Barndomsminne

På «leigbuda» var det då eit yrande liv. Rappe hender kverka sild, som etter kvart vart salta i tunner, lagra langs langveggen. Det var mest kvinner som arbeida med dette, Den faste bryggemann i mange år var Kornelius Sundgot. Februar og mars var det torskefiske, då kom båtlaga med laupar og dallar fulle av god heimemat. Sengklær og gangklær, kokka var med, og fann seg vel ei krå for sine saker. I kjellarstova i Ottagarden heldt eit båtlag til, dei same i mange år. Karane var frå Snipsøyr og Haddal.

Ikkje forstår eg korleis der var plass til så mange i heimen vår. Bestefar Otto og bestemor Birgitta hadde vestenden av huset, dotter deira, Lina, syster til far, hadde loftromet over. Etter at mor var borte, hadde vi to tenestejenter, gardsdreng, så var det far og vi 5 borna. Eit lite kammer var kontor for far. Eg fekk ligge hjå tante Sina. Bjarne hjå besteforeldra. Far hadde arkromet, og på det store loftromet var «samfengt».

Bestemor var frå Goksøyr, dotter til ein på mange måtar vidgjeten los. Han og 10 andre kom bort ei stormnatt på havet. Vi born stakk ofte bort til besta. Ho streva med astma, og når hosteflagene kom, tok vi døra, tykte det var lenge før ho fekk att pusten. «Dei vart redde no», kunne ho då segja.

I romjula baud tante Sina oss i gjestebod. Ho hadde då laga mykje god julekost, kvit duk på bordet og tende lys. Vi gleda oss alltid til dette jolegjestebodet. Tante hadde gjenge på amtskule, og var flink, serleg i veven. Ho var den drivande kraft i barnelosja, der vi kom med etterkvart.

Far hadde lite tid til å take seg av oss borna, på skulen, ute på «Halsen» var vi berre 2 dagar i veka, for å få oss opptekne, så vi ikkje gjekk på «vidda», fekk vi ei lærarinne, Serine Hasund, som hadde teke den lavere lærarprøve i Volda, til å taka seg av oss, vi heldt til på arkromet. Vi tykte ho dreiv oss litt hardt, men vi fekk frikvarter.

Det var langt nok til at Martin fekk ein tur med færingen, og vann sjeldan halde ruta. Han elska sjøen. Fars omsut for oss borna, har vore tolka ved eit seinare høve i livet, og eg vil gjerne taka det oppatt her:

Men kan du huske de barneår
Da mor var borte, vår far ble ene.
For barneflokken han ansvar får,
Fra tidleg morgen, til kvelden sene.

Allsidig var han vår gode far,
Han solid bygget vårt lune rede.
Vi husker alle hvor god han var,
Og hvordan han kunne hjemmet frede.

Når orgeltonen og barnekor,
I vinterkveldene kunne lyde,
Da lyste blikket, og visst jeg tror,
Han ingenting kunne bedre nyte.

Vi borna gjekk alltid til kyrkje saman med far. På gangen bak galleriet stogga vi, far tok ein liten kam frå vestelomma, og pynta gutane sine på håret, før vi gjekk inn. Far tok den faste plass ved gallerikanten og ved sida sto så vi borna. Bak oss på oppbygde trinn, flinke songarar som sang svara under liturgien. Sokneprest Nyhagen heldt lange preiker. Komne ut på kyrkjegarden, stansa kyrkjelyden for å høyre kunngjeringane, ofte opplesne av lensmann, eller andre som hadde noko på hjarta. Vi kom heim til middag i 3 – 3 ½ tida.

Vinterkveldane sat vi på kjøkenet, las lekser, eller far lærte oss songar, ein svensk sang hugsar eg enno: «Jag behöver dig, o Jesus, jag behöver just en ven». Eg kan sangen med alle sløyfene enno. Fleirtonig song, av barnerøyster.

Mellom mannskapet på «Ulf» var nokon flinke song- og musikarar. Ein gong imellom vart dei bedne opp i storstova. Orgel hadde vi frå før, så hadde Oskar fått fele til jul, og Martin fekk fløyte. Med desse instrument bruka av gjestane, og med far i eit einaste stort smil, hadde vi det «ljuvlegt» i Ottagarden.

I barneåra tok far oss barna med til Volda, for å vitja mor si slekt, før slåttonna. Først tok vi inn hjå tante Anne, som budde i sentrum, så til Liaskar der mor vaks opp. Bestemor Kanutte f. Brekke i Ørsta, sessa oss på kvar sin stol, og så spurde ho kva vi heitte. Kvar av oss svara for seg. Når fyrste omgang var ferdig, byrja ho oppatt. Då røynde det på, serleg for Karsten, å halda låtten borte. Bestemor hadde vorte gammal. Men ho hadde vore ei gløgg kvinne.

Ho hadde ein son busett i Trondheim, Paul Lieskar. Han var vaktmeister i fengselet, og var også med i militærmusikken. Eingong hadde bestemor dobbel grunn til å taka Trondheimsturen. Ho skulle vitja son sin, men ho ville også ha ein samtale med bispen. Bestemor hadde elles ei bok, som biskopen hadde skrive. I boka var skrive noko som ho ikkje var einig i, og det ville ho snakke med han om. Vi veit ikkje meir om det. Om Brekkeslekta i Ørsta har Bjarne Kvam skrive ei bok: Ein ordets lansesvinger M. A. Brekke. Misjonsselskapets forlag.

Karin, ei av systrene til mor, gift med Ola f. Klepp, hadde overteke Liaskar og styrde der. Dei hadde ein son, Martin, ein kjernekar, som har gjort ære på slektsgarden i Liaskar.

Men vi hadde fleire å vitja i Volda. Tante Rasmine budde på Mork, gift med Jakob, som kom frå Høydalen. Onkel Syver var gift med ei gardjente på Rotevatn, og budde der. Jensine var gift med Rasmus Krøvel i Ørsta.

Det er gildt å minnast mor si slekt i Volda. Dei næraste er borte no, og vi her ute på Osnes er gamle, og nokon er også borte. Aalesundsbrannen i januar 1904, var ei svær hending, og hadde sine fylgjer vidt utover i distriktet. «Ulf» fekk fort mannskap om bord, eg minnast røyk og eldgneister frå skorsteinane, då dei i full fart stima utover Ulsteinfjorden. I 17- 18 tida kom «Ulf» attende med folk som hadde mist heimane sine.

I Ottagarden kom 8 jenter frå Barneheimen i Aalesund. Etterkvart kom grannar og bygdefolk elles, og tok med ei jente til heimen sin. 2 av desse borna vart verande i Ottagarden, den eine var litt eldre enn den andre og heitte Anna Monsen. Ho var hjå oss berre ½ år. Den andre, Anna Viland, var 12 år, og vart verande til ho vart konfirmert. Ho reiste då attende til Aalesund, der ho var barnepike hjå dr. Borgen. Men alle ferier kom ho heim til oss, ho hadde ikkje nokon annan heim. Og i heimen vår var vi alle gla i henne. Etter at ho var gift, har ho budd i Oslo, og heiter no Olaussen. Ho er no 83 år, og har vare enke i mange år. No sviktar synet, men 2-3 gonger i året får vi brev frå henne.

I Ottagarden var Oscar den eldste, og stor og sterk, og sjølv om han dreiv oss yngre både i slåtten og elles, merka vi at han hadde omsut for oss yngre sysken, også seinare i livet. Martin som nr. 2 var så god ein gut, snild og mjuk, vi andre måtte ikkje tigge når han hadde noko godt, for då gav han bort alt. Men ei styrkeprøve hadde han og søster hans av og til. Karsten må ha vore flink, for han byrja i 2. klasse på skulen, saman med Ole Alme, far hans var lærar Olaus Alme. Bjarne var den yngste i flokken, og lever enno i USA, einsam, og ikkje så sterk.

Far hadde ei syster, som heitte Antonia. Ho var gift med Andreas Saunes, dei budde i Ottagarden til ho, etter få år døydde frå mann og to små barn, Borghild og Knut. Andreas og borna flytta seinare til Stranda, ein gard innafor Saunes, som vart den nye heimen deira. Dei tok så namnet Strand.

Då eg vart fødd nokre år seinare, ville mor eg skulle heite Borgny etter bestemor Bergitte, men bestemor ville eg skulle heite Antonia etter dotter hennar. Og slik vart det. Tungvindt kanske, så vart det korta med Tona.

Eg har ikkje lika så godt namnet mitt, men for mange år sidan, gjekk ein gamal mann framfor heimen min, Elias Brandal. Han fortalde at då han som 7 års gut flytta frå Brandal til slektningane på Pettersbakken i Ulsteinvik, sat der nokon i stova, som fortalde om noko underleg dei hadde sett over huset på Ottagarden. Noko som likna ein stor kvit fugl steig opp i lufta. Seinare frettest det at Antonia var død den natta. Etter å ha høyrt dette, måtte eg tenkja: Kunne eg berre få ein så fin heimferd, må eg så gjerne heite Antonia.

Ikring på nabotuna var mange born på same alder som vi i Ottagarden. På Solaberget hadde 2 brør delt garden mellom seg: Andreas g.m. Pauline frå Bigset i Hareid. Dei hadde pleiedattera Rakel, brordatter til Pauline. Andreas vart seinare styrar av Forbruksforeininga i Vik.

Så var det Knut g.m. Ingeborg. Ho var frå Garshol. Dei hadde hatt 13 barn, men ein lei sjukdom, blødelse, tok 6 av borna så berre 7 var att. Mathea var på alder med Oscar. Konstanse var på alder med meg, vi gjekk i same klasse på skulen.

På Iverhaugen hjå Bente Gurine og Martinus var det og mange born. Dei eldste var Anna, Lisa, Lars og Hans. Far deira dreiv forutan garden, også med fiske, og innimellom reiste han som emissær.

På Petterhaugen øvre var det Selma og Andreas med dottera Marie. Selma hadde ei syster, Sina, som var sjukepleierske i Kristiansund. Ho kom med ei lita jente, Marie, til ei barnerik familie, der mor var sjuk. Ho fekk heimen sin hjå Selma og Andreas og lever enno, 88 år gamal. Far til Andreas, Petter, var g.m. Synneve frå N. Vartdal.

Andreas hadde syster si Jørgine, gift med Enok Knotten frå Gursken, han hadde bygd heis, men vart så sjuk. Han kom seg ikkje til att, og døydde etter nokre år.

Der var 3 born, Petra, Enok og Petter. Med hardt strev, kom dei seg gjennom. Alle born på den tid måtte arbeide på garden etterkvart som dei vaks til, men i middagskvilda, og i mørkninga om kvelden, samlast borna til leik og gaman.

Men også politikk og andre diskusjonsemne om aktuelle ting, som var oppe i tida, hadde borna føre seg når dei samlast rundt novene, her og der på Osnes.

I 1905 truga det med krig mellom Noreg og Sverige, og då var borna urolege, kanskje var far deira mellom dei som måtte med i krigen? Vi veit at det gjekk godt. I november fekk Noreg sin eigen konge, Håkon 7, som kom med dronning Maud og kronprins Olav, som berre var 2 år då. Det er underleg å sjå bilde av denne storhendinga, nå i 1973, ved kong Olav V sin 70 års dag, i aviser og fjernsyn.

Så prøver vi oss på den vesle sangen som då vart laga om den vesle prinsen:

Gratulerer

Kom alle barn som bor blant fjell og li og fjord.
Kom gutter og småpiker så synger vi i kor.
Vi synger for vår prins vi er så gla til sinns
Fordi vi tror han er den aller kjekkeste som fins.
Han kom til oss i skodde og snø en vinterdag,
Men like kjekk sto prinsen og svang sitt norske flagg.
Slik tapper kar som han jo nettopp passe han
Til kronprins i vårt land.

Sommaren etter, i 1906, reiste kong Haakon, dronning Maud og vesle prinsen langs kysten, for å helsa på det norske folk. Ein fin sommarsundag vitja dei Molde. Dit for då alle som kunne for å sjå dei kongelege, som budde på Grand hotell. «Ulf» reiste frå Ulsteinvik tidleg sundag morgon, med vaksne og born, alle som berre ville taka ut. Borna i Ottagarden og på nabogardane var og med. Framfor hotellet tettpakka menneskemasse, og vi borna, som fyrst og fremst ville sjå den vesle prinsen. Rakel misunna henne som fekk passa han, «kunne det ikkje vera eg.»

Eit storbryllaup vart halde på Oshaugen i 1904. Vaksne og born frå heile Osnes var bedne. Det var Benjamin Osnes som gifta seg med Thea Rørvik frå Vigra. Mykje folk frå Vigra var komne til bryllaupet. Bror til Benjamin, Gustav Osnes, fotograferte bryllaupsfolket, sessa og ståande nedanfor stova i Oshaugen. Mange av dei borna som er med der lever enno. 20 namn har eg funne, 69 år etter. Far står der med Bjarne ved handa, Oscar, Martin og Karsten sit saman med dei andre Osnesbarna. Eg er saman med ein flokk jenter, Anna Viland, Olga Søberg, Nelly Osnes, Rakel O., Thea Konstanse, Hanna O., og Jenny Breivik.

Brudeparet sit midt i flokken. Thea med svart brudekjole, som var vanleg den tida, pynta med kvit silke, og Benjamin med den lure blink i augo, som er sereige for Oshaugfolket.

Ei hending frå 1905 må eg også nemna. Ved «Ulfbua» låg ei svart skøyte, «Celina Maud», som gjorde klart for Islandstur. Folka om bord var alle frå Ulstein, 7 i alt. Eg var saman med andre ungar om bord, og undra oss over fleire tunner fulle av kavring, som var komne om bord. Det var brødmaten deira på turen.

I september var alle Islandsbåtane ventande heim, og dei kom, men ikkje «Celina Maud». Lenge kom mødre med små born, skoda dagen lang, utover hausten etter Celina. Der var nok seglbåtar å sjå ute i synsranda, og vona vakna for atter å slokna etter som dagane gjekk.

Desse var med: Ole J. Gjerde, Gustav Nesset, Karl Håkonsholm, Elling E. Roppen, Isak E. Roppen, Nils Valderhaug, Andreas N. Indreflø. Den siste gift med Ragna Oshaug. Dei hadde 2 smågutar, Harald og Nils. Den 3. vart fødd etter farens død og fekk namnet Andreas, etter far sin. Han døydde berre 20 år.

Skulehuset sto ute på «Halsen». Born frå ytste Ulstein til Saunes hadde sin skuleveg dit. Konstanse, Enok og eg gjekk i same klasse, lærar var Martinus Bjørndal dei første 3 åra. Ein stor svart ovn ved eine veggen var ofte raud av handfyring vinterdag. Gamle Bjørndal sette mjølkeflaska si på golvet ved sida av ovnen, så var den passe varm kl. 12 ved middag. Då rørte han i den med lommekniven, då var det kost og myse. Nokon las bordbøna, før vi tok nista fram.

Elles song vi om morgonen, og ved avsluttning. Bjørndal bruka av og til eit reknestykke, som han skreiv på tavla på veggen: Når eg er 67 år, og Otto Osnes er 88 år, kor mykje er han eldre? Nokon «spillopper», var der nok i klassa, med den gamle læraren vår. Så var det å setje syndaren i «kråa». Eg veit ikkje om at eg var i kråa, men karakterboka mi hadde ein merknad ein gong: Antonia er noget urolig og uoppmerksom i skolen.

Reint vatn henta vi hjå ein nabo, vassbøtta sto nær ovnen med ei stor ause opp i, som alle drakk av når ein var tørst. I frikvarteret leika gutane på leikeplassen, medan vi jentene hadde landevegen, som gjekk like framfor. Vi streka opp ruter, fann ein stein, og hoppa «Paradis». Det var vel ikkje så ofte ei køyredoning frå Ulstein eller Flø hadde ærend til Vik, så vi hadde fritt leide.

Ein gong var eg ille ute på veg til skulen, Enok og eg skulle gå over storeveita, som ligg attom Fetterhaugen. Vi tenkte isen skulle bera, men nei, eg fall gjennom. Enok fekk meg opp, og etter det kalde bad, kom eg meg heim, og hugsar berre meg sjølv i senga med varme ullteppe ikring. Alt gjekk godt.

Om skipsvraket på Osnessanden fekk vi borna høyra både på skulen, av vår gamle lærar, og av bestefar. Slik det var fortalt, var om eit seglskip frå Skottland, som var kome i havsnød utanfor kysten. Mannskapet gjekk i båtane, for om mogleg å berga seg, men dei hadde ei ung jente om bord, knapt vaksa, henne surra dei fast til masta, om skipet kunne driva på land ein stad.

Ei natt dreiv det inn Holmesundet ved Hatløya, seinare mot Osnessanden ved Solaberget, Jenta vart berga, vaks opp i bygda, vart gift i Brautgarden på Hovset. Vart kalla Hilde til Hov. Mannskapet spurdest ikkje meir. Osnesborna leika mykje ved skipet. Sideplankane var då nokså høge, så å stupe i sjøen frå dei var litt av eit kunststykke. Mykje skjell hadde ete seg inn i treverket, som kunne rive opp ein liten fot, ei slik uheppe møtte Enok på Fetterhaugen. Eit sår på foten vart til blodforgift. I bygda var ikkje lækjar, så bar det i robåt til Eggesbønes, der han vart liggande ½ år for tilsyn av lækjaren. Enok var då 12-13 år. Enno hugsar eg korleis vi ungane på Osnes gleda oss til Enok skulle koma heim. Heime vart det lang sjukelege for han.

Då vi vitja han sat han i senga med ein sjølvlaga vevstol, som han laga ymse ting i, ein kunstnar var han, men gjennom heile livet måtte han lide vondt for føtene han fekk skada på Osnessanden. Han vart skreddar av yrke.

Til Enok Osnes på 50 års dagen.

«Nu takk for alt ifra vi var små og lekte sammen i skog og lage» den synger i hugen mens jeg går og tenker på at Enok er 50 år.

Og minner fra barnedagene kommer
Om livet på Osnes ved vinter og sommer.
Best husker jeg flokken ved vintertid
I sandbakken renne på kjelke og ski.

Ofte sloss vi så fillene føk,
Brukte vondord og skjelte, det var ikke spøk.
Men neste dag var vi venner igjen
Gikk sammen til skolen, og glemt hvert men.

Vår gamle lærer du drillet så titt,
han satte deg i kroken, men med listige skritt
du fulgte etter mot katetret hen,
og i neste nu, tilbake i kroken igjen.

Ja du var helten i venneflokken,
du prøvet vist både veven og rokken.
Siden ble det skredder, du ville deg beflitte
fint måtte det være og godt måtte det sitte.

Ja tiden går
og snart er hele flokken femti år
Noen av oss alt er bestemor og slikt
Enok tenker først nå og bli gift.

Mine beste ønsker ved middagstiden,
og så minnes vi alle, der er ett «siden»
Vårt liv skal modnes fra vugge til grav,
det er ikke det siste, når sol går i hav.

– Din barndomsvennine Tona

Petra, søster til Enok, var litt av ein leiar i barneflokken på Osnes. Frå ein stor stein, som låg mellom Petter- og lverhaugen, tala ho til oss andre, vi måtte falde pent hendene, då ho til slutt las Fader vår. Den tida gjekk borna på møte i bedehuset, og mange stortalarar heldt vekkjingsmøte. Hugsar godt Nilsen Lund, misjonær, sliten, (men med ei veldig røyst) etter harde år på Madagaskar.

Ein dag i Petterløa var vi samla ein borneflokk, hønene gjekk og plukka i agnedungen etter korntresking, Petra gjekk opp på bråtekanten og skulle tale, ein liten flokk ungar sat som tilhøyrarar. Brått miste Petra fotfestet, dei skremde hønene flaksa opp og lufta dimmest av agneroket.

Etter ein vinter ved Sunnmøre Ungdomsskule, fekk Petra sjukepleieutdanning ved Ullevål sjukehus, Oslo. Så fekk ho gi sine evner og krefter som misjonær og styrar på misjonen sitt hospital Antsinarbi på Madagaskar. Når dette vert skrive, er Petra 82 år, bur på ein misjonærheim i Oslo, men finn vegen kvar sommarferie til Osnes, der enno nokon er att av dei ho leika saman med.

I barneåra var det sundagsskulen annankvar sundag som sette sine merke. På det gamle bedehuset var der to galleri, eit for kvinner og eit for menn. Talarstolen var opp mot bakken. Etter tekstlesinga vart oarna delte opp i små flokkar, så opp trappa til galleriet, med kvar vår lærar, som la ut teksta.

Eg hugsar så godt namna på desse kvinner og menn: Regine Ulstein (Kolbotn), budde på gamleheimen, Martinus Osnes, Ivar Skeide, Kolbein Ole Ulstein, Lars Ulstein (Tolles), Andreas Saunes o fl. Andreas J. Osnes, Petra Olaviusen. Dei var sikkert ei frukt av vekkinga rundt århundreskiftet.

Så var det barnelosja annankvar sundag ettermiddag. Forbod mot røyk av tobakk og mot rusdrikk. Ombodsmenn med raude regalier, dei andre kvite regalier. Det var høgtid over møta, som ellest baud på underhaldning av ymse slag. I 1907 gjekk Oskar for presten, skulle konfirmerast om hausten. Men i august reiste han til Volda for å byrja på middelskulen, Johs. Barstad var prest i Volda og hadde konfirmantane der. Saman med desse var Oskar med, for seinare å koma heim og verta konfirmert saman med kameratane.

Marie Lid frå Ørsta hadde ei tid vore hjå oss som kjøkenjente. Ho hadde i 5 år vore hjå apotekarfam. i Volda, og var sers dugeleg på alle måtar. Vi skjøna etterkvart at far og Marie tok til å gå saman, Far hadde då vare åleine i 7 år, og trong nok ein medhjelpar. Eg var då 12 år. Ein sundag i august var far og Marie i kyrkja, besteforeldra var der også, vi barna var heime. På ettermiddagen segjer bestemor til meg, med ein underleg smil: Idag fall far din utfor preikestolen – eit uttrykk for når det var lyst til ekteskap for nokon.

Tysdag eit par dagar etter bad far meg gå til kjøpmann A. Johannsen for å kjøpa kvite mansjettar til han. Kjøpmannen smilte så lurt, for han forsto nok kva dei skulle brukast til. På ettermiddag var brurfolket pynta, og drengen måtte nok og fli seg litt, for han skulle med færingen ro husbondsfolket sitt til prestegarden i Dimnasund, der vigsla var. I storstova var festbordet dekka til alle i huset, og Marie, som var særs flink i matstell, hadde syrgt for eit godt bryllaupsbord.

Oskar var for høvet komen ein snartur frå Volda. Dette var 23 august, same dato som far si fyrste kone, mor til oss 5 barna, sin åremålsdag.

Marie sin far, P. Lid, var lærar på Brautaset i Ørsta, han var også organist i kyrkja i Ørsta. Mor hennar var frå Bremanger. I tida som fylgde vart det mykje som vart annaleis, nye folk som etterkvart kom på besøk for å sjå korleis Marie hadde det. Lærar Lid var ein blidspent mann, han kom av og til på besøk, kona berre ein gong trur eg.

Eldste syster til Marie, Petrine, var utdanna lærar og var gift med lærar Olav Standal og budde på Øye, der han var lærar. Dei hadde ein pleieson, Harald, son til yngste syster til Petrine, mor hans var gift Lefdal, men døydde frå mann og born då Harald var ½ år.

Ei anna syster, Anna, var gift med s.k.sjef O. P. Øye, og budde i Ålesund. Desse hadde også ei pleiedotter, Klara. Desse huslydane besøkte oss i denne tida.

På skulen ute på Halsen hadde vi fenge ny lærar, Martinus Bjørndal vart læraren vår. Etter at han var ferdig på lærarskulen, hadde han post på Vaksdal ved Bergen. Der møtte han henne som vart kona hans, Anna Beito i Valdres. Ho var og lærar. Seinare var Martinus Bjørndal lærar i Rindal på Nordmøre. Etter nokre år der, fekk han lærarposten etter far sin. Då dei flytta til Ulstein, hadde dei borna Magnus, Margrete, Bjarne (døydde ung), Thorvald og Alvhild.

Det var stor stas å få ein ung lærar, han var flink og visste også å få borna til seg. Han var ein kunstnar og hadde alltid eit eventyr på lager, som gjorde skuletimane ljose og lette.

Olaus Alme var lærar i det andre skuleromet. Desse to lærarane hadde så alle born frå ytste Ulstein til o.m. Saunes, under sin «lærestol».

Etterkvart som vi vaks til var vi borna med i alt arbeid som er på ein gard. Serleg i slåtten var det hardt køyr. Gardbrukarane på Osnes kappast ikkje så lite om kven som vart fyrst ferdig med slåttonna.

Iverhaugen og Ottagardenhadde heile gardsbruk, som ein sa. Dei andre bruka var delte mellom to sysken. Eit notbruk hadde Osnes og Skeide ilag. Det skulle også røktast. Knut Solaberg kunne då vera på slåtteteigen kl. 4 om morgonen for å slå nokre atteleger før han dro til nota. Frå Boholmen og utetter til Skeide var tekne mange sildesteng, ein kunne høyra kvasse kommandorop når det hardast sto til med å berga fangsten.

Serleg var ein bonde på Skeide sitt målbruk lett å kjenna imellom dei andre. Far hadde tidleg kjøpt slåmaskin, så på flatane gjekk det fort. Hesje bruka ein ikkje, men breidde høyet utover, så var det å snu høyet etter middagskvilda, for så å lage såter i nonstida, same program neste dag. Var veret godt, kunne det verta turka på eit par dagar. Så var det å køyra inn i løa, riste det opp langs langveggen, til ein tok ein dag å få det på rett plass, laga høystål. Ei bøtte grovsalt måtte ein også ha på plass, som ein då strødde utover, så høyet ikkje skulle mugne.

Vi borna var oppe i høystålet og tok imot dei store børene, som vart sende opp, og skulle plaserast på rett plass. Oskar var stor og sterk og kjempebørene han sende opp,
kunne vera harde for oss som mindre var, og det var ikkje fritt for at vi var glade då han reiste attende til skulen i Volda etter ferien.

Men der var også mykje småmark i Ottagarden, frå løa og sørover Leitemyra var stein og tuvor, og far var svært nøgjen på at alle stråa kom med. Vi var ei heil rekke ilag som byrja på teigane samstundes, det var far, gardsdrengen, tenestejenta, bryggemannen frå sjøbua var også med i slåttonna. Så var vi borna med etterkvart som vi vaks til. Ein måtte fylgje laget, så vart det nok ikkje alle grasstråa som vart med.

I slåttonna var det kort veg til fjells for å mjølke kyrne. Kvar gard hadde eit gjerda utmarkstykke, med eit grønforstykke, som ein slo eit knippe av til kyrne. Men før og etter slåttonna måtte ein ofte langt til fjells, heilt til Mosvatnet. Då måtte ein starte i 4-5 tida, ein kunne då vera 7-8 ilag som i strålande morgonsol stevna mot fjellet. Eit sumarfjøs i kvart av utmarkastykka til Osnesgardane var einaste bygg. Ikkje rart at vi som nå er 80 år og meir leitar i Bugarden etter gamle mjølkevegen vi traska i som born, med stort hylkje på ryggen til å ha mjølka i, og med spann i handa der vi hadde godhet åt kyrne, som var turka torskeryggar.

Då vi kom til «Kvilet», som var nokre oppmura steinheller, banka vi torskeryggane, så dei vart mjuke for kyrne å eta. Men vi sjølve hadde og ein godbit då, eg hugsar Oshaug-Thea, som nyleg var koma til Osnes som nygift kone, ho delte viljug ut godkaka ho hadde laga.

Mange av gardane hadde tenestejenter frå andre bygder, så det var ein livleg «gjeng», og vi 12-13 åringane lika oss i laget. Vi var nok også byrge av å makta oppdraget. Ikkje alltid var kyrne samla, nokre vart ferdige med sine kyr før vi andre og drog på heimveg, då var det hardt å verta sist, og «tiplinga» (ettermjølking) vart i snauaste laget. Dei vaksne jentene hadde ofte ein bunding på handa, strikka strømper åt seg sjølv eller andre.

Konstanse, Enok og eg kom over ein orm, som låg midt på mjølkevegen og sola seg. Vi gjekk til åtak, og ormen måtte bøte med livet. Men vi var ikkje så sikker på om vi seinare måtte bøte for det – der var så mange segner.

Ein dag i slåtten var eg oppe i Gjerdet for å mjølka kyrne. Dei hadde kome seg ut om vår teig, så det var eit kav å få dei inn i sommarfjøset. Det hadde vore ein varm dag, og nå mot kvelden mørkna himmelen til som til torever. Eldraude skyer etterkvart. Det var å koma seg i hus med dyra, binda dei, og byrja mjølkinga. Lyn og torden eitt i eitt, kyrne kvapp når lynet lyste opp og tora dundra. Kyrne var redde, og det var ein kunst å redda mjølkebytta frå føter som sparka i redsle.

Brått fyk døra opp, og inn driv Hanna på Solaberget med mjølkespanna si, deira sommarfjøs var i nærleiken, ho var yngre enn eg, og var redd toreveret som eg sjølv. Då vi gjekk heim skalv vi i knea, himmelen var mørk og koparraud.

Alle gardbrukarane i bygda hadde pliktteneste til å halde istand eit stykke av landevegen. Ottagarden si rode var oppe på Eidet, der gamlevegen gjekk før, med stikkveg opp til Fjelle, som ein framleis brukar nå 1975. Elles er hovudvegen Holseker-Rise omlagd, og er som den finaste storbygate.

Kvar vår var det å få vøla vegstykket oppe på Eidet, drengen og dei som skulle med, drog med hest og slede, spade og anna. Grushola vart djupare etterkvart som åra gjekk. Eg gjekk med middagsmat åt arbeidsfolket, det var som oftast klubb, potetball kokt i søtmjølk, kjøtbein til smak. Det var svært godt, og spanna var godt pakka med klæde rundt. Kl. 11 starta ein for å nå fram til middag, den gamle mjølkevegen fram til «Kvilet», for så å taka av gjennom utmarka mot Eidet.

I januar 1909 fekk Marie ein liten gut, som vart kalla Norvald etter mi mor som heitte Nikoline. Bjarne var då 9 år, så det var lenge sidan det hadde vore småbarn i Ottagarden. I slåtten, og elles når det var utearbeid, passa eg Norvald, og elles anna husarbeid. Brørne mine arbeidde på sjøbuda, når ikkje skulearbeidet tok tida.

Ei pinseaftan vi dreiv og vaska i huset, skulle eg nett byrja vaske kjøkengolvet, segjer Karsten: «Det står ikkje på for dykk som går her og har det godt, og vi må slite nede på sjøbuda.» «Vi skal byte, segjer eg, du kan få vaske golvet, eg går på sjøbuda». Golvet var umåla og måtte skurast med kost og såpe. Karsten sveitta ikkje så lite før golvet var ferdig, og det var ikkje snakk om bytearbeid.

Ein stor brunn der vi henta vatn, låg der posten til Ragnar og Judit sin hage er, nedanfor huset deira. Vi hadde springvatn til kjøkenet vårt, men til fjøset måtte vi bera vatn i store meierispann. Så var det å fylla 2 store spann, hekta dei i beretreet som låg over skuldrane, det var nok for tungt for veike skuldrar, men ein måtte få med mest mogleg, så vart ein fort ferdig. Ein dag kjem bryggemann Kornelius Sundgot opp bakken frå sjøbua, og ser den tunge børa eg bar: «Dette kjem du til å lida for ein gong».

Kjellarromet under skulestova var nytta til ymse kurs, nå lyddest det at der skulle haldast framhaldskulekurs med elevar frå Ulstein og Hareid. Dei var i 16-17 års alderen. Knut Nykrem
skulle vere lærar. Kanskje var der ledige plassar, og Martin Bjørndal tok ut 3 elevar i 7. klassa, 2 gutar og ei jente – eg veit ikkje kvifor, men Olav og Paulus Ulstein og eg tykte nok det var interessant å koma ilag med dei som store var. Norsk og rekning var hovudfaga, vi fekk øving i opplesing o.a. Læraren var streng, men veldig kjekk. 2 kveldar i veka var vi saman, med foredrag av læraren om ymse ting, som folkeskikk, det trangtlest så vel.

2 ettermiddagar i veka var vi jentene til handarbeid hjå lngeborg Dimmen, ho hadde opplæring på industriskule. Streng var ho, men det var mange ting å lære der. Fru Dimmen hadde stor familie, men vi heldt til i eine stova, og barneflokken styrte den flinke tenestejenta Karen Klungsøyr med. Ho vart seinare gift med emissær Knut Rettedal i Kinamisjonen. I lofthøgda budde ei familie som nett var flytta til bygda og starta den fyrste smidja i eit lite hus nede ved sjøen. Det var Peter Hatlø med kona Oline og dottera Bergit. Peter sin bror Thomas var og leigebuar og hadde kosten hjå dei. Framhaldskulekurset slutta til jul i 1909. Det hadde vore så gildt å vera saman med desse ungdomane frå Hareid og utkantane her i bygda.

Problema var då vi etter jul i 1910 skulle byrja i 7. klasse att hjå Bjørndal. Vi var komne så mykje lenger i skulebøker og andre fag, det dei andre i klassa streva med, vart keisamt. Men likevel, lærerik haustbolk. Sundag heime var noko eg minnest nå med ein ser glede, den lune stova med varme frå ovnen vintertid. På ovnen var strødd «kongerøgelse», som lukta så godt. Far bruka ikkje tobakk til vanleg, men sundag ettermiddag ein sigar, han hadde ei øskje ståande på kontoret, kanskje lika han å by nokon «storkarar» stundom.

Far var venstremann, formann i venstrelaget, og hadde med heim talarar som reiste rundt i bygdene når det var stortingsvalg. Anders Vassbotn hugsar eg, o.a. Vi hadde ein distriktslækjar i Ulstein som heitte T. Lauge. Ein flink kar, som hadde vare her i mange år, nå på vårparten i 1910 skulle han flytte til Aalesund og taka til der. Her kom ingen doktor istaden hans første tida. Far stilte «Ulf» som flyttebåt, med alt Lauges bohave gratis. Eg hadde gått til dr. Lange med ein vond finger. Det var eksem, og såg stygg ut. Ein gong i veka måtte eg reisa til byen for å stella fingeren. Dr. Lange skulle ingenting ha, det var vel den billege flytteturen som var årsaka.

Den tida måtte ein overnatte i byen, for heimreise neste dag. Eg fekk bu hjå ein slektning av far, som var pedell på bedehuset, og hadde rom heilt på toppen. Men kanske kunne byturen nyttast til andre ting? Jo, frk Inga Kinden tok imot elevar for piano og orgel. Då Rakel fekk høyre om dette, ville ho og vere med, då dei og hadde orgel heime. Rakel var såvidt konfirmert, eg gjekk for presten. Så var det å reisa kvar tyrsdag til byen utstyrt med reisepengar, som var kr. 2.- På Møringen var billetten kr. 0.85 tur og retur, barnebillett. Frk. Kinden skulle ha kr. 1.- Så var det att kr. 0.15, som var til drops. Stell av fingeren hjå dr. Lauge var gratis. Då eg var ferdig og handa god, vart det slutt med byturane, enno hugsar eg kortet til konfirmasjonen, frå frk. Kinden. Rakel budde og gratis hjå ein slektning. Konfirmantførebuinga tok til om våren. Vi samlast på «Fredheim» i småsalen opp mot vegen. Ny prest var tilsett i Ulstein, Nils Vik, han var ikkje komen enno, men ein vikar som heitte Helland.

Nils Vik var misjonær på Madagaskar før han kom til Ulstein. Å sjå til kunne han vere ca 40 år. Nå var han nygift med ei ung lærerinne frå Hardanger og budde i prestegarden. Kanske hadde Vik ein noko uvanleg måte å tala med barna på, men han meinte det sikkert godt. Konfirmasjonsdagen var 9-10- 1910. Pauline og Andreas Osnes hadde vare fadrar og var no bedne til middag konfirmasjonsdagen. Ellest var der nok andre gjestar. Eg fekk minnebok hjå Solabergfolket.

Bygda hadde før hatt berre eitt forsamlingshus utanom kyrkja, men i 1909 vart Fredheim bygd, den lokale ungdomsforeininga for NKUF. Der hadde og Sunnmøre Kristelege ungdomsskule fått plass. Ungdomsmøta i foreininga var kvar torsdag kveld, og ungdomsskuleelevane var med på møta, jentene hadde då med strikket medan dei høyrde på ymse program. Elevane budde rundt i bygda. Før vi var konfirmerte gjekk vi ikkje til landevegen om kveldane utan til losjemøta av IOGT, før barnelosja, nå vaksenlosja, dessutan til Fredheim på ungdomsmøta. 2 sangkor, mannskoret og blandakoret, det siste leia av lærar Enok Hasund, var ofte å høyra. I 16 års alderen kom eg med i blandakoret, saman med andre jenter på Osnes. Enok Hasund var lærar i Hasund, og budde der. For å lette vegen for han, gjekk vi ofte sommardag, sundag inn til bedehuset på Sundgot til songøving. Unge og sorglause i småflokkar etter vegen i strålande sol, med sang i godt venelag, er ljose minne.

Annandag jul heldt ungdoms­foreininga julefest på Fredheim, fiskarane skulle då ut til sildefisket ved Kr.sund og der silda elles måtte vera å finne. Denne festen måtte dei få med før dei reiste.

Men Fredheim var eit stort løft økonomisk for ungdomsforeininga, så årvisst var der basar mellom jul og nyttår til inntekt for huset. Alle gode krefter var med. Maken til basar med festleg underhaldning hadde ikkje bygda hatt før.

Nå heldt ein på å verta vaksen, men ute seint om kveldane våga vi ikkje. Far sa ikkje noko, men han var så tagall og noko tungt låg over panna. Ein kveld då eg var i 13-14 års alderen var eg gått ned på Ulfbuda. Ulf var heimefrå fiske, karane ombord skulle spele og danse på sjøbuda. Tenestejenta vår skulle avstad, og eg ville sjå på. Vi sto der og hang attmed veggen og bisna på dansen. Klokka vart over midnatt, og neste dag var far så underleg, det var vel ikkje berre klokka, men dansen han ikkje lika.

Frå barneåra hadde eg ein låk hovudverk omlag kvar dag, ei bør eg tykte eg ikkje orka meir. Eg var så åleine, ein dag sa eg til Oscar, vi sto borte ved vintlauga: «Eg saknar så mor». «Ja trur du ikkje at eg saknar henne». Han var 8 ½ år då mor døde, og var vel den som hugsa henne best.

På stabbursloftet hang noko av kleda til mor, og eit lite rosemåla skrin med mor sitt namn utanpå. Eg lyfte av og til på loket. Det var bunadsløret til mor, og ein fin dåpskjole ho hadde sydd til nokon av barna sine. Sløret kunne ikkje rørast, det berre smuldra til støv. Barneminne som nå eg er 80 år kjem så klårt fram.

Sagt om far. Han tala aldri vondt om nokon.

Sagt om mor: «Nå må de veta, alt må vera rett»

Kan hende at en gang mot livets kveld, når minnene drager forbi, da kommer vår barnlige lyse drøm oss mot som en skjær melodi. Da aftenens døende gyllenskjær skal farve det bleknede kinn og halvglemte toner (???) vår skal smyge i hjertene inn.

Der U.M.V. fyrst byrja bygge sto ei sjøbu som Gustav Nesset og båtlaget hans dreiv fiske og hadde til stell av fisken og budde i. Ein vinterdag i 1904, medan båtlaget var ute på fisketur, brann den nye bua ned. I andre høgda budde fiskarane og kokka som var syster til Gustav, Henrikke Nesset. Nå var ho åleine, då brannen braut ut. Oskar hadde vare i Vik og kom ut med robåt forbi den brennande buda. I vintlauget sto kokka og ropa fortvila. Oskar ropa at ho måtte hoppe ut vintlauget. Ho kasta først symaskina så tok ho risken og hamna i fjøresteinane. Farslega og blåkulet var ho då ho kom opp i den varme stova i Ottagarden.

Gustav Nesset kom året etter bort med «Celina Maud», som forliste på veg frå Island i 1905.

Når ein veks opp ved sjøen, som vi barna gjorde, var det ikkje sjeldan nokon fall i sjøen. Ein gong var Oskar og Martin ute i robåten. Martin heldt ei levande sild i neven, skulle prøve om den enno levde, det gjorde den og ut av neven hans, han prøva å nå den att, men fall sjølv uti. Tre gangar gjekk han under før Oskar nådde i hårtoppen hans. Det var nær på det kunne gått gale.

Frå Ulfbuda gjekk ein treplatting opp mot fjøra, der tørka ein klippfisk. Eg står og legg utover fisk, med ryggen mot sjøen, så går eg baklengs og hamnar i sjøen, kryp utover istaden for mot fjøra, men Oskar fekk meg på rett kjøl. Der var ikkje så djupt, men om der ingen var?

Seinare vart der bygd ishus ved sida av treplattingen. Når «Ulf» kom heim med stor kveitefangst, vart fisken lagt ned i store kasser med masse is mellom, til eksport for Hull i England og Hamburg.