Matminne frå mor

Mor er fødd i 1913 på småbruket Petterhaugen på Osnes i Ulstein kommune. Ho er nummer tre i ein syskjenflokk på ni, der seks lever enno. Faren, Ingvald Olav Hatløy (1886-1928), dreiv fiskeri, i tillegg til å vere småbrukar. Vi kan vel kalle han fiskarbonde, ein yrkeskombinasjon mange menn i bygda hadde den tida. Mora, Marie Natalie (1885-1985), var husmor med alt ansvar for innearbeid.

På garden, i kårenden, budde også besteforeldra på morsida, Selma og Andreas Osnes. Dei hadde kår, men hjelpte mykje til med fjøsstell og onnearbeid. Etter kvart som mor og syskjena vart store nok, fekk dei små og større oppgåver – ute og inne. Det var ikkje alltid snakk om kva dei hadde lyst til.

Kva slags mat vart laga og kva var naturgrunnlaget på Osnes den tida mor levde der, for korndyrking, fisk, dyr osb? Og korleis kunne dei konservere varer før fryseboksen si tid? Vidare – kva for utstyr hadde dei, slik som kinne, omn osb? Og kva kunne dei få tak i av kolonialvarer på butikken slik som sukker, rosiner, sjokolade osb?

Fisk og fiskemat

Bruket Petterhaugen, der mor vaks opp, grensar ikkje til sjø, men metrane ned til havkanten er ikkje mange. Fisk og fiskeri har vore den viktigaste matkjelda, attåt gardsdrifta for brukarane her.

Etter kvart som fiskebåtane og fangstreiskapane vart betre, blei også fiskefangstane større. Soleis hadde ein ikkje lenger berre fisk til eige hushald, men kunne også selje av fangsten.

Mor fortel at far hennar var medeigar i opptil fleire motorfiskebåtar då ho var barn. Ho hugsar best ein båt som heitte Sleipner med fire eigarar og eit mannskap på sju. Båteigarane opererte med løtar eller lutar, og der var ti lutar knytt til denne båten. Nokre av lutane gjekk med til olje, garn, slipp osb. Mannskapet fekk pengar for sine lutar.

Fiskeri var det stort sett heile året. Storsilda drog dei ved nyårsleitet. Dei sette garn ute på Svinøyhavet. Torskefisket var i februar/mars – utom skjergarden, og vårsildefisket skjedde i februar. Då kom silda nærare land for å gyte.

Det mest av fangsten vart seld. Vintersilda vart seld i Ålesund eller Ulsteinvik, medan sei og torsk vart teken med til ei sjøbud. Der vart fangsten oppgjord, skyld, flekt, og torsken også salta. Levra selde dei til eit tranbrenneri like ved, og rogna – dersom ho var god – vart salta i tynner før dei selde henne også.

Dette arbeidet på sjøbuda fekk oftast familiane til mannskapet vere med på; både koner og born. Borna vart etter kvart reine ekspertane i å skjere torsketunger, ein delikatesse dei gjerne måtte ta med heim til middag. Fiskehovud og ryggbein hengde dei opp og turka. Til menneskeføde vart dei kokte og brukte som middagsmat. «Men også kyrne var glade i den slags mat» seier mor. «Me tok med oss godt turka og banka bein og hovud når vi fòr til fjells for å mjølke om kvelden. Det var skikkeleg snop for krøtera.»

Seien vart ikkje salta, men hengd direkte på hjell. Der hong han til han vart turr. Så vart heile fangsten levert for sal, og pengane delte på mannskapet.

Torsken, derimot, vart fordelte på mannskapet med ein gong. Heime vart han salta og lagd i store, runde lad som blei tildekte. Når det var godvêr, la dei han utover berg eller hengde han på hjell til turk. Det meste av denne klippfisken vart seld til Ålesund. Dei tok frå litt til eige bruk som dei la på ei kasse på stabburet.

Elles dreiv dei fleste i bygda heimefiske frå færing; sette line og garn, dorga og pilka og fekk so ymse slags fisk, alt etter årstidene.

Med so mykje fisk som vart drege i land til ei kvar tid, måtte det nesten bli ein del fiskemåltid. Og det er ein imponerande variasjon av fiskerettar mor kan fortelje om.

Tidleg nittenhundretal var før fryseboksen si tid, og mange av rettane kunne ikkje masseproduserast og lagrast på same måte som i dag. Men Petterhaugen ligg nær havet, og tilgangen på ferskfisk har vore god nesten heile året. Difor var det heller ikkje naudsynt å konservere so mykje av fiskematen samanlikna med andre matslag.
Kan hende den stadige ferskfisktilgangen er grunnen til at mor ikkje kjende til lutafisk før ho var 20 år gamal. Då var ho i teneste på Vatne i Ørsta og fekk smake denne spesielt konserverte fisken for fyrste gong. Der kan sjølvsagt vere andre årsaker, som til dømes at dei ytste kyststrøka ikkje hadde den bjørkaskogen som fjordbygdene hadde. For til konservering av lutafisk trengst det treoske av bjørk.

Klippfisken var ein av dei få konserverte matvarene av fisk i mor sin barndom, og han var grei å ty til når fiskesesongen av og til var laber. Sidan klippfisken låg fleire veker i grovsalt og så turka, kunne han halde seg lenge – både månader og år – utan å bli skjemd. Det meste gjekk som sagt til sal – og berre ein liten del til eige bruk. Klippfisken vart vatna godt ut før oppkok og servering. Dette var sjølvsagt lenge før dei visste kva bacalao var for noko.

Ein anna god matressurs var silda. Noko av silda vart bokna og noko spekja. Boknasilda hengde dei på ei lang trode til turk under buda nokre veker. Når ho vart turre nok, tok dei henne inn i buda for lagring – der vart ho tredde på eit tynneband. Boknasilda vart brukt til alle slags måltid – gjerne som sommarmat. Ho vart eta turka eller kokt i lag med poteter eller flatbrød.

Mor fortel at som barn hadde dei eit leikeområde med ei lita grue. Til «leikemat» tok dei gjerne noko boknasild og bresa over elden. Og dersom svolten skulle bli for stor mellom måltida, så var det greit å trive seg ei boknasild å gnage på.

Spekjesilda vart brukt mest berre til middagsmat. Før salting vart ho gana, dvs. dei tok ut alt gòret, men let ister og rogn vere att. Ho låg i kar, heilt dekt av salt (turrsalta) til dei skulle bruke henne. Då hadde ho gjerne laka seg, og vart ho for salt, laut ho vatnast ut før bruk.

Av utvatna spekjesild kunne dei lage sursild. Då la dei sildebitar, laukringar og pepar lagvis i store, brune krukker. Til sist slo dei eddikvatn over.

Til kryddersild brukte dei brisling – dei kjende att sildeslaget på taggane under buken. Dei skar hovudet av fersk brisling, la han i krukker og tilsette salt og pepar.

Både sursild og kryddersild kunne stå seg fleire veker, og var fin påleggsmat om sommaren.

Bær

Frå barndomens hage kan mor minnast bærtre: ripsbær-, solbær- og stikkelsbærtre. Stikkelsbæra var gule og søte.

«Då bestemor Selma gifte seg tok ho med seg eitt stikkelsbærtre og eitt ripsbærtre frå sin eigen barneheim, Vollå, og planta på Petterhaugen. Dette var starten på ein liten bærhage i den nye heimen hennar,» seier mor. Ho fortel vidare at bestemora var van med både bær og frukt, sidan faren var oppteken av dei mange nye ideane som kom innan landbruket utetter 1800-talet. Han kom frå landbruksskule i 1846 og sette i gong med å m.a. plante frukttre og bærbuskar. Det hadde visst ikkje vore så vanleg i bygda før.

Også ein farbror frå Hatløya som var gartnar kom og planta ein del tre og buskar på Petterhaugen.

For å gje livd mot nordvesten, vart det sett opp ein steingard og planta granhekk. I tillegg måtte heile bærhagen gjerdast inne mot dyra. Det var dei heilt nøydde til om dei ville ha både bær og dyr. Hest og sauer gjekk nemleg lause delar av året.

Noko av bæra selde dei, og for pengane kunne dei kjøpe sukker. Sukker var ikkje vanskeleg å få tak i, berre dei hadde pengar nok. Mor hugsa at sukkeret kosta 30 øre kiloet før krigen.

Resten av bæra kokte dei til saft og syltety. Til safting fekk bæra eit lite oppkok før dei sila henne gjennom eit grovvove lerret. På ein gard i nabobygda, der ho var i teneste frå 1934-37, sydde dei seg ein lerretspose til safting. Bæra vart fylte i posen, som så vart festa i taket. Safta pressa dei ned i eit kar eller ei panne. Oppmålt sukker og saftmengd kokte dei oppatt og tappa på flasker med korktopper.

«Bestemor plukka bær i marka óg; av blåbæra laga ho saft som skulle brukast mot diaré,» minnest mor.

Syltety kokte dei av reinska bær og sukker. Dei målte sukkermengda etter kor stivt dei ville ha syltetyet. Så fylte dei opp i glas – både Norgesglas og glas med skrulòk. Bær/saft og emballasje laut vere varme for å unngå gjæring eller mygl. For å vere på den sikre sida, fylte dei også eit vokslag oppå bæra, før dei skrudde att. Til og med korktoppane på saftflaskene vart «forsegla» med voks.

Alt saman vart sett på stabburet, kjellaren var ikkje eigna, han var nok for fuktig. Målet var at safta skulle vare til jul; det var viktig med saft attåt julesteika. Elles var det berre saftdrikking til søndagsmiddagen – aldri på ein kvardag.

Syltetyet smurde dei på brødskivene – både til frukost og til nonsmat.

Jorda på Osneset er lett og god, og høver bra til potet- og grønsaksdyrking.

På ei flate nedom husa på garden, vart det sett poteter – om lag to mål – i vekselbruk med bygg. På grunn av den gode jorda, kunne ein sette dei fleste potetsortar der, men mest nytta var Kerrs Pink. Ein annan, ein raudleg tidlegsort, var ein dei kalla Amerikapotet. Tidlegpotetene vart tekne opp med grev, medan dei seine blei pløgde opp med hest og plog.

«Noko av potetene selde vi. Der var fleire i bygda utan åker og eng, men størstedelen gjekk med til vår eigen familie», seier mor. «Vi var mange rundt bordet.» Petterhaugen hadde potetkjellar i huset – og der inne lagra dei potetavlinga. Men fyrst vart dei sorterte. Småpotetene gjekk til dyrefôr for grisar og kyr, dei store til menneskeføde.

Og poteter kokte dei kvar dag – stort sett var det attåt sild eller fisk. Ein gong i veka – onsdagane, meiner mor – var det balldag. Heilt sikkert like gjevt for borna den gongen som no.

På garden dyrka dei også gulrot, rabbe (kålrot), sjalottlauk, og år om anna kålhaud. Gulrøtene og sjalottlauken skulle tidleg i jorda – gjerne i april eller så fort telen fór, og vêret var lagleg. «Me åt mykje rå rabbe og gulrot som born», fortel mor. «Men til middag kokte me dei alltid i lag med potetene.»

Lauken vart brukt til fiskemat, kjøtmat og brennsnut. Han vart hengd opp i stabburet gjennom vinteren.

Gulrøtene, derimot, vart lagde i ikkje heilt turr sandjord i kasser i potetkjellaren. Då mor mange år seinare fekk eige hushald på Hareid, var det vanleg å lagre gulrøtene i fuktig mòse. For her har ho budd nær utmarka og heller langt frå stranda.

Petterhaugen hadde ikkje mange kyr – tre-fire på det meste. Kyrne kalva aldri samstundes; det vart lagt opp til kalving to gonger om året – vår og haust. Slik kunne dei utnytte mjølka mykje meir.

Fyrst og fremst fekk mor og syskjena drikke all den mjølka dei trongde: skuma – søt eller sur. Nokre gardar selde ein god del av mjølka direkte til kundar – seinare til mjølkeutsal i sentrum av Ulsteinvik. Slik var det ikkje på Petterhaugen; familien var stor og mjølkeproduksjonen for liten til det.

Mjølk sette dei jamnt til syrning. Frå siste syrningsprosess hadde dei teke vare på litt av surmjølka i ei krukke. Det var, av ein eller annan grunn, viktig at denne mjølka vart teka frå det mjølkelaget som låg rett under rjømen under syrninga. Der var mjølka «seigast» som dei sa. Denne surmjølka, eller tetten, breidde dei utover botnen i nye store, brune fat før dei fylte dei med søtmjølk – klar for ny syrning. «Denne seige tettemjølka gjorde den nye surmjølka betre – mjølka vart beisk utan – og i tillegg gjekk syrningsprosessen raskare,» seier mor.

Fata sette dei i romtemperatur i ein sokalla mjølkestol med gardiner rundt. Gardinene skulle hindre insekt og samstundes gjere det luftig (skap vart for tette). Når mjølkefata stod slik i stolen to-tre dagar, hadde rjømen lagt seg god og feit på toppen. Under hadde det vorte surmjølk eller skyr, som dei sa.

Etter kvart som mjølkeseparatorane kom i bruk, vart ein del av syrningsprosessen litt annleis. Separatoren skilde heilmjølka til skuma og fløyte, og no vart desse, kvar for seg, sette til syrning. Prosessane vidare var dei same som før med m.a. tilsetjing av tettemjølk.

Av rjømen kunne det av og til bli rjømegraut, i alle fall til jonsok og etter slåtten. Mor fortel at når mor hennar hadde samla nok rjøme, fylte ho han i ei rundbotna jarngryte (m. føter) og sette han over varmen. Her stod han og kokte lenge nok til at rjømen blei sprengd og det pipla fram feitt frå rjømemassen. Så kokte bestemor ein jamning eller graut av kveitemjøl og søtmjølk. Etter at tallerkenane vart fylte med denne grauten, la ho fyrst ei skei av rjømefeittet oppå. Rundt smørauga sirkla ho inn ei stripe av rjømemassen. «Dette var ikkje nokon vanleg måte å lage rjømegraut på», seier mor, «men me borna synest det smakte best slik». Det vanlege var nok å blande mjølgrauten og rjømemassen i gryta, og så når den ferdige grauten var komen på tallerkenen, kunne ein ause over ei skei av feittet. Slik er det mor lagar rjømegraut i dag. Også den gongen fekk dei strø kanel og sukker oppå rjømegrauten.

Stort sett brukte dei å kinne smør av rjømen dei fekk. Rjømen skulle helst vere romtemperert – då gjekk prosessen raskast. Dei fylte han i ei stampekinne, og med ein tverel stampa dei rjømen opp og ned. Etter ei god stund, merka dei at rjømen hadde skilt seg og blitt til smør og saup.

Seinare i livet kunne mor ta i bruk ei kinne med sveiv når ho skulle kinne smør. Smøret laut «vaskast» ut for å få vekk alt saupet. Det var viktig for at smøret skulle halde seg. Så laut smøret saltast. «Gjerne litt for mykje salta», seier mor. «For slik vart det drygast(!)»

Av saupet laga dei brødgraut eller saupgraut. Då kokte dei saupet slik at det vart brunt og hadde opp i litt mjøljamning og litt sukker eller sirup. Utan mjøljamning kunne dei drikke det som supe.

Skyret eller surmjølka eigna seg godt som drikke, og vart mest brukt til det, spesielt om sommaren.

Men av og til vart surmjølka varma opp slik at ho skilde seg til kost og myse. Mysen vart då brukt i brød. «Å koke prim eller brunost ga vi oss aldri tid til», fortel mor. Ho seier vidare at i utkantane var det vanlegare både å yste ost og koke prim og brunost enn i sentrum. I utkantane var det verre å få avsetnad på mjølka si om dei hadde for mykje. Då kunne det vere greit å lage ost som heldt seg i lang tid. I sentrum budde der alltids folk utan gard som kunne kjøpe mjølk som var til overs.

Mor si bestemor, Selma, tok av og til turen opp til Fjelle-Lisa, ei mil unna for å kjøpe lagra ost. Mor hugsar at han var grøn og kjegleforma.

Myse og kost i lag vert kalla dravle. Det åt dei som dessert eller drakk som supe, og under 2.verdskrig var dette ein kjærkomen rett. Hadde dei litt salt i, samt karve, gjekk det som ost.

Til kvar jul, og kanskje oftare med, kokte dei søst av heilmjølka. Søst måtte dei ha attåt løfsene.

Mjølka sila dei opp i ei gryte til koking. Målet var å få mjølka til å bli sprengd (skilje seg), og då laut dei tilsetje surmjølk. Det gjorde dei tidleg i kokeprosessen, og etter nokre timar hadde mjølka skilt seg til kost og myse og blitt brun. Det var om å gjere å få store bitar av kosten; søsten skulle ikkje bli grynete. Derfor skulle ein heller ikkje røre for hardt. Så tilsette dei litt sukker, eller helst lys sirup, og dernest mjøljamning for at søsten skulle bli fast nok. Jamningen vart rørt ut i litt av mysen. Det vart gjort for å halde på brunfargen. Utrørt i mjølk eller vatn ville jamningen, og dermed søsten, blitt lysare att.

På Osneset dyrka dei havre og bygg. Når ein les i bygdeboka for Hareid og Ulstein, så ser ein at det ikkje alltid var så heilt enkelt å få gode avlingar. Ofte var vinteren lang og streng med sein vår, sommaren kunne bli altfor våtsam eller det kom frostnetter så tidleg som august-september. Dei sådde ofte tjukt i håp om at det i alle fall skulle bli noko, men regna det jamnt og lenge, slik det kan gjere på Vestlandet, tok ugras over og kjøvde det meste.

Bygget blei skore i august – rett etter slåtten. Havren var ikkje mogen før seinare, sist i august eller fyrst i september. Kornet vart skore med ljå på Petterhaugen, andre stader brukte dei sigd. «Slåmaskina var koma til landet, men var ikkje so mykje brukt her på desse kantar», fortel mor.

Neste del av arbeidet var å samle aksa til ein bunt og lage kornband. Dette var arbeid både for vaksne og born.

Så skulle kornbanda hesjast. Dei brukte stort sett same hæs som til hesjing av gras, berre litt lengre avstand mellom strengane. Aksa vende mot sola. Kornbanda tok dei inn når dei kjendest turre nok – dei hadde ikkje spesielle merkedagar å gå etter.

Banda vart så lagde i kornstålet – også eit barnearbeid – og ikkje av dei kjekkaste, for byggaksa stakk so fole! Aksa skulle så skiljast frå halmen – til det brukte dei ein treskjemaskin. Ein druftemaskin reinska deretter kornaksa endå betre.

Kornet blei etterpå lagra i sekkar på ein turr stad, dvs. stabburet.

Så måtte det turkast før det kunne malast. Dette gjekk føre seg i kjellaren der dei fyrte i ein stor, rund omn med to vide jernplater på toppen. Oppå omnen sette dei ei kasse med kornet i. Kassa hadde treveggar, men botnen var av jarn. Dei måtte røre rundt i kassa heile tida, viss ikkje ville kornet bli brent. «Etter ei stund tok far ein neve av kornet for å kjenne etter om det var turt nok», seier mor.

Ved neste vassbør (stor elv) var det tid for å male kornet i elvakverna. Såkorn til neste år blei teke ifrå.

Kornet kunne bli male grovt eller finare, alt etter korleis dei stemde saman kvernsteinane. Arbeidet i kverna var mannsarbeid. Då den elektriske mylna kom til bygda ein gong etter 2. verdskrig, vart maling i elvekverna ein saga blott! Det ferdige mjølet vart teke vare på i stabburet og var no klart til bruk.

Byggmjølet blei brukt til såkalla ferskvarer som potetball, graut og potetkaker. Flatbrød laga dei av havremjøl medan løfser laga dei av kjøpemjøl, dvs. kveitemjøl. Flatbrød og løfsebaking var eit samarbeid mellom grannar; dei samlast i kjellaren på Petterhaugen ein gong om året (hausten). Der var stort bakstebord og omn – den same som vart brukt til kornturkinga.

«Me borna tykte bakstedagen var ein gild dag, og me gledde oss», fortel mor. «Systrene mine og eg fekk lage flate, runde emne som me sende til dei vaksne som baka ut.» Bestefar steikte leivane og passa omnen. Flatbrødleivane vart sette på stabburet i fleire stablar på ei vid hylle langs eine veggen. Flatbrødet skulle vare heile året – godt å ta til når det skulle sparast litt på det gjæra brødet.

Nokre av løfsene var gjennom ein steikjeprosess til før dei vart lagra. Etter å ha steikt dei ein gong, snika (smurde) dei løfsene med koe eller råmjølk på eine sida. Slik koe kunne stå seg i tette glas lenge etter kalving. Koen vart blanda med kveitemjøl når han skulle brukast til snik. Løfsene vart så steikte for andre gong, med sniket opp. «Desse snikaløfsene var svært gode», minnest mor. Når spesielle høve baud seg, vart det teke nokre leivar frå stabelen og smurde med smør, og kanskje sukker.

Løfser vart nesten alltid serverte med søst. Dei vart lagra på stabburet i ei tine eller korg.

Etter at sauene var komne heim frå fjellet og blitt klipte, stod slaktinga for tur. Petterhaugen hadde 3-4 “lambesaude” gjennom vinteren, og aldri meir enn fem vinterfora. I tillegg hadde kårfolket ei søye samt lamma hennar.

I oktober-november vart sauene slakta – ein vaksen og tre-fire lam i tillegg til kårfolket sine to lam.

Griseslaktinga var i desember ein gong. Grisen fekk dei om våren og han var såleis 6-7 månader ved slakting. På ein gard på Flø, der mor tente eit år, snakka dei om slakting på veksande måne, men ho høyrde aldri om det på Petterhaugen. Det var bestefar og oldefar som stod for sjølve slaktinga, medan oldemor styrte med blod og innmat. Tarmane skylde og vaska ho i ei elv ved huset. Etter at dei blei skolda og salta, vart smaltarmane seinare brukte til å lage mòr. Måten, skinnet på magesekkane, vart brukt til blodpylse. Dei vart klipte opp og sydde saman att.

Det meste på dyra vart utnytta – også talget. Talget er den feitthinna som ligg rundt innvollane på dyr (sau) – det blir óg kalla netje (rundt vomma) og nyremòrtalg (rundt nyrene). Hos gris heiter det ister eller istr. Nyremòrtalget skulle vere det beste – ikkje på grunn av smaken, men fordi det var fast og gav dei største bitane.
Netjen blei rulla ut, salta og rulla saman att. Slik kunne han stå seg lenge – dei hadde i alle fall talg utover vinteren. Talget blei kokt i (lag med) blodpylse eller stappa inn i potetball og blandaball. «Ball med talg var den beste ballen», meiner mor.

Blodpylse laga dei både av saue- og griseblod. Blodet laut rørast ut med ein god del vatn, elles ville det stivne. I tillegg hadde dei i byggmjøl og salt. Seinare tilsette mor poteter i blodpylsene – då vart dei mjukare. Blodpylsene kunne halde seg lenge – godt over nyåret, om vêret var kaldt. «I to-tre veker levde vi nesten berre på denne blodmaten, og dei beste pylsene fekk vi, av ein eller annan grunn, av dei som var kokte i tjukktarmar», fortel mor.

Alt kjøt vart salta. Bøgre og rygg låg i salt (turrsalt) heilt til bruk. Dette kjøtet kunne brukast til brennsnut og lapskaus, men det var langt mellom kjøtmòlane.

Sidene av sau vart hengde opp til turk og brukt som julemat.

Sidene av gris brukte dei til balleflesk (inn i ballen). Litt gjekk med til syltaflesk. Griseskinka vart også turka. Ho var fin å skjere av til sommar- og slåttemat i lag med flatbrød eller potetkaker.

Alt «restekjøtet» av ein skrott vart male, men ikkje til kjøtdeig slik som mor gjer no. Nesten alt av kjøtet gjekk med til å lage mòr. Rett etter slakting tok dei frå litt av deigen til å lage seg mòrkaker. Til mòr vart kjøtet male med salt og deretter stappa i tarmar ved hjelp av kjøtkverna. Mòrpylsene vart hengde til turk på ei trode på stabburet. Der var som regel ikkje meir enn at dei gjekk med jule- og nyårshelga.

To matslag som også helst vart etne i jula, var sauderull og syltaflesk. Til sauderull brukte dei svongane som «emballasje». Oppå dei la dei banka kjøtstrimlar, salt, pepar, lauk og gelantinpulver. Så sydde dei att, kokte rullane og la dei i press ei tid.

For å lage syltaflesk brukte dei kjøt av grisehovud samt delar av buken og sidene. Dei la kjøtet i klede, i former og pakka godt att. Så vart det kokt og lagt i press. Til sist la dei syltaflesket i ein tynn lake for å kunne stå seg.

Syltelabbar er ikkje lenger ein vanleg middagsrett. Å få kokte syltelabbar og poteter til middag var eit høgdepunkt før i tida. «Me var svært glade i syltelabbar, men det var sjeldan eg greidde meir enn ein halv labb», fortel mor. Labbane var på førehand skolda, kløyvde og kokte før dei vart lagde i saltlake. I saltlaken kunne dei stå seg nokså lenge og blei tekne opp etter bruk.

Kjøt kunne også hermetiserast i mor sin barndom. Dei brukte ein slags metallboks med skrulòk. Kjøt av sauelår vart bruna og kokt litt før det vart fylt på boks i lag med krafta. Så vart det sett i vassbad. Her kokte kjøtet vidare med lòket nesten på. Med det same boksen vart teken ut av badet, vart lòket skrudd heilt igjen. Dette kjøtet kunne stå seg fleire månader, men målet var fyrst og fremst å kunne bruke av det i jula. Men også ved andre viktige høve kunne dei bruke hermetisk kjøt, eller sosakjøt som dei helst sa.

• lut (norrønt: hlutr) del, part av forteneste eller avkasting
• hjell (norr.: hjallr) stort trestativ, særleg til å turke fisk på
• dorg (norr.: dorg av dra) fiskesnøre med krokar til å slepe etter båten el. ha hangande
• bokne – turke, bli halvturr
• spekje – om fisk, kjøt: vere så mykje salta el. turka at det kan etast utan koking el. steikjing
• trode (norr.: troða) – (fiske)stong
• gan (norr.: gan) – innvolar og tokner (og hovud) på fisk
• gane – fjerne gan frå fisk, gjere opp, sløye
• gor (norr.: gor) innhald i magesekk og tarmar – el. innvolar i fisk
• ister (norr.: istr, istra) innvolsfeitt, særleg hos gris og sild
• lake – salt- eller sukkervatn til å konservere matvarer
• mygl (norr.: mygl) – kvitt el. grågrønt lag av myglsopp på matvarer
• non (norr.: nón, frå latin nona (hora) = niandetimen, dvs. kl. 15 – (mål)tid på ettermiddagen i 3-4-5-tida før