Landhandelen i Dimna

Butikk Dimmestøl

Forfattar: Frøydis Kjøde Levd liv 2022

Oppretta: 09.10.2023

Sjølv om det no er snart 50 år sidan Hans og Alma Dimmestøl la ned drifta av butikken på Dimna, er det mange på våre kantar som hugsar den vesle butikken i Hellestøa. Dimmestøl & Co AS var ein familiedriven landhandel, der vi borna måtte hjelpe til frå vi var små, slik andre ungar hjelpte til med slåtten og anna gardsarbeid.

Eigar:	Hans Dimmestø
Drivarar:	Hans Dimmestøl, og etterkvart kona Alma, i lag med dei fire borna Bertha (gift Kleven, d. 2021), Irene (gift Spjutøy), Frøydis (gift Kjøde) og Gunnhild (gift Aspevik).
Tidsperiode:	1934 – 1975 (77)

Bertha, den eldste av oss, var berre 10 år då far sa at “no e du sopass gammale at du kan berre fare nej i butikken og ekspedere”. Det var ei anna tid, og det er heilt utenkeleg at ein 10-åring skulle ekspedert i ein butikk i dag. Det vart etter kvart slik at Bertha sat og gjorde lekser medan ho passa på butikken. Bertha var den av oss borna som fekk mest ansvar for drifta, og ho jobba der til ho gifta seg i 1961.

Hans Dimmestøl tok over butikkdrifta etter Einar Dimmen i 1934. Far hadde då gått på Sunnmøre Folkehøgskule på Reiten, og deretter Handelsskule i 1 år, så han hadde papira i orden til å drive butikk.

Einar Dimmen sin butikk heldt til i Holane på Dimna, men Hans bygde seg nytt hus i Hellestøa som stod klart i 1939, og både familien og butikken flytta dit.

Hans var gift med Astrid (f. Kleven), og dei flytta med dei to borna, Bertha og Irene. Dessverre vart Astrid sjuk og døydde i 1944. Då kom Alma inn som tenestejente, og seinare gifta Hans og Alma seg og fekk døtrene Frøydis og Gunnhild.

Det eldste bildet av landhandelen i Dimna. Kombinasjonen handel i første etasje og husvære i dei to neste etasjane var vanleg i tidlegare tider.

“Alt mogleg”-butikk og samlingsstad

Huset i kombinasjon med lageret.

I starten hadde vi ikkje kassaapparat, og pengane låg berre sortert i bunkar i ulike bur i skuffa. Alt som folk handla vart rekna i hop i hovudet, så de kan tru vi vart gode i hovudrekning! Som landhandel var vi ansvarlege for å forsyne bygda med det dei trengde, og det var alt i frå gamasjar, synåler, gardinstoff, kjolestoff, underklede, parafin og linolje til musefeller, okermåling, sirup, mjøl og sjokolade – og sjølvsagt juleutstilling med julevarer til jul. Butikken var med andre ord veldig annleis enn det vi ser inne på ein matvarebutikk i dag.

Til forskjell frå i dag, var det på den tida og mogleg å kjøpe varer i ønska mengde. Sirupen stod i ei stor kanne på lageret slik at vi kunne vege opp det folk ville ha, grønsåpa kom i store dunkar i fastform som vi skar av, og osten kom i 5 kilos-lonsar som vi skar av med ein metallstreng. I tillegg hadde vi store boksar med hermetiserte pølser som vi selde i lausvekt, og enkelte av oss meiner desse smakte mykje betre enn pølsene ein får no til dags. Vi hadde og oppskjersmaskin som vi kutta opp pålegg med, og skalkane gjekk sjølvsagt til oss butikkmedarbeidarane.

Å drive butikk vart ein del av barndomen vår, og setningar som “ej skal ha for 15 øre i gjester (gjær)” og “dinne 100-lappen e den siste ej he” vart ein del av daglegtalen for oss butikkborna.
I tillegg til landhandel, var butikken ein naturleg samlingsstad for folket på gardane rundt. Dette var før postkassene si tid, og då vart posten levert til butikken. Karane sat på benkar innanfor døra og venta, og det var til og med ein liten spyttebakke utanfor som dei kunne spytte skråen sin i.

Opningstidene var eigentleg 9-17, men vi stengde ikkje før posten var komen. Det var mang ein vinterdag at butikken heldt ope lenger fordi postmannen var forseinka. Sidan opningstidene ikkje var like strengt regulerte som i dag, hadde vi vel i praksis ope heile døgnet, for det skjedde at folk kom og banka på døra og ville handle noko etter stengetid.

Å ha landhandel vart rett og slett ein livsstil. I dei tidlege butikkåra var butikken og innehavar av èin av fire telefonar i bygda. Folk lånte derfor telefonen til å ringe, og vi borna måtte gå med telefon-bod til gardane rundt.

Bilen “Tabernaklet” og ny lagerbygning

Frå den spede starten utan kassaapparat, fekk vi butikkborna og vere tydelege vitne til korleis tidene utvikla seg. I starten henta vi varer på kaia nede i Hellestøa, som regel frå båtane Grei eller Eikholm, og lessa opp i handvogner som vi frakta til butikken. Vinterstid drog vi varene på kjelke. Etter kvart kjøpte far seg sin fyrste lastebil, på folkemunne kalla “Tabernaklet”. Då kunne vi køyre varer frå Hellestøa og opp til butikken, samt frakte varer til gardane til folk. Det var tidt at folk kom innom og bestilte varer dei ville ha levert – tunge 50 kilossekkar med mjøl, hønsefor og kufor. Dette vart lempa på lasteplanet og køyrt ut til dei som trengte det.

Ein vart sterk av å jobbe i butikk, og det var mange tunge løft som vart gjort med handemakt. “Tabernaklet” vart etterkvart bytta ut med andre bilar, og far brukte desse til å køyre til ulike grossistar på øya og hente varer – brød frå Tor Alvestad på Hareid og kjøtdeig, pålegg, pølser og morr frå Slaktar Strand i Ulsteinvik. I dei seinare åra av drifta kom vareruta og leverte varer til oss rett på butikken, slik som praksisen er i dag, noko som gjorde ting litt enklare.

I 1958 vart butikken utvida med ei ny lagerbygning. For å få plass til denne måtte dei skyte ut tomt. Steinen køyrde Hans ut i Tua og brukte den til å lage veg ned dit langs sjøen, slik at han fekk betre tilkomst til bua si, Tue-bua, der han salta sild og tørka torsk til tørrfisk. Slik kom steinen frå tomta til god nytte. Med ny lagerbygning på plass, fekk butikken moglegheit til å oppbevare større mengder tørrvarer sjølve. Vaskepulver, mjølsekkar, måling, brus, spikarar, dopapir og mykje meir – vi hadde store reolar med varer.

I butikken byrja vi og å vege opp varer i eitt eller halvkilos-pakkar som vi la ut i butikken. Dette vart gjort på kveldstid, og det gjaldt varer som mjøl, grovkveite, semulegryn, sukker og ost. Som takk for hjelpa fekk vi stele oss ein sjokoladebit, kanskje ein Special til 10 øre eller ein Lohengrin til 50 øre? På det nye lageret etablerte vi og fryseri, og der kunne folk leige seg ei boks til å ha frysevarene sine i. Lageret hadde og ei stor vifte, så det var god tørk der, og folk kom og hengde opp spikekjøt, sideflesk og morr til jul. Etter som åra og emballasjeutviklinga gjekk sin gang, fekk vi og mjølk på flasker, kaffi i pakkar og sirup på boks, som vi berre sette ut i butikken.

Kontorarbeidet var slikt som pappa pusla med på kveldstid. Ein skulle kanskje tru at vi berre plukka det vi ville frå butikken til huset, men vi hadde ei bok der vi skreiv sirleg ned kva vi tok og kva det kosta. Rekneskapen måtte vere ryddig! Vi hadde og ei bok der bygdefolket kunne handle på krita, og “du må føre det opp i bokja” var ei vanleg frase å få. Når pappa var ferdig med kontorarbeidet kakka han alltid pipa si, og dette kunne vi ungane høyre oppe i huset. Pipekakken betydde at no var det kveld, og at far straks kom opp igjen frå butikken.

Dei siste butikkåra

Etter som vi ungane vaks til og flytta ut, var det berre mamma og pappa som dreiv butikken. Mamma måtte då veksle mellom å stelle huset oppe, og å passe butikken nede. Ho løyste det slik at ho var oppe og gjorde husarbeid til ho høyrde at døra gjekk i butikken, då heiv ho seg rundt og susa ned trappa for å kunne betene kundane. Dette var når pappa var ute og henta varer, anten med slaktaren eller bakaren. Når han var heime var det som regel han som stod bak disken.

I 1975, då pappa var 70 år, valde han å leggje ned, og butikken i Dimna gjekk inn i historiebøkene. Han heldt likevel dørene opne i 2 år til, for å selje ut lagerbehaldninga, men i 1977 var salet over for godt – og resten av butikken og lagerbehaldninga vart heller ein spanande og kjærkomen utforskarplass for borneborna.