Vilhelm Ringstad

Etter at Vilhelm kom heim frå militærtenesta, var det at hans karriere som bygningsmann tok til for alvor. Han arbeidde som tidlegare nemnt mykje saman med stefaren sin, og desse to gjekk godt i lag i arbeidet.

Ei bygning som står ennå og som desse to sette opp i lag er kraftstasjonen i Ulsteindalen. Denne vart fullført i 1917, og er ei vakker og stilfull bygning oppført i stein og mur.

Kraftverket var eit viktig og framsynt tiltak som bidrog mykje til at industrien kunne vekse fram i Ulstein, og Vilhelm var seinare styreformann i kraftlaget i heile 9 år.

Vilhelm var all sin dag ein aktiv person som måtte styre med eitt eller anna. I 1920 kjøpte han grunn i Hasundstranda og sette opp ein bygning med det føremålet å starte industriproduksjon.

Produksjonen vart av ymse slag, men sementvarer som takstein, sementrør og garnstein var hovudartiklar.

Ei tid prøvde han seg på skjorteproduksjon, men gav opp dette etter kort tid då dette ikkje gav lønsemd som det gjekk an å leve av verken for han eller for dei som sydde for han.

Seinare la han også sementvareproduksjonen til sides og sal av sement, sand og kalk til byggeverksemder i regionen vart hovudaktiviteten.

Problemet i desse åra var den skrale økonomien blant folk flest og i landet som heilheit. Depresjonen etter fyrste verdskrigen sette inn for fullt.

Alle landa i Europa var utarma etter krigen, og fiskeprodukt og andre eksportvarer frå Norge til utlandet vart knapt nok betalte med pengar. I vårt distrikt som var ( og er) svært sårbart mot svingingar i dei eksportretta næringane steig arbeidsløysa, og inntektene fall. Resultatet vart at kjøp og sal minka, og om nokon kjøpte eitt eller anna var det å få oppgjer for varene eit kunststykke i seg sjølv. Såleis også med Vilhelm sitt føretak i Hasundstranda. Han fortalde at det kunne gå like mykje tid til innkrevjing av tilgodehavande som til å drive den praktiske delen av forretninga.

Han streva og sleit så godt han kunne, men etterkvart måtte han innsjå at å innstille drifta var det einaste rette slik som tidene var. Ved å ta denne avgjerda i tide unngjekk han konkurs, og eigedomen og sjøbuda vart såleis i hans eige vidare. I ettertid ser vi at dette nok var ei klok avgjerd, då det er mange døme på det motsette etter som økonomien vart verre, og underskota større. Dette at han ikkje fekk til ein varig og stabil produksjon følte Vilhelm som eit nederlag, og han kom tilbake til dette seinare i livet, og anklaga kanskje seg sjølv for at han ikkje fekk det til og at han gav opp for tidleg.

Då produksjonen i Hasundstranda vart lagt ned, tok Vilhelm opp att sitt opprinnelege fag som murar og bygningsmann.
Folkeskulen i Ulsteinvik var eit stort prosjekt som Vilhelm var byggeleiar for, og denne bygningen var lenge eit landemerke i bygda. Skulen vart sett opp på 1930-talet, men vart diverre riven for nokre år sidan i samband med bygginga av den nye barneskulen.

Av bygningar elles var Vilhelm ansvarleg leiar for fleire industribygg i Ulstein og Hareid, og han sette også opp fleire skulebygg rundt om i regionen. Muring i naturstein var ein spesialitet som han var ein meister i.

Kyrkjegardsmuren i Ulsteinvik er eit døme på det. I all si ferd sette Vilhelm si ære i å gjere godt arbeid. Det skulle ikkje slurvast, verken i arbeidet eller med arbeidstida.
Det fortelst at då Vilhelm og arbeidslaget hans var i sving med eitt eller anna inne ved Sauneselva, vart han brått så svimmel og ør at han svima av.

Arbeidet stoppa opp, og doktor vart bodsend. Etter ei stund var Vilhelm tilsynelatande i orden igjen, og då doktoren ikkje kunne finne noke gale, gjekk arbeidet vidare.

Vilhelm gav då ordre til gjengen at dersom dette skulle skje igjen, skulle dei ikkje slutte å arbeide av den grunn, men berre legge han til sides inntil det retta seg av seg sjøl. Han kjende seg frisk og rørig, og om han tilfeldigvis skulle svime av var ikkje det noko å ta på veg for.

Vilhelm var som nemnt ein dugande og anerkjend fagmann, og han vart etter kvart ein «institusjon» her i regionen når mur- og bygningsarbeid skulle utførast. I private protokollar som heldigvis er blitt tekne vare på, er der mangt og mykje som kan lesast, om tilbod, om prisnivå og om aktuelle bygningsprosjekt. Protokollane viser også at ut over i 30-åra auka aktiviteten gradvis. Økonomien vart generelt betre både privat og i det offentlege, og fleire bygningsprosjekt vart sette ut på anbod. Likevel var det ikkje alltid like lett å få oppgjer for arbeidet desse åra heller. Vilhelm fortalde på sin karakteristiske måte om ein gong han hadde pengar til gode hos kommunen i samband med oppsettinga av den nye skulen.

Dette var like før jul, og Julius Ulstein som styrte kommunekassa kunne fortelje at her såg dei i botnen. Grunnen til det var at presten hadde fått 200 kroner og lærarane hadde fått 100 kroner kvar i julelønning, og over nyttår ville dei kome attende og krevje eit tilsvarande beløp.

Kassa var såleis nesten tom, ja i praksis var den skrapa til botnen. Til slutt fekk eg likevel ut 5 kroner av han Julius, så vi svalt ikkje heilt i hel den jula heller.

Denne historia fekk forresten eit litt artig etterspel mange år seinare då Vilhelm i eit familieselskap kom inn på dei harde 30-åra og 5-kroningen som han fekk utbetalt hos han Julius.
Dette fekk då ein av brørne hans til å minne han på at det kunne vere skralt for andre også i den tida.

Ja, du hugsar vel korleis det gjekk då eg skulle ha lønning hos deg? Nei, dette kunne ikkje Vilhelm hugse noko spesielt om.

Jau, etter å ha arbeidd hos deg både lenge og vel fekk eg til slutt eit 25-øres frimerke som oppgjer for jobben såpass eg fekk sendt eit julebrev til han Alfred som var ute til sjøs.
Det gjekk ei lita stund, så seier Vilhelm: «Seie du det, var eg so galen? Ja, eg måtte no vere verre enn han Julius også eg då»! Etter ei kort stille kom den vidare kommentaren: «Ja, ja eg hadde vel ikkje noke meir, og forresten tenkjer eg at du hadde ikkje forstand på å styre med noke penge likevel».

Ei rettleiing som sikkert kunne vare på sin plass også i våre dagar.

I krigsåra vart det for dei fleste å hangle seg gjennom så godt ein kunne, men då krigen var over vart oppattbygginga av landet ei prioritert oppgåve. Eksportretta tiltak hadde fyrsteprioritet, men også innanlands aktivitet som skulle gjere landet meir sjølforsynt fekk stor merksemd.

Den økonomiske hjelpa frå Amerika som kom nokre år etter krigen sette også meir fart i næringslivet.

Vilhelm var no i sine beste år, og som etablert og anerkjent murmeister vart det mykje arbeid og etterkvart også brukbare inntekter.

Protokollane viser tilbod og arbeidsoppgåver på rekke og rad, og han og arbeidslaget hans deltok og hadde ansvaret for mange bygg rundt om i regionen i denne tida.

Vilhelm vart i denne tida ein institusjon i regionen, og fram til han var over 70 år heldt han det gåande som murmeister.

Gardbrukar vart Vilhelm aldri, og om han hadde passa til det er uvisst, men når han såg fine og velstelte gardar brukte han å seie med ei viss misunning i røysta: «Ja, dei dei kan no vel live ta jordinje her, og dei er sikkert sjølhjelpte både med spikekjøt og rjømerengje».

Dette var i hans auge toppen av matvarer, og noko som var både velsmakande og gode heimeprodukt og som minte han om oppveksten på Ringstad.

I november 1928 gifte Vilhelm seg med Johanne Osnes som var frå Iverhaugen på Osnes. Dei kjøpte seg tomt i Hasundstranda og sette opp hus, og som bygningsmann var det naturleg at Vilhelm bygde dette sjølv.

Vilhelm og Johanne fekk fire bom der Ivar var den eldste, dernest kom Ingrid, så Borgny og til slutt Vidar som den yngste. I heimen vart det ikkje berre gode dagar. Sjukdom kom til og Johanne var i to år pasient på tuberkulosesanatoriet i Molde.

Dette var under andre verdskrigen, og livet var ikkje lett for dei som sat igjen heime.
Også Borgny var sjukeleg, og i 1941 døydde ho. Ho var då 7 år gamal. Ivar var også mykje plaga med helsa. Han hadde ein hjartefeil som dei i den tida ikkje kunne lækje, og i 1958 døydde også han i ein alder av berre 29 år.

For dei attverande i familia var alt dette tunge slag, men dei kjempa seg gjennom motgangen i fellesskap. Johanne oppnådde heller ikkje nokon høg alder, og i 1962 døydde ho og Vilhelm vart enkjemann.

Det som gledde han i motgangen var at barna hadde reist ut og fått seg god utdanning, og at han sjølv hadde god helse slik at han kunne fortsette å arbeide og vere flakkfør og ikkje ligge andre til byrde.

Han dreiv såleis på som murar og tok på seg mindre arbeidsoppdrag heilt til han var 84 år. Då han slutta av etter meir enn 70 år i arbeidslivet forklarte han det slik.
«No e ej so gammale at ej snart skal opp i himmelen, å der trenge ej ikkje noke penge likevæl. Å forresten so he ej trygd å denj greie ej mej godt mæ».

Vilhelm var ein kunnskapsrik person. Han hadde lese mykje, og det han las sat spikra i hukommelsen for alltid.

Han var all sin dag særs interessert i historie, og skreiv i lokalavisa om gamle namn og hendingar. Det seiest at «Snorre» brukte han å lese ein gong for året, så dei gamle norske kongane var som kjentfolk å rekne for han.

Også Hans Strøm sin «Søndmørs Beskrivelse» vart årleg gjennomgått.

Slektshistorie var for han umåteleg interessant, og han kunne rekkje opp slekta og forfedrane til dei fleste slektene i Ulstein og også mange på Hareid. Det at yngre folk ikkje kjende si eiga slekt såg han på som ein stor mangel.

– Dei fleste kjenner besteforeldra sine, men så er det jamt slutt. Når ej for eksempel fortele dei om oldeforeldra deira ser dei berre rart på mej, brukte han å seie. Han hadde etter den tida ei stor privat boksamling og denne hadde han lagra på eit rom i sjøbuda si.

Nokre år etter at han slutta med eigen produksjon i Hasundstranda, leigde han ut sjøbuda til Møre Korkfabrikk. Ulukka var då ute, og i ein brann vart sjøbuda svidd av til grunnen. Boksamlinga si hadde han plassert i eit rom i buda, og under brannen strauk alt med. Då han høyrde om brannen var første reaksjonen hans «Bøkene mine»!

For han var dette største tapet. Seinare kjøpte han ei anna sjøbud og sette opp på same staden, og denne buda står der ennå. Han hadde også ein særeigen måte å uttrykke seg på. Gjerne med få ord og mykje likt sagastilen i dei gamle islandske ættesogene.

Setningane var også gjerne svært underfundige og humoren og sjølvironien låg like under overflata.

Då han vart pensjonist følte han at kroppen ikkje lenger fungerte som den hadde gjort, og han vart derfor «kunde» hos doktor Røyneland senior. Dr. Røyneland var oppteken av forebyggande helsearbeid, og han åtvara Vilhelm om at feit mat kunne vere skadeleg og at han måtte passe på vekta.

Vilhelm fortalde sjøl korleis denne samtalen utarta seg:

– Jau, du skyna han Rø’yneland sa at no var eg åt å vart for feit og måtte slanke meg. Ja, sa eg. Du har nok rett i det, og det er nok fleire som et seg i hjel enn som svelt i hjel. Men samtidig er no noke god mat snart den einaste gleda ein fatige stakar kan ha her i dinne værinje.

Å forsyne meg, medan eg sa dette so falda han Røyneland hendene som om han ville lese for maten. Å då tenkte eg mæ mej at sannele e der no noke godt i hånå også. Byråkratiet i stat og kommune var noko som han all sin dag såg på med skepsis.

«Dei som site å skrive regla og forordninga, og like ettepå kjem med nye og forandra må ha for lite å gjere. Dei gjere i alle falj sitt beste for å plage enj stakar, å nåde denj so ikkje fyle mæ å fæ mæ sej alt. Hanj kjøme visst på straff ette so ej forstår».

Ein gong kom Vilhelm ned på kommunehuset i eit ærend. Han fann då staben sitjande med kaffikoppen i handa, mens praten gjekk om laust og fast. Dette synest han gjekk for vidt og han fann å måtte refse dei litt, og det gjorde han slik:

«Jassa, dokke site her mæ dokka fullmektiga å forværelsedame å drikke kaffi, ser ej!  Nei då va det andre tide når hanj Kleiven va her. Hanj hadde kaia, hanj hadde kommunekasså å likninga, å hanj va ogso formannjskapssekretær». Og så kom toppen til slutt: «Å endåtil so hadde hanj berre ei hand».

Gideon Kleiven som her er nemnd, hadde i sin ungdom mista eine handa i ei arbeidsulykke mens han var i Amerika, og som Vilhelm her ganske rett påpeikar hadde han seinare omtrent det som var av kommunale ambod. Han brukte også fylgjande uttrykk når han fann å måtte klage til ligninga på skatten.

«He’kje dokke samvittiheit! Veit dokke ka de e for noke»?

Vilhelm var ein underfundig og humoristisk person. Han likte å teste kunnskapen hos folk, og kunne såleis bruke sin eigen viten til å skrive artige og under­haldande artiklar som kravde at lesaren hadde inne eit visst minimum av allmenkunnskap.

I sine unge dagar brukte han og broren Hans å skrive 17. maitalar og andre innlegg som dei fekk andre til å framføre.

Ludvik Moldskred likte å vere i rampelyset, og denne trioen samarbeidde i årevis i denne bransjen.

Det skal visst fortsatt finnast gamle manuskript frå denne tida, og eit eksempel på innhaldet kan vere utdrag frå ein 17. maitale som Ludvik heldt i Haddal der temaet var dyrkinga av norsk idrett.
Som vi alle veit er det sjøl i våre dager ikkje idrettsfolk i heile verda som kan måle seg med dei norske.
Det gjeld enten dei vinn eller taper, dei er likevel best!

Slik var det også tidlegare, og boksing var då i fylgje Ludvik den idretten der nordmennene hadde dei største fortrinna.
Utdrag frå Ludvik si framføring lyder då omtrent slik:

«Som enkelte i denne forsamling kanskje vet er jeg ingen stor taler, men jeg skal likevel prøve å fortelle dere litt om hva den berømte polakk Arkimedes har sagt om norsk idrett, og om boksing spesielt: For det første: De norske boksere er de beste, da de stammer fra vikingene. For det andre: Ingen andre boksere går slik inn for denne sin valgte sport som de norske, og de bliver derved de beste.» Og med Arkimedes avslutta han etter det dei seier hyldesten slik:

«To norske boksere opp munde stande, de giver hinanden ett støt under haken, ett spark i baken». Både taleskrivarar og talar vart varmt fagna etter at slike programinnslag var vel gjennomført, seiest det.

Når Vilhelm tok opp tema som han ville diskutere, brukte han først sin eigen logikk og fekk såleis fram sitt eige syn.

Når han så ville teste dette på tilhøyraren brukte han gjerne uttrykket «Elle ka du sei du so e enj lærde mannj?»

Han vende seg då gjerne til folk som hadde litt meir skulegang enn det som var vanleg.

Såleis også då han skulle selje eigedomen sin i Hasundstranda. Han vart då spurd korleis denne handelen gjekk og om han var fornøgd med avtalen.

«Jøu, det gjekk no vel i grunnen bra det, men ej synst det vart vel mykje skatt å betale so det vart no ikkje så mykje igjen.

Dei so kjøpte sa at ej måtte vere fornøgde å gi til keiseren det so keiserens e, slik so det stæ i Bibela, men ette so ej he forsteie so va dei no ikkje so glade i å betale skatt jødane helder. Det va no vel helder slik at dei gjore det under tvang».

Og så etter eit par sekunds pause kom det: «Elle ka du seie du Joakim so he gått mykje på skule»?

Etter at Vilhelm vart pensjonist for alvor i sitt 85. år, budde han ennå mange år i sitt eige hus. Han hadde litt hjelp til reinhald og nødvendige gjeremål, men elles styrte han seg sjølv. Han likte å vere mest muleg sjølvhjelpt.

Han fekk etter kvart problem med synet, og når han då gjekk etter vegen som då var riksveg og som i tillegg og mot all fornuft hadde 80 km fartsgrense, var dette ikkje ufarleg verken for unge eller gamle.

Uhellet ville at han vart påkøyrd av ein bil og kom nokså mykje til skade. Med tid og stunder kom han seg til att, men vart vel ikkje heilt den same etter denne hendinga.

Seinare fekk han seg eit rom på kvileheimen, og etter som han sa likte han seg godt der. Her fekk han den hjelp han trengde, og her trefte han kjenningar frå eit langt liv.

«Her ute på Heima he ej det godt», sa han. Ej he’kje hatt det so godt i mine syndige dage. Her fæ me mat fleire gange for dag, reine klede, å eit varmt rom uten å gjere det støv for det sjøle. Disse «kjellinje» her he ,ei høgtrykks samvittiheit.» Det å få utan å yte noko sjølv var for han noko heilt nytt.

Han var ikkje særleg religiøst anlagt, men han var gjerne med til kyrkje når han fekk skyss. Ein gong ville dei ha han med til kyrkje også på ettermiddag sjøl om han hadde vore der på føremiddag, men då sette han ned foten og gjorde seg stirrige. «Ej e no ikkje naken munk heller» var uttrykket han brukte.

Alt tyda på at Vilhelm skulle få oppleve å fylle 100 år. Heilt sikker var han ikkje, og då eg snakka med han omtrent ein månad før brukte han uttrykket «Hvis eg vert 100 år, skal bonna stelle til selskap for meg».

Imidlertid vart det ikkje slik! Nokre dagar før 100-årsdagen vart Vilhelm brått sjuk, og den 22. februar 1989 døydde han.

Det mangla då berre fem dagar på at han fekk oppleve den store da­gen, og det som skulle verte 100- årsfeiring vart diverre gravferd i staden.

Vilhelm var ein arbeidets adelsmann. Han var av dei trurøkne som tok sin tørn heile livet, og det å gå «gjerandelaus» var for han lite fruktbart.

Ei yrkeskarriere på meir enn 70 år i eit tungt og slitsamt yrke er ein imponerande prestasjon.

Det som hjelpte han var ein vel utvikla humoristisk sans og ein sterk kropp som tente han trufast livet ut.

Om Vilhelm Ringstad skriv Asle Geir Widnes Johannesen dette om han i boka “Hundre år – hundre personar i Ulstein”:

Vilhelm Ringstad var murmeister og gründer og markerte seg i lokalsamfunnet gjennom sitt 100-årige liv. Han vart fødd på Nykrem i Herøy, men foreldra flytte til Haddal, der dei kjøpte seg eit lite gardsbruk.

Far til Vilhelm døydde då guten berre var året. Mora gifte seg opp att med Andreas O. Ringstad, gardbrukar og murar på Ringstad. Vilhelm var med stefaren på murararbeid og fekk lære muraryrket frå grunnen av.

Han arbeidde mykje saman med stefaren. Ein bygning som står att etter dei to, er den gamle kraftstasjonen i Ulsteindalen, fullført i 1917. Eit vakkert og stilfull bygg oppført i stein og mur. Kraftverket var viktig for at industrien i Ulstein kunne vekse fram. Vilhelm var styreleiar i kraftlaget i ni år.

I 1920 sette han opp ein bygning i Hasundstranda for å starte industriproduksjon. Sementvarer som takstein, sementrør og garnstein var hovudartiklar. Seinare la han produksjonen til sides, og sal av sement, sand og kalk vart hovudaktiviteten. Men det var depresjon og tunge tider. Folk og verksemder sleit med å betale for seg. Han måtte etter kvart innstille drifta og tok så opp igjen faget som murar og bygningsmann. Folkeskulen i Ulsteinvik var eit stort prosjekt som Vilhelm var byggeleiar for på 1930-talet. Bygningen var lenge eit landemerke. Han var også ansvarleg for fleire industribygg i Ulstein og Hareid, og sette opp fleire skulebygg i regionen. Han gifte seg med Johanne Osnes i 1928, bygde seg hus i Hasundstranda og fekk fire born.

Ringstad var også ein meister i muring av naturstein. Kyrkjegardsmuren i Ulsteinvik er eit døme på det. Den faglege dugleiken hans gjorde Vilhelm til sjølve institusjonen innan mur- og bygningsarbeid i kommunen.