Livssoga mi

På ei øy ut mot storhavet fann foreldra mine sin bustad. Fiske og fangst og små gardar med ei eller to kyr var mønsteret for dei fleste. Martin Ulstein og Leif Hatlø hadde bygt opp kvar sine skipsverft, der dei reparerte båtar, og ein del folk hadde arbeid der. Havet var grunnlaget for mange, men for meg vart oppveksten på Sunnmøre Folkehøgskule. 26. januar 1937 kom eg til verda oppe på toppen av skulebygget der vi hadde vårt husvære. Mor fødde heime og jordmor var Ringstad. Bestemor og bestefar budde i etasjen under oss. Bestemor kom opp fordi mor ikkje kjende seg bra. Ho skulle eigentleg på foreining, men visste ikkje om ho kunne gå. Ein time etter var eg fødd. «Travelt hadde du det då du kom til verda, og travelt har du hatt det sidan», sa mor.

Eg hugsar ikkje så mykje frå dei første åra mine, men eg veit at eg var tre år då krigen braut ut. Sverre, eldste broren min, var då seks år. Storesyster Elsa døde før eg var fødd, av polio i spiserøret. Torbjørn var fødd i 1939, så vi var tre sysken då krigen kom.

Det var heilt spesielt å vere barn og vekse opp på ein internatskule. Huset var sett saman av to gamle hotell, og det var utruleg innhaldsrikt. Elevane budde i eine fløya, og lærarane og anna personale i den andre. I kjellaren var det ein stor vaskekjellar og boder. Mot inngangen var det skulekjøken og nedover var det matsal og sløydsal.

Vi hadde lite plass, så vi måtte ta stova til soverom, og eg ser for meg dei kvite barnesengene langs veggane. Dobbelsenga var også kvit, med herrekommode, damekommode, krakk, bord, stolar og nattbord. Over herrekommoden hang eit kvitt, kunststrikka teppe.

Neste høgd var det klasserom, lærarrom og bibliotek/elevstove. Biblioteket var eit stort skap med glasdører. Så kom to etasjer med elevrom, jentegangen og gutegangen. Dit hadde vi ikkje lov til å gå, vi skulle ikkje forstyrre elevane når dei gjorde lekser, men enkelte elevar lengta heim, og syntes det hjelpte å få ha oss på romet, så det hende vi fekk vere der på visse premissar.

Det var dør ut til kjøkenet, der alle skap var blå med «trykknappar» til lås. I hjørnet var det eit stort kråskap der maten vart oppbevart. Ved skorsteinen var det ein svart vedkomfyr, og ved sida ein gul Grepa elektrisk komfyr. Bak ovnsrøret stod «Meister Eirik», eit bjørkaris som av og til var i bruk. Vi hadde innlagt kaldt vatn på kjøkenet.

Ved sida av kjøkenet var «jenteromet», for vi hadde ofte tenestejente. Stova var bortanfor soveromet, med inngang frå gangen. Her var det så fullt av møblar at vi kunne knapt få plass. Likevel hadde mor barneforening her, med opplæring i saum, strikking og laging av ymse spanande ting, bordskånarar o.l. Det store brune spisebordet med tre klaffar som kunne settast inn etter behov, stod midt på golvet. Elles var det to store lenestolar, bokhylle og andre stolar rundt veggane. I fronten var det dør ut til ein overbygd glasveranda

Gangen var lang og smal. Ved kjøkenet var der eit lite kott og der hadde far børsa si, men den måtte han gje frå seg då krigen kom. Veggene her var umåla, og det var hyller over eine veggen, her vart det lagra alt mogeleg. Vi måtte ut av lærargangen for å gå på do, men det var vassklossett, to i kvar høgd i internatet, eit for elevar og eit for lærarar. Vi delte do med frk. Time og Blindheim, som hadde rom bortanfor vårt husvære.

Trappene var veldig spanande. Vi silte oss ned tre etasjer, men for kvar etasje måtte vi klatre over nokre sperrer. Det var dreia søyler til pynt, men dei var vi irriterte på, for dei hefta oss på vegen ned. Vi hadde ordre om å gå stilt i trappene, så vi fann ut at å sile ned var den stillaste måten, og det gjekk fortast. Til slutt var det berre den berømte halvrunde sementtrappa igjen, der alle elevkull og alle konfirmantkull vart fotograferte.

Det var eit utruleg spanande mørkeloft på skulen, og når elevane reiste heim på ferie smaug vi oss opp på loftet, der det låg lause fjøler oppe på «betane». Her ålte vi oss fram, meir og meir mørkeredde til lenger inn vi kom, men så svinga vi, og då fekk vi auge på eit lite vindauge oppe i toppen av mønet. Dette var opp mot «ura» Det var elles kjekt å få springe på elevgangane når elevane var heime. Under husværa til frk. Time og Blindheim låg styrarkontoret. Her residerte far. Han jobba til seine kvelden, og viss vi ville han noko, måtte vi banke på døra. Men vi visste alltid at han var der om vi trengde han.

Vi måtte ta omsyn til elevane. Mor var redd for at vi skulle bråke, så ho bar ofte ungane ned alle trappene. Sidan vi måtte vere stille, var vi ikkje store før området rundt skulen vart leikeplassen vår. I hagen var der lysthus og fontene med gullfiskar. Men det var oppe i skogen vi leika oss mest. Gerd Hilde budde i «Mina-huset» like ved skulen, og vi to hadde butikk mellom steinane i ura oppom skulen. Elles laga eg mykje sølekake nedafor transformatoren like utanfor skuleområdet. Vi samla krusbrot og tome fyrstikkøskjer til butikken vår.

Matmangel

Mor kokte ein tjukk graut som ho blanda margarin i. Den hadde vi på dei forferdelege brøda, som eg kjenner lukta av den dag i dag. Sild var det mykje av, spekesild og boknasild. Mjølk fekk vi kjøpe på gardane, og eg hugsar at eg henta mjølk i Ottagarden. Familiar med born fekk havregryn, og mor kokte suppe som vi måtte drikke kvar morgon. Elles åt vi ting som vi fann i naturen; ferske hagtornskot var delikatesse, surgras og blåklokker. På skulen var der bærtre, men vi fekk streng beskjed om at det var skulen sitt. Vi såg langt etter dei modne bæra, men vi hadde lært å vere lydige. Kan du tenkje deg korleis det var å kome opp til Agnes Lillebø og ho sa at vi kunne ete med vi ville? Vi gløymer det aldri!

Mor blei redd

17. mai brukte vi å ha små flagg inne, men Sverre og eg kunne ikkje forstå kvifor vi ikkje kunne gå i tog, så vi gjekk ned på plassen og song og ropte hurra medan vi vinka med flagga våre. Mor kom springande, og det er den einaste gongen eg har sett henne vise redsle. Vi måtte elles ha blendingsgardiner for vindauga. Ofte var det flyalarm, og på skulen samlast folk i kjellaren, der var det bombesikkert. Ein dag det var alarm, ville eg ikkje vere i kjellaren i lag med så mange folk, eg ville opp att i stova vår. Eg starta på trappa, men ein sterk arm drog meg ned att. Vi måtte vere der til faren var over. Den dagen vart eit skip bomba på hamna i Ulsteinvik.

Det var alltid mykje folk på skulen, på stemne, leirar og festar. Ein dag skulle mor ned i A-salen på møte, og eg ville vere med. -Nei, det er berre for vaksne, sa mor. Eg lurte veldig på kva dei vaksne gjorde på møte, og litt etter lurte eg meg ned og sette meg på attarste benk i kroken ved døra. Etter ei stund reiste alle seg og la seg på kne ved stolane og ba til Gud. Det var heilt fullt i salen, og dette vart eit minne som aldri kan gløymast. Folk hadde bruk for Gud i krigen, det var tydeleg.

Skulen

Eg var berre 6 år då eg tok til på skule. lngebjørg Alme var mi fyrsteklasse- lærarinne, og eg likte henne svært godt. Ho gjorde så mange uvanlege ting, at det vart inspirerande. Mellom anna lærte ho oss engelske songar, så ho var framfor si tid. Og så var ho alltid i godt humør, så det var triveleg å vere i klasseromet. Elles hugsar eg Erling Warholm som alltid hadde noko å fortelje når han hadde vore i Tjørvågen. Ein gong sa han at i Tjørvåg kunne dei skrive bakvende åttetal, og så måtte han opp på tavla og demonstrere. Han skreiv då eit liggande åttetal, og dermed løyste han det problemet.

Ute i friminutta likte eg meg ikkje så godt, eg syntest dei store gutane verka trugande. Men tvillingane Aksel og Roar var mi trøyst. Dei budde i svingen nedafor oss, og kvar dag eg skulle på skule, stansa eg utanfor glaset deira og ropa på dei. Eg hadde ingen jenter å gå i lag med, og leika også mykje i lag med gutane, klatra i trea og leika indianar. Eg fekk den store ære å vere kokke i indianarleiren. Gerd Hilde var også med på å klatre, og vi hadde ein spesiell plass høgt oppe i eit lerketre som vi kalla Kongekruna. Toppen hadde brotna, og tre greiner vaks ut frå toppen og laga ei gryte. Der sat vi med dokkene våre og kjende oss trygge.

– Krigen er slutt, er du ikkje glad?

Barndomen var ei glad og trygg tid, trass krigen. Men den dagen krigen var slutt, gløymer eg ikkje. Eg kom forbi huset til Ingebjørg Alme, lærarinna vår, då eg såg at ho heldt på å heise flagget utanfor innngangen. Ho var så glad at eg forsto det måtte vere noko spesielt. – Krigen er slutt, er du ikkje glad? sa ho. Jau, eg måtte vel vere glad eg og då, endå eg forsto visst ikkje rekkevidda av det. Men jula etter fekk vi kvar si halve appelsin, og vi fekk merke til å kjøpe sjokolade.

Stor var dagen då Sverre og eg skulle gå på butikken og hente sjokolade for første gong. Det var ei nesten firkanta blokk med sølvpapir på, og vi bar dei i ei veske, heldt i kvar vår hank. Då var eg 8 år, var snart ferdig med tredje klasse og hadde fått Dragsund til lærar.

Eg hugsar godt ein dag etter krigen då det samla seg så mykje folk borte hjå Moldskred, naboen til skulen. Vi kika ut glaset det vesle vi torde, og der kom dei med ein gammal Ford som dei hadde grave fram frå høyet.

Søndagsskule og barneforening

På søndagsskulen fekk vi fine Jesus-kort, og dei har eg gøymt. Så fekk vi stjerner på eit kort. Vi var også på tur, gjerne i slutten av vårsemesteret, og det ga gode minne. Då var gjerne foreldra med, og vi hadde med mat og saft.

Mor hadde barneforening for både jenter og gutar, og i den tronge stova vår lærte eg å strikke, og vi laga bordskånar av eit pappstykke som vi vikla bast rundt. Så song vi og hadde matpause.

Seinare giekk eg på barneforeining med Rut Lunde. Ho var dotter til Halkjelsvik som var sløydlærar på skulen. Vi var oftast i heimen hennar, og vi sat i ein ring, høflege og veloppdragne. Rut las frå Lundes barnepreiker, og eg syntes det var veldig kjekt. Så skreiv vi lodd i ei bok, det var 10 øre pr lodd, og den som vann måtte ha med ein ting neste gong. Så song vi fine songar. Rut var trygg og god. Ho ga oss alltid saft og bollar, og det er fine minne å hugse på.

Sommaren heime var bading på Osnessanden. Der kunne vi vere timevis. Vi teikna hus i sanden, med dører og vindauge, og så gjekk vi på besøk til kvarandre. Så skulle nokon vere røvar og kome inn og stele frå oss, og dette var veldig spanande. Elles bygde vi slott, og fantasien utfalda seg. Vi fann også mykje rart i sjøen: «skjebber» (små flyndrebarn), krabbe, tangsprell og andre ting som vi studerte. Så «erta vi båra». Vi såg etter ei stor båre, og så gjekk vi mot henne, men vi måtte springe tilbake før ho nådde stranda med eit brak.

Når mor og far hadde tid, hadde dei med primus og kaffikjele, mat og saft. Det var veldig kjekt. Når vi vart litt større fekk vi lov til å gå på «Sandbadet», men då måtte vi ikkje gløyme oss slik at vi flødde inne dersom vi tok ein tur ut på «Boholmen». Bada gjorde vi i sol og i regn, men mest var det sol og fint ver, slik eg hugsar det i dag.

Hygiene

Vi hadde innlagt kaldt vatn, og vi hadde tilgang til klosett. Potta var i flittig bruk, og så var det å gå og tøme henne i klosettet. Ein gong skulle eg gå med potta. Det var om kvelden, og lite lys. Eg kjende vegen så godt frå før, så eg berre opna døra til WC og tømde potta der eg visste holet var. Men det var ein så merkeleg lyd. Eg sette på lyset, og der var loket lagt på do, og alt innhaldet i potta var utover loket og golvet.

Vi vaska oss i kaldt vatn kvar morgon. Laurdag var det badedag, og då varma mor opp vatn og hadde i ein stor sinkbalje. Dei minste bada først, så etter alderen, mor og far til slutt, men då var vi allereie i seng, så det overvar vi aldri.

Litt før krigen slutta fekk skulen innlagt dusjar og varmt og kaldt vatn. Det var berre eitt dusjrom, så gutar og jenter hadde kvar sin dag å bade. Når der var ledig, tok far heile familien ned i kjellaren og vi fekk dusje i lag. Det var store framsteg, og god hjelp for mor å sleppe all vassberinga. Etter at vi hadde dusja, måtte vi sette opp alle trelemmane til tørk.

Klesvask

Vi hadde kvar våre dagar i vaskekjellaren. Skulen hadde førsteretten, men lærarane hadde sine dagar. Tidleg måtte eg ta del i vaskinga, og eg syntes det var artig. Kanskje var der andre på same tid i den store vaskekjellaren, som låg ein lang gang og tre lange trapper frå husværet vårt. Vi kokte alle kvite klede, og dei andre vaska vi på vaskebrett, med heimekokt såpe. Den var kokt i ei stor gryte oppe i grisehuset, og vi ungane måtte hjelpe til med det og. Når ho var ferdig skar vi henne opp i firkanta stykke. Ho lukta ikkje så godt, men i krigstid hadde vi ikkje noko val.

Grisehus

Far bygde grisehus under krigen for å nytte ut matrestar. Det var knapt om mat, og elevar som var frå gard måtte betale skulepengane i poteter og kjøt. Alle matrestar vart samla og kokte i vatn i den store gryta. Så var det vi ungane som skulle røre på mjøl, så mykje som vi fekk inn i grauten. Vi brukte ei stor trespade å røre med. Når far skulle mate grisane var det litt av eit leven, og når maten var komen i troa, slafsa dei det i seg. Dei gjekk ikkje av vegen for å stige oppi med føtene, noko eg syntes var forferdeleg. Men dei vaks og la på seg, og vart til god matauk for skulen. Vi måtte også plukke bær til sylting, men hadde streng beskjed om å ikkje ete, for det var skulen sitt.

Leikene

Det var ikkje noko å få kjøpe under krigen, så vi måtte nøye oss med enkle ting. Første dokka mi sydde mor av ein utsliten voksduk. Ho stoppa henne med filler og måla ansikt på. Dette vart ein skatt som eg skulle gitt mykje for å ha i dag. Men vi samla fyrstikkøskjer og mor hjelpte oss å lage kommode. Her gøymde vi små skattar. Vi var elles mykje ute i naturen, og leika med det vi fann ute. Fantasien vart sett i sving, og vi snakka «byspråk» og kjøpte og selde. Frø av høymole vart til havregryn, og dei finaste sandkaker vart pynta med smørblomster og selde i butikken.

Dyre skattar var bitar av farga glas, som vi kunne sjå gjennom. Eg hugsar at vi hadde noko som heitte stjernekikert. Det var tre lange glasbitar, og i botnen var det ei trekanta glasplate. Så var der mange papirbitar i alle fargar nedi. Når vi snudde på kikerten vart det til dei flottaste mønster du kunne tenkje deg. Vi hadde også ein del bøker, og hadde fått Margrete Munte: Kom skal vi synge, og hadde lært meg omtrent alle songane før krigen var slutt.

Kveldssong

Om kvelden dytta mor dyna godt om oss og så skulle det syngast. Det var ikkje nok med ein song, det var ei heil rekkje. Det var som om vi måtte hale ut tida, vi hadde ikkje lyst til å sove. Vi starta alltid med «Gud og Fader lat meg sova», så var det «Når jeg legger meg til hvile», så ba mor ei bøn om at Gud måtte passe på alle i natt, så var det «Kjære Gud Fader i himmelens slott». Andre vi forlangte var «Nu lukker seg mitt øye», «Kom Jesus inn og med meg ver» og «Ingen er så trygg på ferda». Ja, det ville ingen ende ta, så det hende vi heldt fram etter at mor ikkje orka meir.

Bestefar bygde hus og flytta til «Solvang» i 1942. Då var han pensjonist. Her braut han opp eit stykkje, bygde løe og hadde kyr. Nedafor løa var det planta epletre. Særleg eit med store, grøne og sure eple var vi veldig glade for å få. Under krigen kom tyskerane og henta bilen til bestefar, ein fin Ford. Bestefar hadde tenkt at dei skulle ikkje få han utan problem, så han hadde skrua ut pluggar. Når tyskerane kom, fekk dei ikkje start på bilen. Dei skjente og huserte, og måtte rulle han av garde.

Skrekk for kyr

Men medan dei budde på skulen hadde bestefar ei ku i eit skur utanfor skulen. Denne kua var ikkje trygg for ungar. Ein dag sto «Grålin» bunden ved muren aust for skulen. Eg såg at ho hadde lite mat, og reiv opp litt gras og gjekk bort til henne med det. Kua såg ikkje den gode tanken bak, ho stanga meg inn i sementmuren så det knaka. Eg skreik, og det siste eg veit er at Rasmus Lunde kom springande, så svimte eg av. Men frå den dagen hadde eg fått skrekk for kyr.

Det var ei trygg og rik barndomstid, trass i at det var krig i landet. Mor hadde ei ro som gjorde at vi var trygge. Far var mykje på skulen, han sparte seg aldri. Han ville bryte opp og få bort noko av steinen på vestsida av skulen og brukte ein steinbukk til det. Ein dag kom dei berande inn med far, han var drivkvit og blodet rann. Mor heldt på å besvime, men det såg verre ut enn det var. Far hadde fått sveiva til steinbukken i hovudet, ho gjorde tilbakeslag. Etter nokre dagar var han i fullt arbeid att.

Fredsmarsjen

Fredsvåren kom med fuglesong og vaiande flagg. Alle var glade fordi sigeren var vunnen. Så fekk vi høyre om noko som heitte Fredsmarsj, og vi ungane måtte av garde og sjå. Ein mann sat ved eit bord inne ved «Kjøpelaget», og skreiv opp dei som ville gå. Til og med mor gjekk, endå ho om ikkje lenge skulle få Olav.

Nybygg på skulen

Alt under krigen var der planar om nybygg på skulen, men planane var for svære. Dei valde i staden å bygge «Sløydbygget». Dei ville lyfte opp taket på nedsida og få plass til 7 elevhyblar. Skulekjøkenet vart modernisert, med nytt golv og serveringsluker inn til matsalen. Nye benkar, skap og dekketøy vart det også, og det vart lagt inn fyranlegg. Elevroma vart pussa opp, og far og Olsen bygde nytt grisehus i staden for skuret som hadde vore. På same tid hadde far teke til å planlegge bygg av eige hus oppe i lia ovanfor skulen.

Olav fødd

Olav vert fødd, 15. september 1945.

Då den dagen kom, hadde eg vore på skule. På heimveg skulle eg innom «Helene», det var ein butikk. Der var nokre elevar frå folkehøgskulen. Dei peika opp på eit reklameskilt av ein Lano-unge, og sa at eg hadde fått ein slik heime. Eg forsto at dei visste noko som eg ikkje visste, og skunda meg heim. Der låg mor til sengs, og ved senga sto kleskorga fint trekt med småblomstra stoff med forheng med ei sløyfe oppe. Eg kika nedi, og der låg det ein nyfødd gut. Då Olav var fødd var eg 8 år, og syntes det var stor stas å få ein bror.

Arbeidet starta med å grave ut tomta for hand. Jon Ertesvåg og Hestad frå Ulstein grov, spadde og trilla. Terrenget var bratt, så det var ikkje lett. Eg var ærendsjente og gjekk ned til Ingebjørg og kjøpte ting det ville ha. Det var spanande å fylgje med. Tenk, vi skulle få eit hus som vi kunne gå rett inn i utan trapper! Og vi skulle få oppvaskkumme i benken! Ja, det var mykje å gle seg til. Når muringa tok til fekk eg hjelpe «Russ» med å legge på mursteinane. Huset vaks, og snart kunne Hatlevik ta til med innreiing. Huset var stort, noko mor gramma seg over, ho ville ikkje ha eit så stort hus. Men far tenkte lenger. Det var nye lærarar som trengde hus, og såleis vart 2. etasje laga ferdig først, for å ta imot Almås og hans huslyd. Dei hadde kjøken, bad og to rom til. Fru Almås var blid og kjekk, og dei hadde borna Kjartan og Hallbjørg. Seinare vart Karen-Turid fødd i huset vårt.

Speidararbeid

Eg var så glad den dagen eg fekk starte i speidaren. Eg var 10 år, og fekk Marta Lillebø til patruljeførar. Det var midt i blinken for meg, for der var det små grupper og mykje nytt å lære og gjere med hendene sine. Eg hugsar enno kor vi teikna flagget etter rett mål, 6,1,2,1,6×6,1,2,1,12. Og så var det å fargelegge og lage knutar, synge, lage leirbål, løfte og speidarbøn. Det var ei rik tid.

Juleminne

Vi fekk alltid lov å hjelpe mor med å bake til jul. På siste speidarmøtet før jul bestemte vi at vi ville besøke gamle og synge julesongar til dei. Vi fekk litt julekaker med mødrene våre, og Marta laga ei fin korg av pappøskje, kledd med kreppapir. Vi la kakene nedi, øvde litt på kva songar vi skulle synge, og la i veg. Vi besøkte «Stin-Sofie» i den vesle stova hennar, borte i Låna. Det var ei nydeleg gammal dame med snøkvitt hår, men ho var ikkje så frakk i føtene lenger. Vi song julesongar, og tårer trilla på det gamle ansiktet. Før vi gjekk, kom tante på besøk, så eg vart igjen i lag med henne. Ho stelte litt for Sofie, og vi henta vatn frå brunnen i kjellaren så ho skulle ha ei stund. Då vi gjekk på heimveg starta kyrkjeklokkene å ringe jula inn. Eg kjende ei slik glede over å kunne gjere noko for andre. Det vart eit rikt juleminne.

1948 flytta vi inn i huset vårt. Almås hadde då budd der ei stund. Det var ein stor dag, å få gå rett inn frå platten, og så vere på kjøkenet. Den første tida hadde vi soverom i største stova. Vi budde nokså trangt første tida, til roma i kjellaren vart ferdige, men det gjorde ingen ting. Vi hadde fått eige hus etter å ha budd på ein skule med internat i alle desse åra. Kanskje var det sværast for mor, no fekk ho også kortare veg til å besøkje sine foreldre på «Stykket». Vi var også snare å gå ein tur dit.

Bestemor var alltid så glad for å sjå oss, for ikkje å snakke om tante, som var vår andre mor. Ho stelte oss frå vi var nyfødde, ho var utdanna barselpleiar. Ho var også organist, og knytt til kyrkja. Men ho hjelpte oss når det trongst, og når ho kom var det som sola kom inn i huset. Ho hadde eit eige lag med born, og vart aldri lei av å styre med oss. Per var heller ikkje sein om å tøyse med oss, men bestefar sat med hovudet ned i bøkene sine, same kor vi bråka og styrte, han var heilt i si eiga verd. Når han ikkje var ute på jorda og arbeidde, fann du han alltid med nasen i ei bok. Biblioteket hans var stort for den tid å vere, og mykje utanlandsk litteratur hadde han, særleg tysk.

Det var fred over bestemorshuset, og det var godt å kome dit. Om vinteren når vi gjekk på skeiser i Bugarden, kunne vi springe bort til bestemor og varme oss, og hennar brød var det beste vi visste. Ho hadde så koseleg dialekt, ho var stril, og sa «dar», og andre ord som var typisk for hennar område. Både ho og «Kornehus-Lovise» heldt godt på dialektane sine, dei var om lag frå same område.

Far var glad i naturen og ville gjerne på tur i helgane for å koble av. Det er blant dei kjekkaste minne fra barneåra. Skulen hadde fått kjøpe ein gamal lastebil, og av og til lånte far bilen og stabla heile familien og andre familiar oppå lasteplanet, og vi drog avgarde. Vi hadde sjølvsagt med oss mat. Ein gong hadde vi med Hauge-tvillingane og for til Haugen, der bestemor deira budde. Der bada vi i sjøen og leika ved strandkanten. Ein annan gong var vi på Alme, andre gongar andre stader. Eg elska desse turane og likte godt det trygge fellesskapet med vår og andre sine familiar.

På sjøen

Allereie som barn elska eg sjøen, og likte å reise med båt. Ein dag fekk eg ei krone av far for å fylgje Astrid Roppen til Ålesund med mjølkeruta «Eikhol» som gjekk rundt Flø. Når folkehøgskulen var på sildefeltet, maste eg meg til å få vere med. Kvar vinter var eg der ein tur, og når gamle sjøfolk snakkar om silde-eventyret så ser og høyrer eg det for meg så tydeleg.

Eg bestemte meg for at når eg vart stor, ville eg på sjøen. Men i mellomtida måtte eg nøye meg med å vere med far ut og fiske. Han fekk kjøpe seg ein brukt båt, og eg elska å vere på sjøen i lag med far, lære om å finne rette meda, og korleis snøret skulle brukast. Det var mest svenskepilk vi brukte den første tida, seinare fekk han line og garn. Det var vi borna som skulle halde han med fjøremakk, så vi lærte tidleg å finne «ruene» og sette greipa der.

Fjøra var elles så full av spanande ting, at vi heldt oss mykje der. Elles låg vi på magen på Lillebø-kaia og fiska mort. Vi fekk ein ongel for 1 øre, så vi var glade om vi fann ein eittøring på vegen. Verre vart det når AU la på prisen til 2 øre. Då måtte vi av og til tigge mor om å få to øre dersom vi hadde kasta vekk ongelen. Det var kattane som fekk fangsten vår, men du kor spanande det var når fiskane beit på kroken! Sjøen var også så klar at vi såg både fisk og anna heilt tydeleg.

Nokre av fedrene var fiskarar, så vi lærte tidleg å kjenne båtane; Barden, Bell, Grøyven og dei andre, og kunne nummera deira. Grøyver hadde M 7 U, det hugsar eg enno. Vi for og balanserte på rekkene når båtane låg i land, og var som apekattar, utan redsle for å dette. Det var livet, vi hadde det så kjekt. Ofte har eg undra meg over at mor torde å sleppe oss åleine inn i Vik, eg var nok meir redd for mine born. Men det gjekk alltid godt, eg veit ikkje om ein einaste som datt i sjøen. Krigen var slutt, og livet var spanande. Men vi heldt oss «uttai kyrkja». Fram i Vik hadde vi ingen ting å gjere, vi som var «englane på Reiten». Inn til Fredheim på speidarmøte var det lengste vi for.

Men så hende det at vi måtte gå med lodd eller selje julehefte, og då måtte vi forlate vårt revir og våge oss inn på Saunes eller fram i Vik. Det likte eg dårleg, men det hende vi fekk litt pengar til å kjøpe julegåver for fordi vi hadde vore så flinke. Ein annan jobb vi hadde var å brette «Opp og Fram», bladet for NKUF, Sunnmøre krets. Vi opparbeidde god rutine og kunne brette store dungar. Og vi var til nytte, det var godt å vite. Far sette pris på hjelpa vår. Han var bladstyrar og hadde søstrene Øvrelid til medhjelparar.

Sverre døyr

Våren 1948 var det mange ulukker i området vårt. Ein båt forliste og folk omkom. Naboen vår, Martin Ulstein, døydde plutseleg, og så vart Sverre sjuk. Han skulle stå til konfirmasjon, men like før fekk han meslingane. Han var nesten bra, og lurte på om han vart frisk til søndagen, men så fekk han hjernebetennelse som ettersjukdom og vart frakta medvitslaus i sjukekorg med båt til Ålesund. Livet sto ikkje til å redde, og han døydde på konfirmasjonsdagen sin, 14 år gammal.

Ein kjekk, ung gut, populær i veneflokken, speidarleiar og flink på skulen. Han hadde fått eit sanitets-skrin i konfirmasjonsgåve frå læraren sin, Dragsund. Det viste han meg kvelden før og var så glad for det. Den dagen Sverre var gravlagd, låg vi andre syskena i meslingane. Det måtte vere hardt for foreldra våre, men vi kom oss utan ettersjukdom, men med ein bror mindre. Far kom inn på kjøkenet ein dag og tok meg i fanget og sa: No er du den eldste. Eg visste at eg ville prøve å gjere mi plikt og hjelpe det eg kunne.

Blandakoret

Eg var berre tolv år då eg fekk ta til i blandakoret. Far var dirigent, så det var han som gav meg lov. Eg syntes det var mange gamle der og hadde problem med å halde meg alvorleg. Henry Røyset og Ottar Botnen stod rett bak meg, og når tenorane kom litt høgt, vart eg full av lått. Men eit blikk frå far heldt meg i sjakk. Det var kjekt å synge i kor, og det har eg alltid gjort sidan. Kor mange songar eg har fått inn gjennom korsangen, kan ingen greie å finne ut, men ein rik skatt er det.

Eg skulle lære å spele piano med tante, men det vart så som så med øvingane. Likevel fekk eg eit grunnlag som eg sjølv gjekk vidare på. Eg likte å spele og lære nye songar. Når mor og far var ute, spela og song eg av hjartans lyst. Eg var meir reservert når dei var inne. Særleg likte eg godt Norges Melodier og Melodiboken. Oppe hos Lillebø hadde dei Evangeliske sanger, og Liv spela orgel og vi andre song.

Grannelaget i bakkane

Nærast oss budde Johannes Lillebø, Agnes og borna Liv, Marta, Kåre, Åse og Aud. Bortanfor dei budde Liv og Ole Bø med sonen Sivert. Han kunne lage modellfly, og det var spanande når han var ute og seilte dei av stad. Nedafor oss budde Lidvor og Laurits Skeide med borna Gunnar, Kirsti, Liv, Kåre og Rigmor, som kom til seinare. Laurits var fiskar, og kom vekk på sjøen. Dei hadde eit stort, uinnreidd loft der vi fekk leike. Dette var det nære nabolaget. Seinare bygde Bjarne og Bergljot Alme hus bortanfor Lillebø, med borna Guri og Steinar.

Nedanfor Lidvor budde Sigrid og Matteus Ulstein. Dit gjekk vi berre når vi gjekk med lodd, men Sigrid var ei blid og kjekk dame. Matteus var styrar på «Kjøpelaget». Borna var Henry, Hallvard, Inger, Hallbjørg og Jorunn. Over vegen for dei budde Torbjørg og Karl Johan Hauge med Sindre, Halldis, tvillingane Aksel og Roar og tvillingane Geir og Vigdis. (Ragnhild Vigdis). Aksel og Roar gjekk i mi klasse heile skuletida. Om vinteren leika vi mykje nedafor huset deira, på Minamarka, der vi laga englar og snøhytte. Vigdis var venninne med Åse, systra mi.

Grannane våre nedafor på den andre vegen var Edit og Oddmund Ulstein, med borna Bodil, Eldar, Jan-Ove og Lisbet. Oddmund var klokkar i kyrkja. Oppanfor dei budde Serine og Rolf Sundgot med Knut, Andreas, Vebjørn, Ingeborg og Randi. Rett nedanfor oss budde Inga og Martin Ulstein. Han var eigar av verftet. Inga var mors foreiningsvennine, og ho miste mannen sin tidleg. Den dagen Sverre døydde kom ho opp med ei stor gjærkringle til oss. Ho hadde nettopp prøvd sorga sjøl, og møtte oss på ein naturleg måte, med hjartevarme og praktisk hjelp.

Eg kunne gå frå hus til hus i Gotebakkane og minnest dei gode naboane vi hadde. Mennene døydde tidleg, og snart var det berre enkjer att. Då fekk lia namnet «Enkjebakken». Bjarne Alme var lenge den einaste mannen i bakken. No er heile den trygge barndoms vaksne borte, og vi er sjølve den eldste generasjon.

Året etter at vi flytta innn i huset vårt, vart Sjur-Johan fødd, 13 juni 1949. Eg syntes vi hadde nok ungar, men tok ansvaret for å stelle, og sydde og strikka til han. Eg syntes han var veldig søt, med heilt mørkebrune auge. lkkje var han mange månader før tante kom og skulle sy ein bluse til mor. Eg heldt på å få sjokk då eg fann ut at det var ein omstendighetskjole. Så skulle mor ha barn igjen, og eg følte ansvaret på mine skuldrar. Mor var utsliten, og den siste fødselen var hard. Men Oddny Holte oppmuntra mor til å klare det, og den 9.november var Arne fødd. Sjur og Arne vaks opp som tvillingar, og gjekk berre under namnet «Ungane». Det var mitt ansvar å passe dei. Arne fekk eg stelle som heilt nyfødd, og eg opplevde det som om dei var mine ungar.

Ein dag hang far ute på veggen og måla. Lillebøjentene skulle på «Lisjevikholmen» med robåt og eg skulle få vere med. Eg prøvde å snike meg forbi far, men han såg meg. -Kvar skal du? sa far. – Ut og bade, var svaret. -Ta med deg ungane, var den greie beskjeden eg fekk, men då var eg heilt på gråten. Eg fortalde at eg skulle få vere med i Lillebøbåten, men det var ingen nåde. Eg måtte gå på Osnessanden og ha med «Ungane». Eg drog på dei over alt, og var mange gonger lei, men jammen fekk eg god trening til eg sjølv skulle bli mor. I dag er eg veldig glad for det, og dei to små brørne mine var veldig sjarmerande.

Før konfirmasjonen starta eg på mitt første år på folkehøgskulen, eller Sunnmøre Ungdomsskule som han heitte den tida. Eg gjekk på praktisk linje og lærte utruleg mykje nyttig. No vart det slutt på rangling, for eg måtte vere inne på same tid som dei andre elevane som budde på skulen. Kvart på ti måtte eg heim. Elles deltok eg på møte og festar på skulen saman med dei andre.

På skulen var det mange aktivitetar, mellom anna musikklag. Vi spela og song på torsdagsmøta. Eg syntes det var pinleg på småmøta. Eg ville vere ein kristen, men eg var for stolt til å bøye kne så far såg det. Etter eit slikt møte var det fleire som hadde bestemt seg for å ta imot trua, og eg hadde sagt ja på nytt same kvelden. Det vart eit ja for livet, og vi fekk ein rik vinter i lag. Som vanleg var det gråt og tårer då vi skulle slutte. Dette var elles ein vinter då eg verkeleg oppdaga litteraturen. Fars bokhylle var rikhaldig, så eg trengde ikkje gå langt etter lesestoff. Eg las Bjørnsons og Ibsens samla verk, Kielland og Lie, Falkberget og Wergeland, ja omtrent alt eg fann. Det ga eit godt grunnlag for seinare studiar.

Då fekk eg eit sjokk, for eg skulle ikkje få bli konfirmert ilag med dei som eg hadde gått på skule med heile tida. Sidan eg hadde starta eit år tidlegare på skule, måtte eg vente til neste haust. Eg likte ikkje at eg måtte gå i lag med ukjende, så eg streika ved ikkje å hente konfirmasjonsbiletet mitt. Det skulle vere straff fordi dei var så dumme.

Først skulle vi ha overhøyring. Eg hadde fått meg ei fin ny grøn kjoledrakt, og for første gong hadde eg fått velje sko som eg ynskte. Elles brukte far å reise til Spjelkavik skofabrikk og hente ei kasse med feilsko, og så måtte vi ta det som passa.

Helga etterpå var det konfirmasjon. Eg hadde fått meg kvit, fotsid kjole, det var høghæla sko til. Ny kåpe høyrde også med. Om morgonen kom mor ned til meg, eg hadde då rom i kjellaren. Ho fortalde om sin eigen konfirmasjonsdag, at den dagen visste ho at ho ville vere ein kristen. Det visste eg og, og eg hadde valt den gamle ordinga, der vi måtte svare ja på spørsmål frå presten om vi ville forsake djevelen og tru på Jesus.

I kyrkja fekk eg dette ordet med presten: Han som har teke til med ei god gjerning i dykk, skal fullføre henne heilt til Jesu Kristi dag. Eg svarte ja og meinte det.

Etterpå var det middag, og far talte. Eg fekk mykje presangar, mest nylonstrømper som var nytt på marknaden då, og kosta kr 10 pr par. Elles fekk eg ei toalettmappe, og 70 kroner i pengar. For dei kjøpte eg meg ei handveske i skinn som eg har enno. Eg fekk også klokke av Vatneonklane mine. Det var første klokka mi.

Eg hadde no vorte med i ungdomslaget, i lag med berre gamle, syntes eg. Lillebøjentene, Marta Kristensen, Audhild Wigg, Anna Solevåg og Gunvor Osnes var dei eg heldt lag med. Av gutar var det Odd Magnus Osnes og Otto Høvik.

Eg hadde min første jobb med «Spigen». I to dagar jobba eg for livet, vaska ned, baka, sorterte poteter og gjorde alt ho ba meg. Eg kom ikkje heim før kl. 9 om kvelden, og for desse to dagane fekk eg 5 kroner til saman. Det syntes eg var veldig lite, men mor sa. «Ja, så har du fått prøve deg».

Om hausten gjekk eg på sykurs med Karen Sundgot. Eg lærte rissing, mønsterlaging og saum. Eg sydde ei pipitaruta drakt til mor, som ho brukte til ho datt av henne. Elles sydde eg mange fine klede og lærte utruleg mykje.

Etter jul tok eg diverse jobbar. Eg stod på butikk med P.F Waage, var hushjelp med Asbjørn Waage då dei fekk andre barnet og mora måtte ligge. Her hadde eg alt ansvar for ei lita jente på eitt og eit halvt år, laga middag, vaska barneklede og gjorde alt vanleg husarbeid. Her fekk eg god løn, kr 10 pr dag, og eg følte meg rik. Elles hjelpte eg til heime når eg ikkje hadde noko anna. Om sommaren tente eg på hotellet. Det var travelt, men eg lærte mykje av fru Høvik.

Kva skulle eg bli?

No måtte eg tenkje på å få meg utdanning. Eg måtte gå meir på skule. Eg tok til på andre året på Sunnmøre Ungdomsskule, på teoretisk linje. Eg budde heime slik som første året. No måtte eg «lese for livet», for eg skulle vidare på realskule etter påske og ta eksamen i alle førsteårsfaga. Dette året hadde eg far til lærar i bokmål. Eg hugsar godt at far las «Viktoria» av Knut Hamsun til oss. Elles pleia eg kjennskap med «Grimstingane» i helgane og hadde det kjekt. Eg song i Blandakoret, var med i speidar og andre ting, og dagane gjekk fort. Snart var det påske, og skuleåret var slutt.

Livssoga til mamma slutta ikkje her, men sjukdom hindra henne i å fortsetje med å skrive ned den spanande livsferda vidare. Ho utdanna seg til lærar og fekk eit rikt liv saman med pappa Inge Grimstad i Ivergarden på Hareid. Dei fekk fire born, og vi som er etterkomarar er takknemlege for arbeidet mamma gjorde med å skrive ned desse hendingane . Kanskje kan dette vere ei oppmoding til oss alle om å skrive ned vår eiga livssoge, slik at dei som kjem etter oss forstår meir av kva som har forma oss gjennom eit liv og som også vil prege dei som kjem etter oss.

Ingfrid Grimstad, datter