Fredheim 100 år

Hausten 1884 blei det vanskeleg å samlast på skulehuset. Dei flytta difor møtestaden til Knut H. Saunes. Men for å betre husspørsmålet, blei det 17. desember 1984 gjort vedtak om å reise eit tilbygg til bedehuset.

Amtskulen, som då var i Ulstein, skulle få bruke huset. Men elles skulle det bli den faste møtestaden for laget.

Frå slutten av 1884 tok den første susen som hadde kvilt over arbeidet til å spakne av. Men arbeidet heldt seg bra oppe og tok seg kraftig oppatt ved dei rike vekkingane som gjekk over Ulstein og Hareid i 88, 89 og 90-åra.

I 1895 blei Ynglingeforeningen omdanna til Ulstein kr. ungdomsforening. Kvinnene fekk vere med og det blei ny fart og framgang i arbeidet.

I årsmeldinga for 1893 står det fortalt om nokre unge menn som hadde teke til med ein hornmusikk. Desse ville gjerne inn under Ynglingeforeninga. Dette var oppstarten til Ulf.

I 1898 kom det opp spørsmål i den såkalla spørsmålskassa i laget om ein ikkje burde tenke på å bygge sitt eige hus. I februar året etter kom spørsmålet oppatt i «Bondeguten», og saka blei då inngåande drøfta. Dette skulle bli ei stor oppgåve som det tok om lag 10 år å få gjennomført.

Først tok det naturlegvis tid å semje alle syn og særmeiningar. Enok Hasund blei formann i den endelege byggenemnda, der han la ned eit stort arbeid.

Det skulle skaffast både tomt og pengar å bygge for. Dette tok naturlegvis tid. Og på eit møte i januar i 1905 låg det føre tilbod om heile 10 tomter!

Tomta hos Rasmus P. Ulfstensvik blei valt, og blei kjøpt for kr. 340. Ved skylddelinga same året fekk eigedomen namnet Fredheim. Arkitekt Johan Osnes, opphavleg frå Ulstein, då busett i Trondheim, fekk i oppdrag å teikne og kostnadsrekne huset.

Oskar V. Sundgot skreiv dette i samband med 75-årsjubileet i 1984:

Fredheim – 75 år – 1984

Eit klart og ufråvikeleg vilkår for å kunne drive med positive aktivitetar er – som ein uttrykkjer det i dag – at: «Ein har ein stad å vere». Når det galt det tiltaket som kom i gang ved skipinga av Ulstein Ynglingeforening, for 102 år sidan, var dei inkje noko undantak i så måte. Også dei måtte ha hus å halde til i.

Skipinga skjedde i Skeide skulehus, som då stod ute i Halsesvingen. Der hadde dei også sitt første ordinære møte. Men alt på dette møtet var husspørsmålet framme med di dei gjorde vedtak om at 3.kvart møte skulle «lægges til Sundgotten skole». Og at møte med emne av meir allmenn interesse skulle «lægges til sognets bedehus». Slik gjekk det då på eit vis dei to første åra. Men alt hausten 1884 melde husproblemet seg med ei viss tyngde. Ein flytte då over frå skulen på Halsen til eit hus som Knut H. Saunes stilte til disposisjon.

Sjølv om dette blei ei forbetring, var det klart at ei meir stabil og varig ordning av husforholda var eit avgjerande vilkår for foreininga si framtidige drift. Den 17. desember 1884 gjorde foreninga derfor vedtak om å reise eit tilbygg til bedehuset på Osnes. For å få dette realisert, måtte det bevilgast heile 60 kroner. Dette blei nå foreninga sin faste møtestad. Men i tillegg skulle det også tene eit anna viktig føremål. Amtskulen som då var i gang i Ulstein skulle få nytte av huset.

Med dette hadde ein funne fram til ei ordning som verka bra dei fyrste åra framover. Men med den aukande tilslutninga og aktiviteten som foreininga etter kvart fekk, viste også dette seg å vere ei lite tilfredsstillande løysing. I 1898 blei spørsmålet om eige hus lausleg lufta, etter eit spørsmål i foreininga si forslagskasse. I februar året etter kom spørsmålet fram igjen i laget sitt handskrivne blad «Bondeguten». Saka vart då teke på ramme alvor og vart inngåande drøfta.

Dette var ei stor og vanskeleg oppgåve som tok tid. Ja, heile 10 år frå den fyrste tanke til huset kom i bruk. Dette skulle vere eit allsidig «kultur/samfunnshus» i tillegg til kyrkje og bedehus. Det tok derfor lang tid til å semje alle syn og særmeiningar. Det var såleis ikkje småting som var oppnådd då ein, etter mange og lange drøftingar, var samde. Etter denne semja skulle ungdomsforeininga bygge, eige og disponere huset, etter dei retningsliner ein hadde semjast om. Enok Hasund vart formann i den endelege byggenemnda, og her la han ned eit stort og oppofrande arbeid.

Fyrst måtte det skaffast tomt. Så pengar å bygge for. Og alt dette tok sjølvsagt si tid. Men 1. januar 1905 låg det føre tilbod om heile 10 tomter. Tomta hjå Rasmus P. Ulfstensvik ved Hestvollen vart vald og kjøpt for 300,-.

Ved skylddeling same året fekk eigedomen namnet «Fredheim».

Arkitekt Johan Osnes, Trondheim, teikna og kostnadsrekna huset. Grunnmuren kom i 1908 og kosta 1500 kroner i direkte utlagde pengar. I 1909 vart huset bygd av byggmeister Havnes frå Ålesund for ein tilbodssum på kroner 10 600,-. Huset vart vigsla til bruk 26. september 1909. Med dette var eit stort sakn stetta og forholda låg no godt til rette for eit effektivt ungdomsarbeid i Ulstein.

Sjølv om Ulsteinvik alt då peika seg ut som senter i kommunen, var det likevel dristig gjort å bygge eit så stort og allsidig hus. Eit moment som sikkert spelte med og var ei viktig drivkraft i arbeidet, var dette med at Sunnmøre Ungdomsskule kom i gang i Ulsteinvik hausten 1908. Eit avgjerande argument for å plassere denne skulen i Ulstein var ikkje minst ungdomsforeininga si vågsame satsing på eit hus som óg høvde til skulebruk.

«Fredheim» har såleis heilt frå fyrste dag vore mykje nytta også på dagtid. Etter at Sunnmøre Ungdomsskule bygde og flytte ut i 1919 kom andre inn:

Ulstein Sparebank hadde sine kontor på Fredheim i mange år. Tannlege Fannemel likeeins. Ulstein Realskule hadde si tid i kjellaretasja. Her hadde A. Ulstein sin start. Seinare Harald H. Flø og Olav Bringsvor med sine forretningar. Vidare følgde desse: Ottar Botnen, Henry Røyset, Astrid Hernes og andre. Med dette hadde vi rikeleg utval av både manufaktur, daglegvarer og blomster.

Desse siste aktivitetane er sjølvsagt inga målsetting i Ungdomsforbundet sitt program, men det har gitt eit økonomisk grunnlag som har kome vel med for å halde huset i nokolunde stand. Hovudføremålet med huset har heile tida vare å tene ånds- og kulturlivet i bygda. Sjølv om styring og bruksprioritering neppe har vore fullkomen, har dei ingen ting å skamme seg over i så måte. Huset har i alle fall ikkje gått på tomgang gjennom åra. Og hugs endeleg på at vi ikkje hadde andre slike samlingshus i Ulsteinvik før langt fram i 50-åra då vi fekk «Samfunnshuset».

Presset på Fredheim var stort. Ikkje minst i etterkrigsåra, då den eine aktiviteten etter den
andre banka på døra og bad om husrom. Det var sanneleg ikkje enkelt for dei som sat med prioriteringsansvaret for utleige, og mykje urettvis kritikk måtte dei tåle. Sjølv om Ulstein kr. ungdomslag alltid har hatt stor eigenaktivitet, har dei vore flinke til å rydde rom også for andre. Eg nemner i stikkordsform: Losje «Tru», Musikklaget «Ulf», Ulstein Mannskor, idrettslaget Hødd, Saniteten, Røde Kors, ymse næringsorganisasjonar, skjermbilde, militærsesjonar (Jæger og Bæger), heradsstyret og Hesteassuransen. Nei, spør heller om kva som IKKJE fekk husrom på Fredheim!

Mi tilmålte tid for dette raske tilbakeblikket er på det næraste omme. Eg vil avrunde det heile med å lese referat frå innviingsfesten. Der tar eg med berre siste avdeling, som lyder slik:

«Efter pausen talte Kalsnes varmt og godt over 127-salmes ord: «Dersom Herren ikke bygger huset, saa bygger de forgjeves som bygger på det». — Saa talte: Buseth – Vigdal – Nyhagen – herr og fru Hans Osnes – Lynge – og Martinus Osnes med fleire. Indimellem talene var det sang av koret, som gjorde sine saker meget godt. – Hop sluttet -.
Saa er da denne minderike dag tilbakelagt. Vi kommer visst aldrig til at kunne si om noen dag meir at den er større end indvielsesdagen den 26/9 da vort vakre hus blev indviget til bruk. Alle ting kappedes om at gjøre dagen herlig. Udmerket veir. Mange venners besøk. Dyktige talere til at gjøre festen rik ogsaa i aandelig henseende. I penger indbrakte festen kr. 207 netto.

Saa er da vort kjære «Fredheim» indviget og færdigt til bruk – måtte det bli til Guds ære at det er reist.»

Ved dette korte tilbakeblikket no, 75 år etter, må vi kunne våge oss til å seie at dette ynskjet er oppfylt og dette mål er nådd. Huset har, gjennom desse åra fått vore:

«Gud til ære – Oss til gagn».

Etterord

v/ Einar Grimstad.

Også i dei 25 åra som er gått etter 1984 har huset vore i svært mykje bruk. Ulstein KFUK KFUM er det offisielle namnet på dagens huseigarar. Dette laget er svært aktivt. Huset er i bruk nesten kvar dag. Speidarane og Ten Sing er nok dei mest aktive brukarane. I tillegg blir huset mykje leigd ut til Ulstein Sokn i samband med ungdomsklubben Merkur og kyrkjekaffi. Ulike festar og tilstellingar er det jamnt gjennom året.

Fredheim har gått gjennom fleire store ombyggingar, men har i grove trekk det same uttrykket i dag som då det blei bygt i 1919.

Også i dag tener det huseigaren på ein framifrå måte.