Flukta over havet

Nesten 50 år etter at krigen var slutt, vart far min intervjua av Vikebladet. Han fortel der om ei tilfeldig hending som kom til å berge livet hans. Båten han skulle mønstre på, vart torpedert og mange av mannskapet mista livet. Dette var ikkje einaste gongen han hadde hellet med seg.

Det er i år 70 år sidan siste verdskrigen tok slutt, og mange vil nok meine at det er på tide å gjere seg ferdig med krigen. Ja, dei store og viktige hendingane og dei store heltane har vi sikkert høyrt nok om. Slike historier er mest eigna for historiebøkene og tv-seriar, men framleis finst der ufortalde historier om dei små heltane, dei mange som sette livet på spel for landet sitt. Det vil vel alltid vere slik. Kanskje er dei små historiene av større interesse for den enkelte familie eller slekta? Eller kanskje også for sambygdingar?

Etter at far min hadde vorte intervjua av Vikebladet i 1995, bestemte eg meg for å ha ein samtale med begge foreldra mine om flukta over til England. Dette er no 20 år sidan, og eg er glad for at eg tok opp samtalen «på band». Begge fortalde levande og i detalj om all dramatikken dei hadde opplevd. Denne forteljinga byggjer på desse samtalane.

Det var på seinvinteren i 1941, Noreg hadde vore okkupert i nærare eitt år, og far min var innkalla til arbeidsteneste av tyske styresmakter. Han skulle delta i sildesalting på ein fabrikk i Fosnavåg, som var blitt konfiskert av nazistane. Fleire ungdommar frå Dimna oppheldt seg der, m.a. naboen Harald Notanes. Dei følte seg snart utnytta av dei unge tyske offiserane. Den nedlatande haldninga frå «herrefolket», som han seier i intervjuet, opplevde han som svært audmjukande. Etter kvart utvikla det seg til murring arbeidarane imellom. Dette kunne dei ikkje finne seg i lenger. Dessutan var heile situasjonen meiningslaus; skulle dei verte gåande her dag ut og dag inn medan krigen rasa ute i Europa ?

«Skal me fare?», var det ein av kameratane som ymta frampå. Fleire unge menn frå Sunnmøre hadde allereie flykta over havet, det visste dei. Dei visste også at det var ei svært farefull handling. Oppslag på butikkar og telefonstolpar gjorde det klart at dei kunne risikere dødsstraff. Om dei likevel skulle lukkast i å kome seg av garde, kunne dei verte senka av miner eller ubåtar.

«Dette orkar eg ikkje lenger», hadde likevel far min sagt til Harald. Brått vart det heile alvor. Dei visste om andre ungdomar som gjekk med same tankane, både heime i Dimna og «oppe i Vik», men det kunne ikkje snakkast høgt om slikt. Kven som var angivarar mellom folk i bygda, kunne dei aldri vite sikkert. Etter kvart fekk dei kontakt med folk dei kunne lite på. M.a. vart dei kjende med eit par ungdomar frå Trøndelag som også hadde planar om å flykte. Dei høyrde til ei gruppe som hadde drive sabotasje, og låg no i dekning i Langevåg. I boka «Lagunen og stormen» fortel Ragnar Ulstein at desse hadde vorte tilviste av motstandsmannen Kjell Valderhaug i Ålesund til ein kontaktperson i Fosnavåg. Sjølv om det ikkje måtte snakkast om slike dristige planer, var det likevel to ulike grupper som allereie var klar til å bli med. Den eine gruppa skulle møtast på Dimnaneset, den andre ved Ryssholmen i Ulsteinstranda. I den siste gruppa var m.a. Ragnar Ulstein.

Laurdag 15. mars var det dans på Bergshall i Fosnavåg. Far min og Harald som var til stades der, bestemte seg no for å sette sine planer ut i livet. Dei ville prøve å kapre fiskebåten «Merkur» som låg oppankra på Eggesbøneset. Fleire frå Dimna og Ulstein skulle vere med. I september 2008 hadde eg ein samtale med Harald Notanes på sjukeheimen. Han fortalde i detalj korleis det heile hadde gått føre seg heilt frå starten av. Han sjølv hadde ein liten motorisert båt som han brukte for å kome seg heimanfrå og til Eggesbøneset. Med denne tok dei seg over til «Merkur» kl. 02 om natta. Det store og avgjerande spørsmålet var om spissane på glødemotoren var på. Om eigaren hadde tatt av spissane, ville dei ikkje kunne få start på motoren. Dessutan kjende han båten godt, sidan den hadde vore til overhaling på Hatlø mekaniske, der han hadde jobba kort tid i førevegen. Eit anna avgjerande punkt var at ingen måtte rekke å varsle frå om tjuveriet til lensmannen før båten var langt til havs. Elles ville alt gå i vasken. M.a. måtte telefonkablane frå bygda kappast av. Harald fortalde levande om korleis to karar frå Fosnavåg hadde tatt med seg ei øks som dei fann i rorhuset på «Merkur», og gått laus på telefonkabelen ved transformatorstasjonen. «Me kunne sjå gneistar og høyre tunge slag i nattemørkeret. Då karane kom tilbake med øksa, såg den mest ut som ei sag!»

Dei torde ikkje starte motoren på «Merkur» inne på vågen, og valde difor å ta den på slep eit stykke med motorbåten til Harald. «Det var ein stakje der i Røyrasundet», fortel far min, «og der slapp me frå oss båten til Harald». Så var det å sette kursen mot Dimnaneset med «Merkur» for å plukke opp den første gruppa. Då dei var komne vel om bord, la dei merke til at ein annan båt frå Fosnavågen som var i stor fart inn til Vik.

Dei meinte det måtte vere nokon som ville melde frå om tjuveriet. Harald fortalde meg at «han Julius på hotellet heldt dei med prat og sa at telegrafen i Vik ikkje opna før klokka ni.» Dermed fekk «Merkur» eit lite forsprang. Uansett var dei for seint ute, og gruppa med ungdommar som venta på Ulsteinstranda, måtte vente fåfengt. I denne gruppa var m.a. Ragnar Ulstein. For vel eitt år sidan hadde eg ein samtale med han. Han fortalde då kor skuffa dei hadde blitt. «Me hadde med oss sovepose og låg og venta nede i fjøra, men ingen båt kom». Først etter krigen fekk han vite årsaka til at båten ikkje hadde dukka opp.

Det hadde ikkje blitt tid til å ta dei om bord. Det som berga «Merkur», var nok at dei hadde sett kurs til Langevåg, og ikkje rett til havs slik ein ville vente. Ved ei brygge i Langevåg venta den største gruppa, m.a. fleire sabotørar frå Trøndelag. Etter at alle var komne om bord, talde dei 24 menn og ei kvinne. Så barst det ut Breisundet.

Far min, som hadde erfaring frå fiske og var kjend i farvatnet, hadde hatt rortørn heilt til no. Ved Grasøya møtte dei på fiskebåtar frå Ulstein som dreiv garnfiske. «Dei forstod kva me hadde i tankane og berre vinka oss forsiktig vidare», fortel han. Eit stykke lenger ute følte dei seg trygge, «og folk begynte å synge». Vêret var fint, sjøen var roleg, og no venta England på dei. Det dei ikkje visste då, og kanskje heller ikkje tenkte på, var at fedrane deira hadde vorte innkalla til forhøyr. Mange av dei hamna i fangenskap på Grini. Mange fekk ikkje vite dette før etter krigen. Bestefar i Dimna, Salamon, vart teken i forhøyr i Ålesund, men slapp unna.

Det hadde gått mange timar før far min bad om at andre måtte ta over roret. «Ein av trønderane hadde utpeika seg sjølv til skipper», fortel han. Alle gjekk ut frå at han hadde fått oppgitt ein bestemt kurs å gå etter. Det hadde han ikkje. Dermed oppstod ein diskusjon om kursen. Målet var i første rekkje å kome fram til Shetland, men om bord i «Merkur» fans ingen kart over Norskekysten, berre eit gamalt og fillete kart over nærområda ved Shetland.

Etter kvart viste det seg at ”skipperen” heller ikkje kunne navigere, og ikkje visste han opp eller ned på kompasset heller. Dei miste etter kvart tilliten til han. Dessutan heldt han seg for det meste nede på lugaren. Dei innsåg at andre måtte ta over.

Etter vel to døgn på havet burde dei snart sjå land. Det skjedde ikkje. Sjøen vart gradvis meir uroleg, og det tjukna til med skodde. Sikta vart dårleg. Folk vart sjøsjuke, og det mangla både vatn og mat. Det breidde seg uro og angst mellom mannskapet. Dei visste ikkje kvar dei var på det store havet, og dermed var det uråd å vite kva kurs dei skulle styre etter. «Skipperen» ville dra attende til Noreg og ta ny kurs. Dette ville i tilfelle vere å risikere livet for dei alle. Folk var fortvilte, og det var teikn til panikk. Det verste var nok tørsten. Ein av mannskapet måtte stoppast frå å prøve å drikke sjøvatn, ein annan begynte å lese i Nytestamentet. Nede i lugarane spydde dei og jamra seg.

Dei tre karane i rorhuset, som hadde teke over kommandoen, klarte seg nokolunde bra etter at dei hadde funne gamle Viking fløyteboksar i ei skuffe. Men kva retning skulle dei velje å styre etter? «Vi får ta å lodde djupna her», hadde ein foreslått. Det vart leita fram eit snøre og festa eit lodd i enden, ein svært primitiv navigeringsmetode! Først viste det seg at snøret nådde botn på 80 famnar, så på 70, og så på 50. Det kunne vere teikn på at dei nærma seg land. Eit lite håp vart tent. Etter mykje fram og tilbake kunne dei brått skimte noko som likna på land langt der framme. «Skipperen» som no hadde mista all autoritet, meint han kunne kjenne seg att, og hevda at dei var komne til Stavanger! No var det ingen som høyrde på han lenger. Snart viste det seg at det faktisk var land, om enn ikkje Stavanger!

Etter fire og eit halvt døgn i sjøen viste det seg at dei hadde hamna på øya Westrey på Orknøyane! Oppe på ein åsrygg kunne dei sjå folk som vinka, men enno var dei ikkje heilt trygge. Langs med land var det store brenningar og ureint farvatn. Så oppdaga dei eit fly som krinsa over dei før det slapp ut «røyksignal». Dei forstod etter kvart at flyet prøvde å vise dei retninga inn mot land for å unngå undervasskjer. «Eg klivra opp på styrehustaket og kunne sjå tre karar som peika inn mot land», fortalde far min. I ly av eit nes kunne dei ankre opp. Dei tre mennene var avventande inntil dei såg det fillete norske flagget i toppen av mastra. Frå no av møtte dei berre opne armar. Oppe i det gamle våningshuset vart det servert «kvitt brød og ein mole flesk til alle». Mjølk og vatn vart bore inn, men dei forstod at det ikkje måtte settast til livs store mengder med ein gong, det måtte gå gradvis. Alt skjedde utan store ord og fakter. Først då dei skulle forklare nærmare kven dei var, og kva hensikt dei hadde, dukka eit nytt problem opp: språket.

Berre ein av mannskapet kunne nokre ord på engelsk, Karsten Molværsmyr. Ein kvitkalka murvegg vart brukt som tavle. Der vart det teikna opp ei grov skisse av øya og forklart kva dei måtte gjere. Det var ingen telefon på garden, og to av mannskapet vart derfor køyrde til eit slags sentrum, ei bygd med 4–5 hus. Derifrå vart det telefonert til Kirkwall, hovudstaden på Orknøyane.

«Eg vart letta då eg høyrde ei norsk stemme i andre enden», fortel far min. Det vart sagt at dei ville få hjelp, og at alt ville ordne seg. Ein vaktbåt skulle lose dei inn til Kirkwall. Der måtte dei internerast og gjennomgå grundige avhøyr. Engelske styresmakter ville ikkje risikere at tyske spionar gøymde seg mellom flyktningane. Etter ei kort stund dukka det opp ein vaktbåt med uniformerte menn med pistolar i beltet. Båten vart nøye gjennomgått. Ein kunne ikkje risikere at flyktningane hadde med seg radiosendarar eller våpen.

Så vart alle innkvarterte i ei brakke av bølgeblekk. Alle fekk spørsmål om personalia: alder, bustad og familie, men også om kva dei visste om tyske installasjonar i heimkommunen. I ettertid har det blitt sagt at desse opplysningane var viktige etterretningskjelder for dei allierte.

Etter ei natt i flatseng og med berre eit teppe over seg måtte dei sendast vidare. Fem-seks av flyktningane frå «Merkur» måtte vere med båten til Wick i Skottland, heile tida med politieskorte. Dei andre vart frakta med ein lokal rutebåt. I Wick såg far min kjentfolk frå Fosnavåg, men det var strengt forbode å snakke med dei. Neste etappe var Aberdeen og deretter tog til London. Heile tida under strengt vakthald.

Nye forhøyr venta her, og internering i det som flyktningane kalla Sing-Sing, ein stor skule med høge gjerde omkring. Her måtte også flyktningar frå ulike nasjonar innom. Far min fortalde om eit mylder av ulike språk, kanskje kunne der vere samla seks-sju ulike nasjonalitetar. Alle måtte gjennom same «forhøyrskverna», fire gonger til saman. Etter at dei var klarerte, fekk dei gå fritt omkring i London nokre dagar. Møteplassen var ofte «Norway House», like ved Piccadilly Circus. Så kom spørsmålet om kva dei kunne settast til av oppgåver. Dei fleste norske menn hadde tilknyting til sjøen, og fekk dermed valet mellom å verve seg i marinen eller segle ute i handelsflåten. Far min valde det siste. Alle norske handelsfartøy var underlagt Nortraship etter eit regjeringsvedtak som vart fatta allereie i aprildagane i 1940.

Med tre-fire pund i lomma drog han med tog sørover til Plymouth der han skulle mønstre på 8000-tonnaren M/T«Solsten» for Atlanterhavsfart. På toget fekk han vite at byen var lagt i grus og at båten hadde blitt flytta til Falmouth. Her mønstra han på. Ute i Irskesjøen møtte dei på ein norsk båt utan baug. Ein torpedo hadde kutta han av. Dette var eit varsel om kva dei hadde i vente. Turen gjekk til Aruba i Sør-Amerika for å hente flybensin som skulle fraktast til England. Deretter retur opp langs kysten av Nord-Amerika for å slutte seg til ein konvoi på 35 skip som alle hadde kurs for Europa. I dette området oppheldt også det største tyske slagskipet seg, «Bismarck». Brått gjekk alarmen, og ein norsk båt vart teken ut av konvoien og beordra i land. Det var to spionar om bord som hadde gitt opplysningar til ein tyskvenleg kontakt i Nova Scotia . «Bismarck» hadde forlate området, og konvoien kom seg vidare. «Solsten» kom seg velberga tilbake til England og Liverpool. Før dei nådde kysten, hadde dei blitt utsett for både fly- og ubåtangrep. Men enno var dei ikkje trygge. Store delar av byen vart bomba den første natta dei var der. «Då morgonen kom låg «Solsten» uskadd», skriv Ragnar Ulstein. Han siterer vidare frå eit intervju med far min:

«Vi var fem-seks av mannskapet som kom oss i land og ville leite opp sjømannskyrkja og konsulatet. Det var hardt å sjå dokkene og gatene, kvartal etter kvartal låg i grus. Soldatar og sivile i fullt arbeid med å grave fram døde og såra, ein fot her, ei hand der, stakk fram av ruinane. Vi var glade for å kome oss om bord att. Neste dag gjekk vi ut att. Det vart lite søvn og lange vakter.»

Dette vart starten på ei rekkje farefulle turar for han over Nord- og Sør-Atlanteren. På fleire av turane vart det frakta flybensin, på andre turar TNT eller militært utstyr.

Fleire gonger under samtalen med far min gjentok han: «eg var heldige». Mange av kameratane hans og folk frå bygda «kom vekk på sjøen». Heile tida måtte dei ta omsyn til moglege farar, ubåtar eller bombefly. Gjennom nærare fem krigsår måtte han leve med denne spenninga. Eg rakk diverre ikkje å forhøyre meg meir inngåande om alle turane han var med på. Han døydde 29. juli 1998.

Etter at begge foreldra mine var borte, og buet skulle gjerast opp, dukka det opp korte notat etter alle desse turane. På eit av desse står det ei kort og nøktern oppsummering: «17 turar i Nord-Atlanteren, 10 turar i Sør-Atlanteren, 4 turar i Det indiske havet, 4 turar gjennom Middelhavet.» Det gjekk ei underleg kjensle gjennom meg då eg las denne korte og nøkterne oppsummeringa av krigsinnsatsen hans. Eg veit at han ofte var svært skuffa over at sjøfolka etter krigen vart gløymde. For oss som høyrde alle desse historiene av fedrane våre, og som opplevde det vonbrotet dei bar på, er det ei trøyst å oppleve no, 70 år etter krigens slutt, at alle desse «sjøens helter» som Jon Michelet kallar dei, blir løfta fram frå gløymsla.

Hausten 1941 hadde mor mi starta sjukepleiarutdanninga ved Gravdal sjukehus, og var no i praksis ved sjukeheimen på Reine. Ho var 20 år gamal, og sjølv om det var krig i landet, hadde ho bestemt seg for å fortsette slik ho hadde planlagt. I Nord-Noreg, og spesielt i Lofoten, var mange skuffa over at ilandsetting av engelske styrkar tidlegare på året vart mislukka. Denne hendinga vart i ettertid kalla det første Lofotraidet. At eit nytt raid no rett før jul skulle kome, var det ingen som hadde venta. Om morgonen 1. juledag vakna mor mi av at nokon banka hardt på døra. Det var medelevar som ville fortelje at engelske troppeskip hadde kome seg inn på vågen om natta, og at tyske soldatar var tekne til fange. No var dei låst inne på hotellet, og engelske og norske soldatar gjekk vakt. Mellom dei innelåste var også nokre nazistar frå bygda. Det andre Lofotraidet var i full gang. Sjukepleieelevane brukte å ete frukosten sin på hotellet på Reine, men denne dagen vart alt annleis.

I intervjuet fortel mor mi om tyske hjelmar og gevær som låg stabla opp i yttergangen til hotellet. Dessutan kunne dei høyre fottrinna til vaktene oppe i andre etasje. Vidare fortel ho om ei bygd som verka forlaten og aude. Sjølv om operasjonen skulle vere strengt hemmeleg, hadde det gått rykte kvelden før om at noko var i gjære. Mange hadde flykta innover i Lofoten. Telefonkabelen til øyane var kutta over av motstandsfolk, og no var det ikkje råd å kontakte familien ute på Værøy. Kva skulle ho gjere? Omkring henne var det tendensar til panikk, og folk sprang rådlause fram og tilbake. Så fekk dei vite at den militære aksjonen heilt uventa hadde blitt stoppa frå høgste hald i England, og at flåten måtte vende tilbake. Omdisponering av allierte krigsfartøy var blitt nødvendig etter angrepet på Pearl Harbor.

I samtale med Ragnar Ulstein i januar i fjor fekk eg stadfesta at han hadde vore med på denne aksjonen. Han høyrde til ei gruppe på 50 norske kommandosoldatar frå Kompani Linge, som hadde kome saman med den store engelske flåten. Oppgåva deira var å gjere sabotasje mot fyrlykter langs kysten. På førehand var dei godt førebudde både fysisk og mentalt. Det var sagt at aksjonen ville ta fleire månader. Når så aksjonen vart stoppa, oppstod det store frustrasjonar hjå soldatane. Då dei kom til Reine, vart dei mottekne som heltar, medan dei no under tilbakereisa kunne høyre ukvemsord frå folk i bygda.  Vonbrotet var stort både hjå kommandosoldatane og bygdefolket.

Det var denne situasjonen mor mi no hadde hamna i. Ho kunne sjå folk som sprang i flokkar ned til sjøen for å kome seg om bord i eit av krigsskipa. Mange hadde gått med planar om å kome seg ut av landet. No var sjansen der.

«Nelly, no må du kom, alle fær!» ropte dei til henne. Kva skulle ho gjere? Ho følte seg fanga av stemninga som hadde oppstått. Skulle ho følge med dei andre, eller skulle ho verte att på Reine? Kanskje kunne dei sette henne i land når dei passerte Værøy? tenkte ho for seg sjølv. Samtidig visste ho at dette var ein urealistisk tanke: No hadde ho teke eit val og måtte stå ved det. Ho kunne heilt sikkert vere til nytte dit ho kom, ta seg av soldatar som hadde blitt skadde i krigen eller hjelpe familiar som hadde mista nokre av sine næraste. Ho var ung og usikker. Ikkje visste ho særleg mykje om forholda i det krigsherja England heller. I all hast pakka ho sjukepleiebøkene og uniforma «i den brune kofferten» og sprang ned til sjøen. Der venta ei fiskeskøyte som hadde teke på seg å få folk over til eit stort forsyningsskip ute på vågen, den danske «Gudrun Maersk».

«Veit du kva du gjer?» hadde ein av mannskapet i fiskebåten spurt henne. Han var slektning av henne og sikkert uroa for den unge jenta. «E svart bestemt ja!», seier ho til meg under intervjuet. Noko anna svar kunne ho vel ikkje gi.

Om bord i forsyningsskipet myldra det av folk. Mange virra fram og tilbake og prøvde å samle sin eigen familie. Av offiserane vart dei viste til lugarar, så langt det rakk. Spenninga var høg, men for mor mi var det tvilen som plaga mest. Etter eit par timar passerte «Gudrun Maersk» Værøy, tett innunder land ved Kvalneset der far hennar kom frå. Seinare kunne ho sjå heimplassen, Mostadgardane, der morfaren dreiv butikk. Kunne det vere mora ho såg der, på veg ned til sjøbuda? Ingen der heime kunne vite at ho var om bord i dette store skipet som langsamt seig forbi. Kanskje var det like greitt.

Om bord i båten hadde dei fleste funne seg til rette i lugarar eller salongar. Sjølv hadde ho lagt seg på ein sandsekk ute på dekk. Tvilen og redsla hadde sett seg fast i henne. Det var ingen der som kunne gi henne trøyst. Over 70 menneske frå bygda var i same situasjonen som henne. Kvar enkelt hadde nok med sine eigne tankar og si eiga redsle. Etter kvart vart det stille på lugarane og inne i salongane.

Etter nokre timar var dei ute i open sjø. Så begynte det å tjukne til av tåke og snødrev. Med eitt kunne dei høyre flydur over båten. Tyske fly hadde gått på vengene frå Bodø. Så vart flyduren svakare, og dei forstod at flya hadde vendt tilbake, kanskje pga. den dårlege sikten. Etter vel eit døgn i sjøen var det andre lydar som melde seg, dumpe og nesten uhøyrlege lydar. Djupvassbomber hadde nokon sagt. Det kom ingen informasjon til dei frå offiserane, men dei skjøna etter kvart alvoret i situasjonen då mannskapet tok til å dele ut redningsvestar. «Kun for å være på den sikre siden», som ein av mannskapet hadde sagt.

Alle fekk beskjed om å halde seg oppe på dekk. «Då kunj e kjenne en kuldefølelse som for igjennom me», fortel ho. Redningsvestane var berre nokre lurvete filler som sikkert ikkje hadde gjort stor nytte, men ho forstod at det var viktig for mannskapet å prøve å roe dei. Nokre gret stille, andre var sjøsjuke og begynte å bli utmatta av spenninga. Ingen ytre teikn til panikk. Så kom der beskjed om at alle kunne vende tilbake til lugarane og salongane. No vart det servert cornbeef og flatbrød. Mange timar seinare fekk ho vite at dei hadde kome inn under den islandske kysten og følgde den sørover. No var der ingen veg attende.

Under det meste av overfarten vart ho liggjande på dekk eller ute i gangane, fullt påkledd. Etter 3–4 døgn i sjøen siglde «Gudrun Maersk» inn til den store engelske flåtehamna på Orknøyane, Scapa Flow. Den var minelagt av engelskmennene, men små krigsfartøy losa dei trygt inn. No måtte dei gjennomgå ei rekkje forhøyr med spørsmål om kvar dei kom frå og kva dei ville med opphaldet i England, same framgangsmåten som far min hadde fortalt meg om. Dei vart likevel godt mottekne, og etter kvart innlosjerte i militærbrakker. Deretter vart dei vidaresende til Skottland der nye forhøyr venta. Dei engelske styresmaktene måtte altså sikre seg mot at tyske spionar hadde menga seg med dei. Så vart dei internerte på ein stor skule med strengt vakthald. Folk frå andre nasjonar var også samla der. Spesielt la ho merke til polske og belgiske familiar som fortalde at dei hadde flykta gjennom Sverige. Etter antrekk og kostbare smykke å døme, gjekk ho ut frå at det måtte vere folk «høgt på strå», men no var dei alle i same situasjonen. Stilling og stand talde ikkje lenger. Dei same reglane og dei same forhøyra galdt alle. Så barst det vidare til London. Der vart dei internerte i endå ein stor skule, same skulen som far min hadde fortalt om. Her var det høge gjerde omkring, og eit enda strengare regime. Atter nye forhøyr.

Etter at alle var registrerte og kunne sleppast inn i landet, kom spørsmål om kva slags oppgåver dei kunne setjast til. Ein fekk naturlegvis ikkje så mange val, ein måtte ta dei oppgåvene som baud seg. Medan ho venta på utplassering, budde ho på Shaftesbury Hotel der mange andre norske flyktningar heldt til.

Samhaldet betydde mykje for henne. Først begynte ho i teneste som hushjelp ved Hampstead House, nord i London der Hærens overkommando heldt til. Her møtte ho på mange offiserar, og nemner m.a. generalmajor W. Hansteen, oberstløytnant Bull med fleire.

Ein viktig samlingsstad for dei norske flyktningane var som nemnt «Norway House». Det låg i Cockspur Street i sentrum av London. Aller helst ønskte ho å arbeide innan sjukestell eller sanitet. Sidan ho hadde begynt på sjukepleiarutdanning i heimlandet, vart ho seinare send til ulike rekonvalesentheimar for krigsskadde soldatar i Skottland. Store gamle slott vart tekne i bruk til slike formål, og arbeidstilhøva var krevjande. Likevel kunne ho halde kontakt med andre nordmenn gjennom sjømannskyrkja i Glasgow, eller «Den norske klubben», ein samlingsplass for norske flyktningar. Her kunne ein utveksle erfaringar over kaffi og vaflar.

I mellomjula i 1942 vart det arrangert julefest ved «Den norske klubben». Det var her mine foreldre møttest første gongen. Far min hadde då segla ute i handelsflåten i vel eitt år, men var no sjukemeldt pga. helvetesild. Medan han avventa situasjonen, oppheldt han seg i Glasgow. Etter at han hadde vorte friskmeldt og mønstra ut igjen, brevveksla mine foreldre heilt til dei seinare møttest i London. Mor mi hadde fått nye oppgåver der og var tilbake til Hampstead House. I juli 1943 gifta dei seg ved den norske ambassaden. Far min fortsette i handelsflåten, medan mor atter ein gong vart flytta til Skottland. Bombinga av London var i full gang, og det var ikkje tilrådeleg å opphalde seg der. I Skottland vart ho buande i New Galloway og Dumfries. Her vart også eldste systera mi, Bergit, seinare født. Medan verdskrigen herja og utfallet var uvisst, hadde likevel ein familie starta si eiga historie her.

Først ut på sommaren i 1945 reiste mor mi heim til Noreg og Værøy. Far min var framleis i teneste i handelsflåten til august dette året.

Dei første fire åra etter heimkomsten budde foreldra mine hjå familie på Værøy. Her vart eg fødd, og her kom også to av mine søsken til, Margret og Petter-Oluf.

Så vart det flytting sørover, først til gamlehuset til Marius og Kornelia i Køyla, seinare til Strandabøskogen. Etter kvart kom enda tre søsken til, Nils-Bernt, Ellen-Marit og Gry. No var vi ein flokk på sju. Utanom oss sju søsken, tel etterkomarane til Nelly og Bernt 13 barnebarn og 16 oldebarn.

Takka vere ei rekkje heldige omstende under krigen, er det i dag 36 personar som kan føre tilbake si avstamming til Nelly og Bernt «inni Strandabøskogen». Begge foreldra våre er døde. Far døde i 1998, nærare 80 år gamal, mor døde i 2009, ikkje langt unna 90 år.

Det heile starta altså med at to unge menneske, i krigsåret 1941, på kvar sin stad i landet, tok val med stor personleg risiko. Fleire gonger kunne det ha gått riktig gale, men som far min så nøktern sa: «me hadde hellet med oss».