Johan Ottesen – ein lokalhistorisk fyndel

I årevis har det kome bøker og artiklar om lokalhistoriske emne frå Johan Ottesen si hand. Han har nett omsett til engelsk boka “Slagstaden”, der han problematiserer kvar slaget mellom nordmenn og jomsvikingane eigentleg stod, var det verkeleg i Liavågen? Før dette kom førre boka hans “Ulstein – kulturminne og historie”, eit oppdrag i samarbeid med Ulstein historielag og Ulstein kommune. Det er ei breiare bok enn kommunen sin kulturminneplan, som han hadde handa på rattet på. Han har elles skrive nesten 30 bøker om ulike fiskebåtar og ishavsskuter og lagnader, og i fotoarkivet hans er det om lag 300 000 flyfoto og bilete som han har jamleg etterspurnad på, ettersom 200 000 ligg ute på nettet. Og i løa samlar han framleis gamle reiskap frå garden og har nase for dei som har noko å selje eller gi bort.

Til høgre: Framfor færingen Johan Ottesen kjøpte seg for pengar han tente seg mellom framhaldskulen og realskulen. På veggen bak fiskereiskap og rederiflagg frå Ottesenrederiet som bestefaren eigde.

Johan Ottesen har studert både sosiologi, statsvitskap og historie, kunnskap han vel har nytta om det så har vore som lærar på Hareid, redaktør i Vikebladet og i Møre i Volda, disponent og som ordbokredaktør. Men stans litt.

Du har då ikkje studert norsk, Johan? Kva har det seg at du har vore både ordbok-redaktør og stadnamn-samlar?

Det har seg slik at eg i studietida vart aktiv i Studentmållaget. Medan eg studerte sosiologi, var vi nokre som såg oss leie på alle dei engelske faguttrykka. Og så starta Skuleboknemnda i Studentmållaget eit prosjekt med å finne gode nynorsk-uttrykk på fagtermane. Der fekk eg deltidsjobb som ordbok-redaktør, noko eg styrde med og etter at eg kom heim etter studia. Men prosjektet skulle finansierast som heildagsjobb. I mellomtida var eg lærar på Hareid eitt år.

Og stadnamn, ja. Eg fekk hovudansvar for Stadnamn frå Ulstein, eit hefte som Ulstein mållag gav ut i 1975. Eg innleidde samarbeid med ein norsklektor ved den gong Ulstein gymnas – Per Svendsen. Og det vart fruktbart. Elevar frå distriktet her var gjennom oppgåvene sine med å samle inn. Johannes Dimmen og andre har og bidrege ut over meg sjølv. Nå er det vel ca. 10 000 ord i samlinga, om lag halvdelen frå Ulstein, og resten frå Hareid og Herøy. – Å samtale med Johan Ottesen er som å trykke på ein knapp. Det er orden og systematikk og i hovudet, og årstal og namn sit godt.

Fekk stadnamninteressa di nokre følgjer?

Tja, det var vel dei som reagerte då eg protesterte på nokre vegnamn dei ville ha. Det var jo ei tid der kjende personar eller tre- og blomar skulle inn i vegnamna. Så dei sette meg inn i vegnamn-nemnda, og der vart eg verande i mange år. Så nokre følgjer har nok stadnamngranskinga hatt. Eg meiner ein i størst mogleg grad skal søkje å finne namn som var i området ein gong, eller som fell naturleg. Og det har det etter kvart vorte gjennomslag for. – Johan brukar sjeldan store ord, alt verkar som det har vore tilfeldig, men så er det slik at ting heng saman. Her gjeld det å halde tråden.

Og så har du skrive bøker om fiskebåtar og ishavsskuter, du kan vel med om lag 30 bøker kalle deg sakprosaforfattar. Korleis har det seg at du kom i gong med dette?

Det er no eigentleg ei lang historie. Eg har jo heile tida skrive ein del artiklar langs med. Medan eg sysla med ordbøkene, kom eg til at det var tungvint først å skrive, så sende frå seg for at det skulle settast i bly, for dernest å skulle lese korrektur òg sende attende til trykking. Dyrt var det og. Så då kom eg inn i trykkeribransjen ved at eg kjøpte meg eit lite offsettrykkeri i 1973 og som eg hadde i eit ominnreidd uthus her på garden. Eg fekk etter kvart fleire oppdrag. Eg trykte også til Johs. Thorkildson som eigde Vikebladet den gongen. Og enden på den visa vart at eg i 1976 skulle leie prosessen mot eige offsettrykkeri for Vikebladet og hjelpe dei inn i den nye tida. Eg vart i 1977 tilsett som redaktør og disponent i det som seinare har blitt Vikebladet Vestposten. Som redaktør måtte eg ha noko å fylle avisa med, og då var artiklane om fiskebåtane og anna lokalhistorisk stoff med gamle bilete gode å ha. Men så såg eg at andre tok til å bruke stoffet mitt, og då fann eg ut at eg vel kunne starte med å gje ut bøker sjølv. Det var krevjande med redaktør og disponentjobb, så stillinga vart delt og ny redaktør tilsett. Seinare gjekk eg over til Viketrykk AS som vart etablert som eit dotterselskap av Vikebladet AS. Men etter ei tid var eg på nytt redaktør, denne gongen i avisa Møre i Volda, der eg var i tre år. Men frå femtiårsdagen min i 1994 fristilte eg meg, og frå då vart det bøker. Og mykje anna knytt til næringsaktiviteten min.

Du må seie meir om kva du tok til å styre med, du bygde deg jo m.a. eit eige arkivbygg på garden.

Planane tok gradvis form. For å ta vare på alle bilete og dokument eg hadde, bygde eg meg ein brannsikker bunkers i løa. Men det var tungvint og heller ikkje tilfredsstillande. Eg hadde fått kjøpt flyfotosamlinga frå K. Harstad kunstforlag – der måtte eg forresten ta alt utstyr mv. Ein del utstyr vart selt og det synte seg at eg hadde gjort ei god forretning, om det var mykje arbeid. Seinare supplerte eg med å kjøpe opp nok ei flyfotosamling, denne gong av gardar rundt om i Noreg. Skulle eg ut og leite i bunkersen, vart det tungvint. Etter åra i Møre hadde eg nok eigenkapital til det nye huset som skulle verte arbeidsstaden min framover. No fekk eg eit tenleg hus med m.a. optimale vilkår for fotosamlinga, som skal ha det kjølig og tørt. Så var det å gjere dette kjent, og det vart det. Eg har førespurnader frå heile landet. Og parallelt med dette vart det skriving og anna verksemd. – Johan får det heile til å verke svært så tilforlateleg. Mykje kunne ein gått inn på, men det står eit par tema att; boka om Slagstaden og kulturminneboka. Johan brukar med medvite ikkje nemninga Hjørungavågslaget.

Kan du seie noko om dei siste arbeida dine?

Eg har fanga opp at det er interesse på Island, i Danmark og andre stader for boka mi Slagstaden som kom i 2010. Ho var om slaget mellom jomsvikingar og nordmenn. Tilbakemeldingar sa at det var ein god idé å gjere den tilgjengeleg på engelsk. I denne boka går eg gjennom dei mange teoriane om kvar slaget stod. Etter mi meining har slaget stått utanfor Havågane i Eiksund og mot Leikong. Slaget skal ha stått i ein våg ved øya Hod (Hareidlandet), og Havåg er ei omskriving av Hod; Hodvågen. Den mest detaljerte skildringa av slagstaden finn vi i Soga om jomsvikingane. Men slaget er også nemnt i Snorre og Fagerskinna. Stadnamnet Hjørungavåg i Hareid vart innført i slutten av 1800-talet, før dette var vågen kjend som Liavågen. Eg kunne sagt meir. Men dette får halde.

I “Kulturminneboka” har eg hatt god nytte av dei gamle bileta mine og lokalkunnskapen eg sit att med, og folk kan ta seg greitt fram i boka. Kva det viktigaste kulturminnet er? Vel, sett utanfrå er det nok Oshaugen. Det er få gravhaugar her ikring som er så store. Det er elles mykje anna, m.a. at ein har funne spor av busetting i fjøra på Sundgotane. Funnet er jo eigentleg berre nokre steinar, men dei fortel mykje og gir oss eit vink om at det og er mykje å finne frå då sjøen var lågare. Eg tykkjer elles det er interessant med bogen på kyrkjegardsmuren, som i si tid vart laga av Wilhelm Ringstad som ville respektere dei som ikkje var komne i vigsla jord.

Men for meg er Håkonsholmen truleg det mest sentrale kulturminnet. Der var tidleg handelsverksemd. Sorenskrivaren som budde her ei tid, utferda også dødsdommar. Her var også vogga til skipsindustrien i Ulstein.

Det er freistande å spørje deg som lokalhistorikar kva du trur folk vil sjå etter og ta vare på av kulturminne om 100 år?

Det er ikkje lett å svare på; la oss ta som døme hundreårsperioden 1900 – 2000. Kven hadde trudd at så mykje skulle skje på eit slikt hundreår som her i Ulstein. Og slik kan vi tenkje 100 år fram. Da vert det eit anna kjeldearbeid. Tenk kor tungvint det har vore å sitje i statsarkiv og skrive av, sende det rundt i kring, samanhalde med gamle kyrkjebøker og folketeljingar og så vidare. Det har vore eit møysomeleg arbeid å drive historieforsking. Om 100 år er det kan hende berre å trykkje på knappar i ChatGtp og Facebook og koke opp ei historie.. Og kva er etterlate? Nokre heisekraner? Jammen om eg veit. – Johan Ottesen kan godt sjå attende, men framover er det vanskeleg å spå. Og ikkje han sin jobb heller. Men han har gjort mykje for å ta vare på den historia vi har i Ulstein.