Då Ulstein skaut fart

Det har ofte vist seg både økonomisk og politisk at om eit senter kjem over ein viss storleik, hjelper tyngdekrafta det vidare. Slik vart det med Ulstein og Ulsteinvik. I 1972 fekk kommunane på bordet ein fylkesplan som var påverka av tanken om vekstsenter. Omgrepet vart lansert i Europa i 1955, kom så til Noreg og vart ei heitt tema i debatten på 1960- og 70-talet. I Arbeidarpartiet fann idéen klangbotn, medan parti som Venstre og Senterpartiet var meir skeptiske. Eit vekstsenter skulle gjerne ha hjørnesteinsbedrifter, skular av ulike slag, og eit utbygd serviceapparat. Tanken var at ein slik tettstad ville få ringverknader slik at folk ikkje flytte frå utkantane – fordi dei kunne få alt dei trong i vekstsenteret – som ikkje låg for langt unna. Når ein tettstad som Ulsteinvik fekk gymnas i 1971, var det nettopp vekstsenter-tanken som låg under det politiske vedtaket, medvite eller umedvite. Denne forma for distriktspolitikk har vore verksam til dags dato, sjølv om omgrepet vekstsenter ikkje er like offensivt i bruk i den politiske retorikken som det var for 50 år sidan. Men ord som regionssenter høyrer vi stadig brukt. Denne typen distriktspolitikk har ført med seg at landet eit stykke på veg har halde folkebalansen mellom landsdelar og fylke. Men han har ikkje hindra ei til dels sterk sentralisering innanfor fylka. Då snakkar vi ikkje berre om busetnad, men om slikt som lensmannskontor/politi, skattevesen, skuleslag og så vidare.

Dei tre byane i Møre og Romsdal vart i planen utpeika til senter av 1. orden. Ulsteinvik vart senter av 2. orden, medan dei fleste kommunesenter rundt vart utpeikte til senter av 3. orden, og nabokommunane frykta no konkurransen med Ulstein. Utkastet til fylkesplan for Møre og Romsdal viste at Hareid var den einaste kommunen med eit senter på over 1000 innbyggjarar, som hadde falle utanfor fylkesplanen når det gjaldt utbygging av offentlege institusjonar. Politikarar i Hareid var no redde for at ei rask utbygging av Ulstein som ”senter av 2. orden”, ville kunne få alvorlege følgjer for dei kringliggjande sentra av lågare orden, og dermed utviklinga i Hareid. Det breidde seg etter kvart ei kjensle hos nabokommunane om at Ulstein kara til seg, ein melodi som vi har høyrt til denne dag. Men analysane tek ikkje høgde for at det er ”tyngdekrafta” som også verkar.

Eit døme på denne motsetnaden er kampen om sjukeheimar. Men akkurat her vart sentraliseringstendensen broten: Venstremannen Ola Grønevet var ordførar i Hareid då kommunen gjekk inn i 1970-talet. Grønevet hadde vore ein sterkt talsmann for at Hareid skulle få byggje eigen sjukeheim, og ikkje saman med Ulstein. Men saka hadde enno ikkje fått noko utfall. Ulstein er altså i ferd med å styrke stillinga si som regionsenter. Gymnasklassane i Ulstein opnar i den gamle realskulebygningen i Ulsteinvik 19. august 1971 med ei real- og ei engelskklasse. Arne I. Jørgensen blir tilsett som rektor, og mellom lektorane er ålesundaren Jan Berset, som seinare blir ordførar i Ulstein i fleire periodar.

Sidan fylkestinget hausten 1969 vedtok å legge den felles sjukeheimen for Ulstein og Hareid til Ulsteinvik, hadde Hareid kommune fleire gonger lagt fram sitt syn på saka. Både ordførar og kommunestyre meinte at kommunen trong sjukeheim sjølv. I 1971 tok også Hareid Sanitetslag tak i saka og hadde per 3. august samla inn over 1600 underskrifter frå personar over 20 år – som støtta tanken om å byggje sjukeheim på Hareid, om lag 80 prosent av folkemengda over 20. Saniteten formulerte eit opprop til fylkesmannen med argument i saka. Her argumenterte dei mellom anna mot sentraliseringstendensane i tida, og understreka det viktige i at dei eldre fekk vere nær sitt eige miljø.

Fylkestinget hadde vedteke å byggje ut ein sjukeheim med 66 senger i Ulsteinvik. I november 1971 opna likevel tinget for at det også kunne byggjast sjukeheim ved Hareid aldersheim. I premissane for vedtaket heitte det at trongen for pleieheimsplassar i regionen var venta å bli så stor at det var naturleg og også byggje ut i Hareid. Slik vart det.

Lat oss vende tilbake til spesialbilaget om Ulstein i Sunnmøre Arbeideravis. SA var ei A-presseavis som kom ut i Ålesund i åra 1931 til 1985, og frå september 1934 som dagsavis, kjend under forkortinga SA. Avisa var ei vidareføring av Møre Social-Demokrat. SA stoppa utgivinga under krigen, men kom i gang igjen ved frigjeringa i 1945. I 1972, då reportasjen frå Ulstein står på trykk, var Torstein Dreier redaktør (1972-77). I 1985 var det ikkje økonomisk grunnlag for å drive avisa vidare. Den siste redaktøren var Jan-Petter Albertsen.

Hausten 1972 slår avisa fast at det er ingen ting i horisonten som tilseier at veksten i Ulstein vil stoppe. Kommunen står framfor mange og store utbyggingsoppgåver. Samtidig er veksten avhengig av god og planmessig styring. På det nye rådhuset møter SA to nøkkelpersonar for det som held på å skje i Ulstein desse åra, kommuneingeniør Bjarne Reite og kontorsjef Asbjørn Waage. Førstnemnde er innflyttar frå Herøy, Waage er ulsteining i sjel og sinn. I ettertid veit vi at det framsynte planarbeidet til denne duoen la eit viktig grunnlag for den tettstadutviklinga Ulsteinvik har hatt til denne dag. Ein viktig del av arbeidet deira var å syte for at kommunen fekk hand om store tomteareal i åra som kom:

– Målet er at kommunen skal ha ein vekst på 70-75 husvære årleg, men det har diverre ofte vist seg vanskeleg å få hand om nok grunn. Årsaka er den dårlege bemanninga ved sorenskrivarkontoret, og dermed blir grunnkjøp til bustadformål forseinka. I kommunen eksisterer det i dag skjønnskrav som er to år gamle, og som enno ikkje er avgjorde, fortalde Reite og Waage, og heldt fram: –Holseker/Hofset-området med sine 450 mål er eit av dei områda som kommunen må satse mykje på å få hand om. I dette området er det også plass til institusjonar både i kommunal, fylkeskommunal, statleg og privat regi. Gymnastomta blir regulert inn i dette området, og det blir også arbeidd med idrettsanlegg i tilknyting til gymnaset. Vidare har Misjonssambandet planar om ein kombinert dagheim og barnepark her. I ettertid veit vi at dette siste vart til Tryggheim barnehage, den første verkelege barnehagen i Ulstein.

Så fortel Reite og Waage om planane sine for område som ligg utanfor sentrum. Haddal må få ei tilfredsstillande utvikling. I bustadfeltet Solsida var bustadbygginga i dei 40 måla alt i gang i 1972, og arbeidet med kloakk hadde starta. Dei første bustadene her stod klare til innflytting ved juletider 1972. Her var det også alt planlagt eit idrettsanlegg, som vi seinare har lært å kjenne som Solsida stadion.

I utmarka på Sundgot var det planlagt eit bustadfelt på 280 mål. Namnet på feltet var hausten 1972 enno ikkje bestemt. I dag kjenner vi det under namnet Sundgotmarka. Namnet Kjerringneset var i bruk, men med eit glimt i auget ymta kommuneingeniør Reite om at ingen ville busetje seg i eit område med eit slikt namn. Kontorsjef Waage på si sida meinte at Solstrand kanskje kunne vere eit brukbart namn, for ikkje så langt frå dette området låg det ei bedrift med namnet Solstrand Trelasthandel. Samtidig hadde Kleven Mek. Verksted i eigen regi alt bygt ut eit felt på 25 hus i området.

I sentrum skulle verfta Hatlø og Ulstein byggje ut 34 rekkebustader. På dette tidspunktet hadde Ulsteinvik for alvor teke til å vekse oppover fjellsida. Bugarden-feltet var på det næraste bygd ut. Støylane/Høddvoll-området var også utbygd med tanke på husvære så langt det var regulert. Derfor såg kommunen at det hasta med nye bustadfelt.

Fordi bustadfelta var – og ville bli – konsentrerte, la kommunen vekt på å legge inn trivselsmoment som leikeplassar og liknande. Dessutan talde omsynet til dyrka jord enno mykje på 1970-talet: – Vi har lagt vekt på å legge bustadfelta til udyrka jord. Denne linja er følgt av prinsipielle omsyn. Vi ønskjer å ta vare på mest mogleg av jordbruket, og samtidig blir grunnkjøpa ofte billigare. Opparbeidinga av bustadfelta skjer elles etter sjølvkostprinsippet. Husbyggjarane må sjølve dekke utgiftene til veg, vatn og kloakk, fortalde Reite og Waage.

Utbygginga av vassforsyninga var også godt i gang i kommunen. Det var tre private vassverk som for det meste hadde stått for utbygginga. Dette var vanleg i vårt område på den tida. I Hareid hadde dei òg tre vassverk, eitt på Hareid, eitt i Brandal og eitt i Hjørungavåg. Først eit par tiår seinare tok kommunen gradvis over vassforsyninga. Men dei private vassverka samarbeidde med kommunane, og fekk økonomisk støtte i tillegg til det dei kravde inn frå abonnentane. Det var då kravet til større forsyning og reinare vatn skaut fart, at kommunane måtte sterkare inn og til slutt tok heilt over.

Ei anna utfordring i vekstsenteret Ulsteinvik var kloakken. Målet var å føre mest mogleg av kloakken ut i ope hav. Hausten 1972 var Reite og Waage spesielt bekymra for Holseker/Hofset. Her var kloakken dårleg utbygd:

-Vi leitar med lys og lykte etter tiltak som kan motverke at kloakken frå dette feltet blir ført ut i hamneområdet i Ulsteinvik og skaper alvorleg forureining, fortel dei.

I ettertid veit vi at kloakkforureininga i hamnebassenget i Ulsteinvik var eit problem til ut på 1990-talet.

Reite og Waage var også bekymra for vegstandarden. Utbygginga av vegnettet hadde ikkje gått så raskt som dei ønskte, og standarden på store delar av vegnettet var lite tilfredsstillande. Eit mål no var fast dekke på fleire av vegane i kommunen. Bilparken voks raskt, og dermed ville det også vere behov for fortau og gangvegar. På dette punktet låg kommunen i bakevja.

I arbeidet med den første generalplanen for Ulstein la dei ikkje skjul på at næringslivet i kommunen var sårbart. Ein konjunktursvikt kunne få alvorlege utslag fordi næringslivet var nokså einsidig. Målet var derfor å legge til rette for ei utvikling mot eit meir allsidig næringsliv. Derfor var det då også så viktig med langsiktige planar:

– Det er viktig med eit godt samarbeid mellom næringslivet og kommuneadministrasjonen dersom den sterke veksten som Ulstein har hatt dei siste ti åra, skal halde fram, understreka Reite og Waage i samtale med Sunnmøre Arbeideravis.

Målet var at Ulsteinvik skulle utvikle seg til regionssenteret for kommunane på Vestre Sunnmøre. Dette var også eit mål i fylkesplanen. I den samanheng hadde fylket alt vedteke å plassere ei rekke interkommunale institusjonar i kommunen: Gymnas, dagheim for psykisk utviklingshemma og sjukeheim.

Vi skal straks kome tilbake til verfta. Men det var også andre bedrifter som bidrog til veksten i Ulstein. Vi skal sjå på nokre av dei. Ulstein Betongindustri var ei av bedriftene som tente på den høge byggjeaktiviteten i kommunen, og som vaks med han. Frå ein nokså blyg start i 1966 hadde Ulstein Betongindustri i Haddal i 1972 utvikla seg til ei moderne bedrift innan ferdigbetong- og betongvareindustri. Selskapet sysselsette 15 personar og hadde ei årleg omsetning på mellom tre og fire millionar kroner. Bedrifta hadde reist eit nokså stort industribygg og såg lyst på framtida:

– Bedrifta har gått gjennom ein vekst som nesten har vore sterkare enn ønskjeleg. Dei neste åra skulle vi derfor ha hatt høve til å stabilisere oss på det nivået vi står på i dag, for så å byggje bedrifta ut vidare. På den andre sida er vi den einaste leverandøren av ferdigbetong i regionen, og den sterke utbygginga i Ulstein spesielt kan føre til at vi må byggje ut vidare. Det opnar seg store sjansar til å vekse dersom vi til dømes får betongleveransane til Røyrasundbrua, fortalde kontorsjef Knut Breyholtz i samtale med SA. Bedrifta kunne levere 200 kubikk ferdigbetong dagleg og disponerte fem moderne transportbilar. Men produksjonen omfatta også ulike betongvarer, til dømes forskalingsblokkene som fabrikken leverte til grunn- og støttemurar. Blokkene gjorde at det ikkje var nødvendig med forskaling, men vart monterte på fundamentet, og deretter vart holrommet i dei fylt med betong.

Ei anna bedrift var Skeide Bruk AS. I åra framover mot 1972 hadde verksemda vakse kraftig. Dei nye ferdighustypane som firmaet leverte, hadde blitt populære. No før jul i 1972 var selskapet i gang med å opne eit nytt bustadsenter i Ulsteinvik. Bedrifta disponerte eit eige bygg midt i sentrum. Totalt ville bustadsenteret ha ei golvflate på 800 kvadratmeter. I første etasje ville kundane finne ymse byggjetilfang, og andre etasje ei møbelavdeling med Astrid Urvik som dagleg leiar. No skulle husproduksjonen flyttast til Skeide. Der disponerte Skeide Bruk grunn, hadde lagerlokale frå før og skulle reise eit nybygg. Salskonsulent for husavdelinga var Svein Urvik: – Totalt har vi vore oppe i ein årsproduksjon på 70-80 hus, fortalde han til SA. Utover på 1970-talet leverte verksemda kring 50 hus i året, og det vart sett opp eit produksjonsbygg nummer to på myra på Skeide (Levd liv 2012).

Ei tredje bedrift som voks med veksten i Ulstein, var Ulstein Trelastlager AS. I 1972 kunne firmaet ha markert 25-års-jubileum. Travle som tidene var, tok ikkje bedrifta seg tid til å feste. Men eit mål nådde dei i jubileumsåret; dei tok i bruk ein 500 kvadratmeter stor hall, eit tilbygg til det gamle anlegget inst i Ulsteinvik. Då hadde dei fullført eit nytt kaianlegg i 1971, og med desse to investeringane hadde arbeidsforholda og effektiviteten i bedrifta betra seg mykje: – Vi har ride trygt på den store ekspansjonen i Ulstein dei siste åra og har dobla omsetninga sidan 1969 berre på varesalet. I tillegg kjem entreprenørverksemda, fortalde disponent Trygve Riise til Sunnmøre Arbeideravis i november 1972. No tok bedrifta sikte på å kome i gang med prefabrikkering av hus i den nye hallen: – Det viser seg at bustadbygginga her i distriktet no for tida meir og meir baserer seg på ferdighus, og derfor treng vi å følgje opp på dette området, resonnerte Riise, som kunne fortelje at firmaet hadde hatt byggjeoppdrag både for Ulstein Mekaniske Verkstad og Molde Verft. Ulstein Trelastlager AS vart starta i 1947 av 12 aksjonærar, dei same som åtte bedrifta 25 år etter. Hans Skeide var den første disponenten, og arbeidsformann Peder Gjerde hadde vore ved bedrifta i 20 år. Selskapet hadde 11 tilsette i 1972.

Veksten skapte også nyetableringar. Hausten 1971 såg firmaet Ulstein Boindustri AS dagens lys. Då SA vitja bedrifta i slutten av november året etter, hadde dei alt planane klare for sitt eige bygg. No ville dei reise industribygget i Smårisevadet sør for riksvegen ved Høddvoll, i eit område som seinare vart kjent som Saunesmarka, som på denne tida var jomfrueleg, men likevel nokså sentralt. Det skulle gå nokre år før det første næringsbygget i Saunesmarka var på plass.

Historia om Boindustri AS er ei typisk forteljing om knoppskyting. John Eidem hadde arbeidd ved Solstrand Trevarefabrikk i Hasundstranda sidan han var 16 år. Så fann han på at han skulle byrje med hus. I 1967 starta han hos Norvald Skeide i Skeide Bruk AS saman med to andre frå Solstrand, Einar Fjørtoft og Reidar Håvik. Men Eidem hadde ambisjonar om å starte si eiga bedrift, og i 1971 var han i gang. Han fekk ein avtale om å leige eit lite produksjonslokale hos Solstrand ved Hasund Mek. Verksted, og med det var Boindustri AS i sving. I 1972 kom Einar Fjørtoft og Reidar Håvik også med: – Det har det gått over all forventning, fortalde disponent Eidem til SA i november 1972. Bedrifta leverte då prefabrikkerte element til einebustader som vart teikna av arkitekt Sveinung Lofthus som bedrifta hadde avtale med.

Men om veksten var stor, var konkurransen tøff: – Så godt som alle som har noko å selje, kastar auga sine på presskommunen Ulstein. Men innbyggjarane er patriotiske og støttar gjerne sine eigne og industrien i distriktet i første rekke, sa Eidem og la til: – Mange byggherrar er innstilt på å gjere ein del arbeid sjølv, særleg grunnarbeidet og ein del av innreiinga. Derfor har vi eit heilt anna prisnivå her enn i Ålesund. Vanlege industriarbeidarar pleier ikkje å ha vanskar med å skaffe seg einebustader, dei fleste naturleg nok husbankfinansierte. Med her blir også bygd ein del privatfinansierte, og det er ikkje uvanleg å leige ut kjellaretasjen. Dermed sit huseigaren igjen med ei forholdsvis rimeleg husleige.

Alt i 1972 hadde altså Boindustri AS planar om å reise sitt eige næringsbygg. Staden dei hadde kasta sine auge på, Smårisevadet, var utmark og høyrde til garden som kona til John Eidem kom frå. Den optimistiske gründeren hadde sete i kommunestyre og formannskap i fleire år og visste at det kunne ta tid frå plan til realitet. No håpte han på at det skulle gå relativt raskt å etablere seg i Saunesmarka: – Eg håper på byggestart våren 1973, men det er kanskje for optimistisk. Dei noverande lokala i Hasundstranda er alt blitt for tungvinte.

Han var litt for optimistisk. Men i 1973 opna bedrifta utstillings- og kontorlokale hos Margreta Ulstein i Ulsteinvik sentrum. Bedrifta utvida då vareutvalet til også å omfatte byggevarer og innreiingar av ymse slag. Lat oss følgje litt vidare denne bedrifta som blir sjølve pionerbedrifta i Saunesmarka: I januar 1977 tok Boundustri AS over aksjemajoriteten i Solstrand Trelasthandel AS og oppretta dotterselskap Solstrand Trevare AS. Grunnen til samanslåinga av dei to verksemdene var at personane i leiinga på Solstrand hadde byrja å nærme seg pensjonsalderen. Dette skulle ikkje føre med seg ei omlegging av produksjonen ved Solstrand, var signala som Vikebladet formidla vidare i januar dette året. Tvert imot ville dei nye eigarane føre Solstrand vidare i same retning som bedrifta hadde hatt. Produksjonen av dører, vindauge og trapper ville halde fram og vere hovudproduksjonen til denne verksemda.

Solstrand Trelasthandel var ei av dei eldste trelastverksemdene i distriktet, oppstarta i 1947. Samanslåinga med Boindustri betydde no i første rekke at arbeidsplassane for dei fem tilsette ved Solstrand, ifølgje Vikebladet, var sikra. I Boindustri arbeidde det i starten på 1978 10 personar fast. I tillegg kom byggelag og montørar. På dette tidspunktet hadde bedrifta over 20 personar på lønningslista, og kapasiteten var kring 50 ferdighus i året, medan produksjonen hadde lege rundt 30 i snitt.

I 1977 hadde Ulstein Bo Industri AS starta bygginga i Saunesmarka. Produksjonen ved Boindustri er no først og fremst ferdighus. Selskapet samarbeider framleis med arkitekt og kan tilby mange typar bustadhus som er godkjende for husbankfinansiering. I tillegg var dei inne i barnehagebygg og leverte alt innan byggevarer. Bygget vart opna i november 1978. Vikebladet er full av lovord om det fine bygget, det første i det omtalte industriområdet. I dag har Saunesmarka blitt eit område med mange aktivitetar, bedrifter og forretningar.

Ei bedrift som derimot vart råka av endringane i tida, var sildoljefabrikken i Ulstein. Forhistoria til sildoljefabrikken er mellom anna denne: Då Ulstein Mylne brann ned i 1941, og mylnebedrifta vart flytta til Saunes, vart grunnen i Hasundstranda selt. Det var Gudmund Hasund som stod som kjøpar, men han overlét grunnen til Møre Korkfabrikk. Dei bygde opp ein fabrikk i betong. Drifta kom i gang i 1947. Råmaterialet til korkfabrikken kom frå utlandet, og kork vart brukt som isolasjonsmateriale og flyteelement. Fabrikklokala brann i 1953; dei tok til å byggje opp att, men tidene forandra seg, grunnlaget for fabrikken fall bort, og området vart selt til Hartner som tok til å byggje sildoljefabrikk i 1956. Hartner kom i økonomiske vanskar, og det vart etter kvart Elling Aarseth som tok over og fullførte arbeidet. Fabrikken fekk namnet Ulstein Sildeindustri AS.

Då vi møter Ulstein Sildeindustri AS igjen i reportasjen til Sunnmøre Arbeideravis i 1972, slår avisa fast at fabrikken neppe meir kjem i drift: – Ulstein kommune blir venteleg utan sildoljefabrikk. Fabrikken, som høyrer til Ulstein Sildeindustri AS som er disponert av Elling Aarseth, innstilte produksjonen for ei tid sidan. No var det på tale å demontere maskinene og flytte dei til Steinshamn, der Aarseth hadde teke over ein sildoljefabrikk frå eit konkursbu.

Hovudårsaka til at verksemda måtte leggast ned, var vanskane med å skaffe arbeidsfolk i Ulstein. Verft og verkstader strauk av med all disponibel arbeidskraft. Ulstein Sildoljeindustri hadde botnskrapa bygdene sørover og nordover for å skaffe dei om lag 30 arbeidarane som trongdest for å halde drifta gåande. Ei stor ulempe denne tida var det også at sildoljeindustrien mykje måtte drivast sesongvis og periodevis i høve til tilgangen på råstoff. I mellomkrigstida var det mange småbrukarar som arbeidde ved sildoljefabrikk for å skaffe seg kontantar vinterhalvåret medan det var lite å gjere heime på bruket. Om denne arbeidskrafta svikta, var det berre å gjere innhogg i køen av arbeidsledige. Denne tilstanden var i 1972 for lengst forbi. Fleire småbrukarar utvida gardane med sikte på heilårsdrift. Arbeidsløyse var det no lite og ingen ting av i Ulstein og bygdene rundt. Arbeidarane ville ha fast arbeid på ein stabil arbeidsplass. Dermed tapte sildoljeindustrien i konkurransen om arbeidskrafta. Fram til 1972 hadde fabrikken i Ulstein henta arbeidskraft frå Vanylven og Sande og andre utkantkommunar, men det hadde blitt verre og verre om ledig arbeidskraft også der.

Slik ser vi korleis arbeidslivet endrar seg i Ulstein; det tradisjonelle sesongarbeidet blir borte, med det som resultat at kommunen får eit sterkt, men meir einsidig næringsliv.

Den maritime industrien i Ulstein skyt verkeleg fart utover på 1960- og 70-talet. Då Sunnmøre Arbeideravis vitja Kleven Mek. Verksted i november 1972, var bedrifta i ferd med å avslutte eit tre års investeringsprogram på mange millionar kroner. I 1973 stod ein ny sveisehall klar til innflytting, 80 meter lang og 23 meter brei. Samtidig tok dei i bruk ny brennehall, 20 meter lang og 20 meter brei. Dermed disponerte verftet eit moderne og rasjonelt anlegg med kapasitet for mange år framover.

På beddingen stod hausten 1972 den første seksjonen av ein kjemikalietankar på 6000 tonn som skulle leverast til eit Oslo-reiarlag til sommaren, den største båten i tonnasje som Kleven fram til då hadde bygd. Verftet kunne no ta på seg å byggje skip på opp til 10.000 tonn. Ei ny kran var under montering. Ho skulle ta seksjonar på 40 tonn i eitt løft.

Kleven hadde teke steget frå smie til skipsverft på nokså kort tid. Marius Kleven bygde seg ei lita smie i 1939, der verftet står i dag. Frå 1944 arbeide han på heiltid i smia. Etter kvart voks verksemda, og det viktigaste arbeidet dei første åra var vedlikehalds- og ombyggingsoppdrag for fiskeflåten. I 1961 bygde verkstaden den første båten. Sidan har det vorte mange. Fram til slutten av 1964 heldt verkstaden fram med bygging av fiskebåtar i kombinasjon med reparasjonsoppdrag. Då fekk M. Kleven Mek. Verksted kontrakt på bygging av lastebåten Kings-Star. Dette kom til å bli eit stort og viktig steg framover for bedrifta, skriv Harald Thorseth i boka Frå smie til skipsverft, 1992. Båten på 2200 dwt vart levert i 1965 til eit reiarlag i Herøy. Dette var bygg nummer 10 og skulle bli den endelege overgangen til skipsbygging for verksemda. Når verftet byrja å byggje lastebåtar, vart oppdraga så store at det vart vanskeleg å drive reparasjonsoppdrag i tillegg: – Kombinasjonsdrifta ved verkstaden var lite rasjonell og den økonomiske vinsten liten. Det vart klart at vi måtte velje mellom skipsbygging og reparasjonsoppdrag. Vi valde skipsbygging, fortalde John Kleven (Thorseth 1992).

Reparasjons- og servicefunksjonane ved verkstaden vart bygt ned i perioden 1964–1967. Omlegginga var også bakgrunnen for dei omtalte utbyggingane rundt 1972/73. Men verkstaden starta utbyggingane alt midt på 1960-talet. Den nye beddingen og kaiene for enden av beddingen vart bygde ut så å seie samstundes med at verftet bygde Kings-Star. Frå 1964 vart bedrifta gjort om frå personleg firma til aksjeselskap under det nye namnet Kleven Mek. Verkstad AS.

Kings-Star kosta 4,8 millionar kroner. Kleven tente ikkje mykje pengar på oppdraget, men det viktigaste var at bedrifta hadde vist at ho kunne meistre ei slik utfordring. For det var nok dei som meinte at oppdraget ville knekke verftet, og hevda at Kleven verken hadde utstyr eller ressursar til å meistre oppgåva. Men det gjekk bra, og timeforbruket låg under det du kunne vente. Grunnen var entusiasmen som låg bak. Alle på verftet var fast bestemte på at dette oppdraget skulle dei klare:

– Det viste seg snart at Kleven hadde ei utruleg konkurranseevne. Marius Kleven var dyktig og ivrig. Det var også dei fire sønene hans. Dei hadde også evna til å motivere og få med seg dei andre ved verftet etter kvart som bedrifta fekk nye og større oppdrag, fortalde Ola Skjåk Bræk som var banksjef i Sunnmøre Kreditbank desse åra. Han fekk mykje med Kleven å gjere (Thorseth 1992).

Kleven tok tidleg mål av seg til å kome seg inn på den finske marknaden. Finland var ein stor skipsbyggjarnasjon i nordisk målestokk og hadde tradisjonelt hatt ei proteksjonistisk haldning. Men Kleven knekte koden til denne marknaden og bygde på 1970- og 80-talet fleire skip for finske reiarar enn noko anna skipsverft i Europa. Den store veksten gjorde at Kleven i 1970 tok til på den største og dyraste utbyggingsetappen bedrifta hadde gjort til då. For første gong måtte dei låne pengar på verftet. Utbygginga (som også Sunnmøre Arbeideravis fortel om over) var ferdig ved årsskiftet 1973/74 og kom til å koste 7,5 millionar kroner.

Veksten var stor også for dei andre skipsverfta i Ulsteinregionen. Ulstein Mek. Verksted var ikkje noko unntak. Ein stor del av oppsvinget kom som eit resultat av kraftblokkfisket. Det var rundt midten av 1960-talet at fiskarane tok i bruk kraftblokk og ringnot her til lands. Islendingane var først ute i Europa. Då utstyret så nådde Noreg, kom det for fullt. No vart det ombygging og nybygging i eit tempo som aldri før. Nordsjøen såg igjen ut til å vere full av sild og makrell. Men oppdraga kom ikkje av seg sjølv for Ulstein heller. Bedrifta oppretta ei eiga prosjekt- og planleggingsavdeling leia av Idar Ulstein. Avdelinga var aktiv i å hente inn oppdrag. I løpet av eitt år, 1965, sende denne prosjektavdelinga ut heile 114 tilbod til reiarlag rundt om i Noreg og resten av Norden.

I 1964 kjøpte Ulstein Hagens Skipsverft i Molde, som hadde kome i vanskar. Verkstaden i Ulsteinvik hadde no så mykje å gjere at ein del arbeid, helst bygging av stålskrog, måtte setjast vekk til andre verft. Men kvifor ikkje sjølv eige verfta som skulle utføre oppdraga? I alle høve vart oppkjøpet av det som fekk namnet Molde Verft AS, innleiinga til oppkjøp av andre bedrifter i skipsbransjen. Dette skulle frå no av bli ein tydeleg strategi i bedrifta, skriv Harald Grytten i boka Maskiners arbeid og henders verk, Ulstein 1917–1992.

Også for Ulstein er dette tida for å kome inn på den nordiske marknaden. Såleis byggjer verftet lastebåtar og fiskebåtar for danske og islandske reiarlag, og svenskane tingar passasjerbåtar. Ei epokegjerande hending rundt 1967 er skipinga av Ulstein Propeller AS. Hovudpoenget med dette selskapet var å få delt produksjonen av skipsutstyr frå resten av skipsbygginga. Som sjølvstendig eining kunne UP tilby varer også for andre kjøparar enn eige verft.

Slutten av 1960-åra var optimistiske tider for den lokale skipsindustrien. Det vart satsa stort, for enkelte for stort. Den næraste grannen til Ulstein Mek. på Osnes, Hatlø, fekk økonomiske vanskar mellom anna etter satsing på ei tørrdokk. Ulstein tok over aksjemajoriteten i Hatlø i 1971, og dei to verksemdene fusjonerte i 1974 og kom såleis under felles leiing. Resultatet vart eit dobbelt så stort skipsverft som det Ulstein hadde vore før, Ulstein Hatlø AS. Samanslåinga fall saman med oppblomstringa av oljeverksemda i Nordsjøen. Ulstein Hatlø hadde no stor kapasitet til å by seg fram for oljenæringa (Harald Grytten 1992).

I denne oppgangstida vart arbeidsmarknaden i regionen svært stram. Det førte til at dei store verfta i Ulstein bygde bustader til arbeidarar som kom hit. Utover på 1970-talet ser vi korleis folk frå andre landsdelar, særleg Nord-Noreg, flytter til Ulstein for å jobbe i verftsindustrien. Dette gir endå meir folkevekst i kommunen og endå meir mangfald.

Den 30. april i 1975 var det slutt på meir enn 30 år med krig i Vietnam. Det er det største som skjer på den internasjonale himmelen på midten av dette tiåret. Noreg var no godt inne i oljealderen. ”Dei gylne sekstiåra” hadde halde det dei lova om økonomisk vokster for landet. Industrien fekk si glanstid og skapte grunnlag for både velferdsstat og velstandsstat. Folketrygda var krona på trygdestellet som hadde grodd gjennom heile hundreåret. Godt inne på 1970-talet synte både offentleg og privat forbruk rekordtal. Forbrukarsamfunn og overflodssamfunn var nemningar som stadig dukka opp i media og debatt. Lite visste nye generasjonar om det mangelsamfunnet som prega landet 20–25 år tidlegare. Den aller første oljen kom i land i 1971. Frå 1975 til 1981 auka den norske olje- og gassproduksjonen frå to til 50 milliardar tonn. Stadig fleire fekk levebrødet sitt gjennom næringar knytte til olje og gass. Verft på Hareidlandet byrja tidleg på 1970-talet å rette delar av produksjonen sin inn mot dette eventyret, og dei første norskproduserte offshorefartøya reiste seg på beddingane. Dette skulle bli ei tid for omstilling og tilpassing. Ikkje alle industribedrifter klarte overgangen til oljealderen. Nokre sakka etter og gjekk mot ein undergang. Ei slik bedrift var Hjørungavaag Verksted, som heldt det gåande til 1991 før det heile var over. Men midt på 70-talet rådde optimismen.

No var landet inne i ein ny periode med Ap-styre. Som vi hugsar, hadde regjeringa Bratteli gått av etter EF-nei-fleirtalet hausten 1972. Lars Korvald (KrF) leia så ei koalisjonsregjering samansett av KrF, Sp og Venstre frå 18. oktober 1972 til etter stortingsvalet 1973. Då tok Ap og Trygve Bratteli over igjen. Han gjekk av i 1976, og partikollega Odvar Nordli vart statsminister dei neste åra. Det var ei tid med inflasjon og kraftig lønnsauke. Snart måtte regjeringa skru på bremsene. Det får verknader også lokalt, men det er ei anna historie.