Kvernhusa på Flø

På eit av bruka, Vattøybruket på Indreflø, sådde dei i 1865 ut fem tønner havre og to og ei halv tønne bygg. Av dette hausta dei 20 tønner havre og 16 tønner bygg. Vattøybruket vart seinare delt i to. Det vi kallar Knutegarden, der Atle Birger Flø sin familie bur no, og Lyngegarden, der Olav Lynge sin familie no bur.

Kornet vart hausta med sigd og ljå. Det vart hesja og hang til turk før det vart treska. Kornhesjane var avstiva med stenger (hesjetróer) på toppen. Dette for at dei skulle stå rolegare når det var sterk vind, slik at kornet ikkje skulle verte rist av og falle på bakken.

Seinare vart hest og slåmaskin brukt til å slå kornet. Bak kniven på slåmaskina var montert eit brett. Dette kunne den som sat på maskina, halde oppe – og sleppe ned. På denne måten vart kornet samla i passeleg store kornband. Etter kvart vart det innkjøpt betre treskeverk, drive med elektrisk motor. Dei siste treskeverka var sameige på heile Flø. Treskeverket vart flytt frå gard til gard med hest og ei dertil laga vogn med fire hjul. Det var mange som samarbeidde under treskinga. Eg kan så vidt hugse lyden frå verket kva gang eit kornband vart mata inn.

Ved det vi på Flø kallar Storelva låg kvernhusa. Elva er så pass stor at om hausten var der sikker og god ”kvennabør”. Altså nok vassføring til å drage kvernsteinen. Alle gardeigarane på Flø hadde tilgang til eit kvernhus, anten i sameige, eller dei leigemol.

Det nedste kvernhuset eigde Henrikgaden, garden der no Bjørnar Kleiven bur, Andriasgarden, garden der no Lasse Holstad bur, og Johansgarden, garden der Jostein Flø no bur.

Ovanfor denne kverna låg Vattøybruket si kvern. Seinare fekk også Låbakken på Midtflø, der Arne Helge Låbakk bur no, eige i her. Sverke-Eling, bestefar til Eldar Stein Flø, leigemol på denne kverna.

Vidare oppover langs elva låg der fire kvernhus til.

Det største og finaste kvernhuset var det som låg lengst oppe. Tre bruk på Ytreflø, Byssgarden, Olagarden og Berngarden – og Hansgaden på Midtflø eigde dette. I dette kvernhuset finst det tømmer frå våpenhuset i den gamle Ulsteinkyrkja. Det er fin altømmer.

Fløgardane hadde altså i alt seks kvernhus ved Storelva.

Det vart aldri innlagt elektrisk kraft i kvernhusa. I mørke kveldar var det kjertelys eller ei fjøslykt dei nytta til arbeidslys. I Vattøybruket si kvern laga ein bror av Bjarne Flø ei lykt. Han monterte ein sykkeldynamo mot kvernsteinen, og dermed kunne ei sykkellykt gi fint arbeidslys.

Når kvennabøren var lagleg, var det om å gjere å kome fyrst til kverna. Det har vore meg fortalt at det kunne vere nokså hard ordveksling om dei som kom nummer to eller tre, tykte fyrstemann gav seg for god tid.

Kverna kunne stillast, slik at mjølet vart grovt eller finare. Hardast var nok munnbruken ein gong ein av dei som venta på tur, stilte opp kverna, slik at ho mol grovare, og det gjekk fortare, utan at han som mol hadde gitt samtykke til det. Det var når han som mol såg dette, at han var grov i munnen, og tok etter kniven. Sinnet gjekk etter kvart over, og alle kom frå det på ein god måte.

Kvernene langs Storelva var i bruk også under krigen. Då hadde ikkje grunneigarane lov å male, men trassa påboda, og mol i løynd.

Ein onkel av meg, Olav Brubakk, som budde på Hareid, mol stundom i lag med far min. Dersom far snakka i telefon med han, og det i løpet av samtalen vart sagt, ” han blese synnja”, altså vind frå sør, forstod onkel Olav at han kunne ta sykkelen og kome til Flø. Det låg an til at dei kunne gå i kvernhuset og male.

Far min brukte kverna også etter krigen. Eg har eit varmt barndomsminne. Far hadde ei stor trillebår med ein kornsekk i, eg ei lita trillebår med ein pose med korn i. Vi gjekk i lag bort til kvernhuset vårt. Der viste far meg korleis alt verka. Vi mol, og eg fekk smake på det nymalte mjølet. Eg hugsar det var varmt.

Etter kvart vart kvernene ståande ubrukte, og litt til forfalls. Ei gruppe i Flø idrettslag søkte, for nokre år sidan, om kulturmidlar. Vi fekk litt, leigde inn Arne Eidset frå Dalsfjorden, far til Inghild Eidset i Johansgarden. Han gjorde fint arbeid, og fire av kvernhusa vart sette godt i stand. No er dette mange år sidan, men desse fire er framleis nokså fine.

Kjelde:

Bygdebok for Ulstein og Hareid, band III.