Å reise i gamle dagar

Også førebuingane var omstendelege, og vi vil seie tungvinte, den tida. Vi fekk ei kone som sydde reiseklede til oss borna til gards. Det var så visst ikkje berre å ta ein svipp til Ulsteinvik for å kjøpe det ein trong. Ikkje var det no veg dit heller. Og sykona – ho vart til dagleg kalla Myra-Fia – var dårleg til beins, så mannen hennar rodde henne i færingen ut til båtstøa vår – om lag ein kilometer. Og så kom dei, i sakte fart, opp til huset vårt. Men ho var så blid og venleg, så eg hugsar vi syntest det var stas dei dagane ho var der. Og fine klede vart det. Eg ser så tydeleg for meg den morgonen vi for – det må ha vore tidleg, i fem/seks- tida – . Liv kunne vel berre så vidt gå, kan eg tenkje meg. Men både ho og Bjørg stod der så stramme i nye kjolar i blomstra stoff. Og så hadde dei fått seg blå kåper med nokre fine små hattar til.

Vi gjekk sjølvsagt den kilometeren det er frå oss og inn til kaia. Det vil seie, der var ikkje kai som «dampen» kunne leggje attåt den gongen. Vi gjekk om bord i «ekspedisjonsbåten» og vart rodde bort til rutebåten. Den skulle vi fylgje til Ålesund. Men det var sanneleg ikkje gjort i ei fart. Neste stoppestad var heilt inn til Ørsta. Der hende forresten noko som lett kunne vorte tragisk. Det må ha vore stor fjøre, for båtdekket var lavare enn kaia. Og då båten heldt på å legge til hadde eg, utan at dei merka det, lagt handa utfor båtsida og kunne så lett vorte fastklemd og handa knuska. Men det gjekk godt. Det har brent seg inn på netthinna mi biletet av nokre store, sterke karar som resolutt greidde å ordne opp.

Turen inn til Ørsta tok altså si tid. Og elles var det vel fleire stoppestader langs Vartdalstranda, og eg kan tenkje meg Hjørungavåg, Hareid og Brandal. Eg veit elles ikkje ruta, men det var iallfall langt på dag før vi kom til Ålesund. Så der overnatta vi hos syskjenbarnet til far. Der hende og ting som har fest seg i minnet. Mor og vi ungane var ei stund åleine der i bustaden til Helga Haug – sikkert ein bygard med fleire høgder – og vi leika vel og ståka som vi var vane med. Då kom det brått ein flygande sint mann på døra og sa at vi «bråka som skodde hestar». Eg hugsar så tydeleg fjeset til den sinte mannen og kor forskrekka mor vart.

Ei anna hending frå Ålesund, som vel ikkje har med sjølve reisa å gjere, men som seier noko om økonomiske forhold og haldningar den tida. Det må ha vore neste dag då vi gjekk for å ta bussen til Vestnes. Vi gjekk forbi ei trapp med ein platting oppå. Og eg ser endå tydeleg for meg ein gut, omtrent på min alder, som dreiv og sykla att og fram oppå platten. Att og fram på ein trehjulsykkel. Og eg fekk så forskrekkeleg lyst på ein slik sykkel. Og eg masa og tagg om å få ein. Men eg forstod at det kom ikkje på tale eingong. Bruke pengar på dyre leiker til ungane?! Sjølv om det hadde vore økonomisk mogeleg akkurat då, så var ikkje slikt skikken i vårt miljø.

Bussen til Vestnes

Så var vi på bussen til Vestnes. Og bussen interesserte meg voldsomt. Det eg såg verte handtert var først og fremst rattet. Og rattet fekk ein spesiell funksjon i mitt medvit. Eg ser for meg (ved eit høve, kanskje det var etter turen) kor eg stod og informerte systrene mine om korleis bussen virka. Eg liksom heldt i rattet:
«Når dei køyrer fort gjer dei slik», sa eg og svinga fort, att og fram. «Og når dei køyrer seint gjer dei slik». Og så svinga eg seint. Noko meir har eg nok lært om bil seinare.

Bussen vår hadde med to sjåførar som skiftest om å køyre. Han som ikkje køyrde, utførde ærend ved dei mange stoppestadane. Eg trur nesten vi køyrde post og. I tillegg var han grindagut. For det var grindar over vegen både her og der. Å, der var uendeleg mykje å fylgje med på og undre seg over. Noko eg la merke til var korleis mor liksom skein opp då vi var komne over på romsdalsida og ho høyrde barndomsdialekten sin.

Vi skulle ikkje til sjølve Vestnes, men til inst i Tomrefjorden der bror til mor var lærar. Der skulle vi overnatte igjen. Også bussturen hadde teke si tid. Korleis vi kom oss til Tomrefjorden frå sjølve Vestnes veit eg ikkje. Det er så mangt eg skulle ha spurt far om, om han hadde levt (eit nokså vanleg døme på ting som vert for seint.). Frå sjølve tomrefjordvitjinga sit lite att i minnet. Eg ser så vidt for meg at tanta mi stod inne ved eit vindauge og snakka om nokre grønsaker i ein hage som vi stod ved.

Men dagen etterpå skulle vi til Nesje. Og det gjekk føre seg på den måten at onkel Peder, mor, far og vi tre borna plasserte oss i ein, forholdsvis liten, færing og siglde til Nesje. Eg kan hugse segla. Og i sommarpålandsvinden, utrøna, var det sikkert fin bør i den leia vi skulle. Men det var langt. Først ei lita mil ut Tomrefjorden. Her laut ein mest sannsynleg ro om det var utrøne. Og så to og ei halv mil til garden på Nesjestranada, Øygardsgjerdet, som var barndomsheimen til mor. Til saman ei strekning så langt som frå Ulsteinvik og inn til Straumshamn, i luftline.

Sjølve båtturen minnest eg ingen ting frå. Men inntrykket då vi kom på land sit i meg så eg kjenner det den dag i dag: Flate, vide marker, furuskog kring, ein annleis dåm i all luft, framande, gamalvorne hus (trønderlånstil). Dette var Nesje, og det opplevdest verkeleg slik mor hadde fortalt om det.

Det var eit stykke å gå opp frå sjøen, gjennom tunet på grannegarden, og så kom bestemor og tanter og onklar mot oss. Bestemor hyfsa så kraftig med Liv at den fine hatten fall av henne og ho vart heller redd. Dette sit prenta på netthinna. Og mor og folket hennar si glede over å sjå kvarandre att.

Det vart eventyrlege dagar som absolutt svara til forventningane, Med onkel Bjarne (femten år) som den store helten. Han laga pilbørser med boge på. Og eg sprang over markene og henta pilene attende.

Frå tre dagar til tre timar

Men dette med reisa: Tre dagar tok det å kome på Nesjestranda. I dag kjem vi dit på tre timar. Visst er dette ei stor vinning. Vi kan rekne opp gode i hopetal som fylgje av dagens kommunikasjonar. Likevel er eg overtydd om at vi og har tapt vesentlege verdiar ved måten å reise på i dag. I vår tankegang har det fest seg at tida undervegs skal, så langt det er råd, eliminerast. Om det gjeld ein solferie i syden eller forretningsreise til Kina så bør det gå fortast mogeleg frå start til mål. Er det ein umedviten protest mot dette at pilgrimsreiser har fått slik oppsving i seinare tid? På slike ferder kan ein gå, gjerne fleire i fylgje, i vekevis. Tida på vegen til målet vert såleis ein verdfull prosess. Noko har på vegen vakse seg fram i ein, slik at framkomen kan ein fullt ut ta mot det målet kan gi.

Hadde god tid

I boka Den Gamle Grendi, skriv Kristian Rekkedal om kyrkjevegen søndagane frå Rekkedal ned til Sæbøkyrkja i gamle dagar. Nokre køyrde vel med hest og kjerre, men mange gjekk. Det vart fleire etter kvart nedgjennom dalen. Ein møtte slekt og vener på vegen, samtala og hadde god tid. Visst var kyrkja med gudstenesta målet, men kyrkjevegen hadde og ein tydeleg funksjon. Å vere seg medviten kvar ein skulle, gjorde meir og mindre at det vart høgtid over fellesskapet også undervegs.

I ti-tolvårsalderen laut eg ofte vere med far og ro færingen til og frå Leikong. Der handla vi og der var fleire kommunale instansar. Visst vart eg lei av å ro, fylgde nøye med i merka på land kor langt vi var komne, og syntest det vart meir undan bakke når vi var over halve vegen. Men eg har brukt å seie at aldri elles har eg kjent eg har kome «så grundig fram» som ved å ro til Leikong. Det tok ein time, men ein langsameleg tidsprosess vart ei førbuing til det å vere framkomen og auka målet sin verdi.

For ikkje å snakke om heimvegen i mørke kveldar. Dette var under krigen med påbod om blending, ikkje var det utelys, og i tillegg mørke papirgardiner for alle vindauge. Var det vindstilt, høyrde vi ikkje båreskval mot strendene ein gong, så vi laut ta oss varleg fram. (I dag kan eg sakne totalt mørker om kveldane. Veglys, som etter kvart har vorte naudsynt, gjer at stjernene mest ikkje er synlege, og eg har kjensla av å gå i ein tunnel. Lyset skaper ein vegg så eg taper kontakten med naturen utanfor.) Då vi landa i støa heime, røyvde småbårene frå båten i tanget så morelden blenkte og det blenkte ved dropane frå åreblada. Den varme kjensla av å vere heimkomen var stor og spesiell.

Er dette glansfulle minne frå ein gamal mann? «Minnet idealiserer», som kjent – – . Det kan vel vere. Likevel er eg viss på: Vi treng verte minte om at ikkje alt er verdlaust berre fordi det er gamalt, ikkje langsamelege måtar å forflytte seg på heller. At ting tek tid er eit grunnleggande element i liv og vokster. Det som skal vekse og modnast, også i medvitet vårt, må få den tid det treng for å nå fullnaden sin.