Til England

Eigaren av «Fiskaren», Josef Scheide, var i maskinrommet og instruerte Bredesen om motoren. Josef hadde stilt båten til disposisjon for Kvalen-gruppa i Ålesund, og fått betaling for båten. Gauslå ga ordre om at lukene måtte skalkast forsvarleg i tilfelle uver på overfarta. Men kvar skulle vi finne ein høveleg presenning? Jon visste råd, «Eg vil ikkje oppfordre nokon til å stele, men eg veit at det er ein ny presenning ombord i Brauta- jakta». Ho låg fortøygd attmed Skjervøybuda og presenningen kom på plass i ei fart. Det skulle syne seg at vi fekk god bruk for den! Færingen til Jon vart sett opp på dekk og forsvarleg surra. Tidlegare på dagen hadde Jon fått om bord to oljefat som var plasserte i rommet. Så måtte vi pønske ut ei særmelding til den norske sendinga over B.B.C., og Jon tok oss med ned i lugaren for å finne på eitkvart. Johs. Thorkildson hadde ein gamal motorsykkel med sidevogn, og nokre dagar tidlegare hadde han tatt med seg lærar Ola Leinebø på ein tur, og begge havna i grøfta. Dermed var det klart; særmeldinga skulle lyde: «Motorsykkelen havna i grøfta.»

No var også Leif Saunes komen om bord. Han var tvilrådig, skal, skal ikkje. Eg prøvde å overtale han til å bli med, men så var det at brødrene Johan og Odd hadde reist før, og skulle også han forsvinne, var han redd for korleis det ville gå med mora. Han gjekk oppatt på kaia, det var berre tanken på mora som gjorde at han ikkje vart med. Eg ga han nokre Quisling tokrone-setlar som eg hadde i lomma. Vi handhelsa og sa adjø til barandre. Då vi bakka ut frå kaia, ropa han at eg måtte helse dei to brørne.

Jon Osnes og Josef Scheide vart med i ein lettbåt som vi tok på slep eit stykke, dei ville forsikre seg om at motoren verka som han skulle. Då vi løyste fanglina, ropte Jon etter oss: «Dokke må helse kongen!» Så barst det avgårde med sløkte lanterner, og bak oss låg den mørklagde bygda i haustmørket. I gangdøra heime på Vågelegene stod mor og far og lytta til båten som for ut langs med Osneset. «Ja, der for han Peder,» sa far, utan at mor fatta mistanke til at far var orientert.

Ordren som vi hadde fått av Jon før vi drog, var at vi akulle møte tre snekker med folk som var sende ut frå Ålesund, ein eller annan stad ved Vattøya. Ut for Boholmen blinka vi med lommelykt mot Vattøya og fekk svar. Vi fann snekka, og 12 mann kraup over rekka og forsvann under dekk. Litt lenger nord, ved Sandøya, fann vi den andre. I den var 5 kvinnfolk og ein mann med hatt og frakk og ein diger koffert. Det var sjukegymnast Tveit frå Gulen. Den siste snekka var vi ikkje i stand til å finne. Vi låg og venta eit kvarters tid utan å sjå livsteikn. Det var eit vonbrot, for ombord i den skulle vere 5-6 styrmannskulelevar som var navigasjonskyndige. Det vi ikkje visste, var at Gestapo hadde fått mistanke om fluktplanen og hadde storutrykning, og at karane hadde gått i dekning i Borgundgavlen.

Nå var spørsmålet korleis vi skulle kome oss ut i ope farvatn. Kaptein Gauslå ville ikkje overta kommandoen før vi var klar av land, og ville vite om nokon av oss var kjende, for alle fyrlykter var sløkte, og det var så mørkt at vi så vidt kunne skimte Runde. Ludvik og eg var dei einaste ombord som var litt kjende. Vi åtvara mot å gå på utsida av Runde for der visste vi at det var mange fluder og fall, dermed vart kursen sett mot Rundesundet. Men rett ut for Bøneset stogga motoren og vi vart liggande og drive. Han som hadde gitt seg ut for motormann, Bredesen, hadde tukla så lenge at all lufta var oppbrukt. Heldigvis var to av dei vi plukka opp ved Vattøya, Johan Solevåg og Gunnar Ulvenes, litt motorkyndige og tok over i maskinromet. Leif Løseth hadde vore med på slikt før, og foreslo at vi la tau på svinghjulet og drog igang på den måten. Motoren starta med eit brak, og kursen vart sett mot Rundesundet. Det var på høg tid, for no oppdaga vi signallys og konturane av noko som kunne vere ein tysk vaktbåt utfor Grasøya. Men dramatikken var ikkje slutt med det. Midt i sundet mellom Remøya og Runde er det berre paddemark, båten hogg ned i botnen, la seg over på sida, men gleid over på grunn av farta. Eg kika utfor rekka og såg store steinar som for langsmed sida. Ein mann vart send fram på baugen for å styre klar av dei mange skjera, men likevel hogg båten fleire gonger før vi endeleg var over det verste og kunne puste letta ut. Til vår store glede var båten tett, og propellen var heller ikkje skada. Konturene av Rundebranden var det siste vi såg før vi vart innhylla av mørkret og regntjukke. På nytt vart det problem med motoren, der kom nokre ujamne dunk, og så var det stopp. Eit sotete fjes viste seg i døra til maskinromet: «Vi må snu, lageret har gått». Men då hadde kaptein Gauslå alt tatt over kommandoen og stod i rorhuset: «Ikkje tale om! Opp med seilene!» I ei fart fekk vi opp storsegl, fokke og mesan. Båten skaut fart og la seg fint over i vind frå sør. I maskinromet arbeidde dei med å få kjølt ned lageret, og etter ein times tid dunka motoren jamnt og fint. Vinden auka no på til kuling så styrbord rekke låg jamnt med havflata og sjøsprøyten stod innover dekk. No gjekk det med sjungande fart så det peip og ula i master og rigg. Vi høyrde flydur og frykta det verste, men heldigvis var sikta nærmast lik null og flyduren døydde bort. Vi vart ikkje oppdaga. Det var temmelig grov sjø, så fleire måtte på dekk og mate krabbane. Merkeleg nok kjende eg ikkje snev av sjøverk. Vi vart inndelte i vakter, det vil seie, dei som ikkje hadde sjøverk. Eg var fri til neste morgon. Men alle køyene var opptekne, så eg fann meg ein plass ved sida av oljefata i rommet. Søvn vart det lite av på den harde dørken, dertil var det ei voldsom slingring, og det var trangt om plassen. I rommet var det stupande mørkt, og ei jente frå Ålesund spydde og bar seg. Men verst av alt var at ho måtte på do. Eg fekk tak i ein pøs, og så var vi to mann til å halde henne, for ho var slapp som gele. Eg hadde såvidt somna då det eine oljefatet losna og vart slengt frå den eine sida til den andre. Før det fekk gjort skade, klarte vi å få surra det på nytt. Då eg kom på dekk i grålysninga, var det ei rift i skylaget, og eg kunne så vidt skimte Stadlandet lang inne. Det bles framleis kraftig, og kapteinen gav ordre om å ta storseglet ned for å spare det i tilfelle motorstopp. Vi hadde ikkje reiskap til å måle farta. Men kapteinen hadde sin eigen måte å gjere det på. Vi slapp ei tom ølflaske frå baugen, og så tok han tida til flaska var på høgde med akterenden; båten var 52 fot. Ved gjentatte målingar kom han til at vi hadde ei gjennomsnittsfart på ca. 2 sjømil. Om kvelden rauk det opp til storm frå sydvest, og vi blei liggjande og bakke, og kom ikkje av flekken. Den natta fann eg meg ein plass på benken i lugaren, men heller ikkje den natta var det råd å få blund på auga. Svære sjøar slo inn over båten, og sjøl om romluka var skalka, så kom der vatn ned i romet, og ein brotsjø slo inn døra på lugarkappa. Det såg reint ille ut, og eg må medgi at no var eg redd, og eg bad Fadervår. Det kunne sjå ut som eg vart bønnhøyrd, for då eg stakk hovudet ut av lugarkappa tidleg onsdag morgon, var det første eg såg ei rift i skydekket med blå himmel! Vi byttest om å bruke handpumpa, for vi hadde tatt inn mykje sjø, og vi hadde sikringsline på for ikkje å bli slått over bord. Ut på dagen melde eit nytt problem seg, oljetanken var nesten tom, og oljefata stod i romet. Fyllinga av tanken måtte gjerast gjennom ei spons på dekk, så her var det berre ein ting å gjere, ta oljefatet opp gjennom lugarkappa. Vi la oss på veret for å unngå dei verste sjøane, og med sikringsliner rundt livet klarte vi utruleg nok å fylle på nok olje til å kome oss vidare.

Om kvelden stod eg rortørn saman med Mandor Barstein frå Ålesund. Han fortalde at to av brørne hans hadde rømt ein månad tidlegere med «Hod» frå Ulsteinvik, og no gledde han seg til å møte dei. Det han ikkje visste då, var at «Hod» vart bomba av tyske fly og alle omkom.

Då vi hadde stått ut vår rortørn, gjekk Mandor Barstein for å vekkje avløysarane, men ingen kom. Eg vart ståande åleine i rorhuset time etter time og hadde mi fulle hyre med å styre klar dei mektige sjøane som reiste seg framfor baugen. Eg vart dødstrøytt og nervøs av å stire ut i svarte natta. Til slutt såg eg faktisk syner; hestar som gallopperte over båretoppane, og folk som sprang fram og tilbake. Kor lenge eg stod åleine i rorhuset, anar eg faktisk ikkje, men ut på natta kom kapteinen, og han vart ikkje blid då han høyrde at eg ikkje hadde fått avløysing.

Torsdag løya vinden og gjekk over på nordvest. Segla kom opp, og no bar det av garde i sjungande fart. Natt til fredag stod eg minevakt på baugen, eg såg ingenting, men han som kom etter meg, oppdaga ei mine som vi måtte styre klår av. No fann eg meg ein plass i romet og sovna som ein stein. I åttetida vakna eg av bråk på dekk, romlukene vart fjerna og eg såg blå himmel. Med det same trudde eg at det var flyåttak, og sprang på dekk. Gleda vart stor då eg fekk høyre at det var land i sikte. Ein mann hadde klatra opp i riggen og ropte at han såg land i horisonten. Ikkje lenge etter steig konturane av Shetland opp av havet. Eit fly kom imot oss i lav høgde, krinsa over båten og sette kursen mot land for å vise oss kva veg vi skulle styre. No kom dei på dekk alle dei som hadde okkupert køyane på overfarta, bleike og svoltne. Det lukta nykokt kaffi, og alle fekk ete seg mette av det som var igjen av rasjonane. Frå mandag til fredag var rasjonen to brødskiver per dag, og elles gnafsa vi på turrfisken som Jon Osnes var så framsynt å sende med oss. Vi var skitne og skjeggete, men vasstanken var tom, så vi prøvde å turke av oss verste skiten. Inne på land gjekk store flokker med sauer på beite, og det vart skjemta med at no skulle det ha smakt med fårikål.

Ein vaktbåt kom og sette vakter ombord. Dei samla inn våpen, fotoapparat og kikkertar. Deretter tok dei oss gjennom minesperringa og inn på havna i Lerwick. På kaia stod konsulen, kaptein Birkelund og nokre marinegastar. Ein av dei ropte til oss: «E de Ulsteininga? Dette e han Myra-Sivert frå Volda». Med militær eskorte vart vi førte gjennom byen til ein leir som var avsperra med piggtråd. Så snart vi hadde kome oss på plass i brakka, fekk vi beskjed om å gå til mannskapsmessa. Det vart gledeshyl og stor jubel då vi kom i døra og såg langbord dekka med store fat med loffskiver og skåler med jordbærsylte. Det gjekk ned på høgkant, og aldri har brødskiver smakt betre.

I dagane som fylgde var vi til lange forhøyr hjå britiske marineoffiserar. Dei var svært interesserte i det eg hadde å fortelje om den tyske vaktposten på Flø og om festningsanlegga på Kvitneset. Eg teikna og forklarte så godt eg kunne etter minnet. Dei ville også vite korleis eg hadde hadde kome i kontakt med organisasjonen. Det høyrdest ut som om Jon Osnes var eit namn dei hadde godt kjennskap til. Var det mange nazistar i Ulsteinvik? Eg kjende berre ein, men det namnet hadde dei frå før. Mandor Barstein var trist og betenkt. «Hod» var ikkje komen inn til Shetland, og han trøysta seg med at dei kanskje var komne til Skottland.

Det kom dagleg nye flyktningar til leiren, mest frå Bergenskanten. Ein dag kom ei større gruppe som tilhøyrde Stein-organisasjonen i Bergen, mellom dei jøden og forretningsmannen, Eidenbom, telegrafist Odin Hovland og medisinstudenten Marthinsen som var dødsdømd, men vart redda ut frå sjukehuset etter å ha vorte torturert. Han hadde farga håret lyst, men den mørke hårrota var no godt synleg. Desse karane hadde unngått arrestasjon, men resten av dei som var med i Stein-organisasjonen vart pågripne og dødsdømde. Marthinsen vart seinare send attende til Noreg på hemmeleg oppdrag, vart pågripen og avretta ved skyting.

Alle var vi forhipne på å kome oss vidare til London, og vi fordreiv tida så godt vi kunne. Kvar kveld kom nokre jenter og stilte seg opp utanfor piggtrådsperringa og song for oss. Ei jente i 8-10 års-alderen hadde ei nydeleg songstemme, og song m.a. ein som på den tid var var in: «South of the border down Mexico way». Ho heitte Margareth, fortalde ho. Ein dag vi sat og skrella poteter, merka eg at ein av karane var så mutt og still. Dagen etter var han borte. Under forhøyra hadde det kome for ein dag at han ikkje hadde reint mjøl i posen. Han kom tilbake og blei med til London. Onsdag 8. oktober kom ordren om avreise. Heile flokken vart oppstilt og køyrde ned på kaia der ein kombinert laste- og passasjerbåt låg og venta. Vi fekk plass på briskar langt framme i baugen. Torsdag morgon såg vi Skottland, og i 12-tida la vi til kai i Aberdeen. Ein norsk lastebåt låg like ved og mannskapet kom over for å frette nytt heimanfrå. Med militæreskorte vart vi førte gjennom gatene, og folk bisna fælt på desse raringane i lusekufter og nikkers. På Douglas Hotel fekk vi ein herleg lunch, og vart deretter innkvarterte på flatsenger i ein stor dansesal. Eidenbom trakterte eit flygel som stod der, og vi song kjende og kjære songar til langt på natt.

Heile fredagen gjekk med til forhøyr, først av britiske offiserar, deretter måtte vi innom det norske konsulatet. Konsulen heitte Sandvik og var frå Ålesund. Av han fekk Mandor Barstein vite at «Hod» heller ikkje var komen til Skottland, og ein telefon til London kunne bekrefte at dei heller ikkje kjende til båten. Om kvelden vart vi eskorterte til jernbanestasjonen for å ta nattoget til London. Vi sat oppe heile natta, og var temmeleg trøytte då toget i 8-tida rulla inn på Kings Cross stasjonen. I innelukka bussar vart vi køyrde gjennom byen. Akkurat ved setet mitt var eit lite glis så eg kunne sjå at heile kvartal var jamna med jorda. Turen gjekk til Patriotic School i utkantan av London, ein gjennomgangsleir for absolutt alle flyktningar som kom til Storbritannia, og her vart alle silte før dei slapp ut. Det vrimla av alle slags nasjonalitetar, også norske. Det var ei svær bygning i Victoriansk stil, og vi vart plasserte på eit rom med plass til 100 mann. Tre etasjes jernsenger stod så tett at vi måtte åle oss fram. Sanitærforholda var under all kritikk, og i matsalen var det ein kamp å finne seg ein plass,
og maten var elendig. Også her måtte vi gjennom mange forhøyr, og opplysningane vi hadde gitt på Shetland og i Aberdeen, vart kryssjekka. Ein representant frå Den norske regjeringa kom og helste på oss og delte ut lommepengar; 10 shilling pr. mann. Det var vanskeleg å få nattero med så mykje folk innpå seg. Nokre snorka og andre snakka i søvne. Ei natt vakna eg av eit frykteleg spetakkel. Ein svær rusk av ein hollending sprang rundt og reiv seg i håret. Han ropte og skreik og vekte heile salen. Det måtte fleire handfaste karar til for å halde han. Andre hollendingar kunne fortelje at tyskarane hadde skote fleire av familiemedlemmane hans, og dei andre vart sende til konsentrasjonsleir.

Søndagen var det strålande sol. Høgt over byen hang hundrevis av sperreballongar som var festa til stålwirar til vern mot tyske fly. Eg kom i prat med ein spansk militærkaptein som snakka godt tysk. Han hadde vore med i motstandsstyrkane mot Franco og blitt pågripen. Ein militærdomstol dømde han til døden, med tidleg om morgonen før avrettinga, klarte motstandfolka å redde han ut av fangenskapet, og etter ei dramatisk flukt kom han seg over til Gibraltar og vidare til London. Eg treffte og ein norsk sjømann som saman med nokre andre hadde rømt frå Dakar til Gibraltar i ein båt som dei spikra ihop av kassefjøler og presenning. På veg vidare til England med båt, hadde tyske ubåtar seinka fleire skip, og ei mengd folk låg i sjøen og ropte på hjelp, men dei kunne ikkje stoppe av frykt for sjølve å bli torpederte. Det hadde vore fryktelig å høyre dei hjerteskjerande ropa utan å kunne hjelpe!

Mandag kveld kom ein flokk på 72 nordmenn i uniform som hadde reist jorda rundt, frå Sverige gjennom Russland til Bulgaria, gjennom Tyrkia til India, Sør-Afrika, Sør-­Amerika, Canada og vidare med ein norsk lastebåt i konvoy over Atlanteren til London. Dei hadde brukt fleire månader på reisa, og var no forhipne på å frette nytt frå Norge av oss som nettopp var komne over. Onsdag den 15. oktober kom fleire drosjer og henta oss og køyrde til «Norway House» like ved Trafalgar Square. Den første eg treffte her, var Per Dimmen, og han var like forbløffa som eg. Også her måtte vi til forhøyr, og vart intervjua av m. a. «Norsk Tidende» og av den norske radiosendinga over B.B.C. Deretter vart vi sende over til County Hotel for vidare registrering. Dette hotellet vart overteke av norske styresmakter, men her var ikkje plass, så vi vart fordelte rundt om på hotell i nærleiken. Ludvik og eg kom til Royal Hotel, og fekk kvart sitt fine rom. Matsalen var bomba, så der var trekt ein presenning over taket. Ein kveld vi sat og åt, kom Karl Dimmen og Harald Pettersen frå Fosnavåg. Det vart stor gjensynsglede, og Harald Pettersen drog opp ein medteken konvolutt med brev frå kona, Klara.

Vi vart verande i London til mandag 20. oktober, og fekk rikeleg tid til å sjå oss om. Folk glante fælt på meg som gjekk i ein fotsid knikkers og lusekufte, og så var det den lyse luggen som var uvanleg i Londons gater!

Alt første dagen kjøpte eg eit fotoapparat som eg fekk mykje glede av seinare. Dagbok førte eg heile tida. Det var mykje bombing, særleg om natta. Heile kvartal vart jamna med jorda, men folk tok det roleg. Byen var heilt mørklagd, så vi måtte holde oss nær hotellet for ikkje å vandre oss bort. Når flyalarmen gjekk, vart det ei frykteleg uling, og dei svære lyskastarane feia over himmelen, og luftvernbatteria dundra laust, så det vart eit frykteleg spetakkel og ikkje råd å få sove så lenge det stod på. Nede i undergrunnen var det stappfullt av folk som låg og sov på perrongen. Men vi fann det rettast å halde oss i hotellet og håpe det beste!

Så vart det innrullering til dei ymse våpengreiner. Eg ynskte meg inn i flyvåpenet og få utdanning som flygar, men nett då var det inntaksstopp for flyelevar. Heller ikkje marinen tok inn då, sjølv om eg laug og sa at eg var fiskar, nytta det ikkje. Dermed vart vi alle innrullerte i hæren.

Ein kveld vart vi alle inviterte bort på County Hotell og fekk helse på Trygve Lie og general Fleischer. Nordahl Grieg sat inne i salongen og prata med general Fleischer.

Vi fekk servert kaker og kaffi, og Trygve Lie heldt ein liten tale til oss og ynskte oss velkomne til England og takka for at vi ville vere med og kjempe for frigjeringa av landet vårt. Mandag kveld var vi igjen på County Hotel der det var namneopprop og utdeling av matpakkar. Så tok vi nattoget til Skottland, og var framme i Dumfries neste morgon. Så reiste vi med buss til rekruttskulen i Carronbridge, ein liten landsby mellom Dumfries og Glasgow. Her låg det fleire hundre mann i hardtrening, alle nykomlingar. Etter å ha fått utlevert uniformer og utstyr, vart vi innkvarterte i ei av desse «Nissen huts» med bølgeblekktak i ein halvsirkel og endeveggar i treverk. Den første natta måtte vi ligge på harde sementgolvet med berre eit ullteppe over oss. Eg sov ikkje, for det var bitande kaldt, men alt neste morgon vart vi flytta over i ei ny barakke med plass til 13 mann, og med ein liten vedovn midt i rommet.

Her var tre kompani med rekruttar med ca. 100 mann i kvart kompani. Vi vart plasserte i Kp. C, med fenrik Heggstad som kompanisjef og sersjant Skutle som troppssjef.

No var eg endeleg komen i Kongens klær og hadde fått mitt høgste ynskje oppfylt; å vere med på frigjeringa av Norge.