Åshild Sivertsen

Folk på den tida hadde lite pengar, og i hennar familie var det ikkje likare stilt. Åshild var ei skuleflink jente som drøymde om å få seg ei utdanning. Men det kosta å utdanne seg også på den tida, og det var lite hjelp å få frå det offentlege, særleg dersom ein var jente.

Åshild gjekk på realskulen i Ulsteinvik og hadde ma. Karl Alme som lærar. Ho gjorde det godt på skulen, hadde gode evner, og Karl Alme sa til ho at ho burde kome seg vidare på skule og gå gymnas. Familien hadde lite å bidra med økonomisk. Samstundes var det uvanleg at jenter skulle få seg ei utdanning. I beste fall skulle dei gå på husmorskule for å bli gode husmødre med ansvar for heim og barn. Men Åshild ville det annleis. Ho ville kome seg vidare og utnytte evnene sine. Ho ville skape noko sjølv!

Etter fullført realskule, med gode karakterar i alle fag, tok ho saka i eigne hender. Ho sykla frå Ulsteinvik i retning Volda for å prøve å kome seg inn på gymnaset der. Ho hadde aldri tidlegare vore på desse traktene og tok feil retning då ho kom til Ørsta. Ho sykla vidare på det ho trudde var vegen til Volda, men fekk etterkvart vite at ho var på veg til Sæbø. Heldigvis trefte ho ein bonde med høylass på veg til Volda, og han tok med seg både Åshild og sykkelen på lasset heilt til Volda.

På Volda gymnas trefte ho tidlegare rektor Riste, og etter å ha snakka med ho og sett dei gode resultata ho hadde oppnådd på realskulen, kunne han love ho både gratis skuleplass og stipend. På den måten kan ein godt seie at ho langt på veg hadde nådd sitt mål om å få seg ei utdanning. På gymnaset i Volda oppnådde ho også gode resultat i alle fag.

I Volda trefte ho sin tilkomande ektemann Erik Sivertsen som var frå Narvik. Etter gymnaset i Volda drog dei to til Narvik ”for å freiste lykka”. Åshild sin svigerfar dreiv med engroshandel til skipstrafikken langs kysten, og svigermora dreiv ein broderi-, garn- og trikotasjebutikk. Her arbeidde Åshild ”i kår”, og her fekk Åshild for første gong kjennskap til det å drive ein butikk, og det må ha gitt meirsmak. I Narvik arbeidde ho ei stund også i resepsjonen på Grand Hotel, men det var vanskeleg å få seg husvære der. Heile byen var utbomba etter krigen, og Åshild og ektemannen reiste difor til Ålesund der dei budde i 2 år, og deretter attende til heimbygda, der Åshild sin far hadde innreia ei lita leilegheit i øvste etasje på Sauneset. Ektemannen Erik pendla dagleg til Ålesund på den tida, som revisor.

For å kunne drive butikk vart det kravd handelsbrev, og Åshild arbeidde heime med dette med god hjelp av ektemannen som hadde god innsikt i både økonomi og rekneskap, og ho tok så handelsskulen i Ålesund som privatist. På den måten skaffa ho seg handelsbrev som var naudsynt for alle som skulle etablere handelsverksemd. Seinare flytta dei heim til Ulsteinvik, og busette seg på loftet i foreldra sitt hus på Tryberget.

Det var framleis vanskelege tider etter ein lang krig, og folk flest hadde lite pengar mellom hendene, og pessimismen rådde mellom folk i kommunen. Det vart noko meir optimisme når Martin Ulstein (Idar Ulstein sin far) vart vald som ordførar i 1948. Han var noko dristigare i sine investeringar, både i kommunen og i eiga verksemd. Åshild arbeidde på denne tida som sydame og hadde heimen som arbeidsplass, men ho hadde ambisjonar om å etablere eiga verksemd så snart som råd. Ho ynskte å skape noko sjølv, å bygge opp si eiga verksemd.

Åshild etablerte sin første butikk i eit knøttlite lokale i Bjørndalsvegen i 1954. Lokalet var delt i to rom, og ho starta med pyntegjenstandar i fremste delen av lokalet og hadde symaskina på bakromet. I starten var ho avhengig av inntekta frå begge delane av verksemda. Snart skulle det vise seg at desse lokala var altfor små, og etter eit par år der, flytta ho ut i Kyrkjegata og etablerte seg i Stratosbygget.

Her var det betre plass, og ho kunne utvide varesortimentet sitt betydeleg etter kvart, og ho fekk også høve til å vise fram/stille ut vareutvalet sitt mykje betre. Men også her var det utfordringar. Ho fortel ma. at ho hadde kjøpt inn mange fine og kostbare varer i glas og porselen som ho hadde stilt ut på glashylle inne i butikken. Dette skjedde etter at kommunen i ei vanskeleg tid hadde beslutta å stenge av gatelysa om natta. I utgangspunktet var dette gunstig for Åshild sin butikk, der hennar opplyste vareutval i vindauga kom betre til sin rett. Men ein morgon ho kom for å opne butikken, ser ho at vindauga mot sjøen er knust av store steinar som ho finn att inne i butikken. Her var det altså einkvan som av ein eller annan grunn ikkje klarte å sjå på den flotte utstillinga hennar utan å øydelegge det dei såg. Mykje av dei verdfulle og uerstattelege glasvarene som ho hadde utstilt i vindu og hylle vart heilt øydelagt av dette hærverket, og det var ikkje lett å få slikt erstatta på den tida. Men ho kom seg oppatt også etter denne nedslåande hendinga.

Stratosbygget ligg som kjent like ved det gamle Central Hotell (som i dag er rive). Åshild fortel at ho hadde mange gode kundar som budde på hotellet, ma. frå teatermiljøet, og særskilt då Riksteateret. Skodespelarane budde som regel i Ulsteinvik i ei vekes tid når dei spelte her, og hadde fri stort sett føremiddagane. Mange av dei var innom og handla, ofte dyre ting. Både Rønnaug Alten, Ola B Johannesen og Per Gjersøe var faste kundar, og Gjersøe kalla butikken endatil for ”Skattkista mi”. Wenche Myhre var også en god kunde i butikken, og skreiv til og med frå Oslo for å få supplert eit servise ho hadde kjøpt der.

Åshild fortel at ho bygde opp verksemda si ”stein for stein”, og at ho aldri har lånt ei krone for å investere, korkje i varer eller i lokale, og at ho ikkje tok ut lønn til eige forbruk dei 6 første åra. Etter kvart fann ho ut at butikken i Stratosbygget ikkje var ideell til hennar føremål, og ho var på utkikk etter nye lokale. Ho var så heldig at lokala i Fannemelhuset, i 1. etg. midt i Ulsteinvik sentrum, vart ledige, og ho fekk gjort ein fordelaktig leigeavtale der. Dette var Åshild sine lokale heilt til ho selde butikken sin i 1995.

Butikken låg sentralt i Ulsteinvik sentrum, og hadde den føremun at ferjekaia til Herøy (”Torulf”) låg like i nærleiken. Åshild fortel at herøyværingane var svært gode kundar og hadde mykje pengar også den gongen.

Den nye butikken, som vart innreia av Åshild sin far, var mykje større enn dei to føregåande, og hadde mykje betre plass til utstilling av varer. Åshild har alltid vore kvalitetsbevisst, og satsa oftast på varer med særpreg frå kunsthandverkarar over heile verda. Fleire gonger for året reiste ho ”ut i verda” for å finne varer som låg innanfor det varespekteret som ho hadde satsa på, einskildprodukt eller små seriar, oftast produsert av ein kunsthandverkar med sin særskilde eigenart. Det var aldri aktuelt for Åshild å konkurrere med dei større butikkjedene med store seriar av koppar eller glas. Ho var alltid på leit etter det særeigne, produktet med eit individuelt preg, som ho gjennom si lange erfaring visste at kundane hennar ville etterspørje.

I ei periode reiste ho verda rundt, td. til Kina, India, England og dei skandinaviske landa, på utkikk etter det særeigne. På messer oppsøkte ho som oftast dei små produsentane, og fekk mange gode kontaktar med kunsthandverkarar gjennom alle desse åra. Fleire av dei har ho hatt kontakt med heilt til det siste, og mange av dei har seinare blitt verdsberømte. Ho importerte oftast sine varer direkte frå små produsentar.

Ho fortel at ho gjennom sine reiser td. til India vart bedd om å fjernadoptere nokre barn som levde under svært vanskelege kår i ein av storbyane der, og ho sende 1000 kr kvar månad dit i ei årrekkje. Ho følte den gongen at ho sjølv hadde kome seg så vidt godt ovanpå at ho ynskte å bidra til at også andre kunne få det betre.

Den første utanlandsturen hennar gjekk til Finland. Dit reiste ho saman med sonen sin, Trygve, som var på russetur til Helsingfors. Ho vart svært overraska over det mangfaldet av produkt som vart produsert i Finland, og skaffa seg gode kontaktar der, ma. med ”Kalevala” og den store ”Arabia”-fabrikken. Ho fortel at det var bortimot landesorg i Finland då denne fabrikken vart kjøpt opp av svensk kapital. Svenskane gjorde forøvrig mange liknande oppkjøp i heile Skandinavia etter krigen, også i Noreg. Ho fekk mange gode kontaktar i Skandinavia, td. Orrefors, Høganæs og Georg Jensen, og ho fortel at ho fekk prøve glasblåsarkunsten sjølv på Orrefors glasblåseri i Sverige. Ho var også ein god kunde til fleire av dei engelske fajanse-fabrikkane som td. Wedgewood og Denby, og eit år vart ho utpeikt som ”the retailer of the year” frå ein av desse fabrikkane. Då var ho den kunden som hadde selt flest produkt for fabrikken pr. innbyggar. Dette medførte at ho fekk gåve både frå Wedgewood og frå Denby-fabrikkane.

Åshild hadde kundar frå heile regionen, ja faktisk frå heile landet. Ho fortel at ho aldri har brukt ei krone i marknadsføring av verksemda. Likevel utvida kundekretsen seg heile tida, og Åshild Sivertsen sin butikk vart etter kvart kjent i heile regionen. ”Kjøpt hos ho Åshild” vart etter kvart eit varemerke. Dette må bety at ho hadde bygt opp ei verksemd som det var behov for i regionen, og det må kunne seiast at gjennom si verksemd har Åshild vore med på å sette Ulsteinvik på kartet og gjere Ulstein betre kjent både i regionen og nasjonalt. Slik sett har Åshild på sin måte vore ein aktiv samfunsbyggar her i Ulstein.

Åshild sin ektemann Erik Sivertsen frå Narvik vart tilsett som likningssjef i Ulstein etter nokre år som revisor i Ålesund. Åshild hadde starta sin første butikk 3 år tidlegare, og ektemannen si tilsetting som likningssjef skapte mange utfordringar også for Åshild. Ho fortel ma. at det ikkje gjekk lenge før det vart sendt eit brev til fylkeslikningssjefen frå 5 sentrale ulsteiningar som sjølv dreiv handel, der det vart etterspurt om det var ”lov” å drive butikk samstundes med å vere gift med likningssjefen i kommunen? Fylkeslikningssjef Askvik kom sjølv til Ulstein for å gjere greie for at denne ”koplinga” var avklara med likningssjefen i god tid før Erik Sivertsen fekk jobben som likningssjef, og det vart samstundes også avklara at Åshild Sivertsen var vel kvalifisert til å drive handelsverksemd i Ulstein.

Ulsteinvik var eit lite samfunn på denne tida, og dette medførte diverse utfordringar både når det gjeld konkurranse og jantelov, i alle høve dersom det var ei kvinne som ville prøve å skape noko for seg sjølv. Men Åshild er ei kvinne som ikkje gir seg så lett, og som har arbeidd målbevisst for å skape ”sitt eige” gjennom eit heilt arbeidsliv.

Butikken i Fannemelbygget låg strategisk godt plassert, midt i Ulsteinvik sentrum. Tida etter krigen, ”oppbyggingsåra”, var ei gunstig tid for å selje varer som var annleis og særeigne, og etter kvart kom det stadig fleire folk frå heile regionen for å handle hos ho Åshild, og butikken vart svært godt kjent i heile Ålesundsområdet.

I og med at butikken låg så sentralt plassert i Ulstein, fungerte han også ofte som ei ”varmestove” for folk som var i sentrum for å handle, eller venta på ferja til Herøy. Ein kunne retteleg sjå spor etter dette på dei nedslitne teppa der folk hadde gått og trakka. Der var ofte fullt av folk i butikken, og Åshild fortel ma. om ei episode der ein mann hadde samla på eggeglas med hønemotiv over lengre tid utan å få tak i alle dei han trengde. Ein laurdag då butikken var stappfull av folk, reiv han opp inngangsdøra og ropte til ho Åshild: ”Har du høne i dag?”

Åshild hadde alle typar kundar i butikken sin, også kundar som stundom trengte både ros og oppmuntring i kvardagen. Ikkje alle hadde same høve til å handle i butikken, men Åshild var svært nøye med å handsame alle likt – ”ein kunde er ein kunde”. Ho fortel om ein kunde som kom inn i butikken om morgonen nesten kvar einaste dag, som oftast utan å kjøpe noko. Ein dag kom ho inn på butikken med ei gåve til Åshild, ei hustavle som ho hadde brodert sjølv. Dette var ein prestasjon i seg sjølv då dama var nesten blind. Ho broderte denne hustavla gjennom briller og forstørringsglas samstundes, og ho overleverte gåva til Åshild som takk for at ho gjennom mange år hadde ”fått gitt augene sine gjestebod” som ho kalla det. Dette er eit av Åshild sine aller kjæraste minne, og seier ikkje så lite om den ”samfunnsfunksjonen” Åshild sin butikk også hadde.

Åshild Sivertsen.

Foto: Per Eide

Etter 41 års drift starta Åshild avvikling av butikken sin i 1995. Butikken var gjeldfri, og ho selde han til to unge damer frå Hareid som ho hadde trua på av di dei hadde handla ein god del i butikken tidlegare. Ho tilbaud også si hjelp og støtte i butikken i ei overgangsfase, noko som dei takka nei til. Diverre gjekk butikken konkurs etter kort tid, eigentleg ei ganske trist avslutning på eit handelseventyr i Ulsteinvik.

Likevel er det dei gode Minna frå eit langt liv i handelsnæringa ho vil drage fram. Når ein står bak ein disk gjennom eit langt liv lærer ein mykje om folk, både gode og mindre gode sider. Åshild er svært takksam for alle dei gode kundane ho har hatt gjennom alle desse åra, kundar som hadde tillit til ho og oppmuntra ho, og som ho også ser på som sine vener den dag i dag. Så sjølv om avviklinga av livsverket hennar ikkje var spesielt positiv, ser ho likevel attende på verksemda si både med stoltheit og glede.

Kjelder

• Samtale med Åshild Sivertsen (mars 2017)
• Avisutklipp frå Vikebladet Vestposten
• Diverse billedmateriale
• Eigne observasjonar

Om Åshild Sivertsen skriv Asle Geir Widnes Johannesen dette om ho i boka “Hundre år – hundre personar i Ulstein”:

Åshild Sivertsen dreiv forretning med brukskunst og gåveartiklar i Ulsteinvik i 40 år. Butikken hennar vart ein institusjon I bygda, og var ei medverkande årsak til at handelssenteret i Ulstein vaks fram.

Åshild tok artium i Volda i 1946, og seinare handelsbrev som privatist i Ålesund. Åshild opna systove både i Ålesund og Valestrandsfossen der ho gjekk i sylære hos ein skreddar. Då familien så kom til Ulsteinvik i 1955, var det naturleg for henne å starte med systove også her. Ho utvida systova med ei gåveavdeling, og snart vart det denne verksemda som tok over.

Forretninga blomstra då ho flytte inn i Fannemelhuset. Butikken låg nær ferjekaia og hotellet. Denne første tida var det folk frå Herøy som var dei flittigaste og beste kundane hennar.
Det ville ulsteiningane også, og vareutvalet i butikken auka. Ho hadde merkevarer som du elles fekk berre på Norway Design og liknande stader.

«Er du liten, skal du vere annleis». Det var mottoet hennar, og annleis var ho. Ho trengde aldri annonsere, varene reklamerte for seg sjølv, kjende design som Rosenthal og Wedgewood. Riksteateret vitja Ulsteinvik ofte i desse åra, og skodespelarane som budde på Ulstein Hotell, hadde kort veg til den spesielle butikken. Ryktet om butikken spreidde seg; ho hadde kundar som Ola B. Johannessen, Lasse Kolstad og Wenche Myhre – ein av dei kalla butikken for “Skattkista mi”.

Åshild dreiv Brukskunst til 1995 – 40 års drift der ho betalte leverandørane sine kontant og utan kassakreditt. Det er ho med rette stolt av.

I tillegg var Åshild og Erik glade i å reise. Ho hadde butikken i bakhovudet heile tida, og oppsøkte brukskunstnarar og verkstader der det vart laga ting av keramikk, glas, tre og metall og tekstil. Ho vart kjent med produsentane og kunne forklare kvifor eitt vinglas var 10 gonger dyrare enn eit anna. Ho kjøpte direkte frå desse produsentane; det igjen førte til at ho hadde varer som ingen andre hadde.