fordi ein meinte kvaliteten frå svenske sagbruk var stabil og godt eigna til vindusproduksjon. Ein laurdag rundt 1970, skulle det kome ein trailer med trelast frå Sverige, og Gudmund Hasund og gutane hans skulle losse traileren når den kom. Traileren var heimehøyrande i Sykkylven. Første telefonen kom tidleg laurdag morgon, dei var nokre få minutt for seine til å rekke første turen med Møringen, frå Blixvalen i Ålesund. Neste tur var om to timar. Etter to timar ringte dei igjen og var opptrekte. Ferga var så full av mjølkeruter/vareruter som hadde prioritert plass om bord at det vart ikkje plass til dei, sidan dei utgjorde eit langt vogntog, og på grunn av pause vart det 3 timar til neste tur. Traileren ankom dermed Ulsteinvik 5 timar forseinka. Sjølv om der var to sjåførar og Solstrand stilte med en mann og tre gutar, tok det fleire timar å losse den. Ein kopla hengaren frå bilen og lossa med to arbeidslag, men sidan ein måtte plukke ein og ein planke og sende til neste mann, så tok dette arbeidet fleire timar. Når lossinga var over vart det klart for sjåførane at dei ikkje kom seg heim til Sykkylven den dagen. Det var for få ferjeavganger og ferjene la stilt tidleg på laurdag. Så sjølv om traileren kom til Ålesund tidleg om morgonen og skulle berre til Ulsteinvik for å losse så rakk dei ikkje både det og å kome seg til Sykkylven på same dag.

Artikkelforfattarane, Asbjørn Hasund og Elias Eidem, hadde, saman med jamaldringen Atle Garnes, sitt første lønna arbeid på Solstrand Trevarehandel. Som 13-åringar, rundt 1970, arbeidde dei med å spikre støypeformer til Per Voldnes sin betongfabrikk på Leikong. Formene som vart nytta til å støype betongstein, spikra gutane i eigne metallrammer, og spikrane måtte slåast langt nok ned til at dei benda seg oppatt og soleis låste formene. Dei fortel at det var stor stas når dei på lønningsdagen fekk eigne konvoluttar med pengar som løn for arbeidet på Solstrand.

I august 1971 kjem det førespurnad frå John Eidem om leige av lokale for produksjon av element for husbygging. Dette var ein positive til, og det vart starten på Boindustri AS. Boindustri leigde areal med Solstrand, men oppførte sjølve huset dei starta i. John Eidem hadde i tida frå 1966 vore tilsett hos Skeide Bruk AS, og lært seg å produsere veggelement hos dei. Han ville no starte med produksjon av ferdighus i lag med Reidar Håvik og Einar Fjørtoft.

I 1976 varsla Gudmund Hasund at han ville pensjonere seg frå august same året. Han hadde då vore disponent i åra 1947 – 1958 og 1962 – 1976. Hausten 1976 vart det sendt ut rundskriv til alle aksjonærar om der var nokon som ønskte å selje aksjar og om der var nokon som ønskte å kjøpe. 9 aksjonærar med til saman 330 av 800 aksjar var villige til å selje. Berre Boindustri AS ved John Eidem melde seg som villige til å kjøpe. I 1977 tilrådde styret sine aksjonærar å selje aksjane til Boindustri for kr. 200 pr aksje, og i løpet av 1978 vart Boindustri og deira aksjonærar eineeigarar av aksjane i Solstrand. Dei fortsette med produksjon av vindauge og balkongdører fram til august 1980, då Solstrand Trelasthandel AS vart avvikla, og Boindustri AS flytte til nye lokale i Saunesmarka.

Ein som hadde nesten heile yrkeslivet sitt på Solstrand Trelasthandel er Ole R Vågen, han er etter det ein kjenner til den einaste gjenlevande av dei som var i den faste staben over mange år. I mars 2020 hadde Asbjørn og Elias eit møte med Ole om Solstrandtida, og han hadde mange historier å fortelje, og tilbyr eit innblikk i slikt som ein ikkje nødvendigvis kan lese om i styreprotokollar.

Ole, fødd i 1932, vaks opp i Dimnasund og har budd der heile livet. Faren Ragnvald fekk kreft i ung alder, og Ole fortalde ei gripande historie om då faren var i Bergen for å få kreftbehandling. Dette var rundt starten på andre verdskrigen (i april – mai 1940). Han måtte sjølv halde kost og losji i Bergen og fekk behandling på Haukeland på dagtid. Då han skulle reise heim vart han råda til å ikkje ta hurtigruta, av di den vart brukt til transport av tyske soldatar og var såleis eit sannsynleg bombemål for britiske bombefly. Han fekk reise heim med ein fraktebåt som skulle til Sunnmøre, men reisa tok fleire dagar, sidan båten skulle innom så mange stader for å levere og hente last. Mor til Ole vart svært bekymra då det gjekk fleire dagar etter avtalt heimkome før han dukka opp. Kleda måtte faren ta av seg på trappa før han kom i hus, og så vart dei «kokte». Dette fordi der sannsynligvis var lopper i kleda, etter det billige losjiet i Bergen. Faren døydde noko seinare, og det vart då enkle kår for Ole i resten av oppveksten.

Hausten 1947, rett etter at han var konfirmert, vart han kontakta av Johannes Aasen som ville ha hjelp til å ta opp poteter. Ole må ha gjeve eit godt inntrykk, for når potetopptakinga var ferdig vart han spurd av Johannes om han ville starte som treskjerar hos han. Johs. Aasen laga fine utskorne lysekroner i kjellaren sin. Johannes var med på å stifte Solstrand i 1946 og avvikla etter kvart kjellarproduksjonen. 3. mars 1950 starta Ole på Solstrand, og her vart han i 30 år.

I 1950 var det mykje møbelproduksjon på Solstrand, og Ole sitt arbeid var å dreie. Dei produserte mange runde bord som vart selde, via agentar, til møbelforhandlarar over heile landet. Ole fortel at for 6-7 år sidan var han på besøk hos ein pensjonist i Ulstein, og der stod det eit Solstrandbord i stova. Pensjonisten fortalde at bordet var kjøpt i «sjølve møbelbygda» Sykkylven, men det var utvilsamt eit Solstrandbord som Ole sjølv hadde utført dreiearbeid på. Han kunne mellom anna stolt fortelje at bordet var lakka med tre strøk, og elles fleire andre detaljar om arbeidsstykket.

Etter kvart endra ein produksjonen over til dører, vindauge, trapper og kjøkkeninnreiingar. Ole var lite involvert i entreprenørverksemda ein dreiv med rundt 1960, han heldt seg for det meste på fabrikken, og gjekk etter kvart over til å hengsle vindauge. Det vart mange termopan-vindauge etter kvart, «3 + 9 + 3» som han omtala dei som. Det betyr 3 mm glas, 9 mm luft og 3 mm glas igjen.

Av og til var Ole med ute på entreprenørarbeid også, og var mellom anna med på å bygge Ulstein Samfunnshus og Botnen Manufaktur. Dette var før «moldskringane» hadde starta med ferdig betong, så all betongen måtte arbeidsfolket blande sjølve på byggeplassen. Då måtte ein ofte støype store areal utan opphald, og på Botnen Manufaktur måtte dei støype i eitt ein heil dag og natta deretter. I ti-tida om kvelden var alle ihelsvoltne, og dei fekk då «Spigene», som dreiv pensjonat i nabohuset, til å lage nattmat.

Ole fortel at Sverre Garshol, som arbeidde i Solstrand i mange år, aldri tok bilsertifikat. Han køyrde lastebil med stødig hand rundt i Ulsteinvik, men drog aldri på langtur. Sigmund Breivik vart etter kvart den som køyrde lastebilen, først ein raud Chevrolet og deretter ein blå Opel Blitz.

Ole R Vågen slutta den 15. august 1980, saman med Palmar Kobbenes. Palmar var den første tilsette i 1948 og vart den siste, saman med Ole, som arbeidde der.

Ole dreiv sjølv gard heime ved sida av jobben på Solstrand Trelasthandel, og det var han ikkje åleine om på denne tida. Mange av arbeidskollegaene hans som arbeidde på Solstrand desse åra hadde og gardsbruk heime med mjølkekyr, sauer og høner. Gardane måtte drivast ilag med familien på kveldstid og elles på fritida. Spesielt travelt var det nok i slåtten, innhaustinga og når dyra kalva og lamma. Som vi forstår vart det ofte lange dagar og lite tid til anna enn arbeid for denne gjengen med arbeidssame folk som sto på.