Krigsminne

Knut Ertesvåg, som var lærar, beordra oss ned i skulekjelleren, og der måtte vi stille oss opp i rekke attmed øvste veggen. Der stod vi redde og skjelvande til det meste av flytrafikken hadde stilna av.
Men flya hadde nok større opp­gåver enn vesle Haddalbygda, så det vart ikkje spandert bomber på oss, heldigvis.

Eg kan også hugse at Sverre­ Løset mellom mange andre vart innkalla og måtte reise. Han var med i harde trefningar med tyskarane i Gudbrandsdalen.

Det var ein solblank dag. Eg hugsa at far heldt på å pløgje opp ein åker med hest og plog. Vi hadde ikkje traktor på den tida.Då kom det brått eit tysk fly og gjorde ein stor sving. Det peila seg inn på nokre dampfiske­båtar som låg gøymde ut i Kleiva, der Kleven mek verksted held til i dag. Der var ikkje nokon verkstad på den tida. Plutseleg høyrde vi ein skrikande og uhyggeleg lyd i det flyet sleppte bombe­lasten og skaut med mitraljøser.

Far ropte til meg at eg skulle legge meg ned attmed ein steingard. Far gikk inn under magen på hesten for å søke ly. Bombelasten gjekk i ein stor boge og datt ned i ei myr ut på Kleiva. Båtane vart ikkje trefte, men huset til Kleiva-Lars fekk hard medfart av lufttrykket.

Mellom anna vart glasrutene knuste og gangdøra innslega. Nokre dager seinare var der eit fly som sleppte bomber mot nokre dampfiskebåtar som låg gøymde nord om Håheim, men heller ikkje desse bombene trefte målet.

Den tyske overmakta vart for stor, og dei norske soldatane som hadde lite å forsvare seg med, måtte berre gi opp. Så kom tyskar­ane også hit ut til kysten. Dei første tyskarane som kom hit til Ulstein trur eg var den garnisonen som okkuperte Dragsundbrua etter at sør-Noreg hadde kapitulert. Brua var skinnegåande og vart driven med elektrisk kraft.

Ho var til vanleg opa for båttrafikk. Når det så kom folk, eller ein sjeldan gong bilar, som måtte over brua, måtte ein gje signal med ei stor malmklokke som var hengt opp i eit klokketårn.

Der var tilsett bruvaktar som måtte vere klar heile døgnet for å stenge og opne brua. Det var svært lite landbasert trafikk om natta på den tida, slik at brua då som oftast var opa for båttrafikk.

Tyskarane jaga ut bruvaktaren og familien hans og overtok huset og brua. Tyskarane gjekk vakt dag og natt.

Så var det ei natt at to engelske motortorpedobåter kom og la til ved kaia på Garnes. Det var også nokre sunn-møringar om bord som kjentmenn. Båtane skulle inn til Syvdefjorden og angripe nokre tyske lastebåtar som hadde ankra opp og lagt stilt for natta. Dei kjende seg nok sikkert trygge der inne. Nokre av folka på MTB- båtane gjekk over haugane opp om dampskipskaia på Garnes og sørover mot Dragsundbrua.

Engelskmennenne hadde mellom anna med ein ryggsekk med sjokolade, sigarettar og tobakk som dei var tenkte å gi til bruvaktaren for at han skulle halde opa brua for dei når dei kom ut igjen, og hadde lita tid på å kome seg vekk frå dei tyske flya som sikkert kom til å jakte på dei.

Engelskmennene var altså ikkje klar over at tyskarane igjen hadde overteke brua. Dagen før hadde dei fått beskjed om at tyskarane hadde reist derifrå. Men det var berre mellombels, for kvelden før dette hende kom det ein ny styrke med tyske soldatar.

Då engelskmennene var komne midt på brua, hoppa den tyske bruvakta ut av vakthuset og ropte “halt”! Der vart då ein del skyt­ing. Ein tyskar ble drepen og nokre andre ble såra. Engelskmennene sprang då tilbake til båtane som låg ved Garneskaia og kom seg av garde i ein viss fart ut den trange leia mellom holmar og skjer, ut det tronge Skorpesundet og ut i Nordsjøen.

Etter dette raidet vart det mykje oppstyr og det kom forsterkingar på om lag 60 tyske soldatar og offiserar i tillegg til dei som overlevde raidet. Tyskarane gjekk no i gang med å grave ned landminer på eit om lag 30 meter breidt felt tvers over Garnes på sørsida av vatnet, og likeeins på Dragsundsida.

Folka som budde i husa nærast brua vart jaga ut, og tyskarane flytte inn. Det var, så vidt eg kan hugse, 4 hus på Garnessida som vart okkuperte. Georg Hå­heim, som hadde butikken på Garnes, som den tida låg ved sjøen på vestsida på Garnes, samt Lidvard Håheim, som var butikkbetjent, vart arresterte og sende til Ålesund.

Der sat dei fengsla i ca 14 dagar. Der sat dei i lange avhøyr. Eg kan hugse at det i Sunnmørsposten, dagen etter raidet, stod at engelskmennene hadde trekt seg tilbake med store tap. Tyskarane kunne dette med å lage propaganda. Tapet var altså av ein ryggsekk med godsaker og tobakk som engelskmennene hivde frå seg då dei måtte springe tilbake til båtane.

Det vart støypt løpegraver og bunkers med skyteskar oppe i haugane opp om butikken. Maskinkanoner vart plasserte i skytestilling utover mot sjøen.Der stod tyske vakter på utkik døgnet rundt.

Eg kan hugse ein formiddag då eg skulle på butikken og handle. Tyskarane hadde skyteøving. Dei sette opp blinkar på sørsida av Garnesvatnet, så sperra dei av riksvegen for all ferdsel.

Dei låg på vestsida ved vegen som gjekk ned til butikken og skaut over vatnet. Då eg kom ned bakken ovanfor butikken, var det ein pause i skytinga, og den tyske kommandanten ropte til meg at eg skulle komme bort til han.

Der låg store dungar med mausergevær og ein del maskin­gevær rundt omkring Kommandanten. Eg hugsar han heitte Hasselbakk til etternamn. Han tok opp eit mausergevær, putta nokre patroner i magasinet og peika på ein skiveblink på den andre sida av vatnet, ga meg geværet og sa at eg skulle skyte på den. Og eg som aldri hadde tatt i eit gevær før!

Eg var nok litt skjelven, men eg berre let att augene og trykte av. Eg kan hugse at dei tyske soldatane lo godt, så eg trefte nok ikkje blinken.

Hasselbakk sa då bryskt og overlegent til meg at alle gutar i Tyskland kan skyte med gevær når dei er 8 år gamle.

Eg kan hugse 17. mai i 1942. Vi fekk ikkje lov til å feire nasjonal­dagen, men vi lurte oss no til likevel. Det hadde vore ei tilstelling på ungdomshuset. Nokre gutar – mellom dei var eg – var komne ut i Haddalura der vi skulle lage smellar, som hadde vore tradi­sjon på alle 17-maidagar.

Vi hadde ikkje anna enn fyrstikk-svovel som vi stappa inn i nokre rør med botn. Vi brukte også nokre store innhola stabbursnøklar. Så hadde vi eit snøre med ein bolt i den andre enden som passa inn i holet på jarnet eller stabbursnøkkelen.

Vi stappa svovelen godt til og så tok vi bukta på snøret i høgre­handa og slo enden av bol­ten mot ein stein. Det hende at vi sprengde jarna. Smella var svært kraftige!

Plutseleg kom det ein bil med tyske soldatar som var heilt ville. Dei hadde nok høyrt smellane og trudde vel at det var alliert inva­sjon.

Eg greidde å gøyme meg bak ein stor stein i forvirringa som oppstod. Men dei større gutane vart alle tekne med til hovudkvarteret. Det var i brustova på sørsida av Dragsundbrua. Det vart avhøyr av gutane, som måtte fortelje kva dei skaut med.

Tyskarane ville ikkje tru dei då dei sa at det var med røra og stabbursnøklane dei laga smellar med. Dei måtte demonstrere dette for tyskarane. Og dei fikk til nokre skikkeleg smellar. Då flirte tyskarane og jaga gutane heim att. Dei var visst ikkje intereserte i slike våpen.

Den einaste som var uheldig og kom inn i minefeltet som tyskarane la ut, var ein hund som forvilla seg bortpå. Han vart det berre fillene att av. Då krigen var slutt, måtte tyskarane grave opp igjen alle minene som var utlagde. Dei hadde kart som viste kvar kvar einskild mine låg.