Har Ulsteinvik eit byrjingsår?

Kyrkja stod på Ulstein og presten budde i Dimnasund. Folketalet i Vik auka vel ein grand, og kyrkjevegen var lang. Difor vart det i 1821 vedteke å bygge veg frå Bøe­svingen til kyrkja på Ulstein. Parsellar på vegbygging vart pålagde bøndene, det tok då visseleg nokre år å få vegen ferdig. «Wiige bro» vart laga i 1830, og vegen («Gamlevegen») mellom Hareid og Ulstein vart lagt gjennom hagen til det som seinare kom til å tilhøyre Warholm-eigedomen.

Den vegen begynte også i Bøe­svingen, gjekk så gjennom området til bensinstasjonen, gjennom hagane til husa sør for Vikemyra, og kom opp om lag der råsa ned til biblioteket er no. Der var ikkje veg i Vikemyra.

I Vik var der fem gardar: Bjørndal­garden, garden i Låna, Einehaugen, Bakkejorda og Bernbruket.

På Hofset var der tre gardar, ein på nedre Saunes, og fem innover Saunes. Framover var Holsæker, Støylane og Storegjerde-garden. Og det var Ulsteinvik. Men her var det mange naust og sjøhuder. Barnetalet auka, og i 1847 vart det fast barneskule i Klokkargarden på bruk nr. 1 på Hofset. Same året vedtok formannsskapet i Ulstein, mot protest frå bøndene, å bygge skulehus i Vik.

Skulehuset kom opp i 1847, og vart teke i bruk året etter. Huset stod på ein haug mellom Vikeelva og der «Gamlevegen» gjekk før, like nedfor hagen til Hermann Klungsøyr. Seinare vart det flytta ut i Halsesvingen. Restane etter kjellarhøgda i Halsesvingen er synlege enno.

Noreg var vel enno i overgangen mellom naturalhushald og penge­hushald, og det første hang atti langt utover enno. Men dei trang vel dalarar og skillingar til salt, tauverk, tjøre, båtutstyr, kanskje parafin, og ei og anna tenesta frå andre. Inntektene kom frå fiskeri, salting og tørking av klippfisk.

I 1858 slo Augustinus P. Bigset seg ned i Vik som smed, og bygde seg hus i sentrum. Om lag på same tid kom ein austlending også til bygda. Han heitte Anders P. Hammer og var murar.

Etter ei tid bygde han hus på «Hammer­bakken». Huset stod på tvers mot vegen. Det vart snudd tidleg på 1920-talet og påbygt som det står i dag som «Farmors Krambod».

I 1864 kom det fleire innflyttarar til bygda. Ein bakarsvein frå Ålesund (Kristensen eller Kristiansen) leigde tomt på Geileneset.

Han hadde først røkt etter korleis forholda var i bygda. Han kjøpte eit hus i Romsdalen, fekk det rive og frakta hit og oppattbygt. Han gjorde det same med eit mindre hus frå Bjørkedalen. Det første er huset til Rune Ulfstein. Det andre står i hagen på same tomta og vart det første bakeriet i Ulsteinvik.

Det var vel vågalt gjort, men eg vil tru at det gjekk på graut og flatbrød her den tida.

Det var neppe bakaromn i noko anna hus, og syra eller usyra brød var nok ikkje omtala anna enn i Bibelen. Kanskje er eitt av desse to husa eldst i Ulsteinvik.

Og så, truleg i 1870, kom ein representant frå Jomfru Caroline Marie Hoel og fekk sett opp ei krambud nede i fjøra, rett nedanfor Eiken Libris.

Endå ein innflyttar, Peter Bøe, starta handel i kjellaren til svigerfaren, Peder Myklebust. Det er Bøe som har gitt namn til Bøe-svingen. Han overtok seinare etter Jomfru Caroline Marie.

Og på toppen opna Ulstein Forbruksforening handel i sjøbuda si i 1874. I alle fall vart første styraren tilsett frå 1.1.1874.

I Myklebustgarden (no Bjørndalgarden) hadde der vare drive gjestgiveri, kanskje heilt tilbake til 1800, for då familien Myklebust overtok skjøtet frå Nils Schelderup i 1844, heldt dei nye eigarane fram med å drive gjestgiveriet. Så kan ein lure på kvar gjestane kom ifrå …

Postopneriet vart flytta frå Botnen til Myklebusthuset i 1872.

På garden Osnes hende óg store ting. Gotebakken og Gjerdet vart husa opp med våningshus, vedahus med do og løe med fjøs i 1871, av sønene hans Jo-Lars: Andreas i Gotebakken og Bern i Gjerda. Det siste heitte Fagertun.

No var grunnlaget for voksteren lagd. Ein gamleheim for dei eldre som ikkje lenger kan vere heime, høyrer vel med i eit godt samfunn. Difor vart «Gamlehjemmet» reist og drive av Indremisjonen, vigsla i 1891. Vegg i vegg med det var første bedehuset oppkome i 1876.

Dersom ein skal seie at Ulsteinvik er så og så gammalt, er det fritt fram å velje startår for tettstaden. Kanskje kan ein take med at kyrkja vart flytta til sentrum og oppattbygd i 1878. Då vart i alle fall Ulsteinvik kyrkjestad.

Fylgjande to vers om nokre av dei som er nemnde tidlegare i artikkelen er laga av Olaf Wiik:

Bern uti Gjerda
Mork nedi fjæra
Hammer på torget
smedmester Stin
skipper Peter Pedersen
poståpner Myklebust
skomaker Bakke
og han Liksoade

Hammer på torget
ville ikke borge
sønner av Norge
en to-shillings-dram.
En kringle fikk han borge
av Hammer på torget.
Han sufsede meget
på vei til sitt hjem.

På leit etter desse versa kom eg i Vikebladet frå mars 1948 fram på tre artiklar skrivne av Sigvald Hofseth. Han gav eit bilde frå Vik om tida då Ulstein Forbruks­foreining vart skipa. Han skriv at her var 4 gardbrukarar, 2 plassemenn, 1 smed, 1 handelsamanann og 1 murmeister. Så gir han att første verset av rimet ovanfor. Om personane i rimet skriv han fylgjande:

«Han Bern uti Gjerda var far til H. B. Osnes og John Osnes. Han var etter si tid ein bra gardbrukar, men mest kjend er han som fiskar. Det har vare litt strid om det var han eller Skjerva-Sigurd i Volda som først rigga om sunnmørsottringen til mørebåt med to master og fem segl.

Han var ein vågsam og heldig fiskar.

Han Mork nedi fjæra veit eg mindre om. Han var handelsstyrar for ein Hoel i Aalesund. Kona hans heitte Maren, og dei hadde 4-5 gutar, men dei var nokre år eldre enn eg. Då eg byrja på skule i 1877, var dei reiste frå Vik. Butikken som Mork handla i, var ei sjøbud som stod eit stykke framfor sjøbuda til Carsten Ottesen. Dei to sjøbudene og varebehaldninga selde Hoel til Petter Bøe som seinare reiv ned fremste sjøbuda.

Hammer på torget var austlending av fødsel, og murmeister av fag. Han var gift med Gjertrud Marja som var dotter til gamle Nils Schelderup etter tredje ekteskap. Han hadde 18 bor med 3 koner. Han åtte og brukte heile Vik, unnateke Lånaplassen. Hammer og frue hadde ikkje born. Ekteskapet var visst ikkje lukkeleg. Hammer var sjeldan heime i Vik.

Madam Hammer var noko av eit troll. Eg kan hugse at ho var stygg å banne. Ho hadde to brør som drap seg i Vik, den eine heitte Jørgen, den andre Stevelin.

Ho handla litt på småbrød, og selde vin i smug. Den første mannen eg såg drukken, hadde fått vin med fru Hammer.

Smedmester Stin – hans fulle namn var Augustinus Pedersen Bigset – hadde to brør, Johs. Bigset og Petter Vikebakk, og mange systrer som flest alle var gifte her i Ulstein. Kona til Stin, Gurine, var frå Hans-Knut-garden på Saunes. Dei hadde to døtre og fem søner. Han Stin var ein framifrå flink smed. Han smidde alle lås og hengsler til far min då han bygde stove i 1873, og dei er alle i god stand enno (1948).

Skipper Peter Pedersen var frå Botnen. Kona hans heitte Berte, og var frå Manger. Dei hadde ein son, Petter-Rasmus, og 4 døtre; Karen Hatlø, Petra Strandabø, Oluffa Storhaug og Lisa, gift med H. B. Osnes. Pedersen reiste til sjøs i si ungdoms- og manndomstid. Han førde mange skuter m.a. for Webjørn Svendsen i Ørstavik. Han reiste for det meste på Lofoten og Bergen, men gjorde turar til Oslofjorden, Sverige og Østersjøen. Når vi spadde torv på Eidet, samlast vi om gamle Pedersen. Han var flink til å fortelje frå den tida han siglde.

Postopnar Myklebust var frå Ørsta, og hadde i sin ungdom tent på Egset i Volda, og hadde lært seg å skrive m.a. Då det spurdest at det gjekk nedover økonomisk med gamle Schelderup, reiste han til Ulstein og kjøpte halve Vik. Seinare selde han halvdelen av dette, altså fjerdeparten av Vik, til skipper Pedersen. Mor til Ole Myklebust heitte Karen Svendsen, og var frå Borgarøy. Ole hadde 4 systrer, Marta Henriksen, Mina Welle, Severine og Mattea som døydde ugifte. Ole gjekk landbruksskule i si tid, og var omframt gardbrukar og fiskar også nytta til offentlege gjeremål, m.a. til utskiftingsmann. Anne­Marta, kona, var frå Kvalsvik. Dei hadde forutan sonen Olaf, som tok namnet Wiik, fire døtre; Kamelia Olsen, Marta Hovden, Nikoline og Petra Brekke.

Skomakar Bakke heitte Bernt Larsen, og var frå Hasund. Han hadde tre barn, Sigvald, Lisa Saunes og Betty Vik. Skomakar Bakke var ein flink mann som for rundt og sydde og bøtte sko til dei kondisjonerte både i Ulstein og Herøy.

Han Liksoade heitte Johannes Johannesen, og var frå Fram-Hovset, der faren bygsla og brukte Klokkargarden.

Omframt dei som er nemnde i rimet, var her ein mann til i Vik. Han heitte Otto Blichfeldt, og kona heitte Ane-Rose. Dei åtte og brukte Lånaplassen. Dei hadde ei to-etasjes bygning som no står på Leikong – telegrafbygninga. Av det huset kjem Lånanamnet. Blichfeldt skulle vere presteson frå Volda. Han var fargar, snikkar og drikkar. Det var ein gong han kom frå Borgarøy og rodde så hardt på Seieberget (på Osnes) at han braut av stamnen, og brennevinskrukka kolva og toppa for utor. Sidan har Seieberget vare kalla «Blichfeldthammaren».»

Så langt morbror Sigvald om personane i rimet. Der er endå meir interessant stoff om personar frå Vik i gamle dagar i dei to andre artiklane. Mangt av dette er og skrive i Bygdesoga, bind III.