Arvid Petterson har skrive ei rekke historiske bøker med Finnmark som arena. Frå den siste boka hans «Deportering -eller flukt? Porsanger 1944-1945» har vi fått lov å ta med eit intervju med Agnes og Egil Wilhelmsen. Intervjuet kan lesast i samanheng med den førre artikkelen i boka: Porsanger – Ulstein, tur – retur. Her er intervjuet:

Sverdet er typisk for den femte perioden av bronsealderen (900- 700 f.Kr.), altså om lag 2800 år gammalt. Karakteristisk er den smale klinga utan ribber eller dekorelement, og grepstangen som gjev namn til typen: grep­spissverd. Slike klinger vart nytta med grep i bronse, grep i bronse og tre/bein, eller grep laga utelukkande av tre/bein. Når ein finn klinger utan grep, går ein gjerne ut frå at det har vore laga av tre/bein som har rotna vekk.

Om ein av dei gamle, som ein gong ferdast langs kysten no, kom nordleia frå Flåvær, ville mykje vere heller framandt for honom. Burte var Herøykyrkja og den gamle handelsstaden attmed henne. Det var ikkje merke til liv i borgar- og handelsmannstunet på Hatløya, og kvar var det vorte av kjøpmannen på Vattøya? Og kyrkja på Ulstein, som var seglmerke langt vest i leia? Var folket vorte heidningar? Og hadde det gjort det av med handelsmennene? Det gjekk ein gong det ordet at dei var fælt til snytarar. Eit kvart måtte det vere som hadde gjort eit stort omskifte».

Konsentrasjon om det eine naud­synlege har vore eit varemerke for indremisjonsrørsla. Ein har sett forkynninga av dom og frelse som sitt første og einaste oppdrag. Dette har også ført til at det er sjeldan foreininga har engasjert seg i saker av samfunns­messig art – vel å merke om ein ser bort frå Gamleheimen. Berre ved to høve finn eg slike utspel. Ved eit høve skreiv dei til heradsstyret og ba dei forby dans på den nye kommunekaia og midt i 20-åra vende dei seg til bokhandlaren og ba han halde att når det galdt sal av «dårlege» bøker. Likevel er det grunn til å tru at indremisjonen indirekte har hatt stor politisk innverknad gjennom dei av medlemane som gjekk inn i lokalpolitikken.

Då underteikna fekk spørsmål frå historielaget om eit tema til årets «Levd liv» hadde eg allereie ein idé om ein artikkel. Eg kunne tenke meg å skrive om skipsdesignet UT-704. Eg hadde allereie gjort ein del undersøkingar, og eg meiner at dette skipsdesignet var eit kvantesprang i høve til andre offshorebåtar som var levert frå norske verft fram til 1975. Oljeselskapa hadde aukande krav til effektivitet når riggar skulle flyttast og anker handterast. UT-704 var eit godt svar på krava, og difor vart båtane med dette designet ein stor suksess.

Her lyt me berre gå ut ifrå det som var vanleg.

Før vi går vidare, må vi sjå på eit fenomen som er med på å kaste lys over samfunnsforholda i Ulstein: Utvandringa til Amerika er eit dramatisk innslag i norsk historie. I tidsrommet 1836-1915 utvandra det over 750.000 nordmenn; nesten like mange som det budde i landet ved inngangen til 1800-talet. Ikkje noko anna nordisk land hadde så stor utvandring i høve til folketalet. I Europa hadde berre Irland fleire.

Etter reformasjonen kom ei tid med rike åringar og godt fiske. Folketalet auga. Presten Claus Gaas fann at «Kirken befindis altfos liden til den Menighed der i Sognet, hvorfor den nødvendig behøves at giøris større.» Noko anna var at den lutherske gustenesta vart lang. Folk laut få sitje, og benker med ryggstø, kyrkjestolar, vart laga og sette inn. Men stolane vart det mindre rom til kyrkjelyden.

Eldreomsorga i Ulstein var i omvelting mot slutten av 1980-talet: – Her vil vi bli gamle, slo prosjektleiar Aksel Hauge, sosialsjef Arthur Grønmyr og helsesjef Torbjørn Måseide fast i samtale med lokalavisa i mai 1987. Dei tre stod i spissen for ei prosjektgruppe som la fram ein omfattande plan for omlegginga av eldreomsorga i kommunen fram mot hundreårsskiftet. Hovudmålsetjinga var trivsel for den einskilde med meir individuelt tilpassa hjelp.

Helsesituasjonen mellom folk vart gradvis betre i mellomkrigstida. Men sjukdommar som tuberkulose, lungebetennelse og influensa tok framleis mange liv. I 1931 får dokter Sellevold røntgenapparat. Vikebladet rapporterer om saka: – Vi fekk høve til å sjå apparatet; det er forholdsvis lite og lett handterleg. Det kan takast med på sjukebesøk, og om nødvendig kan pasientane bli røntgenfotograferte medan dei ligg heime i si eiga seng. At dette er viktig for området vårt, er lett å forstå, konkluderer avisa.

Ut på vinteren 2000 dukka diskusjonen om bystatus for Ulsteinvik opp. Varaordførar Hannelore Måseide (Ap) var ei av dei som ivra for å gjere Ulsteinvik til by. Ho ville ha fram ei sak for kommunestyret i mars. Ein av pådrivarane i Ulsteinvik, Bjarne Wærdahl, var også intervjua i saka. Han meinte alle verkemidlar måtte nyttast for å sikre Ulsteinvik som regionsenter, særleg no når Eiksundsambandet var under oppsigling nokre år fram i tid. I starten av mars vedtok eit fleiretal på 18 mot sju røyster i kommunestyret at Ulstein skulle få bystatus frå 1. juli 2000. Sidan 1996 hadde det blitt fritt fram for alle kommunar med meir enn 5000 innbyggjarar å kalle seg by, og landet hadde sidan fått 35 nye byar. Ingen ting tydde på at det ville slutte der. I starten av juli markerte Ulstein bystatusen med show på rådhusplenen og med mykje folk samla. Hildegunn Moltubakk (Fredrik Knudsen) heldt show, Con Moto song, og Ulstein Storband spelte. Nærare 1000 menneske var samla for å sjå. Ordførar Jan Berset var glad for oppslutninga, men poengterte at byvedaket ikkje ville føre til kortsiktige endringar i kommunen, men var ein visjon som låg der.

Det var optimisme mellom folk då 2010 gjorde inntoget sitt til Ulstein i starten av januar. Rett nok krumma den maritime næringa ryggen mot det dei frykta kunne bli eit uvêr, men dei fleste næringslivsleiarane var optimistiske, og kulturlivet blomstra. Det same gjorde innbyggjartalet i Ulstein med heile 409 nye innbyggjarar i 2009 og 7461 innbyggjarar i kommunen ved nyttår 2010.

Som vi veit, slo koronapandemien til utover vinteren 2020. I mars dette året vart det innført strenge smitteverntiltak i Noreg. Situasjonen sette også sitt preg på Ulstein, sjølv om vi frå skrivepunktet i mars 2021 kan slå fast at det så langt ikkje har vore mykje smitte her. Men delar av næringslivet har vore råka. Vaksineringa er i gang.

Utover i 1997 opplevde regionen det vi kunne kalle ein industri-boom. Dette gjorde fagarbeidarar til ei attraktiv yrkesgruppe, og det var kamp om arbeidskrafta. Ulsteinkonsernet gjekk mot eit rekordresultat. At det var pengar mellom folk, vart meir og meir synleg, og dette var før Ulsteingruppa vart seld til Vickers, eit sal som risla kring 3,8 milliardar kroner over lokalsamfunnet. Men dette berre forsterka ein tendens som alt var der i Ulstein frå før.

Leiaren i lokalavisa på nyåret i 2003 peiker på utviklinga: – Ved årsskiftet 1952/53 stig vi midt inn i kjernefamiliens glanstid. Den viktigaste atterreisinga etter krigen er gjennomført, men landet står framfor store utfordringar. Hardt arbeid skal sikre betre levekår for folket; fellesskapstanken står sterkt, og folk er motiverte til å lyfte i flokk. For 50 år sidan er det mannen som er familiens hovudforsørgjar. Han har gode sjansar til sikker jobb, og lønna er til å leve med. Fleire torde å satse på familielivet (..). Om du føler at du legg igjen mykje tid på arbeid ved inngangen til 2003, skal du vite at for 50 år sidan var den ordinære arbeidstida 48 timar i veka, og ein vanleg arbeidstakar arbeidde 49 veker i året. Det var ikkje grunnlag til å redusere arbeidstida; landet trong høg produktivitet.

Ved stortingsvalet hausten 2005 vart det regjeringsskifte, og den raud-grøne regjeringa med Ap, SV og Sp tok over under statsminister Jens Stoltenberg. Ytre Søre Sunnmøre vart det reine Frp-land. I Ulstein fekk partiet 25,4 prosent av røystene, Ap fekk 20,3, Høgre 19,3, KrF 16,9, Venstre 6,9, Sp 5,3, og SV 4,5.

Den 14. desember 1917 var ein merkedag i historia til Ulstein kommune. No var håpet at det nye Ulstein Elektrisitetsverk skulle skape liv og rørsle kring seg. På gardar, fabrikkar og verkstader var det etterspurnad etter kraft.

I starten av juni 2008 opna miljøvernminister Erik Solheim for at Ulstein kunne tillate utbygging av den nye bydelen Sjøsida, som kommunestyret hadde godkjent i 2006. Det hadde vore ein lang prosess, og omsynet til fiskeriinteressene hadde vore ei viktig årsak til at dette drog ut i tid: – Det er jo ikkje slik at vi vil legge ned fiskerihamna. Vi har teke omsyn til fiskeria. Det er synd at det tok så lang tid, men i dag er det heilt supert, svara ordføraren på innspel frå lokalavisa.

Midt i juni 1991 kjem meldinga om at Vikebladet Vestposten får ny redaktør. Asle Geir Widnes Johansen avløyser Marit Kvammen. Han har vore journalist sidan 1987, og redigerer si første avis som ansvarleg 25. juli. Widnes Johansen blir sitjande som redaktør for lokalavisa heilt fram til 2013.

Hausten 1972 slår ei avis som Sunnmøre Arbeideravis fast i eit spesialbilag om kommunen at det er ingen ting i horisonten som tilseier at veksten i Ulstein vil stoppe. Kommunen står framfor mange og store utbyggingsoppgåver. Samtidig er veksten avhengig av god og planmessig styring.