Jonsokfeiring i Ulsteinvik i 1950-åra

Gjerde-løa var sjølve midtpunktet i jonsokfeiringa. Kyrne hadde ete opp heile høystålet no og var ute på markane og kosa seg med friskt gras. Då var det for oss berre å feie og pynte “festsalen” klar til den 23. juni. Dette tok tid, men vi gjekk inn for førebuingane med liv og lyst.

Vi spleisa på rullar med fargerikt krepp-papir som vi kjøpte hos bokhandlar Gustav Osnes. Så gjekk vi laus med å klippe det opp og flette lange lekkjer i glade fargar som vi hengde opp kring løeveggane i lag med bjørka som sjølvsagt vart plukka rett før sjølve dagen.

Det er i grunnen litt nifst å tenkje på, men vi brukte faktisk knappenåler i kreppepapir-lekkjene og teiknestift til å hengje dei opp med. Heldigvis høyrde vi aldri om dyr som fekk i seg dette, så då må vi vel tru at dei i tilfelle tålte det. Brudepar måtte vi sjølvsagt ha, men dette var i grunnen langt vanskelegare å få tak i enn prest og klokkar. Som regel enda det med at ei vi hadde “skikkeleg” par og. Den som fekk det høgtidlege vervet som prest, laut førebu talen til brudepar og festlyd, og klokkaren skulle no helst seie nokre ord han med.

Alteret, ei gamal kiste med kvitt laken over, var fint blomstersmykka. Ekstra fint vart det om Elen Andersen hadde spandert nokre av sine mørkeraude peonar på oss. Festlyden, som regel utkledde i like kostyme, hadde no sessa seg kring langborda, og presten kunne no ta til på sin meir eller mindre velskrivne tale. Brudeparet svara det som var venta av dei, og no kunne festen starte.

Langborda var flakar på bukkar, og dei var duka med laken. Mødrene våre lånte villeg ut sine Blenda-kvite laken til slike edle formål. Så kunne alle ta fram nista si. Brusflaskene var små i desse dagar, men jammen vara dei lenge når vi drakk dei i små supar gjennom holet i korka som vi slo med ein spikar. Og om ein ikkje kvar jonsok hadde pengar til mat, smakte det i grunnen godt med heimelaga saft òg. Myglet, som nesten alltid var på toppen av saftflaskene, sette i grunnen berre ein pikant smak. Til drikka åt vi kjeks, anten “Tom” eller “Gullvafler”, båe sortane var like nydelege.

Klokkaren kunne no lese opp telegramma som var “innkomne”. Det var no vi sjølve som hadde forfatta dei, sjølvsagt. Ofte var det same telegramma år etter år, men seansen var alltid like populær for det. “Håper du trives i ektesenga, som kua i kløver-enga”, var ein av gjengangarane, hugsar eg. Også så song vi, mykje og gjerne. “Alle” stod i barnekoret som Johan Grimstad leia, og vi likte å synge.

Etter bordseta var tida komen for underhaldning og ikkje minst folkeviseleik. Under låvebrua var ei “naturleg” scene, og her framførde vi sjølvskrivne sketsjar med stor entusiasme og innleving. Publikum var gutane, mindre born og enkelte foreldre som hadde teke seg tid til å stikke innom. Eg kan ikkje hugse at det var Gjerdegjengen sine foreldre som var der, men vi greidde oss godt utan dei ein slik kveld. Spelegleda var i alle fall på topp.

Kvar år var det like spennande: Kom Olav Vikebakk og leia folke-viseleiken? Og som regel gjorde han det. Han var svært populær for oss ungane, og han lærte oss både “Eg ser på deg, og du ser på meg”, “Eg ser deg utfor gluggjen”, “Årolilja” og “Eg rodde meg ut på seiegrunnen”. “Ut å gå brannvakt” var spennande. Gutane sat på ei rekkje, og vi sat på hi sida. Gutane reiste seg og baud opp jentene, og så dansehinka vi tilbake. Seinare på kvelden, når Olav og dei andre vaksne hadde gått heim, leika vi “kyss, klapp og klem” Ein kunne får hjartebank av mindre.

Ei jonsoknatt var ikkje som andre. På denne tida hadde vi ikkje skulekorps som i våre dagar. Vi hadde Guttemusikken. Og som namnet tilseier, var dette berre for gutar. Og sanneleg, skulle dei ikkje på korpsstemne akkurat jonsokafta! Vi sakna både Reidar, Karl, Knut-Erik, Kjell og Jonfinn. Det var liksom ikkje det same utan dei. Trøysta var at veka etter var det Syftesok, og den feira vi omtrent som jonsok, om enn i mindre målestokk.

Presis klokka ti vart bålet på Brunene tent. Bål skal eigentleg tendast ved midnatt på jonsokaftan, men vi tok omsyn til småungane, og let nåde gå for rett. Vi hadde no bålet på Storvikholmen og sjå fram til.
Vaksne heiv solarolje på bålet, så det tok skikkeleg fyr, og flammane stod til vers i sommarnatta. Det var eit flott syn. Vi hadde samla til bålet i vekesvis, og no såg vi at det var verdt alt slitet. Det brann berre så alt for fort ned! Ei elv som rann rett ved, gjorde det lett å sikre seg at det ikkje flamma opp att etter at folket var gått.

No var det tid å kome seg i båt over til Storvikholmen, som i den tid verkeleg var ein holme. På fjøre sjø kunne vi gå ut, men vart ein der lenge, kunne floa kome, og då var det krise. Bålet på Storvikholmen var bålet med stor B. Nærast heile Ulsteinvik kunne sjå det bålet frå vindauga sine, så dette var nesten offisielt. Jonsoknatta fekk vi vere ute så lenge vi ville, trudde eg, men som regel var vi temmeleg utslitne etter at bålet på Storvikholmen hadde brunne ned, så då søkte vi heim.

Eg hugsar forresten ei jonsoknatt då eg i staden for å gå heim overnatta hos Inger Sylvi, syskenbarnet mitt, som budde hus i hus med oss. Å bevare meg vel! Då eg kom heim ut på formiddagen ein gong, møtte eg begge foreldra mine pluss ei tante i gangen. Alle tre var like stumme og bleike av redsle som nett då slo over i ras-eri. Det viste seg at dei hadde køyrt rundt og leitt etter meg halve natta, og no var eg nærast avsyrgd.

Alt diplomatisk samkvem var brote til eg langt om lenge fekk forklart meg. Då stupte dei utslitne og letta til køys eit par timar. Det var diverre ikkje siste gongen eg gløymde å seie ifrå, men til mitt forsvar må eg minne om at dette var lenge før mobiltelefonen sitt inntog, og langt dei færraste hadde vanleg telefon.

Når eg no i ettertid ser tilbake på jonsokfeiringane i Gjerdeløa, minnest eg det som noko av dei gjævaste minna frå oppveksten. Det som slær meg er kor sjølvhjelpte ungane var. No for tida har eg kjensle av at foreldra er med å arrangere nærast alt ungane skal vere med på, og det må vere svært travelt.

I dag ser eg på den 23. juni som ei plage: No snur sola igjen! Men så går tankane til fordums jonsokfeiring og til Hjørdis og Magnulf Osnes som let oss få herse på løa deira nesten utan restriksjonar i år etter år. Stor ære til dei!

Denne artikkelen har tidlegare stått i heftet “Jul på Sunnmøre 2001”.