Ishavsvisa

Lars skreiv mange viser eller dikt, vi har kopiar av fleire andre, til dømes «Fiskerens skjebne», «Min siste vilje» og «Mitt siste vitnesbyrd». Søstera til Lars, Lina, mor mi, skreiv også dikt. Dei las dikta til kvarandre naturleg nok, og hadde mykje moro med dette. Ho hugsar godt då Lars skreiv «Ishavsvisa». Svogeren til Lars, Hans Strand, som var uteseglar og seglmakar om bord på ei seglskute, ville ha han med på ein langtur. Turen varte i mange år. Lars, som var så smått forlova før han reiste, skreiv mange av versa til denne visa på turen. Då dei kom heim hadde jenta blitt lei av å vente på Lars, ho hadde forlova seg med ein annan. Mor fortalde at han vart svært lei seg, og føya endå eit vers til visa; vers fem. Som vi forstår er denne visa skriven over tid; han skreiv mange vers etter dette.

Mor mi fortalde mykje om onkel Lars. Sjølv hugsar eg han berre som ein gammal mann. Han døydde i 1943. Mor sa han var snill og god, og morosam å vere saman med. Han hadde mange venar. Han vart gift og budde i Måløy, der han dreiv ein butikk. Han fekk oppleve Måløy-raidet på nært hald, han stod i loftsglaset og følgde med på ein stor del av slaget. Dette fortel Astrid Holseker, som budde hos dei då. Ein stor del av det han hadde skrive kom vekk etter at han døydde i oktober 1943.

Det har vore mykje snakk om kven som var forfattaren av «Ishavsvisa». I vår familie har vi aldri vore i tvil om diktaren. Det var onkel Lars, det. Eg hugsar at vi kalla songen «Vi seiler for velstand og lykke». No er situasjonen ein annan; det begynner å tynnast av dei som veit noko om det. Derfor er det viktig å slå fast ein gong for alle at det er Lars Sundgot sitt verk. Onkel Lars var ikkje «PR-kåt», og tykte ikkje det var nødvendig å stå fram og fortelje at det var han som var forfattaren. Vi som lever i dag, føler at vi skuldar å heidre han med å vise fram dei fine versa han skreiv.

Johs. Thoresen Ulstein
(Vikebladet Vestposten 16. april 2005)

I Vikebladet Vestposten 17. november 1994 har Anne Gry Eilertsen også meir om diktaren frå Sundgot.

I 1928 var Toralf Eiken frå Ulsteinvik fiskar om bord i «Bard». Ein dag båten låg ved kai i Måløy, kom ein eldre staut kar om bord, og spurde om der var nokon frå Ulsteinvik. Toralf, som då berre var nokre og tjue år, melde seg ved rekka. Mannen var Lars Johannesson Sundgot, fødd og oppvaksen i Sundgotane. Han bad Toralf heim til seg, og overleverte han visa han hadde laga til minne om forliset til Ulstein skuta «Celina-Maud».

Ulstein-skuta «Celina-Maud» gjekk ned mellom Island og Noreg i 1905, etter å ha vore på sildefiske ved Island. Alle om bord kom vekk. Skipper på skuta var Ole Breivikgjerde frå Dimnøya. Han var bror til mellom andre «Gjerde-Peder». Det var også folk frå Haddal om bord i skuta. Like etter forliset skreiv Lars Johannesson Sundgot minnediktet «Fiskerens skjebne». I mange år vart ho liggande i ei skuffe, truleg saman med andre dikt som han laga. For Lars Johannesson Sundgot var ein skriveglad mann. Blant anna er det han som har skrive «Ishavsvisa», som ofte blir sungen i radio og TV, og som blir annonsert som «forfattar ukjend».

Det var søstera Lina Ulstein, mor til mellom andre Johs. Thoresen Ulstein, som oppdaga at det var broren Lars som hadde skrive «Ishavsvisa».

Kven var så denne Lars Johannesson Sundgot?

Han var fødd i 1876 i Sundgotane og døydde i 1943 i Måløy.

-Lars var ein beskjeden type, fortel Sigmund Breivik frå Dimna, som har levert oss «Fiskerens skjebne».

-Han vart gift i Måløy, men ekteparet fekk ikkje born. Kanskje var det derfor han ville gje diktet til nokon frå Ulstein, til nokon som kunne ha tilknytning til det.

Sigmund Breivik fortel: -Han Toralf Eiken var om bord i «Bard» i 1928. Og då båten låg ved kai i Måløy, kom ein eldre staut kar bort og spurde om der var nokon frå Ulsteinvik. Og Toralf melde seg ved rekka. Mannen presenterte seg som Lars Johannesson Sundgot, og baud han med seg opp i heimen.

-Der fekk Toralf personleg overlevert visa om forliset. Han ville berre gje det til ein frå Ulsteinvik, og sette ikkje fram noko krav om at det skulle offentleggjerast. Det var berre tilfeldig at Toralf for litt sidan nemnde for meg at han hadde ei slik vise. Han hadde hatt ho i lommeboka si heilt sidan 1928, fortel Sigmund Breivik. Han meiner visa er verd å kome på trykk.

Breivik opplyser at Lars Johannesson Sundgot blant anna blir onkel til Johs. Strand og Astrid Holseker i Ulsteinvik. Han var yngste bror til Johan, Knut og Kornelius Sundgot, Marie Hofset, Lovise Rasmussen, Lina Ulstein og Nikoline Roppen. Alle er døde i dag.

Med lengsel så vil jeg fremføre,
en sang i den iskolde natt.
Langt borte fra venner og kjære,
vi er nu så ene og forlatt.
Her ute på havets bølger,
så rastløs vi tumler omkring.
Forkast ei den hilsen som følger,
til Norge med den iskolde vind.

Her er ingen sol, ingen sommer
her vokser ei roser på eng.
Her høres ei musikk eller trommer.
Her er ingen oppredet seng.
Vi må imot bølgene kjempe,
og mang en gang ser vi vår død.
Men vi kan ei annet oss vente,
som på havet skal tjene vårt brød!

Så mang en stolt skute på havet
har krenket for snehvite seil.
Så mang en kjekk gutt ble begravet
under havets urolige speil.
Vi seiler for velstand at bære –
hjem til fader og mor.
Vi seiler for Norges ære –
og for flagget som vaier om bord.

I mitt hjerte jeg bærer et minde
med vemod det fengsler enhver.
Det billedet er av ein kvinde
som jeg holder så inderlig kjær.
Ja, tungt det var å skilles,
det kan ei beskrives med ord,
ifra min elskede lille,
det kjæreste jeg eier på jord.

Jeg lenges mot gjensynes glede,
akk, mon hun skal være en tro?
På strandkanten står hun og vinker,
der møttes de elskede to.
O, kvinde, ditt hjerte utgrunde,
det makter vel ingen på jord.
Du smisker med munn og med tunge,
mens falskhet i hjerte ditt bor!

Jeg haver også et ord til de store,
som lever så flott og galant.
De skulle i seilriggen klore,
da tenker jeg stasen forsvandt!
Thi vort skip er ikke som arken,
ei vort mannskap som Noas der gikk.
Ei lik eder en søndag i parken,
og grundetstøt på Ararat fikk!

De går på broderede tepper,
og spiser den herligste kost,
mens vi spiser saltkjøtt og erter,
som fortæres i sjøsprøyt og frost!
Din hyre er visst også bedre,
dine lommer av penger er full,
men i døden du får ikke mere
end et klæde og tre skuffer muld!

Du kunde vel få andre tanker
når kommandoen i stormen der lød,
og du visste at to rotne planker
var alt mellom livet og død.
Da var det vel ikke for meget
om du sendte en tanke til den
som haver sin sommer henlevet
i fare på ishavet hen.

Til slutning så vil jeg nu sende
en hilsen til far og mor.
En hilsen til venner og kjære,
vi lever jo alle om bord.
Og sangen den har sine grunde,
og dikteren selv, da han drog –
på sjøen, for smilende munde,
og hyre på ishavet tog.