Ulstein kunstlag 70 år

I desember 1943 kan vi lese følgjande i Vikebladet:

KUNST

«Somme menneske har fått større givnad enn andre til å skapa det som er vakkert. Dei som har kunstneriske evner, kan yta mykje til hugnad og glede for seg sjølv og andre. Det syner t.d. den store interessa for song og musikk her i Ulstein. Folk med kunstnargivnad har gått i brodden og lagt ned eit stort arbeid både i skulane og i dei ymse lag, og det har bore rike frukter. Vi har fått eit ope øyra og ein vaken sans for song og musikk slik at vi kan skilja ut det som er vakkert og gleda oss og kjenna oss rikare av det.

Men det er også andre kunstgivnader som kan gjera heimane og livet rikare. Slikt som kunstsmedarbeid, kunstveving, treskurd, rosemaling og sist, men ikkje minst, «bildende kunst». Teikning og biletmåling.

For å fremja arbeidet og interessa for desse kunstartar ved foredrag, kunstframsyningar, o.l. må der vera ein fast samskipnad og underskrevne vil difor gjera opptaket til å skipa Ulstein Kunstlag der alle som vil kan vera med. Skipingsmøte vert kunngjort seinare i Vikebladet.»

Det var slik det heile byrja. Denne meldinga var underskrive av ikkje mindre enn 40 personar, av dei var mellom andre Thorvald Bjørndal, Bjarte Osnes, Fru Hanna Kristiansen og Jonna Vik.

Den 17. januar 1944 møttest så ein kunstinteressert gjeng i «litlesalen» på Fredheim for å skipe Ulstein kunstlag. Lokalet var på det næraste fullsett av interesserte menn og kvinner. Føremålet med laget var følgjande: Det er ved foredrag, kunstframsyningar o. l. å vekkja og nøra interessa for dei ymse kunstartar som biletmåling, teikning og elles annan norsk bruks- og prydkunst.

Initiativtakarane hadde skaffa seg lovene til Aalesunds kunstforening og Volda kunstlag, og desse vart opplesne og diskuterte. Karl Alme foreslo at ein skulle gå ut frå Volda sine lover, og så gjere nokre nødvendige endringar. I første paragraf står det at «Laget si oppgåve er å vekkje og fremje sansen for biletkunst og interessa for norsk kunst på staden, og arbeide for å få i stand ei fast kunstsamling for Ulstein». Årspengane skulle vere kr. 5, dette gav gratis tilgjenge til den faste samlinga og framsyningar. For ikkje lagslemer skulle inngangspengane vere 1 krone.

Det vart bestemt at styret skulle vere på 5 «lemer» og 3 varamenn. Årsmøtet skulle velje formannen for eitt år. Som første formann vart Bjarte Osnes vald med akklamasjon. Elles var styret sett saman av Fru Jonna Vik, Lars Rotnes, Karl Alme, Leif Saunes, Martin O. Ulstein, Thorvald Bjørndal og Fru Hanna Kristiansen. Johs N. Osnes og Karl Sundgot vart valde som ettersynsmenn.

50 personar teikna seg som lemer då laget vart skipa, fem år etter har laget 100 lemer.

Biletet til høgre: Bilde syner framsida av møteboka som har vorte nytta frå 1944 fram til 2000.

Det første styret

I løpet av desse 70 åra har kunstlaget arrangert meir enn 190 utstillingar. Vanlegvis har det vore éin kunstnar per utstilling, men ofte har det vore både to og tre utstillarar samstundes. På amatørutstillingane har det vore opp mot 22 utstillarar på same utstilling. Totalt sett er det altså svært mange som har fått stilt ut kunsten sin gjennom kunstlaget desse åra.

Opp gjennom åra ser vi at fleire utstillarar går igjen; Karl Straume, Kjell Ertresvåg, Reidar Lødemel, Andre Pirotte, Søren Begby, Jarle Osnes, Einar Magne Flø, Per Eide, Johan H. Grimstad, Sigurd Djupvik, Åshild Havåg Bergset, Ørnulf Opdahl, Inger Giskeødegård, Peder Fritz Waage, Liv Strand Hareide, Roger Wagland, Marit Moltu, Rudolf Overå og Ingjerd Havåg er nokre av dei som har hatt meir enn éi utstilling i kunstlaget. Ein ser at det har vore mykje lettare å samle publikum om lokale kunstnarar enn slike som kjem utanfrå.

Bjarte Osnes var første formann i kunstlaget, eit verv han hadde fram til 1949. Kunstlaget si debututstilling var med Hermod Rise i mars 1944. Utstillinga fann stad i matsalen på Fredheim. I annonseringa står det at «Kunstlaget sine lemer går fritt, ikkje-lemer betalar kr. 0,25». Etter utstillinga kan vi lese at «I alt har over 500 menneske vitja utstillinga, forutan laget sine lemer, som no tel ca. 70, og som vitja framsyninga mest kvar dag.» «Første framsyninga i Ulstein Kunstlag vart altså ein suksess, og vi er glad over at folk meir og meir får interessa for verkeleg lødig og verdfull kunst. Så vonar vi Ulstein Kunstlag om ikkje lenge også må få vitjing av andre målarar, til glede og gagn for bygda og folket.» Totalt vart 20 bilde selde, til ein samla sum på kr. 7000. Dette var ein god start for kunstlaget.

Andreas Ulstein tok over som formann frå 1949 til 1951, før Bjarte Osnes igjen var på banen åra 1951 og 1952. Frå 1952 til 1957 var Reinhardt Høydal formann, medan Hans Eikrem tok over vervet i åra 1957 til 1959. Dei første åra verkar det som om det stort sett er kunstnarar med lokal tilknyting som stiller ut, og som gjerne har naturen i fokus i motiva sine. Av utstillarar desse første åra kan nemnast Karl Straume, Hallvard Hatlen, Olav Halse, Søren Begby og John Rise. Det verkar som det gjekk godt for kunstlaget desse første åra, eit slik lag var tydelegvis noko folk hadde sakna, og responsen var god.

Per Kleiva

Petrus Hatløy tok over som formann til 1963. I denne perioden kan det sjå ut til at Ulstein og Hareid kunstlag i nokre tilfelle samarbeidde om utstillingane. I 1960 kan vi iallfall lese at Per Kleiva og Jarle Møll vitja Ulstein Hospits og Hareid Bedehus. Om Kleiva skreiv Hareid kunstlag mellom anna at «Kunstnaren er ung, men vil nok visseleg drive det langt». Skribenten frå Hareid kunstlag hadde heilt rett i det.

At det har gått opp og ned med kunstlaget i løpet av alle desse åra, er nok naturleg. 1961 var mellom anna eit dårleg år, der det ikkje var noko sal på utstillingane. Det var også dårleg frammøte på utstillingane, og styret uttrykte at «det ser ut som interessa for god kunst har minka.»

I 1962 var André Pirotte ein av utstillarane. Han besøkte Ulsteinvik i mange år, og hadde også fleire utstillingar her. Pirotte var frå Belgia, men kom hit på ferie, malte, heldt utstilling og var ganske populær.

I referatet frå årsmøtet i 1963 står det ingenting om nyval av formann. Det verkar som Reinhard Høydal igjen har teke på seg vervet, og at han har drive kunstlaget åleine med eit par utstillingar per år fram til 1972. Men kunstlaget var nok inne i ein dårleg periode, noko som fekk Høydal til å kome med eit hjartesukk i avisa: «Kunstlaget har no hatt tre utstillingar på rad med berre utlegg og ingen inntekter. Det går ikkje lenger. Ein får ta opp til alvorleg drøfting om å «stenge butikken». Reproduksjonar går som varmt kveitebrød. – Men det ein betalar for, er stort sett berre rammene.»

I 1970 stilte mellom andre Ansgar Leiten ut. Dette var ei særs vellukka utstilling som samla rundt 800 kunstinteresserte, og som også hadde godt sal. Leiten skal ha uttrykt at  «… folket i Ulstein er svært interessert i kunst, dei er mellom dei beste og mest velskjønande på Sunnmøre». Då er det ikkje rart at folk strøymde til denne utstillinga.

Frå 1972  til 1980 var Trine Knutsen leiar. Det kan sjå ut til at dette var ein heller stille periode i laget si historie, men av dei som stilte ut i løpet av denne perioden, var Einar Magne Flø og Reidar Lødemel.

Jarle Osnes kom flyttande tilbake til Ulsteinvik på slutten av 70-talet, og tok over som formann i 1980. Dette vervet hadde han i to år, før Dagfinn Olav Bye tok over frå 1982.  Ulstein kunstlag har med jamne mellomrom arrangert amatørutstillingar, og ei av desse var i 1982. Dette vart ei populær utstilling med mykje publikum, og med følgjande kommentar i avisa: «Interessant, men trangt i Ulstein kunstlag.» Med over 20 utstillarar og meir enn 90 små og store arbeid kan vi forstå at det vart trongt på Samfunnshuset. Mellom dei som stilte ut, var P.F. Waage, Olga Støylen Runde, Guri Alme, Ottar Grasvik, Torill Botnen og Gloria Eide.

I 1982 vart det funne ei kiste på ein låve. Det skulle vise seg at denne kista inneheldt arbeid etter Johan Haddal (1869-1948). Haddal står bak utsmykkinga av Ulstein kyrkje, og i kista låg det utkast til kyrkjekunst, geometriske øvingsark og halvferdige arbeid. Kunstlaget fekk denne samlinga i gåve av slektningane etter Haddal, og med tilskot frå Ulstein kommune tok Per Eide til med å restaurere vel 24 av kol- og blyantteikningane. Dette var for det meste aktteikningar som han gjorde på Kunst- og kunsthandverksskulen i Oslo. Etter at bileta var ferdig restaurerte, vart dei hengande på Ulstein Vidaregåande Skule, i dag heng dei på Alvehaugen.

I 1984 feira laget sine 40 år med ei jubileumsutstilling. På denne utstillinga var det bilde av Per Eide, Magnar Moen, Bjørn Solløs og Elisabeth Vaule. I skrivet som følgde utstillinga, nemner formann Bye Hermod Rise, John Rise og Per Kleiva som markante namn kunstlaget har hatt utstillingar med, i tillegg vert arven etter Johan Haddal omtala positivt.

Frå 1985 til 1987 sat Gunder Runde som formann, og i 1985 gjorde Einar Magne Flø suksess med utstillinga «Paven og fjellet». Det var stort frammøte og godt sal. Etter Runde var det ikkje enkelt å finne nokon til leiarvervet, men Harald Grimstad sa seg villig til å ta over frå 1987 til 1989.

80-talet var ein svært aktiv periode for kunstlaget. Mot slutten av dette tiåret hadde laget mellom anna besøk av Henri Matisse-eleven Jean Heiberg, den polske kunstnaren Zbigniew Szczepanek og ørstingen Sigmund Årseth. Riksgalleriet kom med ei utstilling med mellom andre Franz Widerberg, denne avtalen med Riksgalleriet gjorde at kunstverk av meir kjende kunstnarar kom til bygda. Det var også rom for ei annleis kunstutstilling, under mottoet «Mitt bilde» kunne folk i Ulstein melde på eitt eller fleire private bilde som tydde noko spesielt for eigaren, eller som det knytte seg ei historie til. Før og under utstillinga vart i tillegg nokre av dei påmelde bileta plukka ut og presentert gjennom Vikebladet. Ørnulf Opdahl stilte ut i 1989, same året arrangerte laget kunstkafé på Høddvollhuset under Ulstein Festival. Nokre av utstillarane der var Åshild Havåg Bergseth , Kari Hatlø og Jarle Osnes. Og om ikkje dette var nok, på tampen av 80-talet vart «Månadens bilde» introdusert. Kunstlaget hadde til ei kvar tid hengjande eit bilde hjå Sparebanken Møre til sals, og for at folk skulle verte medvitne dette, laga Vikebladet ein omtale av bildet og kunstnaren. Bildet vart skifta ut kvar månad slik at det til ei kvar tid var mogleg å gjere eit kunstkjøp.

På denne tida tok Guri Alme over som leiar av laget. Ho sat i to periodar, først frå 1989 til 1995, deretter avlasta Hannelore Måseide i tre år fram til 1998, før Alme igjen tok over vervet fram til 2002. I referatet frå årsmøtet i 1991 kan vi lese at kunstlaget seglar i medvind for tida, aktiviteten er god og medlemsflokken er større enn nokon gong med 177 betalande medlemer. I 1992 arrangerte laget heile 9 utstillingar, dette står det respekt av, og i 1994 var det markering av 50-års jubileet. To år etter, i 1996, vanka det dronningbesøk. H.M. dronning Sonja var på vitjing i Ulsteinvik, og ønskte å sjå lokal kunst. I denne samanhengen sette kunstlaget saman ei utstilling med tre lokale kunstnarar, Harald Grimstad, Roger Wagland og Marion Eggesbø, samt bilde frå eiga samling. Same året introduserte kunstlaget eit nytt konsept. Dette gjekk ut på at kommunen skulle tilby ein kunstnar å bu gratis på Borgarøya i juli månad, etter dette opphaldet skulle kunstnaren stille ut bileta sine for sal gjennom kunstlaget.

Frå Atle Hopland tok over som leiar i 2002, har det vanlegvis vorte arrangert fire utstillingar i året. Av utstillarar kan nemnast Rudolf Overå og Simon Flem Devold, sistnemnde i samarbeid med den kjende jazzpianisten Tord Gustavsen. I 2006 var det ei svært vellukka utstilling med Ørnulf Opdahl med godt oppmøte og mykje sal, og i 2008 nådde medlemstalet ein topp med 211 betalande medlemer. Frå 2010 tok Aud Marit Sofie Wigg over som leiar. Ingjerd Havåg stilte ut både i 2007 og i 2012, to svært godt omtykte utstillingar som publikum sette stor pris på. I 2012 fylte Jarle Osnes 90 år. I det høve sette kunstlaget opp ei ekstra utstilling der jubilanten vart feira. Liknande salssuksess har knapt vore i laget si historie, det var ikkje mange bilde Osnes pakka ned etter den korte og svært intense utstillingshelga. I januar 2014, nesten på dagen 70 år etter stiftingsmøtet, inviterte kunstlaget til storstilt bursdagsfeiring. 60 av dei over 100 kunstobjekta i samlinga vart stilte ut, og tilstrøyminga av publikum var overveldande.

Det første årsmøtet vart halde 27. januar 1945. I referatet finn vi at medlemene klaga på innkallinga til årsmøtet, «da bare enkelte av medlemmene i Ulstein Kunstlag var varslet om årsmøtet.» Generalforsamlinga vart erklært ulovleg, og det vart stetta krav om nytt årsmøte. At kunstlaget sine medlemer tok dette alvorleg, får vi ei stadfesting på her: «Det er latterlig hvis kunstlagets formann eller styre mener at man kan frata enkelte medlemmer deres stemmerett ved ikke å varsle dem om årsmøtet. Den slags diktaturtendenser skal vi ha oss frabedt innen Ulstein Kunstlag.» Denne protesten er underskriven av 13 av kunstlaget sine medlemer, som altså meinte at årsmøteinnkallinga måtte gå rett føre seg.

Det kan verke som om årsmøta var som høgdepunkt å rekne i løpet av året. Den første tida var årsmøta svært innhaldsrike og forseggjorde, der var til og med ein eigen festkomité som stod for pynting og underhaldning. Møta vart gjerne haldne på ein laurdag, dei inneheldt både kåseri og song, og dei varte ofte til langt på kveld. I referata kan vi lese om svært godt oppmøte.

På årsmøtet i 1952 møtte det til dømes opp 80 kunstentusiastar. Då heldt lektor Manger foredrag om «Kunstens språk», dette foredraget vart seinare attgjeve i Vikebladet. Deretter følgde song av Randulf Saunes, kåseri av apotekar Eikill, og «det vellukka årsmøtet vart avslutta med «Gud signe vårt dyre fedreland».»

I ein annonse i Vikebladet kan vi lese: «Årsmøtet på Fredheim måndag 1. desember kl. 20. Fest for medlemer med ektemake kl. 21. Mat og kaffi. Musikk og anna underhaldning. – Møt presis!»

Styret har frå første stund kjøpt bilde frå kunstnarane som har stilt ut hjå oss, så sant økonomien har gitt rom for det. Desse skulle anten vere ein del av kunstlaget si faste samling, eller dei skulle nyttast til utlodding på årsmøtet. Frå første årsmøte har kunstlaget lodda ut bilde, noko vi framleis held fast ved i dag.

Ettersom åra gjekk, kan det verke som om interessa for årsmøta har dala. I 1999 kan vi lese at berre 10 personar møtte på årsmøtet utanom styret.

Hus til utstillingar har vore eit problem for laget frå første stund. Kunstlaget har aldri eigd sitt eige lokale, og det har derfor vore naudsynt å leige lokale for kvar utstilling. Grunna dette har  utstillingsperiodane vore korte, gjerne frå torsdag til søndag, nokre gonger berre laurdag og søndag.

Dei første åra vart utstillingane haldne på Fredheim, men alt i 1946 vart dette slutt fordi realskulen måtte låne lokalet mellombels.  På 50- og 60-talet nytta kunstlaget mellom anna bedehuskjellaren, Møbelsentralen, Ulstein hospits og Ulstein samfunnshus som utstillingslokale. Men å flakke rundt i ulike lokale var ikkje ideelt. Lokala var ofte tronge, dei hadde dårleg lyssetting, og bileta kom ikkje til sin rett. På slutten av 1970-talet var mangel på utstillingslokale den primære årsak til liten aktivitet i laget. Dei dårlege forholda for utstillingar var derfor ei sak laget jamt og trutt arbeidde med for å betre, og i 1984 vart det endeleg ei løysing på saka. Då fekk laget tilgang til eit rom i Bjørndals minne som dei pussa opp sjølve. Dette var ei god tid for kunstlaget. Det å ha faste utstillingslokale gjorde det mykje enklare å arrangere utstillingar. Men denne gleda varte berre til 1994, då kunstlaget måtte ut av Bjørndals Minne. På midten av 2000-talet var det snakk om utstillingslokale i det nye kulturhuset, men det vart eit stort vonbrot for kunstlaget når det viste seg at dette ikkje let seg gjere. Kunstlaget har også vore innom Matlyst, kommunestyresalen på Rådhuset, Ulstein vidaregåande skule, Høddvollhuset, Borgarøya, Klevenbygget og til slutt Aktivitetshuset.

I lovene til Ulstein kunstlag står det at laget «skal arbeide for å få i stand ei fast kunstsamling for Ulstein». Denne kunstsamlinga er per i dag rimeleg stor, med over 100 kunstverk totalt i samlinga. Innhaldet er variert, med både biletvev, bronseskulptur, keramikk, fotografi, oljemåleri og ulike trykk. Kunstverka vert lånte ut gratis til institusjonar i kommunen, mellom andre Ulstein Vidaregåande Skule, Rådhuset, Alvehaugen og fleire barneskular. Dette vert gjort for at flest mogleg skal få glede av kunsten. Men kva som vil skje med samlinga i framtida, er uvisst. Det er mykje ansvar å skulle forvalte så mange kunstverk, og det er mykje administrasjon knytt til utleige. Kunstlaget har også ein del bilde på lager, dette er ikkje ei god løysing så lenge kunstlaget ikkje har eigne lokale.

KJELDER

Arkiv Ulstein kunstlag;
møtebok, utklippsperm

Vikebladet Vestposten:
Informasjonen frå VV er henta ut frå referata i møteboka. Vi har ikkje gått gjennom alle nummer av VV, så det kan vere hendingar/innlegg om kunstlaget som burde vore nemnd her, men som ikkje er det.