Holme-Sigvald

Faren, Ole, hadde eit lite fargeri der han farga tøy til folk. Han blei kalla «farver Ole». Han hadde også åttring som var den tida sin fiskebåt. Så vidt vi veit, var han ikkje med sjølv, men leigde både høvedsmann og mannskap.

Leia langs kysten gjekk rett forbi, på austsida av Holmen. Dette var før motoren si tid, og med segl som framdrift var det vanleg å segle om dagen, og ankre opp om natta. Om det var motvind dagen etter, blei jektene liggande for å vente på god bør i den retninga dei skulle. Holmesundet, som er ei god hamn og ligg midt i leia, var ein av plassane der jektene ankra opp. Me veit, frå munnlege kjelder, at så seint som rett før århundreskiftet (18-19), låg det ei jul 40 båtar fortøydde i Holmesundet. Det er vanskeleg for oss å forestille oss 40 båtar i Holmesundet, vi som ser på stadar som dette som avsides.

I tillegg til jektetrafikken langs kysten, låg det heilt fram til 1906 båtlag inna fjordane under torske- og sildefisket. Det galdt å ha så kort sjøveg som mogeleg. Dagane blei lange nok likevel når dei skulle ro eller segle 4-5 timar at for å drage garna, ta ut fisken, greie garna og sette dei ut att, før dei kunne snu heimatt for å stelle fisken. Når alt dette var unnagjort, kunne dei ta kvelden, for så å gjere det same dagen etter, om veret var godt nok til utror.

Under fisket låg det to oppkjøparjekter i Malmesundet. Ei leigde naustet, og ei sjøbuda.

Som ein forstår, var båten det viktigaste transportmiddelet for alle på den tida, og det var stadar som Holmen som var sentrum. Hit kom lokalbefolkinga roande og siglande og møtte mannskapet på lektene som for langs kysten, så på Holmen var det eit yrande hav av folk frå fjern og nær.

Midt opp i dette vaks altså Sigvald og syskena opp.
Sigvald har fortalt at dei brukte å ha ein grisunge inn på Flatholmen. Dei førde inn mat som fiskerestar, poteter og tang, (av dette namnet «grisetang»). På Flatholmen står muren av eit lite hus som grisen var i når det var dårleg ver. Om hausten kunne ein slik gris vere 20-30 kilo. Utgiftene til å ale opp grisen var lik null. Systera, Willhelmine, som var fødd i 1873, fortalde til sonen Rolf at borna skar torskemagar om vinteren. Desse salta dei i tønner. Om våren blei magane vatna ut, før dei blei skrapa, tørka og skrapa igjen. Om kvelden blei magane strekte, og lagt i press i stablar. Dei kunne ha opptil 7-8 tønner.

Det var litt av ein prosess og mykje arbeid. Kva tørka torskemagar blei brukte til, har eg ikkje kjennskap til.

So hadde dei sett opp heller som ærfuglen laga reir under. Ærfuglane fekk behalde 2-3 egg, medan folket hadde resten av egga til eige forbruk og for sal.

Når ærungane var ute av reiret, samla søskena i Holmen inn duna. Duna skulle rensast. Ho vart fylt i ei rist, og borna stod rundt med kvar sin kjepp og piska duna gjennom rista, rusket låg igjen. Dette var eit fælt arbeid, og syskena gret mange tårer rundt denne rista.

Då Sigvald vart gamal nok, reiste han til Ålesund i smedlære, og hadde planar om å slå seg til i byen som smed.

I 1882 var han i Goksøyra i fiskje. Den vinteren døydde far hans, berre 53 år gamal, av ein ettersjukdom etter kregda. Berre tre månadar seinare døydde mora, Severine.

Då var der 10 foreldrelause søsken i Holmen. Sigvald var 23 år og den yngste var ikkje fylt 7 år. Sigvald sine livsplanar blei dermed snudde opp ned. Han måtte heimigjen for å prøve å halde heimen i hop. To av dei yngste søskena bodde hos andre i oppveksten. Inventar og utstyr i huset gjekk på auksjon, og det er sagt at det blei samla inn sengklede og anna utstyr på bygda, slik at søskena hadde det mest nødvendige. På den tida var det inga hjelp å få frå det offentlege, men samfunnet hadde ordningar som gjorde at folk i ein vanskeleg situasjon kunne overleve.

Sigvald fekk heimelsbrev på Holmen i skiftet etter foreldra.

Han og den eitt år yngre søstera, Martha, drog lasset ilag i nokre år.

I 1886 gifte Sigvald seg med Ingeborg Marie Eliasdotter Håheim, frå Håheim i Ulstein. Ingeborg og Sigvald fekk 5 barn, Severine, eller Sina i daglegtale, var den eldste. Ho gifta seg med Sivert Skinnes og budde på Saunes.

Anna gifta seg med Johan («Vetlen») Skeide og budde i Osbergvegen.
Ole, bestefar min, tok over Holmen etter Sigvald.

Astrid vart gift med Nils Skeide og budde på Skeide.
Sigurd, den yngste, var utdanna maskinist og kom tidleg vekk på sjøen. Han er opphavet til «Håkonsholmane» i Herøy.

Ole har fortalt at når han og broren Sigurd var gutungar, var færingen leikeplassen deira. Dei fiska, og dreiv med alle slags leikar etter den tida. Dei var så jamt våte på buksene at tøyet rett og slett rotna.

Som eg har sagt før, var det viktig å vere sjølvhjelpt. Derfor var dei fleste på kysten både fiskarar og bønder, og kanskje meir til. Fiskeria i dei dagane var i svært lita grad noko heilårsdrift. Frå desember til april var det torske- og sildefisket.

Når tida var der, måtte fisket avsluttast, sjølv om det var godt. Vårvinna stod føre, og det var Viktig å førebu ein god åring (avling).

Ole, bestefar, fortalde at ein gong drog dei torskegarna, og fekk 300 torskar, men karane var nøydde heimatt til vårvinna, 14. april, sjøl om fisket var godt. Når vårarbeidet var unnagjort, var det torvspading som stod for tur, i slutten av mai. Dersom det var tid til det før slåtten byrja, reiste dei på sjøen og fiska storsei. Det var noko som heitte «å fiske seg sommarfisk».

Slåtten byrja i første dagane av juli i gamle dagar. Då var det ikkje tid å tenkje på anna arbeid, og dei fleste hadde eit gardsbruk, stort eller lite.

Kvart år hadde Sigvald ei bra innkome frå fiskeri. I starten var han medeigar i ein dekksbåt, for så å skaffe eigen dekksbåt. Utover frå 1910 til 1925, var det godt torskefiskje, og Sigvald sin dekksbåt, «St Olaf», gjorde det godt.

Fisken som dei fekk om vinteren måtte tørkast utover våren. Sigvald sa at eit år då veret var svært godt og lageleg, hadde han fått tørr fisken til 17. mai. Dette var nok uvanleg tidleg. Folk som hadde tid og hjelp til overs, tok imot fisk frå Lofoten for tørking. Oppe i Ulstein- og «Skeissfjøra» stod fiskelada i rad og rekkje. Der var 1000 i kvart lad. Det var for tusenet dei hadde betaling, men timeløna var nok ikkje stor.

Sildesalting har det vore drive i Holmen heilt frå eldgamle tider. Sigvald kjøpte opp sild for syskenbarnet Enok Svendsen, som heldt til i Kjeldsund. Og marka mellom sjøbuda og naustet kunne vere heilt full av sildetønner.

Sigvald var ein grunder. Han var av dei første som starta med mykje av det nye som kom. Eg kan nemne: smie, båt med dekk og motor i båten. Han fekk tidleg agentur for båtmotorar, og monterte båtmotorar for andre. Det var han som starta første båtslippen i Ulstein.

Eg må også nemne at han kunne symje. Det var ikkje vanleg at folk bada, eller kunne symje, men Sigvald symde som ein kobb, blei det sagt. Han stupte frå sjøbudøra til han var over 80 år.

I 1885 sette han seg opp ei smie og kjøpte smedutstyr. Smia er den same som står på vestsida av sjøbuda no. Første heile året hadde han netto inntekt på 129 kr og 19 øre på smedarbeidet. Av ting han laga i starten kan egn emne navnjern (svijern), øye-boltar, øks, lås, nøklar, hakke, tollekniv, hæljern, kvernbeslag, feisel, borar og diverse båtbeslag.

Å vere smedkyndig var svært nyttig når Sigvald tok på seg jobbar med å klargjere båtar. Her kunne han sjølv lage det han hadde behov for, frå ulike beslag til utstyr for motor og styring. Sigvald såg tidleg at om han skulle følge med i utviklinga, måtte han få elektrisitet i smia, men det kom ikkje tidsnok. Smia var likevel i drift så lenge det bodde folk på Holmen.

Tre sommarhalvår var Sigvald då til eit år i Vardø, i Omang og på Finnkongkjeila.

Kona og borna som då var små, var heime og dreiv garden. Vi veit at dei nokre år hadde ei nykonfirmert tenestejente til å hjelpe seg. Løna var hus og mat.

Når Ingeborg skreiv brev til Sigvald, fekk borna rable nokre strekar på eit blad som blei sendt med brevet.

Sigvald var ein «sjøulk» som treivst med sjø i skjegget, og fiskeriet var nok ei viktig inntektskjelde. I starten var han mannskap på åttring, men i 1894 kosta han og Mathias Hatløy ny dekksbåt som dei kalla «Nord». Det var på denne tida dekka båtar tok over for dei opne båtane. På «Nord» var dei berre 4 mann, og på ein åttring måtte dei vere 7-8 mann, mens fiskeriet var det same, so dekksbåten var nok ei god investering.

I 1901 blei «Nord» seld til Bakkekarane på Hatløya. Nyebåten, «St. Olaf», var allereie bestilt frå ein båtbyggar på Vestnes. «St. Olaf», som var noko større enn «Nord», var klar til fiske i 1902. Sigvald hadde fått agentur på Møllerup-motoren, men «St. Olaf» blei brukt i 3 år med segl og årar før motoren, ein 8hk. Møllerup, blei innsett i kahytta i 1905.

Slippen blei, så vidt vi veit, laga til i 1905. Det er klart at for Sigvald som laga mykje utstyr til båtar i smia, og samtidig dreiv med innsetting av motorar, var det midt i blinken å ha høve til å ta båtane på land. I åra frå 1910 og utover, dreiv Sigvald og sonen Ole ei nokså bra monteringsverksemd.

Dekksbåtane i fyrste tida var ikkje så store, dei var frå 30 til 45 fot. Mange nybygde båtar med eigarar frå Herøy og Sande, ja heilt til Stadtlandet, blei henta til slippen i Holmen for ferdigstilling og utrustning. Karane som skulle ha båten laut hjelpe til. Sigvald sette også inn motoren før nybygget forlet båtbyggaren. Båtane blei gjerne bygde i Romsdalen eller
Bjørkedalen og det blei mange i spennande turar med nybygg, frå Romsdalen til Holmen.

Turane gjekk ofte vinters dag i snøkave og tildels dårleg ver, med halvferdig båt, ikkje innreidd lugar, og utan segl. Resten av arbeidet med båten skulle karane gjere sjølve. I fyrste tida, då dei byrja med slippen, var det ikkje motor å drage opp båtane med. Det var gangspel med lange spjøtar som stod ut.

Seinare blei ein 4 hk Møllerup motor montert for å drage spelet.

Tida og utviklinga gjekk ifrå slippen på Holmen. Det vart større og større båtar, og konkurrentane oppe på Osneset fekk straum mens Holmen og Hatløya og Borgarøya fekk straum 30-40 år for seint.

Slippen på Holmen var i drift til 1948-49. Då Marius Kleven starta opp slipp i Kjøylå, kjøpte han spelet og utstyret.

Då Sigvald tok over, såg det ikkje slik ut i Holmen som det gjer no. Eg har allereie nemnt at han sette opp smia. Sjøbuda er som ho var, men huset var dobbelt så langt, altså frå hammar til hammar.

Midt gjennom huset gjekk det ein gang, slik kunne ein kome seg frå sørsida til nordsida av huset. Borstova reiv han, og sette opp eldhuset omtrent på same staden. Halvdelen av huset og borstova vart seld til Vattøya. Huset som faren Ole brukte som fargeri blei selt og flytta opp til Vik. Åttringenaustet, flytte han frå vestsida, til der det står i dag. Plassen der naustet står no, blei før kalla «Raudebutyfta», men om det var Sigvald som reiv Raudebuda, eller om ho var riva tidlegare, veit vi ikkje.

Som de forstår, var dette før fylkesmannen kunne kome med motsegn, og riksantikvaren blanda seg inn i bygningssaker.

Når ein ser på eldre branntakstar, var her endå fleire hus, buder og sjåar. Nøyaktig kvar dei har stått, og når dei vart fjerna, står det lite om. Det vi veit, er at slik Sigvald etterlet seg husa i Holmen, omtrent slik er dei i dag.

Ingeborg døydde 17. desember 1940 og Sigvald døydde 5. no­vember 1949.