Om posten i Ulstein fram til 1965

I 1785 vart der skipa til regelmessig postrute millom Bergen og Trondheim. Postruta gikk her på Sunnmøre over Hellesylt og Ørskog til Vestnes. For å få posten til Ålesund vart der ei «bipostrute» frå Ørskog til Borgensund. I 1804 vart postopneriet i Borgensund endra til postkontor. Samstundes vart der eit postopneri på Ekset i Volda. Då var her postopneri i Ulstein og Segna seier at det var presten Buschman i Dimnasund, som var den fyrste postopnaren, men mange år var det ikkje om so var. Noko etterpå finn me at Nils Knutson Skeide eller Brudevoll var postopnar. Nils er fødd på Brudevolla i Ørsta og gift med Henrikka Olsdotter Skeide. Han var gardbrukar på Brudevoll til eldste sonen, Torkel gifte seg. Då let han honom få Brudavoll og sjølv flytte han til Skeide og tok over garden som foreldra til kona hadde hatt. Han var skrivefør. Det var ikkje mange som var det den tid. Nyttår 1815 slutta Nils som postopnar. Då vart postopneriet flytt til Håkonsholm. I Håkonsholma budde den tid sorenskrivaren Hans Staboe, og ein må tru at det då var han som var postopnar; det var ikkje uvanleg at embetsmenn tok på seg ekstra arbeid som postopnarar.

Løna var fri porto for sine eigen brev til næraste poststad, her Borgensund og Ekset. Ein kunne tru at Håkonsholmen var ein avsides stad til å ha postopneriet på, men folk såg annaleis på det enn no. Håkonsholmen låg attmed farleia og det var båten å lita på; vegar var her lite av enno.

Nokre år etter vart det postopneri i Ulsteinvik, og då sa dei at det var på ein avsides stad. Det var Stevlin Scheldrup som då var postopnar. Stevlin Scheldrup brukte ein fjerdepart av Ulsteinvik. Det var det bruket som Johannes Bakke no brukar.

Kva tid dette var veit eg ikkje, men der var posten i allefall i 1819. Kor lenge før og etter veit eg ikkje. Noko etter er postopneriet atter på Skeide. Der var det i allefall i 1823. No er det Peter Nilson Skeide som er postopnar. Han var son til Nils Knutson Skeide.

Som nemnt før vart posten førd med båt frå Borgensund (seinare frå Ålesund) til Brandal og der frå boren eller køyrd over land til poststaden i Ulstein og der frå att med båt til Eikset.

Men på sjøen er det ikkje alltid godt å ferdast. Då er det betre å ha foten fast, og det var best å få dryga landevegen lengst råd var. Det er ellers ikkje berre uver som legg meinkrok for ferdsla på sjøen. I dei grunne, smale sunda millom Dimnøya og Hod (Hareidlandet), er det ikkje farande med båt når sjøen er låg. Og skal ein fara med båt frå Skeide rundt Dimnøya for å koma til Volda, vert vegen munaleg og uturvande lang. For å bota på dette vart vegen frå Brandal til Vik lengd innover Garshol og førd til sjøen ved Botnavika. Der vart det bygd landgangsvor. Det er det dei kallar Gamlebrygga idag.

Samstundes vart det bygd veg til Hasundnausta, for at presten lettare kunne nå i veg. Denne vegen var ellers til lita nytte medan postbonden og postopnaren budde på Skeide og måtte taka båt derifrå. Meir tenleg var det om ein kunne finna ein postbonde og helst også postopnar, som budde so til at han slapp å fara gjønom dei grunne sunda for å koma til Volda.

Valet fall på Peder Hallvorsen Botnen. Peder er fødd på Klepp i Volda, men kom alt som smågut til Ulstein. Då han gifte seg vart han gardbrukar i Botnen. Det var i 1832 at han tok over posten, og då vart vegen lengd frå Garshol til Botnen, og der vart det bygd ny langangsvor. Peder Boten kunne ikkje skriva eller lesa skrift, men han fekk tak i ein dreng som var skrivefør. Det var Nils Nilson Kvammen eller som han seinare skreiv, Nils Nilson Sundgot.

Nils ordna med posten med han tente hjå Peder, og då han kjøpte seg gard og busette seg på Sundgot kom han til Botnen kvar gong posten kom og ordna posten. Samstundes lærde han opp eldste sonen til Peder Botnen, Hans, so han kunne taka over arbeidet med posten. Hans ordna so posten for faren og sidan vart han tilsett som postopnar. Postopneriet var i Botnen til 1872. Då vart det flytt til Ulsteinvik att og sidan hev det vore der.

Til denne tid vart posten boren eller køyrd over land til og frå Brandal og med båt til og frå Volda. Det var årane og segla som hittil hadde vare drivkrafta, ikkje rart i at posten ofte vart senka for skuld veret. Men no er ei ny tid i korning. Det var dampbåtane som no vart tekne i bruk. Ikring 1860 kom dei fyrste dampbåtane til Sunnmøre og smått i sen tok dei til å føra posten. Dei gamle postrutene med robåtar kunne då leggast ned, og føremunen med å ha postopneriet i Botnen fall dermed vekk. Dampbåtane kunne meir gjera ein krok enn seglskutene og kunne lett gjere ein avstikkar opp til Ulsteinvik. Hertil kjem at Ulsteinvik heldt på smått i sen å veksa fram til eit bygdasentrum. Det var ikkje lenger ein avsides stad, som der stod i rettsprotokolla frå 1819. Rett nok hadde det vare tingstad for Ulstein skibred
(seinare tinglag) i langsameleg tid, men det var helst for skuld at der neppe fanst høvelege hus til tinghald andre stader. No var her og handelsmenn i Vik. Før var alle handelsmenn på holmar og nes ved den vanlege farleia på sjøen, men det vart det no slutt med. På denne tid var det slutt med handelen på Håkonsholmen og på Hatløya (Borgarøya). Handelen på Vattøya slutta før.

Det var Ole Myklebust som vart postopnar i Ulsteinvik i 1872. Ole Myklebust var postopnar til han døydde i 1885. Etter Ole Myklebust vart handelsmann Peter Bøe postopnar. Han var so postopnar til 1918 då han slutta for skuld høg alder. Det var Gunnerius Jøsvold som vart postopnar etter honom, men han var det berre ei stutt tid. Han døydde 1.6.1920. Den 15.10. vart enka hans, Lovise Jøsvold, tilsett som postopnar. No (1965) er I. Rudi postopnar.

Den som var tilsett til å frakte posten frå ein poststad til ein annan vart kalla «postbonde». Han hadde rett til å ha ein tjenestegut fri frå militærteneste og dertil løn etter veglengda. Til å føre posten til og frå Brandal og Borgensund (seinare Ålesund) var mennene på Skarbakka i Brandal. Kven som var den fyrste postbonde i Ulstein, veit eg ikkje, men i 1814 vart Gullik Johannesson Skeide tilsett og sonen Ivar Johannes Gullikson var postkarl. Dei hadde, straks posten var ferdig frå postopnaren, å bringe han vidare til Brandal eller Bigset. Posten var i ei veske som var laga til å bera på ryggen. Veska var forsvarleg attlæst og kunne ikkje opnast på vegen; det var berre postopnarane som hadde lykel til veska. Gullik Skeide var vistnok postbonde til Peter Skeide vart postopnar. Peter Skeide var både postopnar og postbonde. Det same var både Peder og Hans Botnen.

Då postopneriet i 1872 vart flytt til Ulsteinvik vart det slutt med å føra posten med robåt til Volda. Dampbåtane hadde tekje over føringa på sjøen, men køyringa over eidet til Hareid heldt fram. Hareid var no utbytt med Brandal. Det var Ole Myklebust som køyrde med han livde, seinare var det Rasmus Pederson Ulsteinvik. No er det rutebussene som hev tekje over all køyringa.

Det hev i fleire høve vore skrive om kor posten vart førd frå det eine posthuset til det andre i
den fyrste tida her var offentleg post. Men kor det var for folk flest å gjere seg nytte av posten hev det vare lite og inkje skrive om. Far min, Johan K. Hasund, i sitt skriv om posten i Sunnmøre historielags tidsskrift frå årgang 18-19 (år 1927-28) nemner det aldri so lite, sameleis Håkon Fiskaa i same tidsskrift, årgang 35 (år 1959), men eg tykkjer det trengst ei nærmare utgreiing. Det var sanneleg ikkje lett for vanlege folk å gjere seg nytte av posten. Ein må vere merksam på at det i den fyrste tida var berre 3-4 postopneri på Søre Sunnmøre, og då kan ein lett skyne korleis det var. Dei fleste hadde lang veg til næraste poststad og posten kom og gjekk jamnast berre ein gong kvar vike. Post til folk i Herøy, Ulstein, Hareid og Vartdal måtte gå gjenom posthuset i Ulstein.

Det er vanskeleg for oss notidsmenneske å setje oss inn i tilhøva som var då. No kjem og går her post fleire gongar kvar dag, og posten vert boren ut til dei fleste kvar dag.

Dei «kondisjonerte» i Herøy hadde ordna seg med eit privat postbod. Når posten var ordna, tok han posten deira og rodde utgjønom øyane og leverte den til dei. Men post til vanleg var det verre med, det var å sende med einkvan når det høvde. T.d. hende det at når der var eit brev til einkvan på Vartdal, kunne postopnaren taka det med seg om han gjekk til Hareidskyrkja. Kanskje såg han der einkvan som kunne taka det med. Den tid var det jamnast preike på Hareid annakvar helgedag, og Vartdal høyrde den tid til Hareid sokn.

Som eit døme på tilhøva den tid skal eg taka med dette. I 1858 vart det klaga på ymse ugreie med posten i Botnen. Millom anna over at eit pengebrev til ei gjente, Vendel, som tente hjå Brun i Røyra, Herøy, ikkje kom fram. Om det forklarde Hans Pederson Botnen at han fyrst tok det med seg til Herøykyrkja på ei von om at han kunne treffe henne der, men han fann henne ikkje. Noko seinare sende han det med tjenesteguten sin til Ulsteinkyrkja i von om å råke henne der, men ho hadde fare heim frå kyrkja utan at han fann henne. Tvo veker etter kom ho sjølv til Botnen og henta det.

Dette kan vere nok til å syne tilhøva den tida.

Men tidene endra seg. Det vart etterkvart fleire og fleire som kunne skrive og kunne lese skrift og dermed hadde bruk for posten. No vart der og postopneri i Herøy, Hareid og Vartdal, so det var berre folk i Ulstein som sokna til postopneriet i Ulstein. Postopneriet vart i 1872 flytt frå Botnen til Vik. No vart det etter kvart stimbåtane som tok over føringa av posten og attåt vart han no køyrd med hesteskyss frå Hareid til Vik. Posten kom og gikk no fleire gongar for vika. Vik som før vart rekna for ein avbakeleg stad, tok no til å vekse fram til eit sentrum. Der sette seg ned handelsmenn og handverkarar og i 1872 vart kyrkja flytt frå Ulstein til Vik. No vart det lettare for folk å nå i posten; hadde dei eit erend i Vik, so kunne ein høyre innom posthuset om der var noko post til dei, og postopnaren gjorde kva han kunne for at posten kom fram til dei som skulle ha honom.

Eg hev nemnd før kor postopnaren tok med posten til kyrkja for å få posten fram til dei som skulle ha honom. Det gjorde postopnaren Peter Bøe óg. Den posten som ikkje var henta før, tok han med til kyrkja preikesundagane. Når gudstenesta var slutt, steig han oppå ein stein i nedste vegkanten ved innste kyrkjeporten og delte ut til dei som stod ikring.

No er det vel ikkje so lett for oss notidsmenneske å skyne dette, so oppjaga som tida er no. Folk spring so fort dei kan utor kyrkja, hiver seg oppi ein bil og køyrer vekk. Slik var det ikkje den tida. Alle som kunne, gjekk til kyrkje. Der kunne ein treffe slekt og venar og der kunne ein frette nytt, kanske ein og kunne gjere ein handel. Der var folk samla og lensmannen møtte opp og las opp «bekjentgjørelser». Det var difor rimeleg at postopnaren nytta same høvet. Dei var ikkje so redd for å gjera noko meir enn dei var pliktige til å gjere, den tida.

I 1880-åra vart der bygd hamn på Flø. Då vart Ola Gullikson Flø, «Gullik-Ola», leigd til å hente post til arbeidarane. Kven som løna honom, om det var postverket, hamnestellet eller arbeidarane sjølve, veit eg ikkje. Då det seinare vart bygd fyr på Grasøya, vart «Gullik-Ola» leigd til å bringe posten frå Vik til fyrvaktaren på Grasøya ein gong for vika. Fyrvesenet løna honom. Det var foten han brukte frå Vik til Flø og robåt frå Flø til Grasøya. No hev helikopter teke over.

Når Ola var i Vik etter post til Grasøya, tok han med posten til dei som budde «utta i Halsa», han gikk no same vegen. Det gjorde han lenge utan noko attåtbetaling.

Seinare fikk han noko løn av postverket for dette, Han var soleis det fyrste offentlege landpostbod i Ulstein.

Fyrst då vart der sett igang ei landpostrute. Ho gjekk med båt frå Vik til Våge. Her frå landevegen til Dimna, om Sundgot, Hasund og til Haddal og so same vegen attende. I 1814 vert dette endra. Posthodet gikk no landevegen frå Vik til Haddal og la frå seg post på kvar gard. På Hasund la han frå den post som skulle på Dimnøya. Eit anna bod tok denne posten og gjekk til Dimna og attende. Og so møttest dei att på Hasund.

I 1930 vart der skipa eit brevhus på Garnes og frå 10. 4. 1932 vart der eige postopneri i Haddal med Ludvig Moldskred som postopnar. Postbodruta til Haddal kunne no leggast ned.

Landpostruta gikk no frå Vik til Dimna med avstikkar til Garshol – seinare til Botnen. Hittil hadde Røyra og Ertesvåg måtta hente posten sin på Sundgot; no vart der sett igang ei ekstrapostrute frå Sundgot til Røyra.

I den fyrste tida gikk posthodet 2 gangar for vika, seinare 3 gangar. No gjeng dei kvar yrkedag. I den fyrste tida her var landpostrute, la bodet inn posten, jamnast med ein mann på kvar gard og so måtte grannane hente posten sin der. No hev dei fleste huslyder si eiga postboks som postbadet legg posten deira i.

I den fyrste tida gikk posthodet ruta, seinare brukte han sykkel eller motorsykkel. No brukar dei bil.

Folk i Ulsteinvik skulekrins måtte hente posten sin på posthuset, men frå 1. 9. 1952 vart her postbod også her med Oskar V. Sundgot som det fyrste postbodet.