Kvileheimen

I året 1842 kom presten Hans Nicolay Wraaman til prestegjeldet, og med han kom ei ny tid. Wraaman var ein veldig talar. Han fekk folket samla og inspirerte til arbeid i kyrkjelyden. Mellom anna fekk ein i Ulstein eit lokallag av Det Norske Misjonsselskap med heile 189 medlemer. Dette var ei tid då bygda hadde om lag 1100 innbyggjarar. Misjonsfolket reiste på stormøte i andre bygder og tok også ansvaret for å arrangere stormøte i Ulstein. Ein av hovudpersonane i denne rørsla var Johannes P. Scheide.

Johannes P. Scheide var ein stor politikar og samfunnsmann. Han var ein opplyst og klarsynt mann som gjekk føre med mange nyvinningar. Han var mellom anna den første frå Ulstein som gjekk på landbruksskule. Misjonsselskapet hadde roder med ein lesar i kvar. Lesaren fekk «Misjonstidende» og samla folket i rada til høgtlesing søndagskveldane. For Onesgardane var Johanne P. Scheide i Vollestova lesar.

I 1875 var Johannes P. Scheide saman med nokre andre på eit stormøte i Ålesund. Dei kom nok «varme» tilbake. Når dei no samlast til lesing i Vollestova, vart ho for lita og ein laut flytte møteverksemda til skulestova på Halsen. Det var vekking i Ulstein.

Tilhøyrarskaren vaks også ut av dette lokalet. Ein trengte meir hus. Kva gjer ein så? Jau, Ulsteinfolket byggjer eit forsamlingshus, sjølv om det ikkje var bygt noko slikt hus på bygdene før. På eit halvt år, frå våren til hausten 1876, vart bedehuset reist.

I 1881 kom prestefolket Anker til prestegjeldet. Frua, Gabrielle, var prostedotter. Ho hadde gått middelskule, kunne språk og spelte piano. For mannen hennar var det ein del av embetsplikta å reise rundt og vitje sjuke, men Gabrielle reiste med av eiga overtyding. Ho dreiv eit verkeleg miskunnsarbeid i bygda.

I 1882 starta Anker Ynglingeforeininga, og i 1883 går han i brodden for starting av Indremisjonsforeining. Johannes P. Scheide vart nestformann. I første paragraf av Indremisjonen sine lover står det at ei av hovudoppgåvene er å «avhjelpe åndelig og timelig nød inden menigheten». På det første årsmøtet til Indremisjonsforeininga hevda Anker at kyrkja og kristenfolket kan utføre oppgåva med «den kristelige fattigpleie» betre enn det offentlege. Denne pleia skulle utførast som ei ytring av den kristne kjærleik. Den kvelden fekk dei lovnad på 200 kilo korn og 43 kilo poteter. Dette vart fordelt mellom fire trengande familier.

Petra Scheide fekk idéen om ein heim for gamle og pletrengande.

Petra Scheide, dottera til Johannes P. Scheide, var mellom dei som gjekk rundt og øvde hjelp mot dei fattige og pleietrengande. Ho fekk ideen om ein heim for gamle og pleietrengande. Dette hende ein dag ho vitja ei sjuk kone på Ulstein. Då slo det henne at ein skulle ha hatt ein heim der ein kunne stelle skikkeleg med slike. Noko seinare, ein gong ho var i prestegarden i Dimnasund på vitjing, var prestefrua nettopp komen frå sjukevitjing hjå ei kvinne som trengde betre pleie. Petra la fram ideen sin, og presten Anker var skeptisk. Men prestefrua, Gabrielle, gjorde draumen til sin. Og no skjer det fort.

På eit samtalemøte 23. april 1889 heldt skulehaldar Johannes Lynge eit foredrag om kva ein kunne gjere for gamle og sjuke i kyrkjelyden. Han tok opp idéen om ein heim der gamle og sjuke kunne få pleie både for lekam og sjel. I møteprotokollen står det: «Man beslutter i Jesu navn at sette et sådant foretagende i gang og oppnævne en komite der skulde forberede saken samt fungere som byggekomite.

Elen Roppen var den siste styraren på Ulstein gamleheim ved bedehuset.

Anker og Gabrielle tok på seg å samle inn pengar til heimen. Dei fekk både store og mindre summar i gåve. I protokollen står det: «Selv distriktslægen, Kjeldberg ville ikke alene betjene anstalten som fri læge, men gav endog kr. 50,-»

I alle år etter fekk «Gamlehjemmet», som heimen vart kalla, fri lækjarhjelp. Apoteket ga fri medisin. Og då heimen fekk elektrisitet i 1917, ga elektristetsverket gratis straum.

11. mai same året ber byggekomiteen styret om å kjøpe material og skifertak. Torvtak er ikkje bra nok. Her skal det gjerast skikkeleg! 11. august kjem Bakke-Andreas (Andreas Osnes) med tilbod om gratis tomt, og 18. september held eldsjelene vigslingsfest.

Tomta grev bygdafolket på dugnad. Far til Gabrielle, prost Knudsen, tok første spadestikket. Det synte seg å vere lønsamt. Seinare ga han 800 kroner i gåve til heimen.

23. april 1891, på dagen to år etter vedtaket om å bygge heimen, kan dei første «familiemedlemene» flytte inn. Referatet fortel oss noko om den haldninga desse fire vart møtte med:

«Dette var en velsignet gave fra Gud, for det var slike gaver vi ville ha, og derfor ble hjemmet bygt.»

På innviingsdagen, 24. april, var heile bakken kledd med folk. Dei kom frå Ulstein, men også frå Herøy og Hareid. Gåande, køyrande og roande kom folk for å sjå på det nye fine huset som stod der ved sida av bedehuset, trekvitt med skifertak.

Petra Scheide, ho som opprinneleg fekk idéen til heimen, vart tilsett som styrar. Heimen hadde ingen faste inntekter, men bygdefolket ville ha heimen og kom med det som trongst.

Lass etter lass med korn, poteter, fisk og brensel kom frå alle bygdelaga. I tillegg arbeidde dei som budde på heimen. Dei spann og strikka. Kvinneforeiningane skaut også inn pengar og Saniteten ga gåver. Ein gong sette ungdomsforeininga ein åker som heimen kunne hauste.

Då alderstrygda kom i 1937, vart nok den økonomiske situasjonen betra, men heilt fram til kommunen tok over heimen i 1959 var det Indremisjonen som hadde ansvaret for økonomien. At bygdefolket støtta opp om heimen syner denne anekdoten:

Dersom ein mangla noko på heimen, spesielt i den første tida, brukte presten å kome fram i kordøra og seie: «Det trengst på Gamlehjemmet…». Og så løyste den saka seg.

Vi har nå høyrt om det store pionerarbeidet som vart utført då den fyrste gamleheimen i Ulstein vart bygt – og vart driven på frivilleg basis. Det var eit storverk som det står respekt av. Mange gamle fann sin siste heim der.

Men etter kvart melde behovet seg for eit større og meir tenleg hus. Pågangen frå folk som søkte plass auka, og Gamleheimen vart for liten – og den var lite tenleg for sjuke og sengeliggjande pasientar.

Styret såg at her måtte gjerast noko, og dei tok opp spørsmålet om utviding og modernisering. Men dei såg seg ikkje syn til å ta eit så stort økonomisk lyft åleine.

Gamleheimen hadde hatt god støtte og hjelp av Sanitetsforeininga og husmorlaget, og det vart drøfta om korvidt eit samarbeid med desse kunne løyse denne oppgåva. Men fleire kom fram til at dette måtte vere ei kommunal oppgåve, og i 1934 tok dei difor initiativ overfor kommunen/heradet vedr. saka – men det skjedde ikkje noko.

I 1936 vende styret seg til Saniteten, skriftleg, vedr. bygging av nytt hus, tenleg til både gamleheim og sjukestove.

Saniteten hadde alt i 1921 oppretta eit sjukestovefond som dei hadde sett av pengar på årleg. Dei fann tankane om kombinert bygg interessante, men dei også såg det som ei altfor stor oppgåve. Igjen vart det vendt seg til kommunen, som såg at dei hadde eit ansvar, – men tida gjekk utan at det vart gjort noko. Så kom krigen, og alt vart lagt på is.

Særleg synlege framskritt i saka vart det ikkje før i 1952-53. Det vart då halde sammøte mellom gamleheimsstyret, Sanitetsstyret, Formannskapet v/ordføraren, og distriktslækjaren. Bygget skulle vere kommunalt. Hausten 1953 vart byggeplassen til den nye heimen fastsett, og tomta skyldsett. Den skulle byggast på Bakken i Ulsteinvik, nærare bestemt på og ved Ulshaugen.

Nå kunne planarbeidet ta til.

Saniteten, som hadde arbeidd for sjukestove, baud seg til å skaffe møblar og alt utstyr til ei sjukeavdeling med plass for 6-10 pasientar, dersom kommunen sytte for roma i bygget. Dei baud seg også til å løne ein samaritt når avdelinga kom i drift.

Bygget vart planlagt i 3 ½ høgd. 1. høgda var sjukeavdeling, med 5 små, doble rom. Dei andre bebuarane/pensjonærane fekk plass i 2. og 3. høgda i 6 doble og 12-13 enkle rom. 4. høgda hadde hyblar for dei tilsette.

For å skaffe midlar til å utruste sjukeavdelinga, sette Saniteten i gang tilstellingar i alle krinsane, med god respons overalt. Bygdafolket såg at dette trongst, så det kunne bli slutt med å måtte sende pleiepasientane ut av bygda til andre sjukeheimar.

Det vart jobba med å sy opp sengety, pasientty, gardiner, osb. 1 1957 vart det vedteke at styret for kvileheimen skulle ha 7 representantar, der to skulle veljast av Indremisjonen, ein skulle veljast av Saniteten, og fire skulle veljast av Kommunestyret. Den 19. november 1957 heldt styret konstituerande møte. Per Dimmen vart vald til formann.

1958 vart byggeår, og i mars 1959 var den nye Ulstein Kvileheim klar til innflytting.

Styrarinna Johanne Låbakk og dei andre tilsette var på plass og hadde gjort alt klart og koseleg til å ta imot dei som var lova plass.

Dei fyrste som flytta inn kom frå Gamleheimen. Dei flytta frå trange og kummerlege forhold til denne heimen som dei samanlikna med eit «luksushotell». Det var så visst ikkje noko luksushotell, men for dei var kontrasten stor. Etter kvart fyltest heimen, og adskilleg mange eldre har budd på Kvileheimen frå den kom i drift. Ymse endringar – små og store – har skjedd i løpet av desse åra. Dei fleste av endringane må reknast som positive.

Nye trivselskapande aktivitetar er blitt sett i gang. Vi kan nemne ting som oppretting av arbeidsstove, fot- og hårpleie, fyrst som ambulerande, seinare fast her i eldresenteret, – trim for eldre, laurdagsring, osb. Dette er aktivitetar som Saniteten skal ha mykje av æra for å ha fått i gang. Vi kan også nemne Kvileheimsforeininga, som har som oppgåve å skape faste hyggekveldar og å skaffe ymse ting til heimen som elles kan vere vanskeleg å få over driftsbudsjettet. – Og vi har presteteneste, besøksteneste, m.m.

Peder Saunes og Rigmor Lillebø fotograferte i 1973. Peder budde på heimen.

Dei største endringane har skjedd etter at den nye Ulstein sjukeheim vart teken i bruk i 1976. Sjukeavdelinga ved kvileheimen vart då nedlagt som sjukeavdeling og ombygd til kontoravdeling, pauserom for dei tilsette, og garderober.

Vidare vart det teke sikte på at alle bebuarane skulle få eigne rom, sleppe å dele med andre, – eit ynskje som var like gammalt som kvileheimen. For å kunne greie dette, samtidig som ein tok omsyn til dei mange som søkte om plass, vart det m.a. oppretta eit bukollektiv på Nylenda – og ei god samkøyring med den heimebaserte omsorga med t.d. avlastningsplassar og dagplassar.

Den neste store endringa var då det vart bygd aldersbustader og eldresenter med alle dei aktivitetane vi har her – i tilknytning til kvileheimen.

Vi er nå komne til notida, og Ulstein kvileheim har vore i drift i nær 33 år. Tenkjer ein på alle dei personane som har budd eller arbeidd på kvileheimen gjennom desse åra, må ein undre seg over tilpasningsevna som desse har hatt. Så nær innpå livet på einannan, og likevel ei så fin atmosfære som har rådd over denne heimen.

Kan vi ha noko å lære av desse?