Fiskebåtar frå Hasund og Dimnøy på 1900-talet

Vi veit at ”Isafold” dreiv fraktfart langs kysten innimellom sesongfiska. ”Devon” dreiv også fiske i ”fjerne farvatn”, men båten fekk ei syrgjeleg endelykt: Andeas O Dimmen og Rasmus R. Dimmen kjøpte ”Devon”, ein gamal engelsk slupp, i 1892. I 1894 står Rasmus og sonen Ole R. Dimmen (Volle-Ole) som eigarar etter at dei har fått lån til kjøpet av ein handelsmann i Ålesund. Det vert fortalt at same handelsmann og kosta utrusting då Ole drog med ”Devon” på fiske ved Island i 1905. Havet og vêret har alltid vore lunefullt, og det gjekk ikkje betre til enn at båt og bruk forliste på Island. – Ikkje på grunn av uver, men av mangel på vind. I svartestilla dreiv ”Devon” i fjøra og vart sundmalen mot land av dønningane frå Nordishavet. Mannskapet berga seg i livbåten og fekk seinare far heim med eit anna fartøy.

Forsikring var lite påakta mellom fiskarbøndene, og Ole hadde ikkje forsikring på ”Devon”. Ein brukte ikkje pengar på noko ein truleg ikkje hadde bruk for. Det er såleis ikkje å undrast at Ole var svært nedfor då han kom heim. Han gjekk og stura i vekevis og ville ikkje prate med folk. ”Eg er ein ruinert mann”, meinte han. Tilfellet ville at ein sambygding som ei tid seinare var ein tur til Ålesund, hadde ærend til den før nemnde handelsmannen. Der fekk han spørsmål om Ole R. Dimmen var komen heim etter forliset. – I så fall måtte han kome innom kontoret, for handelsmannen hadde noko pengar liggande til han. Det viste seg at fiskehandlaren i Ålesund hadde forsikra både båt, bruk og fangst. Denne gladmeldinga fekk Ole på beina att, men han gjorde ikkje fleire islandsturar.

Først på 1900-talet vart dekksbåtane vanleg, og ein byrja å montere motor i båtane. Eit par av dei gamle åttringslaga hadde nye åttringar og fekk bygd dei om, lagt dekk og montert motor i desse, andre kjøpte nye dekka motorbåtar. Fiskarsoge for Ulstein fortel at i 1913 er det registrert ni dekksbåtar på Dimnøya. I tillegg har vi ”Real” som er dekksbåten til det gamle åttringslaget på Sundgot. Dei har flytta sjøbua si til Vattøya for å ha kortare veg til fiskefeltet, men flytta den attende til Hasund då dei kjøpte ny båt i 1917.

Alle båtane er eigde av partslag. Til saman har desse båtane eit mannskap på 63 mann. Frå fiskarsoga har eg plukka ei liste som viser båtar, storleik, høvedsmann, mannskap og fangst (sjå tabellen over).

Dekka båtar med motor gjorde utroren lettare og fisket meir effektivt. Vi kan sjå i Fiskarsoge frå Ulstein at torskefangstane har auka frå 1200–3000 torsk i vinterfiska 1895 til 5000–8000 i 1913. Fisket var godt og optimismen rådde. I tillegg til torsk fiska dei fleste dekksbåtane også etter storsild frå etter hundreårsskiftet.

I åra framover på tidleg 1900-tal er viljen til å finne arbeid og inntekt på sjøen svært stor. Fleire av dei gamle åttringslaga investerer i nye og større dekksbåtar. Med dekka motorbåtar kunne mannskapet i større grad overnatte og bu om bord, og dermed kunne båtane også satse på fiske i andre område etter at storsild- og torskefisket var over. Nokre av dei gamle båtane og eigarane vert borte, men nye kjem til. Alt etter driftstilhøve og sesong dreiv dei storsildfiske og torskefiske på Mørekysten, banklinefiske, feitsildfiske med not, Lofotfiske med garn og juksa, og etter kvart også torskefiske på Finnmarka.

Dei første motorane var små og mest til hjelp i svartestilla. Enno nokre år var det nok segla som var viktigaste framdriftsmiddelet. Etter kvart vart motorane større og kunne drive fram båtane minst like godt som segla. Båtane vart dessutan mykje meir manøverdyktige med motordrift. Men segla var med i mange år enno og vart brukte på lange seglingar når børen var høveleg. Så seint som i 1926 har eg bilde av «Dimnavåg» på heimveg frå Finnmarka med seglføring i tillegg til motoren som var på 40 hk.

Alle båtane på Dimnøya og i Hasund var eigde av partslag, men partseigarane kom ikkje alltid frå same bygda. Kjennskap, slektskap og familieband kunne vere grunn til at ein gjekk i eigarskap saman med folk frå andre bygder. For dei to gardane i Ertesvåg var det slik.

Anton på bruk nr. 1 og sønene hans vart sameigarar med båtlag på Spjutøya og i Vågane. Kristen på bruk nr. 2 var frå Snipsøyr i Hareid. Han hadde slekt og kjenningar i Haddal, og etter at ein gjekk over til dekksbåtar med motor, veit vi at han gjekk i sameige med desse.

Også fleire andre i Hasund og på Dimnøya dannar partslag, kjøper båt og satsar på eigen arbeidsplass. Ein av dei gamle fiskarane sa det slik: ”Hadde du plass på ein fiskebåt, ein jordlapp som fødde ei kyr eller to, og ei god kone som stelte det som var heime, då slapp du no å svelte”.

Men historia viser at investering i båt med lånt kapital og kunne vere risikabelt. Om fisket slo feil, eller prisane var dårlege, kunne det vere tungt å betale låna, så det var ikkje alle eigarforholda som varde like lenge. For dei gamle åttringslaga som hadde opparbeidt kapital over tid og eigde båtane, gjekk det oftast noko betre. Følgjer vi historia, vil vi sjå at alle dekksbåtane som høyrde til på Dimnøya etter 1945 har sitt utspring i eit av dei gamle åttringslaga.

Litt om båtane i dei enkelte bygdelaga:

Åttringen. Det er nemnt eit åttringslag i 1895 der Kristen Ertesvåg var høvedsmann. Vi har ikkje kjennskap til kven som var medeigarar, men åttringsnaustet stod i Ertesvåg på bruk nr. 2. Truleg var det brukarane i Ertesvåg, Røyra og i Botnen som hadde part i dette åttringslaget. Det var neppe folk nok på desse gardane åleine til å bemanne åttringen, men som nemnt før – var det vanleg at folk frå fjordane (leigdemenn) kom ut i øyane for å vere med båtane her i vinterfiska.

For dei tre fylgjande båtane var storparten av eigarane frå Haddal, men ettersom Kristen J. Ertesvåg var partseigar og også var høvedsmann på ”Heidar” og ”Heider”, vel eg å ta dei med her:

”Heidar”, bygd i Romsdalen som seglfartøy i 1898. Båten høyrer først til på Hareid, men i 1901 vert han kjøpt til Ertesvåg/Haddal. I 1907 får Kristen J. Ertesvåg m/fl. lån til å kjøpe båten og monterer inn ein 9 hk. Dan-motor. ”Heidar” driv torskefiske fram til 1916 då dei sel han og kjøper ny båt:

”Heider”, M 7 U, (1917 – 1929) er 40’ lang og har ein 22 hk Avance-motor. I vintermånadene driv ”Heider” storsild- og torskefiske. I sommarmånadene og utover hausten driv han ymse anna fiskeri avhengig av sesong. I 1929 vert ”Heider” seld, og eigarane kjøper ein kravellbygd kutter bygd i Romsdal i 1917.

”Fram”, M 7 U. (1929 – 1940) er på 43’, og har ein 32–40 hk Gideon-motor. I 1931 set ein inn ny motor, ein 40 hk. Scandia. Utover på 30-talet driv ”Fram” hovudsakleg vinterfiske etter storsild og torsk. Truleg har han også drive Lofot- og Finnmarksfiske. Han er også på sommarfiske mellom onnene i gardsdrifta. Hans H. Haddal er høvedsmann, og Ole K. Ertesvåg tar over faren Kristen J. Ertesvåg sin part. I 1940 blir båten seld til Bømlo, og eigarane kjøper ikkje ny båt.

Ertesvåg”, M 37 U. (1925–1950) Dette er ein klinka kutter på 29’ med 8 hk. Finnøy-motor. Ole K. Ertesvåg er eigar, men båten vert mesteparten av tida leigd bort til brukarar på Nykrem i Herøy. Der sekk han ned og blir kondemnert rundt 1950.

Åttringen. Også i Indre Dimna var det åttringslag tidleg på 1800-talet. Åttringsnaustet stod ved ”Hella” i Dimnavågen, og bøndene i Indre Dimna eigde åttringen i fellesskap. Mannskapet var forutan bøndene og dei vaksne sønene deira, leiglendingar som kom frå fjordane i Volda/Ørsta. Ved vintertorskefikset i 1895 er åttringen i Indre Dimna registrert med eit mannskap på 8 mann, Lars O. Dimmen er høvedsmann og fangsten er 3000 torsk.

I 1901 får laget bygd ny åttring, truleg i Høydalen. Den nye båten er rigga med gaffelsegl. Båten får namnet ”Fram”, men etter at dei segla seg opp på Kvennaskjeret, eit undervasskjer ytst på Dimnavika, vert kallenamnet ”Kvenna” hengande ved båten.

Tidleg på 1900-talet går fleire og fleire over til motordrivne dekksbåtar. I 1908 byggjer eigarane i Indre Dimna sjølve om åttringen til dekksbåt og set inn ein 8–14 hk. Dan-motor ved naustet i Dimnavågen. Den ombygde båten får namnet ”Fram”, M-42-U. Etter ombygginga er den 42’ lang, 13’ brei og måler 24 brt. Eigarar er Lars O. Dimmen, Johan E. Dimmen, Kornelius J. Dimmen og Peter K. Rinde. Dei driv tradisjonelt vinterfiske etter storsild og torsk/sei utanfor kysten, men prøver etter kvart også andre driftsformer som sekkenot, snørefiske med rykk og litt linefiske etter torsk og annan botnfisk.

I 1921 bestemmer eigarane i Indre Dimna seg for å kjøpe ny båt, og Peter Rinde overtar ”Fram”. Han driv båten eit par år, men sel den alt i 1924.

”Dimnavåg”, M-80-U. (1921–1964) Den nye båten er ein kravellbygd kutter bygd på Vestnes i 1919. Båten har høyrt til på Rovdestranda, er 50,5’ lang og har ein 36 hk. Gideon-motor. Eigarar i Dimna er Lars O. Dimmen, Bjarne L. Dimmen, Leif L. Dimmen, Kornelius J. Dimmen, Jonas J. Dimmen og Paulus J. Garshol. Paulus Garshol fall frå i 1923, og båten kjøpte parten hans. I 1928 omkom Leif L. Dimmen, og broren Petter overtok hans part.

”Dimnavåg” hadde eit mannskap på sju-åtte mann og dreiv fiske etter storsild og torsk/sei vinterstida. Dei prøvde seg og med sekkenot, men dette vart visst ingen suksess. Båten var også på Lofotfiske og den dreiv torskefiske på Finnmarkskysten. Det er sagt at ”Dimnavåg” var første båten frå søre Sunnmøre som dreiv torskefiske på Finnmarka. Dette var så tidleg som i 1924. Truleg fann dei at motoren var for liten til slikt fiske, for alt i 1925 får ”Dimnavåg” montert inn ein Grei-motor på 40 hk. Fisket på Finnmarka var godt, og dei dreiv med dette i fleire år.

Frå sist på 1920-talet vart ”Dimnavåg” leigd ut til ein notbas frå Fosnavåg i sommarmånadene. Han hadde eige bruk, men mangla høveleg båt. I fleire år dreiv dei feitsildfiske med notbåtar og snurpenot langs kysten frå Sunnfjord til Trøndelag.

Særleg på 30-talet var det rikt fiske i Stjørnfjorden og Bjugnfjorden, og fleire båtar hadde base ved Ørland i år etter år. Mannskapet var unge karar som gjerne deltok i det sosiale liv når dei låg i hamn. Og dei må ha gjort eit visst inntrykk på den unge kvinnelege del av befolkninga, for fleire Ørlandsjenter vart gifte med fiskarar frå søre Sunnmøre i denne tida.

Inn imellom vart ”Dimnavåg” også nytta til fraktfart. Mellom anna frakta han skifer frå Alta til taket på Ulsteinvik barneskule då denne vart bygd i 1932. Eigarane fann etter kvart at båten var i minste laget i høve til behovet, og 1938 vart båten lengd til 57’ ved Hatløy Mek. Verksted.

I krigsåra 1940–45 vart det vanskeleg å drive like omfattande. Det var vanskeleg å få tak i drivstoff, og ein måtte ha løyve frå den tyske krigsmakta for nesten all drift, med oppgåve om kvar og når ein ville fiske eller flytte på seg. Drifta avgrensa seg i desse åra til det nære kystfisket.

Etter krigen heldt ein fram med storsildfiske og torsk/seifiske. Ein dreiv også med botngarn etter sild sørover kysten til Haugesund. Ei tid gjekk dei og i fraktfart sommarmånadane. Lofot- og Finnmarksfisket vart ikkje teke opp igjen.

Det var tronge tider etter krigen, men gode år på storsildfisket, og tru på framtida gjorde at eigarane investerte i ny motor i 1949, ein 60–100 hk. Union. Denne vart montert på Hatløy Mek. Verksted.

I 1951 vart ”Dimnavåg” ombygd hos Elias B. Tomren i Tomrefjorden og ifølgje målebrevet vert lengda no ca. 61’. Ein får også montert inn hydraulisk styremaskin produsert på Kleven Mek. Verksted. Båten får kontrakt med kystverket og driv vedlikehald av sjømerke og fyrlykter langs kysten i sommarhalvåret, fram til kystverket byggjer eigne fartøy rundt 1960. Vinterstida driv dei framleis storsildfiske og sei/torskefiske, men når storsilda forsvinn, er det ikkje lenger driftsgrunnlag for båten, og i 1964 vert ”Dimnavåg” seld til nye eigarar på Værøy i Lofoten.

”Devon” (1894–1905) er nemnd innleiingsvis.

”Polux” (1901–2014) er bygd i 1898 som kravelt seglskøyte. Storleiken er oppgitt til 10 tonn. I 1901 er Johan K. Vågeskar, Johannes K. Vågeskar, Andreas A. Vik, Johan E. Dimmen og Edvard E. Dimmen registrert som eigarar. I 1907 kjøper Rasofiel G. Dimmen, Andreas O. Dimmen, Kristian K. Eikrem og Salamon G. Dimmen båten og monterer inn ein 4-takts Gideon-motor på 10 hk. Denne blir nokre år seinare skifta ut med ein 20–30 hk Skandia. ”Polux” driv mellom anna vintertorskefiske og har eit mannskap på seks. Omkring 1914 overtar Salamon G. Dimmen båten. Han flytter til Nordfjord.

”Dimnøy” (1917–1919) er bygd i Romsdalen som fiskebåt, 46’ lang med ein 30–35 hk Skandia-motor. Eigarar var Rasofiel G. Dimmen, Karl G. Dimmen og Oskar O. Dimmen. Ifølgje etterkomarar til eigarane var tanken å bruke båten til fiskeri, men då Ulstein kommune søkte etter båt til ei planlagd båtrute mellom bygdene i Ulstein/Herøy og Ålesund, vart ”Dimnøy” leigd ut til det kommunale ruteselskapet. ”Dimnøy” gjekk så i kombinert gods- og passasjerrute mellom bygdene i Ulstein/Herøy og Ålesund frå 14. april 1917:

Tysdag frå Torvik, Hatløy, Hasund, Ulsteinvik, Ulstein, Flø til Ålesund, med retur same dag. Torsdag: frå Garnes, Tjervåg, Waage, Ulsteinvik, Ulstein, Flø til Ålesund. Retur same dag. Laurdag: Notaneset, Stoksund, Moltu, Eggesbønes, Ulsteinvik til Ålesund med retur same dag.

Ruta gjekk ikkje særleg bra, og alt den 1. oktober vart rutetidene endra, slik at ”Dimnøy” gjekk til Ålesund berre tysdag og fredag med retur neste dag. Dette gjekk frå vondt til verre, og 1. november sa Ulstein kommune opp avtalen. ”Dimnøy” heldt likevel fram i ruta ut året. Etter dette vart ”Dimnøy” brukt til fiskeri eit års tid, men så vart Karl G. Dimmen sjuk og døydde. Også ein av dei andre eigarane vart sjuk same tida, og i 1919 vart båten seld til nye eigarar på Hitra.

”Dimnøy”, M 81 U. (1924–1927). Rundt 1922 – 24 får Rasofiel G. Dimmen reist pengar til ny båt, og denne får også namnet ”Dimnøy”. Dette er ein kravellbygd kutter bygd i 1914. Den er 48’ lang og har ein 25 hk. Bolinder-motor. Han driv fiskeri med denne i tre–fire år, men i 1927 vert ”Dimnøy” seld til Vestmannaøyane på Island. Rolf R. Dimmen, eldste son til Rasofiel, tok på seg å gå med båten til kjøparen på Island. Etter at ”Dimnøy” er levert der borte, går Rolf om bord i D/S ”Torbjørn” som driv fiske ved Island. D/S ”Torbjørn” forliste i storm den 27. august 1927 og alle om bord omkom.

”Bølgen”, M 81 U. (1928–1933). I 1928 kjøper Rasofiel G. Dimmen og sønene Gustav og Karsten, saman med naboane Sverre A. Dimmen og Martin Rinde, ein kravell kutter som får namnet ”Bølgen”. Båten er 52’ lang og har ein 40 hk. Hjelset-motor. Dei driv allsidig fiske med denne i nokre år, men tidene er ikkje dei beste, og det er vanskeleg å svare for lån og andre utgifter. I 1933 blir båten seld til Hans A. Dyb på Godøya.

”Rapp”, M 8 U. (1946–1953). Dette er ein klinka kutter, bygd i 1928. Den er 27’ lang med ein 6 hk. Wichmann-motor. Nils Notanes kjøpte båten frå Godøya i 1946 og brukte han i vintertorskefiske og til ymse sommarfiske nokre år. Seinare fekk han hyre på større båtar, og i dei store sildeåra rundt 1950 og utover var Nils notbas. I 1953 vart ”Rapp” seld til ny eigar i Tjørvåg.

”Sverre”, M 6 U. (1951–1958). Båten er bygd i Bjørkedalen i 1922 og er ei klinka skøyte på 25’ med 5 hk. Smedvik-motor. Oskar O. Dimmen kjøpte ”Sverre” i 1951 og dreiv fiske med den i nokre år.

Båten får skade og vert kondemnert i 1958.

Det var åttringslag i ytre Dimna så langt tilbake ein kan hugse. Eigarar var bøndene i Ytre Dimna, og fisket var i hovudsak basert på vintertorskefisket utanfor Mørekysten. I tillegg vart det gjerne litt sommarfiske mellom onnene i gardsdrifta. I vintertorskefisket 1895 er fangsten 2560 torsk, dei er seks mann, og Bernt A. Dimmen er høvedsmann. Etter at dei dekka motorbåtane kom tidleg på 1900-talet, vart åttringsdrifta etter kvart avvikla, og eigarane gjekk inn i ”den nye tid”.

”Leik” (1907–1917). Klinkerbygd kutter, ca. 33’ lang med 4 hk Alpha-motor. Det kan sjå ut til at det gamle åttringslaget har delt seg, og Salamon B. Dimmen, Hans B. Dimmen, Benjamin B. Dimmen, Olaf O. Dimmen og Oskar O. Dimmen får bygd ”Leik” i Romsdalen i 1907. Det vert sett inn større motor i 1911, men det er ikkje opplyst noko meir om storleik og type. ”Leik” er registrert i torskefiska i 1913 med 5000 torsk. Den har då eit mannskap på seks mann, og Hans B. Dimmen er høvedsmann. Nokre år seinare kjøper Oskar O. Dimmen og faren Olaf O. Dimmen båten, truleg etter at Oskar kjem att frå Amerika i 1915. Dei brukar ”Leik” i tre år før dei sel båten til nye eigarar i Giske.

”Leif”, M 14 U. Etter å ha seld seg ut av eigarskapet i ”Leik” kjøper Hans B. Dimmen m/fl. ein seks-sju år gamal båt på Ulstein/Skeide, og denne får namnet ”Leif”. Båten er ein klinkerbygd kutter, bygd i Bjørkedalen i 1907. Den er 41’ lang og har ein Møllerup-motor på 8 hk. Rundt 1919–20 får den montert inn større motor, ein 22 hk. Laval. Registrerte eigarar er då Hans B. Dimmen, Salomon B. Dimmen, Enok Røren, Lars M. Gjerdsbakk og Nils Gjerdsbakk. ”Leif” driv kystfiske fram til 1930. Historia seier ikkje klart kvar båten hadde heimehamn. Både Ytre Dimna og Sundgot er nemnt.

I 1930 driv den etter seiande på land ved Gjerdsbakkfjøra og får så mykje skade at den blir kondemnert.

”Glup”, M 5 U. (1911–1929). Den andre delen av åttringslaget i Ytre Dimna har brukt åttringen nokre år til, men i 1911 får Andreas O. Dimmen m.fl. bygd ein klinka motorkutter i Bjørkedalen. Båten fekk namnet ”Glup”, målte 40’ og hadde ein 8 hk Gideon-motor. Vinteren 1913 er han registrert med eit mannskap på seks mann, Andreas O. Dimmen er høvedsmann, og fangsten er oppgitt til 7500 torsk.

I 1920 er Andreas O. Dimmen, Hans A. Dimmen, Einar A. Dimmen, Kristian Eikrem og Johan Vågeskar partseigarar. Båten driv allsidig fiske etter sild og torsk på kysten, og dei prøver seg også på banklinefiske. Eigarane sel ”Glup” til Hanken i Borgund i 1929 og kjøper dekksbåten ”Noregg I” frå Peder Johansen i Fosnavåg.

”Noregg I”, M 5 U. (1929–1953) er ein kravelt motorkutter, bygd i Romsdalen i 1917. Han er 45’ lang og har ein Bolinder-motor på 32 hk. Partseigarar i Dimna er Hans A. Dimmen, Harald A. Dimmen, Einar A. Dimmen, Kristian Eikrem og Jarle Vågeskar. ”Noregg I” driv vinterfiske etter sild og torsk. Dei driv også torskefiske på Lofoten og Finnmarka nokre år. Utover sommaren og hausten driv dei med bankline etter torsk, lange og brosme.

I 1935 blir båten ombygd og forlengd til 52 fot. I tillegg til dei fiskeria som er nemnt, vert ”Noregg I” også leigd ut til feitsildfiske med not og er mellom anna med under dei store feitsildinnsiga på trøndelagskysten mot slutten av 1930-talet.

Kristian Eikrem og Einar A. Dimmen sel seg ut etter kvart, men dei andre eigarane held fram, og trass i vanskelege tider klarer dei å halde båten gjennom krigsåra.

I åra etter krigen er fisket godt, og i 1953 blir båten ombygd hos Elias B Tomren i Tomrefjorden. Den får no montert inn ein 50–90 hk. Volda-motor. Då den skal førast inn i merkeregisteret etter ombygginga, får den ikkje behalde namnet ”Noregg I” fordi det er for mange båtar med same namn. Eigarane vel då namnet ”Teigesund” etter farleia på nordsida av Dimnøya. Båten beheld fiskerinummeret.

”Teigesund”, M 5 U. er etter ombygginga ein kraftig dekksbåt på om lag 60 fot. Det er framleis bra med storsild utanfor kysten, og ”Teigesund” held fram med storsild- og sei/torskefiske. Sommarstida vert båten leigt ut til folk frå Herøy som driv brugdefiske. På slutten av 1950-talet forsvinn både brugda og storsilda. Då er det er ikkje lenger driftsgrunnlag for båten, og i 1961 blir ”Teigesund” seld til Borgundvåg på Stadt.

”Sjøblomsten” er ein engelsk slupp. Han er registrert på vintertorskefiske i 1895 med Karl Spjutøy som høvedsmann, eit mannskap på åtte mann, og fangsten var 1800 torsk. Eg finn ikkje meir om denne.

”Lydia”. I 1897 sel Karl Spjutøy ”Sjøblomsten”, og i Hardanger kjøper han ein kravelt engelskbygd båt med tverr hekk. Båten ber namnet ”Lydia”, er 52’ lang og 16’ brei. Framdrifta er segl. Karl Spjutøy brukar båten i åtte-ni år før han sel han i 1906.

”Ulf”, M 21 U. (Spjutøykassa) Ca 1911–1930. Båten var bygd som åttring i 1900 og ombygd til dekksbåt med motor i 1912. Båten målte då ca. 40 fot og hadde ein 8 hk Hein-motor. Eigarar var Karl M. Spjutøy, Nils J. Våge og Gerhard P. Sundgot. Karl Spjutøy er høvedsmann, og mannskapet er på seks mann. Drifta var basert på storsild- og vintertorskefisket, og at ein resten av året dreiv gardsbruk, avbrote av sommarfiske mellom onnene.

Sjødrifta må likevel ha gitt eit brukbart levebrød, for i 1920 er eigarskapet utvida. Anton J. Ertesvåg og Gustav L. Sundgot har kjøpt seg inn. Martin G. Sundgot har overteke faren Gerhard sin part.

Desse driv til i 1930. Då har prisane på fisken falle så drastisk at det vert vanskeleg å få drifta til å løne seg, og Ulf vert seld til røykeriet på Hestholmen.

Åttringen: Også i Vågane er det åttringslag på 1800-talet. Fiskarsoga fortel at under vintertorskefisket i 1895 får dei 1765 torsk. Paul F. Vågelege er høvedsmann, og åttringen har eit mannskap på 8 mann. Etter det eg kan finne ut, er åttringen i drift til ca. 1911–12.

”Fix”, M 11 U. (1912–1963). I 1912 kjøper vågekarane ny dekksbåt, bygd ved Ones i Rosendal. Dette er ein kravelt kutter på 43’, med ein 12 hk. Alpha motor. Eigarar er Antoni F. Våge, Frantz A. Våge, Johannes E. Våge og Anton J. Ertesvåg. Ved vintertorskefisket i 1913 er ”Fix” ført opp med eit mannskap på sju, og dei har fått 7000 torsk. Båten dreiv også vintersildefiske og banklinefiske etter torsk, lange og brosme.

Rundt 1930 vert båten ombygd og forlengd ved Smedvik mek. Verksted i Tjørvåg, og han får montert inn ein ny 40 hk. Wickmann-motor. No er det Johannes Våge, Osvald Våge, Alf Ertesvåg, Ole Ertesvåg, Simon Ertesvåg og Sigvald Dimmen som er eigarar, og ”Fix” driv i tillegg til vinterfiske etter sild og torsk, både Lofotfiske og torskefiske på Finnmarka.

Under krigen 1940–45 er det ikkje råd å halde fram med dette fisket. Drifta vert redusert til storsild og torskefiske. Etter krigen er det gode sildeår. Det er brukbart sei- og torskefiske ”utom djupet”, og utover sommaren og hausten er det høve til å drive litt linefiske på bankane. Men fram mot 1960 forsvinn silda. Næringsgrunnlaget for torsk og sei minkar, og dette fisket vert og redusert. Eigarane nærmar seg pensjonsalder, og det vert etter kvart vanskeleg å få mannskap. Nye arbeidsplassar på land gjev sikrare og betre inntekt. I 1963 vert ”Fix” seld til Arnulf og Alf Breivik i Ulsteinvik.

”Glimt” (1903–1913). Eigarar var Peder Gjerde m/fl. Storleiken er oppgitt til 100 tønner. Framdrifta er segl og årar. Drifta var hovudsakleg vinterfiske – torskefiske, og mannskapet er forutan eigarane, folk frå nærmiljøet. Glimt vart ombygd i 1909 og fekk innsett ein 13 hk Alpha-motor. Eigarane selde båten i 1913.

S/S ”Olga”, M 51 U. (1913–1923). Etter at Peder J. Gjerde m/fl. selde ”Glimt”i 1913, kjøpte svograne Peder J. Gjerde, Knut O. Dimmen og Karl L. Kleven S/S ”Olga”. Dette var eit kraftig stålfartøy på 88’ med 110 hk dampmaskin, bygd ved Kristiansand Verft i 1902. Sjøbua på Klubbeneset vart nytta som lagringsplass for vegn og utstyr. Det er ikkje opplyst kor stort mannskapet var, men alle var frå Dimnøya eller nabobygdene.

”Olga” dreiv storsildfiske med garn og seinare med not. Etter at sildesesongen var over, dreiv dei torskefiske med garn utanfor kysten. Båten var også fleire år på torskefiske ved Island. Rundt 1920 gjekk Peder og Knut ut av sameiget, og Karl Kleven stod att som eineeigar. I 1921 rusta han ”Olga” for torskefiske ved Island, men lite fangst og låge prisar gjorde det vanskeleg å svare for utgiftene. Det heile enda i konkurs, og i 1923 vart ”Olga” seld til Herøy. Seinare vart båten som fleire ande båtar frå vårt distrikt seld til Island. Her var han til hann vart stroken av skipsregisteret i 1971.

”Von”, M 26 U. (1910–ca. 1940). Bygd i Romsdal 1910, 38 ’, 15 hk Gideon-motor. Eigarar er Ole O Dimmen, Kristian P. Vik, Knut H. Dimmestøl, Johan J. Sundgot, Andreas A. Vik og Fridtjof P. Vågelege. (Sistnemnde går ut som eigar i 1919). Som vi ser, kjem eigarane både frå Dimna og Sundgot. Ved vintertorskefisket i 1913 er ”Von” registrert med eit mannskap på seks mann, høvedsmann er Ole O. Dimmen, og fangsten er 7000 torsk. Båten fekk tilnamnet ”Morkastokken”. Truleg fordi høvedsmannen Ole O. Dimmen vart gift og budde i Morka i Hareid.

”Von” fekk bruke delar av Klubbebuda til lagring av reiskap- og utstyr, og denne delen fekk tilnamnet Vonbuda. Båten dreiv storsild- og torskefiske med garn om vinteren og vidare banklinefiske utover sommaren. Det er ikkje sagt noko om Lofotfiske, men vi kan ikkje sjå bort frå at dei også prøvde dette. Ein må tru at dei har fiska bra, for i 1930 vert båten forlengd til 45’ og får montert inn ein Alpha-motor på 19 hk.

Kanskje har ikkje denne investeringa svart til forventningane, for vi ser at fleire av dei gamle eigarane etter kvart går ut. I 1935 er det Hans D. Sundgot, Knut J. Sundgot, Bernt J. Sundgot og Oskar O. Dimmen som eig ”Von”. Truleg har desse eigarane skifta motor, for då Olaf K. Dimmenstøl overtar ”Von” i 1938, har han ein Grei-motor på ca. 30 hk. Olav Dimmestøl eig ”Von” berre eit par år før båten vert seld til Solund.

”Sander”, M 79 U. (1922–1924). Dette er ein kravellbygd kutter på 47’, med ein 25 hk Scandia.

Eigar er Lars K. Breivik. Mannskapet er for det meste slektningar og naboar. Lars dreiv sild og torskefiske med Sander eit par år. Det er ikkje opplyst om han også dreiv med bankline eller anna fiske. I 1924 sel Lars Breivik båten til ein kjøpar på Island.

”Lyngnes”, M 79 U. (1924–1935)

Etter at Sander er seld i 1924, kjøper Lars Breivik og Peter P. Dimmen ein 20 år gamal kravellbygd kutter på Hareid (Brandal?). Den får namnet ”Lyngnes”, er 45,6 fot lang og har ein 16 hk Dan-motor.

Båten blir ombygd på Hatlø Mek Verksted i 1925 og får montert ein 42 hk Finnøy-motor. Lengda etter ombygging er 51,5 fot. Med ”Lyngnes” driv eigarane storsild- og torskefiske på kysten. Etter at vinterfisket var over, reiste dei på torskefiske både på Lofoten og på Finnmarka. Seinare på året dreiv dei også banklinefiske. Mannskapet er forutan eigarane for det meste slekt og naboar. Nedgangstider og dårlege prisar gjorde det etter kvart vanskeleg å drive lønsamt, og i 1935 vert ”Lyngnes” seld til Sør Vågsøy (Måløy).

”Hasundåttringen” Som i dei andre bygdelaga hadde også Hasund sitt åttringslag. Naustet stod i Storebåtvika. Hasundkarane var og medeigarar i Straumejekta som hadde naust og stø på innsida av Trolleneset. Soga fortel at åttringen forliste på Svinøyhavet 19. mai 1858, og alle om bord omkom.

Syvert K. Myklebust og nokre andre fiskarar frå Sande fann åttringen etter forliset og kom med han til Hasund. Syvert vart verande som dreng og vart seinare gift med enka etter ein av dei omkomne. Det seiest at Syvert også vart høvedsmann på åttringen, men i 1895 var det naboen Knut A. Hasund som var høvedsmann.

”Skolma”, M 24 U. (1900–1935) var ei kravellbygd seglskøyte på 38’, bygd i Romsdal i 1900. Eigarar er Ole H. Garshol, Rasmus H. Garshol, Ludvik H. Garshol, Hans R. Garshol og Knut R. Dimmestøl. I 1908 får Rasmus, Ole og Ludvik H. Garshol lån til motor, og dei set inn ein 14 hk. Alpha. Ein må tru at desse er eigarar no. ”Skolma” dreiv kystfiske etter sild og torsk, og under vintertorskefisket 1913 er fangsten oppgitt til 8500 torsk. Rasmus H. Garshol er høvedsmann, og båten har eit mannskap på sju mann. Eigarane driv båten fram til først på 1930-talet. Då blir båten seld til Leikong.

”Bjørnulf”, M 17 U. eller Garsholbåten som han vart kalla (1914–1942), er ein kravellbygd kutter, bygd på Vestnes i 1914. Båten er 39’ lang og har ein Dan-motor på 14 hk. Det kan sjå ut til at Jon B. Osnes har kosta båten, men i 1915 er det Hans K. Hasund, Andreas K. Hasund og Elias V. Garshol som er eigarar. I 1920 er også Johan V. Garshol, Sigvald V. Garshol og Hans A. Hasund medeigarar i tillegg til dei som tidlegare er nemnde. Båten vart ombygd og forlengd ved Hatlø Mek Verksted i 1927. Den er no 48’ lang og har ein 30 hk. Rapp-motor.

I 1937 er Andreas K. Hasund, Jon E. Garshol, Leif Kleven og Vebjørn J. Garshol registrert som eigarar.

Som for dei andre dekksbåtane var vinterfisket etter storsild og torsk det viktigaste fisket for ”Bjørnulf” i starten. Etter kvart dreiv dei også i fleire år Lofotfiske og torskefiske på Finnmarka.

Det er også truleg at dei dreiv bankline etter at sesongen på Finnmarka var over. ”Bjørnulf” hadde sjøbu i Hasund, om lag der Solstrand trevarefabrikk seinare heldt til. I byrjinga av 2. verdskrig vert båten seld til nye eigarar i Bø i Vesterålen.

”Ørnulf”, M 22 U. (1941–1946), bygd i Romsdal 1910, er ein klinkerbygd kutter på 40’ med 20 hk Håhjem-motor. Brørne Ruben og Alf Garshol kjøper båten i 1941 og driv kystfiske med den i krigsåra. I 1946 sel dei ”Ørnulf” til Røst i Lofoten.

”Victoria” (1902–1907). Dette er ei klinka skøyte, og storleiken er oppgitt til 100 tønner. (Etter gamle mål er ei fisketønne om lag 116 liter.) Eigarar er Sigvald R. Dimmesund, Knut R. Dimmesund, Johannes E. Våge og Ole O. Dimmen. Dei driv fiskeri med skøyta nokre år, men sel båten i 1907.

Ole vert seinare medeigar i ”Von” M 26 U, og Johannes E. Våge vert medeigar i ”Fix” M 11 U.

”Tordenskjold” (1909–1919). Er ein klinka kutter på ca. 39’ med 6 hk motor. David H. Sundgot og Paul Kleven kjøper båten i 1909 og driv fiske med denne fram til 1919. Då kjøper David Sundgot og sonen Hans, saman med Andreas og Lars Kleven (sønene til Paul Kleven), ny båt i Romsdalen.

Denne får namnet ”Fiskarguten”, M 62 U, (1920–1929). Den er 42,6 fot og har ein 20 hk Finnøy-motor. ”Fiskarguten” vert brukt til kystfiske etter sild og torsk fram til 1929. Då overtar Ulstein Sparebank båten og sel den vidare til nye eigarar i Haram.

Sundgot-åttringen: Så langt attende som nokon veit, var det åttringslag på Sundgot. Etter seiande stod åttringsnaustet ved Litlevågen, der ”Legenaustet” står i dag. Soga fortel og at Rasmus Sundgot, som var høvedsmann, alt i 1870 rigga om åttringen frå råsegl til gaffelsegl for å gjere den enklare å segle.

Sundgot-åttringen hadde eit mannskap på åtte mann, og fangsten under vintertorskefisket i 1895 var oppgitt til 1400 torsk. Fisken vart delt på mannskapet som flekte og salta han. Når fisken var ”saltmoden”, vart han vaska og tørka til klippfisk på berg eller høvelege steinfyllingar.

”Real”, M 13 U. (1908–1916). Då dekksbåtane og motoren gjorde sitt inntog, kjøpte Sundgotlaget ein ombygd åttring med dekk på Valderøya i 1908. Båten var ca. 40’ lang og hadde ein 6 hk. Alpha-motor.

Registrerte eigarar var Johan R. Sundgot, Iver J. Garnes, Andreas A. Botnen og Hans K. Botnen. Dei hadde ført opp sjøbu på Vattøya og brukte denne som utgangspunkt for sild og torskefiske utanfor Mørekysten. Under vintertorskefisket i 1913 har ”Real” oppgitt ein fangst på 7000 torsk. Den hadde eit mannskap på sju, og Johan R. Sundgot var høvedsmann.

I 1916 hadde eigarane bestilt ny dekksbåt på Vestnes. Dei flytta då sjøbua frå Vattøya til Hasund, og ”Real” vart brukt til å frakte både material og lastein (steinane som bua stod på). Her vart steinlada og sjøbua sett opp igjen i Hasundfjøra, straks vest for det som i dag er Hasund Mek. Verksted.

”Straumingen”, M 13 U. (1917–1964) var ein kravelt kutter, 47’ lang og med ein 28 hk. Alpha-motor. Den nye båten er bygd på Vestnes og fekk namnet ”Straumingen”. Han arva fiskerinummeret etter gamlebåten. Eigarar i 1917 var Rasmus J. Sundgot, Johannes I. Sundgot, Iver J. Garnes, Andreas J. Garnes og Hans H. Hasund. I 1920 har Johannes I Sundgot, Hans H. Hasund og Andreas Botnen gått frå, og Johan R. Sundgot, Rasmus J. Sundgot og Johannes K. Hasund har kjøpt seg inn.

”Straumingen” var etter si tid ein stor og kraftig dekksbåt. Eigarane var dyktige fiskarar og dreiv forutan drivgarnsfiske etter storsild også vintertorskefiske med garn, banklinefiske, Lofotfiske og Finnmarksfiske. Banklinefisket og fiskeria på Lofoten og Finnmarka sette krav til både båt og motor, og eigarane må ha meint at båten vart i minste laget i høve til drifta. I 1932 vart ”Straumingen” lengd til 53’ ved Ulstein Mek. Verkstad, og i 1934 sette dei inn ein ny Brunvoll-motor på 48–70 hk. Drifta held fram som før fram mot krigsutbrotet i 1940.

Ein digresjon: ”Straumingen” var og med i oppstarten av ei ny godsrute frå Ulstein til Ålesund.

Mjølkeleverandørane i Ulstein fekk avtale med Sunnmøre Meieri om å levere mjølka si til i Ålesund i 1939. Dette danna grunnlag for godsrutefart frå Ulstein til Ålesund. Rasofiel G. Dimmen, som hadde drive rutefart med ”Dimnøy” tidlegare, vart spurd om å drive ruta, og han leigde ”Straumingen” i oppstarten hausten 1939. Men ”Straumingen” skulle drive storsildfiske om vinteren, så Rasofiel måtte ut og søke etter anna båt. Saman med andre skreiv han kontrakt på å kjøpe ”Eikholm”, men makta ikkje å skaffe kapital. Kontrakten vart overteken av Ole Botn, Johannes Svendsen og Peter Ulstein som dreiv ruta med ”Eikholm” i mange år, til varebil og ferje tok over.

Med restriksjonane frå krigsmakta vert det vanskeleg å drive fiske både på bankane og i Nord-Noreg. Drifta vert stort sett redusert til vinterfiske etter sild, torsk og sei utanfor Mørekysten. Etter krigen prøver nokre av eigarane seg med sekkenot utanfor Lofoten/Vesterålen, men dette vert ingen suksess. Dei får 2 øre pr. stk. for hyse og litt meir for flyndre. Då er det betre å satse på det tradisjonelle. Storsildfisket er godt i etterkrigsåra. Garnfiske etter torsk og sei gir også bra utbytte. Like eins banklinefisket etter torsk, lange og brosme. Og dei gjer det bra.

I 1953 vert ”Straumingen” ombygd og forhøgja på Kleven Mek. Verksted. Den er no knappe 60’ og driv framleis vintersild- og torsk/seifiske med garn, og den driv også banklinefiske ei tid.

Når storsildfisket dabbar av rundt 1960, vert det vanskelegare å drive rekningssvarande. Nye driftsformer gjer at dei gamle dekksbåtane vert upassande. Gode arbeidsplassar på land og på havgåande båtar gjer det vanskelegare å få mannskap, og i 1964 vert båten selt til Godøya.

”Dragholm”, M 94 U. (1956–1969) var siste dekksbåten som høyrde til på Dimnøya. Henry Sundgot hadde vore fiskeskipper på andre båtar i mange år og hadde bruk sjølv. Under dei gode sildeåra rundt 1950 var det stor optimisme. Henry ville satse på eigen båt og fann etter ei tid båten ”Lauvfjell” som var til sals i Vikna. Han kjøpte denne i 1956.

Båten fekk namnet ”Dragholm” etter holmen ved enden av neset som dannar Ertesvågen. ”Dragholm” var ein kraftig båt, 75’ lang og 21,6’ brei, men motoren som stod i, var dårleg, og Henry skifta ut denne med ein 150 hk. Union-motor.

Dei første åra dreiv ”Dragholm” storsildfiske og banklinefiske med lokalt mannskap på kysten og i Nordsjøen. Seinare dreiv dei også linefiske etter håbrand. Då silda forsvann rundt 1960, vart drifta lagt om til banklinefiske og håbrannsfiske. Midt på 60-talet minka håbrannfisket, og etter kvart vart det ikkje lenger rekningsvarande. Båten vart leigt vekk eit par år til måløyværingar som dreiv linefiske etter pigghå og anna botnfisk i Nordsjøen og ved Shetland.

I 1968 berga ”Dragholm” livet til to lokale fiskarar ved Shetland, som hadde drive til havs i ein liten båt, og bergingsdåden fekk stor merksemd i lokale media og i lokalmiljøet der borte. Dette var ein av dei siste sjøturane ”Dragholm” gjorde. I 1969 vart båten kondemnert og søkkt ved Voldshammaren.

Utover i 1970 og -80-åra var det fleire fiskarar som var mannskap på større havgåande fartøy og som kjøpe seg sjark, registrerte dei med fiskerinummer og dreiv meir eller mindre fritidsfiske i ledige stunder mellom turane. Eg vel å ta med dei to som satsa og dreiv heilårs yrkesfiske med eigen båt.

Olav Vågen kjøpte sjark i 1976. Sjarken var ein trebåt som fekk namnet ”Storevåg”, M 28 U.

Olav dreiv fiske åleine med denne langs Mørekysten, seinare på Lofoten og også på Finnmarka.

Etter nokre år kjøpte han ny båt saman med Leif Midtflø: ”Skjervøybuen”, M 1 U var ein plastsjark, 10 meter lang og med ein Ford-motor på 77 hk. Leif Midtflø og Olav Vågen dreiv fiskeri i lag på denne, men etter nokre år tok samdrifta slutt. Olav kjøpte ny sjark, flytta til Nordkapp og registrerte sjarken der. Med fiskeværa i Nordkapp som base dreiv han fiske hovudsakleg på Finnmarka til han slutta av rundt 2010.

Kjell Arne Sundgot hadde vore fiskar sidan før 1960 og hadde både fiskarfagskule og styrmannskule då han bestemte seg for å satse på eigen båt i 1976. Den første båten fekk namnet ”Straumsund”, M 28 U. Ein plastsjark, 9,4 meter lang med 75 hk. Ford-motor. Med denne dreiv han garn-, line- og juksefiske på kysten nokre år før han i 1979 kjøpte ny båt: ”Sundgot”, M 50 U målte 10,6 meter og hadde ein 76 hk. Volvo-motor. Arbeidsfeltet vart utvida til også å gjelde Lofoten og Finnmarka. Eg veit ikkje om ”Sundgot” var uhøveleg til dette fisket, men alt i 1982 kjøpte Kjell Sundgot ny sjark igjen. Denne var 10.6 meter lang, hadde motor på 117 hk og fekk namnet ”Straumsund”, M 13 U.

Med den nye ”Straumsund” dreiv Kjell Sundgot kystfiske frå Mørekysten til Finnmark heilt til han vart pensjonist og selde fiskekvotane. Sjarken er framleis fiskeriregistrert, men vert no brukt til fritidsfiske.

Kjelder

Fiskarsoge frå Ulstein, Vikebladet, Kjell Arne Sundgot, Norleif Våge, Olav Arne Dimmen, Aksel Garshol, Karl Kleven, Åsmund Breivik, Elbert Ertesvåg. Odd Magne Sundgot.