Haddal på kartet

Steingardane i Haddal vitnar om arbeid og slit i generasjonar. Steinrøysene på Moldskred og steinkaiene (no under betong) under Haddalurda vitnar mest om slitet til Peter Moldskred. Peter arbeidde seint og tidleg. Han var og ein dyktig handelsmann og hestehandlar. Ludvik Paul Kornelius var født 10.04.1895. Han var nummer to i rekka av barna til Gurine og Peter Moldskred.

Med omsyn til interesser og legning var Ludvik heilt ulik alle andre i slekta. «Arbeid på jorda var ein pest og ei plage». «Han var heilt ueigna til praktisk arbeid», sa ein av brørene hans eingong. Han fortalde ei historie fra oppveksten. Han Ludvik skulle vere heime ein dag , mens dei andre var på vitjing til skyldfolk. Dei hadde høy i såter ute på marka, og han Ludvik fekk ordre om å kaste høyet utover marka til turk, dersom det vart «terre» («høyterre»). Då dei etter ein fin solrik dag kom att om kvelden var såtene der som før. Ludvik fekk kjeft for ikkje å ha gjort jobben sin, og han tok imot tukta utan å ta til motmæle. Det skya over og tok til å regne den kvelden. Då dei ser ut vindauga går Ludvik der – i regnfrakk – og kaster høyet i såtene ut over marka til turk!

Ein praktisk arbeidande bonde og slitar til far og ein ung, drøymande og upraktisk son ville normalt få store vanskar med «kjemien». Slik vart det slett ikkje. Peter må ha sett tidleg at Ludvik hadde talent for noko som var framtidsretta. I staden for generasjonskonflikt, utvikla det seg derfor eit nært og byggande samarbeid mellom far og son.

Men før vi kjem så langt, må Ludvik ut og få sjøsprøyt i håret.

Det var berre ca 10 år sidan første Brandalsskutene gikk i isen. Selfangstnæringa var ny og spennande, og Ludvik ville prøve. Han var berre gutongen då han ein dag lurte seg heimanfrå, troppa opp på Brandal, traff Petter S. sjølv, og spurde om å få bli med i isen. «Kor gamal e du då, guten», spurde Brandal. «Ej e snart femten, verte seksten, begynde på det syttande», svara Ludvik. Han vart med!

Der er ei mengd historier om Ludvik og ishavet. Nokre er skrivne ned etter hans eigne forteljingar, så eg let det ligge no.

Her hastar vi vidare, og møter Ludvik igjen som vernepliktig i den kongelege norske marinen. Dette er under første verdskrigen. Ludvik nytta tida i Marinen til å ta spesialutdanning i semaforering (signalisering med flagg), og han gjorde teneste i om lag to år. Under tenesta vann han også ein stor konkurranse, og vart marinemeister i signalisering. Eg ser premien for meg ennå. Han stod på eit skap i heimen hans nede på Borja. Ekte sølv. Ludvik skrytte slett ikkje av han. Derimot fortalde han mange artige historier om tenestetida i marinen, og her kjem ei av dei eg reknar som klassisk, (ein lokal maritim variant av Bukkerittet i Peer Gynt);

Ludvik var semaforansvarleg i ein liten båt som vart taua av ein rasktgåande større. I den vesle båten var berre Ludvik og ein offiser. Ludvik likte ikkje denne karen, for han hadde ved fleire høve vorte plaga av han. No var tida komen for å sette støkken i han, tenkte Ludvik. «Signaliser mindre fart», ropte offiseren. Ludvik vifta med flagga, og ga melding om meir fart. Offiseren som ikkje kunne semaforering, skjøna ingenting, men fekk panikk då veslebåten la seg på sida og tok inn vatn. Ludvik fekk meir og meir heftige ordrer om å varsle mindre fart, men ga vidare melding om litt meir,. . . og litt meir, …. og litt meir. Det gjekk som det måtte gå, veslebåten skar ut, la seg på sida, tok inn vatn og velta. Offiseren kunne ikkje symje. Han vrælte av skrekk der han låg i kavet. Eg ser for meg Ludvik på sine eldre dagar «gestikulerer» og fortel dramatisk og med innleving om denne episoden frå ungdommen. Vi meinte vel at han kanskje overdreiv litt, så vi høyrde godt etter for å høyre om det kom ulike versjonar. Men alt var likt, kvar gong. Til og med svaret, då vi med angstkvalt stemme – ikkje ulikt mor Åse i Peer Gynt – ville vite korleis det gjekk. «Overlevde dokke ditta då»?

«Det gjekk slik ej tenkte ditta, det gjekk heilt fint det. Ej symde no som enj kobb kan du skjøne, men hanj tolljebukkjen, hanj låg igjen og gaula ut på sjønå og duppa som eit spett, ska ej sei dokke.»

Ludvik symde som en kobb, det er sikkert. I ungdommen var han atletisk og sterk, og var til tider akrobatisk i øvingane sine. Han tok ikkje fem øre for å gå ut i rett vinkel frå ein lyktestolpe og stå slik ei stund, til stor applaus. Han konkurrerte også – dreiv veddemål – med seg sjølv som innsats. Det er fortalt at han ein gong i ungdommen tente 5 kroner på eit slikt veddemål. Det gjekk ut på at han skulle gå på hendene på taket av eit hus. Huset stod om lag der bokhandelen i Ulsteinvik er i dag. Han skulle klive opp etter stuprenna, gå på hendene opp på mønet, gå på hendene mønet til endes, og så gå same vegen attende, utan at føtene kom i kontakt med taket. Han klarte det leikande lett, utan ein flekk eller ei skramme.

Slike ablegøyer var og vanleg til avskjed med dampbåten idet han gjekk frå Borja, eller han hadde vore frampå i forsamlingar med ein tale eller eit opptrinn. Han talte og showa og avslutta ofte med å gå opp i handståande, vinke med beina og spankulere ut.» Skal seie dej det, Kåre farr, ej vart fort gamalje ette at ej slutta å gå på håndå».

Ludvik var ein dyktig stand up-komikar lenge før nokon annan fann på å vere det. Han gav alt av seg sjølv i den rollen også, og framførte mange frodige forteljingar og talar. I boka «Den store Moldskredslekta» skriv såleis Oddmund Moldskred om Ludvik som heldt 17. mai tale i Haddal etter at han var komen heim fra turen som han hadde til Hamburg på 1920-talet. Han fortalde at han hadde sett mange krigsinvalidar i Hamburgs gater. «Nokre mangla ei hand, nokre enj fot, nokre ei øyre, og nokre hadde vekke heile haude»!

Ved eit anna høve fortalde han frå same turen og la ut om den vide og breie elva som fører opp frå havet og opp til Hamburg by. «Den var veldig breie» , sa han. «På veg oppover til Hamburg gjekk vi på sørsida. Der gjekk fine fruer spaserende i sol under palmer og syrinar. På heimveg langs nordsida var det derimot hustre og kaldt og der vaks det berre rogn og hegg»!

Ludvik fortalde meg seinare mykje om denne turen. Så mykje fortalde han at eg ser ikkje bort frå at kulden på veg heim kunne ha med litt kjærleikssorg å gjere. Ludvik hadde nemleg virkeleg flaks i Hamburg.

Turen gjekk til Hamburg for å få tak i pengar som Peter hadde til gode for eit parti sild. Kunden i Hamburg betalte ikkje, og dei frykta at pengane var tapte. Det stod om mykje, ca 30.000 kroner. Peter ville få store økonomiske vanskar dersom alt måtte skrivast av som tap.

Kunne du tysk då, Ludvik, ville eg vite?. «Nei, og det såg mørkt ut i starten, men so møtte ej ei velstuderte dame, og ho var til stor hjelp for meg heile resten av tida. Ho snakka til og med flytande tysk. Men ej måtte gå inn til banksjefen åleine, to gongar. Det ordna seg, men fyste gongen måtte ej slå i borde til hånå skjøna du. Du har mich gelurt, sa ej ti nå» – han forsto sikkert alt i hop som ej sa, ska ej sei dej»! Ludvik løyste floken. Omlag halvparten av pengane vart betalte, og krisa var over!

Denne historia har element i seg av tragedie og komedie, av eventyr og erotikk, av energi, tiltakslyst og nøkternt sett også pengar og suksess.

Eg har alltid beundra Ludvik fordi han klarte å forhandle til seg desse pengane. For dei fleste ville den prestasjonen vere nok. For han derimot, var denne hendinga også eit høve til å lage historier- knakande gode skildringar og dramatiserte historier. Dei handlar om mest alt mogeleg som ein frisk ungdom kan drøyme om å få oppleve. Merk likevel at forteljaren slett ikkje held fokus på sjølve prestasjonen. Han showar og gjer seg sentral i alt som hender, men han gløymer stort sett å vektlegge og å ta æra for sjølve prestasjonen -pengane som han sikra. Dette er trekk ved originaliteten til Ludvik som går igjen også i andre samanhenger og som gjer han så stor.

Peter og Ludvik kjøpte D/S «Grei» av eit konkursbo i 1923. I konkurranse med reiarlaget som seinare vart MRF, vart båten – sertifisert for 80 passasjerar – sett i rutetrafikk mellom Ålesund og Volda. Ludvik skaffa seg skippereksamen, men likte betre rolla som reiar. Konkurransen var beinhard i mange år. Sjølv om D/S «Grei» vart svært populær i ruta, vart det etterkvart dårleg butikk. «Det gjekk på helsa laus», sa han Ludvik, som i den tida fekk oppleve det vi har vanskar for å tru; ifølge han sjølv så tapte han nattesøvnen.

Så fortel Ludvik om korleis han ei slik tung natt gjekk til Gud i bøn, og kva det gjorde både med han og med problema som han og faren sleit med. Alt ordna seg. D/S «Grei» vart etterkvart seld til fylkesreiarlaget, og reiarverksemda vart avvikla på ein ryddig måte Å få vidareutvikle rutetilbodet i Haddal var ein viktig del av strategien til Peter og Ludvik i denne prosessen, og det lukkast dei med. Ved kjøpet av D/S «Grei» fekk fylkesreiarlaget nemleg ei kontraktfesta plikt til å halde oppe Haddal som fast besøksstad. Peter ville heller dette enn å få ein noko høgare pris for båten. Han la dermed alt til rette for Ludvik, som då vart den første (og einaste) dampskipsekspeditøren i Haddal, og kaia som han hadde lagt ned så mykje arbeid i, kom og til sin rett. Første del av kaianlegget i Haddal var mura opp av Peter med handemakt og fjøslykt. Det mangla ikkje på råmaterial, der det låg rett under Haddalurda. Første byggesteg stod klart til å ta imot båtar i 1927.

Dette kaianlegget la også grunnlaget for ei anna verksemd. Røykeriet tok form. Der er mange historier om røykeriet i Haddal der Ludvik enten er den som fortel, eller han sjølv spelar ei rolle. Dessverre må dei ligge no, for no er det butikken som er i emning. Ludvik bygde nytt våningshus med butikklokal i underetasjen ved sida av røykeriet. Dette var i 1931. Han åpna då landhandel – med leigd handelsbrev i starten. Seinare utvida han kaianlegget, fekk oppretta regulær dampskipsekspedisjon, han selde bensin og parafin, og fekk tilslutt Postverket på trua om å åpne kontor i Haddal. Han vart sjøl postopnar.

Haddal kom på kartet, og Borja kom i sentrum.

Dette var i dei vanskelege 30-åra. Sjølv om Peter og Ludvik hadde fått til svært mykje, vart dei slett ikkje rike. Dei hadde derimot gjort seg godt synlege i lokalsamfunnet, noko Ludvik ikkje hadde noko imot. Han likte å vere i rampelyset.

Misunninga let ikkje vente på seg. Ho kom til uttrykk allereie då Peter i 1925 kjøpte eit stykke av strandsona under Haddalurda og starta anleggsbygginga. Den heldt fram med styrke i åra etterpå. Ludvik – som var framfusen og likte litt sjølveksponering – vart nok eit offer for misunningsprega mobbing, men let aldri nokon merke at han tok seg nær av det. Ein av dei som mobba han mykje, snakka med Ludvik om dette på deira gamle dager. Han ba om årsaking, og takka Ludvik fordi han aldri tok att. For Ludvik var ei tilgjeving det enklaste i verda. Kanskje tenkte han etterkvart også at «dei betalte no litt for det».

Bygda fekk mykje att av slitet til Peter og optimismen til Ludvik, meir enn dei sjølve. Kanskje sat dei likevel litt betre i det enn folk flest då krigen kom. Slik Ludvik gjekk i gang å handle i aprildagane i 1940 tyder mykje på det.

Den 9. april 1940 vart alle oppskaka av Tyskland sitt åtak på Norge. Det var stor forvirring, og folk handla på ulike måtar, pressa av frykt og rykte. Inne i Vanylven var der ein margarinfabrikk med etter måten mykje margarin og matfeitt på lager. Det måtte ikkje kome okkupantane i hende, tenkte dei, og dei lasta alt inn i ein båt. Det måtte vekk, om so var måtte det dumpast på havet eller båten søkkjast. Båten gjekk til Larsnes. Ludvik fekk høyre rykte om dette, og var ikkje sein. «Kom hit», sa han, «eg kjøpe det». Røykeriet vart lager.

Før andre tenkte rasjonering, reiste Ludvik til Ålesund og fekk frakta heim eit stort kvantum med matmjøl og andre matvarer. Det vart også lagt «der borte», sa Ludvik og peikte mot der røykeriet stod.

I slutten av april 1940 hadde Ludvik «underhånden» skaffa seg varer for store summar og lagt dei til eit lager som berre han og nokre svært få andre visste om.

Ludvik fortaIde meg slik om dette eingong på 1960-talet;
«Det var han Knut Ertesvåg som kom for å telje varelageret nokre veker seinare. Forsyningsnemdna skulle vite det. Han talde det han såg på lageret mitt, han. Der borte er røykeriet, og dit treng eg vel ikkje å gå, sa han Ertesvåg. «Du sjøna det», Kåre. Han og nokre andre visste det, men ingen sa noke, so derfor gjekk no det bra, det».

Folk kom med rasjoneringskorta sine, Ludvik selde varer, klipte kort, sorterte etter type og la i ein liten konvolutt. Når den hadde ei gitt vekt på brevvekta, vart han folda igjen og sendt til Forsyningsnemnda. Etter det fekk han så rekvisisjon til å kjøpe inn i høve til det som var gått ut av lager. Det er her dette «hemmelege» lageret i starten vert så viktig. I den grad det vart klipt kort ved sal fra det lageret også, kunne det fornyast. Ludvik hadde varer som andre mangla. Etterkvart som tida gjekk, selde han også meir og meir varer til folk som mangla rasjoneringskort. Det vart snakka lite, men folk kom likevel frå fjern og nær for å handle. Han hjelpte mange i knipe, og vart sjølv sett på mange prøver. Etterkvart gjekk det «hemmelege» lageret mot slutten, og gode råd var dyre.

Ludvik hadde med tida vorte eit personleg varemerke. Det stod for at alt ordnar seg. Han kunne ikkje skuffe folk no, meinte han.

Her kjem så ei heilt utruleg historie som Ludvik sjølv har fortalt meg.

«Krigen hadde halde på nokre år, og eg fekk store vansker med å skaffe varer. Forholda vart vanskelegare på alle måtar, og det var nesten naud mange stadar. Noko måtte eg finne på. Visste no so vel at dei på Forsyningsnemnda ikkje brukte å kike so ofte ned i konvoluttane dei fekk. Dei las det som stod utanpå dei, la dei på vekta og rekna ut kva som var selt, og ut frå det ga dei nye løyve til å kjøpe inn. Eg grunda mykje på dette, men so gjekk det opp for meg. Det var eit felt mellom toppen på kortet og sjølve merka som ingen brydde seg om.

Det vart løysinga. Eg sette meg til med linjal og ruta opp – nøyaktig like store felt som på dei skikkelege merka – opp over pappen.

So la ej dei sjøllaga merka i konvolutten, skreiv på og sende til Forsyningsnemnda. Slik fekk eg lov til å kjøpe inn igjen. Slik kunne ej selje litt heile krigen til opprådde folk som mangla kort, skjøna du. Men det var no galskap forstår du. Det gjekk eit års tid. Hadde krigen vart i tre måna til so hadde dei nok teke live ta meg.»

Ludvik tenkte då sikkert mest på denne historia som han og fortalde meg ved eit høve; Åsta Moldskred budde i Ulsteinvik, men arbeidde for Ludvik i dei siste krigsåra. Ein tidleg morgon då ho kom på bussen frå Vik – det måtte vere vinteren 1944/45 – så var der ein heilt framand mann som passasjer. Åsta gjekk av på Borja, mens mannen reiste vidare innover. Åsta ante uråd. Ho vekte Ludvik. Ludvik opp og i gang med å ordne alle papir og legge til rette for inspeksjon. Dei frykta Gestapo, og det synte seg raskt at dei hadde god grunn til det.

Butikken vart ikkje åpna i rett tid den morgonen. Derimot gjekk det føre seg hektisk «kontorarbeid» ved disken. I grålysninga litt ut på formiddagen kom karen. Han banka på butikkdøra, og Ludvik ba Åsta om å låse opp og sleppe han inn. Ludvik var tydeleg blitt meld av nokon. Han som kom hadde detaljkunnskap, og let til å ha svært god informasjon om at det skulle gå føre seg ulovlege ting med rasjoneringskorta.

Det var berre det at Ludvik hadde ordna alt «tilforlateleg», som han sjølv sa. På overflata såg alt formelt rett og ryddig ut. Karen vart snurten då han ikkje fann noko med ein gong, og trua med å kome snart igjen.

Eg ser for meg Ludvik når han fortel;
«Hadde ikkje ho Åsta vore her og hjelpt meg då, so hadde eg vore ferdig. Men eg såg karen aldri meir. Eg hadde hell med meg for krigen var heilt på slutten. Hadde han komt igjen nokre månader seinare so hadde ej bikkens tre kasta «nå på sjøen».

«Posten gjorde mej til enj holden mann» sa han Ludvik ofte. Her er ei historie som han fortalde etter mange, mange år, og som forklarer litt om det;

Etter krigen vart det bestemt å gjennomføre ei omveksling av pengar for å få fram gøymde formuer og krigsprofittar til skattlegging. Det vart diskutert på Tinget korleis dette skulle gjerast, og Ludvik fylgde vake med. Ei kilde til informasjon var rolla han hadde som postopnar. Ein dag mottok Postopnaren i Haddal eit rundskriv fra Postsjefen i Oslo, merka «Ytterst konfidensielt».

Der stod det at i samband med omveksling av pengar som skulle gjennomførast i ei bestemt periode, måtte Posten inntil vidare vere på vakt mot unormalt store kjøp av frimerke. Frimerke skulle ikkje bytast om, og Posten måtte derfor passe på at folk med «svartepengar» ikkje brukte frimerke som investeringsobjekt i ein kvitvaskingsprosess. Det var ikkje berre Haddal postkontor som selde mykje frimerke etter at den meldinga gjekk ut. Ludvik hadde venner i etaten, og kjøpte litt her og litt der.

Eg hugsar godt at handelsreisande som seinare skulle selje varer til Ludvik, først måtte kjøpe frimerke. Han selde frimerke i 15-20 år av den behaldninga han skaffa seg etter krigen. Motiva på merka var tydeleg etterkrigs og etterkvart gammalmodige, men det gjorde ingen ting. Sal av frimerke over Haddal postkontor vart det derimot lite av – heilt fram på 1960-talet.

Her kjem så den siste historia om Ludvik som har litt med krigen å gjete. Eg sit på kontoret «ned på Borjinje» ein vintersdag i 1965 og skal avslutte rekneskapet for 1964. Eg var 20 år, ny blåruss og måtte ha kontroll på det meste. Mellom anna hadde Ludvik lovd meg å ordne varetellinga ved nyttår. Det hadde han gjort, sa han. No var alle rekningar komne inn for gamleåret. Rekneskapets time var komen. Ferske blårussar set si ære i å følgje læreboka. «Kan du kome med varelista, Ludvik», ropte eg til han. Ludvik heldt på å klippe opp ei kvit sjokoladeøskje til lappar. Dette var lappar som vart brukt til å skrive opp, dersom den som handla ikkje betalte. Dei låg i ei skuffe i hyllereolen – eit liggande arkiv. «Et øyeblikk, ska bli», sa Ludvik. Så gjekk han bort til lagerdøra, og eg ser han gjennom postluka kome igjen og gå ut om disken. Rekna med at han hadde noko å gi meg gjennom luka, men i staden ropte han; «Prøv med 8.400». Eg sette talet inn forsiktig med blyant, og ved utrekning av vareforbruket og bruttofortenesta såg eg at det var brukt kr 8.400 også året før. Eg kika i statusboka som låg der. Den synte tal attende til 1956. I alle desse åra var varebeholdninga ført opp med kr. 8.400. Nylærte meg vart heilt fortvila. Dette var no vel heilt feil!!

«Ludvik, då», ropte eg, «du he no brukt 8.400 kvart år dei siste 8-10 åra, ka det e som e gale?» «Nei det e no heilt rett det ska ej sei dej. Det vart no berre slik det, at ej he no i grunnen gjort det enkelt og brukt 8400 heilt sia krigen!»

Ludvik overlevde heldigvis krigen. Det vart nok ei gjengs oppfatning -etterkvart som tida gjekk og historiene kom ut – at mannen ikkje kunne ha hatt nervar.

Slik eg lærte Ludvik å kjenne, trur eg det var kremaren som fekk han til å starte med å ta risiko, framtidstrua og viljen til å hjelpe folk fekk han til å halde fram og ta større og større risiko, og skodespelaren i han, og dei allierte som fekk raskt slutt på krigen, gjorde at alt gjekk bra. Ludvik hadde gjennom mange år bygt seg opp ein «image» – Borja vart eit varemerke, og så lenge «teppet» var oppe, spela han rolla si i forhold til dette heilt perfekt. Han ville slett ikkje skuffe sitt publikum. Kunden i sentrum. Positive tilbakemeldingar heldt han oppe. Det same gjorde ei fast og enkel Gudstru. Eg er også ganske viss på at han stolte mykje på sine evner som skodespelar og retorikar. «Ej gjorde mej troskyldige ej», og «ej spurde tilforlateleg ej»…, dette et typiske formuleringar som Ludvik brukte i forteljingane sine der han sjølv var hovudperson. Han skydde gravalvor, og likte lite folk som tok seg sjølve høgtideleg.

Varemerket Borja hadde stor verdi like etter krigen. Ludvik var kjend i dei fleste bygdene. Han hadde stor tillit og var eit godt namn hjå leverandørane, og heldt fram med å selje til kunder som han hadde fått under krigen. Fordi han kunne tilby ein kombinasjon av tenester, fekk han også fleire kundar utanfrå etterkvart. Post, skipsekspedisjon, tankstasjon og butikk ga synergiar og gode inntekter. Folk heilt frå Ulsteinvik henta mjølkepengane sine i Haddal og handla der før dei drog ut igjen. Folk fra bygdene ikring sende også varer med dampen, og henta varer som kom til ekspedisjonen. Det kunne vere alt fra levande dyr til pakke fra «onkel i Bergen». Ludvik var serviceminded, omgjengeleg, liberal og diskret. Nokre misunnelege i bygda meinte han gjorde lite for sine egne, men gjorde seg til for folk utanfrå for å tene meir pengar. Dei såg på det som kritikkverdig. Ettertida har vist at dette var heilt grunnlaust, og uansett motiv veit vi idag at Ludvik som kjøpmann lenge var framom tida han levde i. Han handla profesjonelt og framtidsretta. Mange fekk fordelar av det, og det skada ingen.

Kritikk frå bygda var no heller ikkje nytt. Alt på 1920-talet fekk Peter og Ludvik tung kritikk fordi dei tillet ungdommen å samle seg til dans på plattingane til røykeriet om laurdags-kvelden. Syndige var dei!!

Utvikling krev folk med «stayerevne». Desse karane hadde nettopp det.

Ludvik heldt på med handel på Borja til 1966. Sonen Harald hadde vore med frå han var liten. Etter avslutta millitærteneste 1965 starta så Harald å bygge nytt hus og ny butikk på ei tomt som han hadde kjøpt av Sigurd Haddal like ut om brua over Haddalelva. Butikken vart flytta opp dit i 1966. Ludvik var då 71 år. Ei tidsepoke i Haddalbygda var definitivt slutt.

Ludvik var derimot i full vigør vidare. Han var i sving med noko, og var å sjå i bygdebildet i meir enn 20 år til.

Ludvik døydde 30.05.1989, over 94 år gamal.

Ei forteljing om Ludvik kan ikkje slutte slik. Ho må slutte med framtidsoptimisme. Eg hugsar diskusjonar om økonomi og hendingar i tida der Ludvik alltid runda av med å seie at; «den som klarer sej over vinteren no i år, han he klart sej. Det går mot lysare tider neste år».

Gerh. Voldnes As i Fosnavåg var lenge den nest største bedrifta i Møre og Romsdal. Berre statsbedrifta Årdal og Sundal Verk på Sundalsøra var større. Eg arbeidde ved Voldnes kring 1970. Før jul eit år spurde Gerhard meg om eg kunne snakke med ein geitebonde inne i Haddal og skaffe han geitekjøt. Saueribbe var ikkje godt for helsa. «Han Moldskred kan kanskje også skaffe», sa han. «Hils forresten Ludvik Moldskred fra meg, dersom du treffer han. Han er en av de dyktigste forretningsmenn jeg vet om. Ingen kan som han snakke ting til egen fordel». Eg var heilt samd med Gerhard i denne karakteristikken.

Ludvik fekk helsinga og orda. Han sette stor pris på ein slik god attest frå den aller største forretningsmannen i distriktet.

Ludvik hadde eit uttrykk; «Det har tent si tid». Dette brukte han både om ting og om folk, utan det minste vemod i stemma.

Boksefryseriet som han bygde seint på 1950-talet vart fort umoderne fordi folk flest fekk djupfrysarar.

Då det vart vedteke å starte betongfabrikk der, vart Ludvik så tend på den ideen at alt som hindra måtte vekk. Men fryseriet då Ludvik, ska det rivast det då? «Ja få det vekk, du skjøna det har tent si tid».

Det vart mykje støv og bråkplager for Ludvik frå Betongen, for han budde like ved. Betongen overtok seinare huset. «Dei e godt tente med det, men for meg he alt der nede tent si tid», sa Ludvik, og meinte at området var svært godt eigna for betongfabrikk, men dårleg eigna for bustad og butikk. Vi ser i dag kor rett det var!

I ein lang serie av «tent si tid-historier» er den om han sjølv på veg i ambulanse til Sjukehuset i Volda den mest spesielle. Han vakna opp i sjukebilen mens han var på ferja og såg to av borna sine ved sida av båra. «Ka dokke gjere her», ville han vite. Dei forklarte han situasjonen, og så seier han; «Far heim att dokke og gjer eitkvart til gagns. Ej he tent mi tid og ska døy, men dokke he no annja å styre med».

Ludvik var vel 90 år den gongen, og kom seg raskt opp att. «Ka det va som skjedde med deg Ludvik», ville eg vite, nokre dager seinare då eg møtte han ut i posten. «Berre tulljeri, ska ej sei dej. E j e friske som enj fisk, men ej he vorte gamalje og åndrete og huska’kje å ta dinnja tabletten opp onde tongå. Då gjenge det slik ska ej sei dej farr, men det e’kje farle.»

Mange har det med å gløyme namn, radbrekke litt uvande ord og tenkje i høgt. Ludvik produserte slike godsaker i fleng, og var du «ned på Borjinje» så fekk du dei med deg.

Fergusonen (traktoren hans Tolleif Moldskred) var ein «Feringtons», sa han Ludvik. Frostvæske til radiatoren på bilen heitte Glyco Shell, men Ludvik kalla henne konsekvent for «Glysinello». Colgate tannkrem vart vanlegvis «Golgata» osv., osv. Nye tider ga nye varer å halde styr på, og orda var slett ikkje lette å få inn rett etterkvart.

I ein kommunestyredebatt om stengetider for butikkane i Ulstein etter krigen eingong, sa Lars Ringstad at temaet var heilt uaktuelt i Haddal. «Han Ludvik åpna butikken i 1931 og eg veit sanneleg ikkje om han har stengt sidan».

I mitt minne er Borja der enno – mannen også. Historiene derifrå kunne det ha blitt bok av, men både mannen og butikken har tent si tid.

Vi som fekk vere med å ta litt del i den tida dei tente, har grunn til takksemd.

For eigen del fekk eg lære mykje av Ludvik om forretningsstrategi som han ikkje visste at han kunne, men som han levde ut i praksis. Han såg lyst på framtida, og tenkte så overraskande enkelt og uvanleg. Han utsette seg for høg risiko både økonomisk og på andre måtar, men verna helsa si med dagleg mosjon og sunne vanar. La vi minnast Ludvik og legge oss verdien av dette på minnet. Det er alt saman gyldige suksesskriterium også i vår tid, og til alle tider.