Minner frå Ringstaddalen

Løset ligg på omtrent 250 meters høgde. Høgste punkta på sydsida av dalen er Blåtinden og Kongsvollen, begge litt over 700 meter. På nordsida finn vi Ringstadhornet og Garnestua som er litt lågare.Garnestua ligg på ei flat graskledd slette eit stykke nord for Ringstad- hornet. Her ligg sjølve tua opplødd av digre steinar som ei kjempemessig  gravrøys. Den har tilnærma sirkulær form med ein diameter på rundt 50 meter. Høgda kan anslåast til rundt 15 meter. Det er tydeleg at her har  ein eller annan forhistorisk jette vist kjempekreftene sine og lødd opp eit monument over seg sjølv. Vi små menneske har pynta på monumentet med å sette opp ein liten varde som prikken over i-en..

Gjennom tidene har Ringstaddalen vore utsett for mange jord- og stein- ras. Bestemor fortalde om ein uverskveld    då dei fann det tryggast å evakuere ned til familien i Haddal. Dei var redd eit mindre ras skulle utvikle seg til eit større. Eit ras hadde og gått over elva og demde opp denne slik at brua  kunne verte skada. Dei kom seg trygt over, og etter nokre dagar kunne dei flytte heim då det heile roa seg.

I året 1804 gjekk det to store ras som  øydela mykje av innmarka på Ringstad og Svora. Før, då inn- og ut- marka var meir nedbeita og omtrent heilt utan skog, viste det tydeleg kvar  rasa hadde gått og kvar jordmassane hadde lagt seg til ro.

Det største raset

Det største raset på Ringstad vert kalla Fonna, og ligg rett ovanfor innmarka på bruk nr. 4. Studerer ein fjellsida over gardane på Ringstad og Moldskred kan ein enno sjå spor etter meir enn tretti store og små ras. Dei vitnar om at det brattlendte fjellet på nordsida av dalen alltid har vore ein farleg granne. Sjølv om fjellsidene no er tilgrodde med skog og busker, gjekk det likevel eit jordras for 30 – 40 år sidan. Dette minner oss om at faren for nye ras framleis er til stades.

Når vi kjem fram gjennom dalen frå Haddal passerer vi fyrst ein kilometer utmark som ikkje er dyrka, og som såleis har vore brukt til beitemark for husdyra om sumaren.

Utmarka er no utskifta mellom Haddal og Ringstad, men før vart den meir eller mindre sett på, og brukt som eit fellesområde der dyra gjekk fritt utan gjerdedeling. Den dyrka marka som er opparbeidd gjennom tidene består for det meste av morene- massar, og all steinen som vart fjerna ligg som eit evig minne langs elva og i alle steingardane.

Dei store steinrøysane fortel oss om det slit og strev som forfedrane har hatt med å rydde brukbar slåttemark av dei steinete jordmassane.

I dalbotnen renn det som vi ungar kalla Storeelva. I vår enkle verd var det den største elva vi kjende til, men  no i vaksen alder må ein nok medgi at den ikkje er særleg imponerande der den sildrer avgårde mellom stein- ane som ligg spreidd hulter til bulter  i elvefaret. Likevel, når nedbøren er stor eller den vert oppdemd av isen, kan den ennå vise krefter. I min barndom vart elva brukt til badeplass, fiskeplass og siglardam. Fisket gav ikkje dei store inntektene, det var for det meste små moldkreder på 10-15 centimeter, men katten var som regel sikra eit bra måltid etter vi hadde stått ved elva nokre timer.

Badedam laga vi med ei steindemning tvers over elva på ein høveleg stad, og dermed hadde vi vatnet ståande til midja. Etter at vi vart større og hadde lært oss litt symjing, vart badinga flytta til Moldskred der det er store stille- ståande hølar med god djupne. Her gjekk badelivet for fullt heile dei solrike somrane som det var så mange av før i tida. Vi hadde likevel stor respekt for Moldskredhølane då vi visste at for mange år sidan hadde ei lita jente drukna akkurat der vi hadde våre gladaste stunder.

Langs elva stod der fleire kvernhus som høyrde til gardane. Desse vart det diverre ikkje teke vare på, og berre gamalt opplødd murverk og rotne trestokkar viser kvar kvernhusa eingong stod. Elvevatnet vart også brukt til trusking av kornet. Det føregjekk på den måten at ein leidde ut elvevatnet frå eit høgare nivå og ned til kvernkallen som hadde eit stort horisontalt ledehjul på toppen. Frå kvernkallen og opp til løa vart det oppsett stolpar med trinser på, og som det gjekk ei tauline gjennom. Oppe i løa gjekk lina gjennom hol  i løeveggen og inn på drivhjulet på truskemaskina, og når det var godt med vatn i elva gjekk truskinga med liv og lyst. For oss ungane var dette eit av årets høgdepunkt, og vi gledde  oss kvar haust når vi fekk vere med på tilordninga av stolpane og opp- strekkinga av toglina. Vi visste at no var det like før truskinga tok til, og at vi skulle få boltre oss i den turre halmen. Vi visste også at om kort tid ville det kome ny halm i senga. Den vi hadde brukt sidan året før var både  støvfull og flat, og var såleis ikkje det beste liggeunderlaget.

Romantikken gjekk på sett og vis ut av truskinga då traktoren overtok drifta av truskemaskina. Kvernkallen vart demontert og forsvann, den gjekk nok til ved tenkjer eg, og vi fekk heller ikkje lenger vere  med på oppsetting og nedtaking av trinsestolpane. Gleda ved det nye vart aldri den same som då kvern- kallen var der og gav oss spaning og oppleving.

Alle gardane på Ringstad og Moldskred ligg på nordsida av elva. Ein kan undre seg over at dei første som slo seg ned ikkje valde sydsida med meir sol og mindre rasfare, men grunnen kan vere at jorda der er skrinnare og meir grushaldig, og at området  til dels er meir kupert og ikkje egner seg så godt til slåttemark.

Innmarka på Ringstadgardane ligg med svak helling ned mot elva, og er etter måten lettdrivne, mens Mold- skredgardane er meir brattlendte og kravde meir av hest og folk for å få grøda i hus. Gardsdrifta var i eldre tid hovudnæringa, men seinare utvikla den seg meir til å verte berre ei attåtnæring.

Dei einaste som i min oppvekst var gardbrukarar på heiltid var Nils Ringstad og Sverre Moldskred. Desse to gardsbruka hadde eit areal stort nok til å gi eit brukbart utkome. Sverre Moldskred kjøpte seinare også eit gardsbruk på Fjelle, og dobla dermed  innmarksarealet etter å ha dyrka opp mange mål av den utmarka som høyrde til dette bruket.

At gardsdrifta var attåtnæring førde til at ein stor del av det daglege ar- beidet fall på dei som var heime. Det vil seie husmora og ungane, og vi var   ikkje gamle karane før vi måtte fylle plassen vår og lære gardsarbeidet frå grunnen av. Mange sure dagar i regn og blåst kan eg minnast frå potetåkeren og frå plukking av små- stein på ny-attelegene. Når far etter arbeidstid kom på inspeksjon for å ta  eit oversyn, var vi ikkje så høge i hat ten dersom vi visste vi hadde teke litt  lett på det. Straffa var då som regel å ta ei ny steinplukkingsrunde dagen etter, og med ny inspeksjon når kvelden kom.

At slåttemarka var steinfri var svært viktig, for om slåmaskinkniven vart skada måtte det nye knivar til, og dei  var langt frå gratis. Likevel, sjølv om vi ofte kunne ynskje garden og gards arbeidet dit peparen gror, lærde vi  tidleg å arbeide og bruke kroppen, og styrken og arbeidslysta kom med alderen. Også pliktfølelsen fekk vi inn frå barnsbein av. Vil du fram i livet skal du gjere ditt beste, var læresetning som mor innprenta oss. Du skal vere stolt av godt utført arbeid. Summen av det vi lærde i barndomen vart for meg sjølve grunnfundamentet i livet, og når eg ser tilbake står det for meg som ei glad og lukkeleg tid der det leie og trasige er borte og dei glade stundene kjem fram i minnet.

Namnet Ringstad kjem frå gamalt norrønt og tyder “Ring sin stad” der Ring truleg er namnet til husherren eller eigaren av garden. Forskarane har funne ut at “stad-namna” vart mest brukte i Norge i vikingtida. Det vil seie for godt og vel 1000 år sidan. Dette stemmer for Ringstad, då det vart funne gjenstandar frå vikingtida under utgravinga av tomta til det gamle våningshuset som vart sett opp rundt 1865. Også ein hovudskalle vart funnen, og den skal framleis ligge inne i den fremre kjellarmuren. Dei andre gjenstandane vart tekne vare på, og skal seinare vere sendt til museet i Bergen.

Då desse vart etterspurde ved museet for nokre år sidan, viste det seg at dei  ikkje kunne finnast, og ein kan såleis spekulere på kvar dei er blitt av. At dei framleis eksisterer er truleg, men problemet er å kome på sporet. Kan skje ligg dei i ei bortgøymd hylle og støvar ned. Bruka på Ringstad er som nemnt lettdrevne der dei ligg med slakk stigning frå elva og opp mot fjellfoten. Problemet med å få til ei lønsam drift har vore, og er, at arealet er for lite. Etter som folketalet auka vart gardane oppstykka i stadig mindre einingar, og til slutt var det for lite for   alle. Hadde gardane vore udelte etter dei grensene som var rundt 1850, ville den enkelte gard hatt eit areal som ennå kunne vore brukbart som leveveg.

Same oppstykkinga skjedde på Moldskred, og sjølv om innmarka på kvart enkelt bruk der er større enn  på Ringstad er det likevel ikkje nok til å få lønsemd etter dagens krav. Stoda er difor at alle fjøsane no står tome bortsett frå nokre sauer og hestar som nokre har som hobby. Ei trist utvikling som på kort tid har endra dalen frå å vere eit aktivt bygdesamfunn med fulle fjøsar og beitande  dyr, til marker der småskogen gradvis tek over. Ei tusenårig epoke er slutt, men heldigvis er det slik at unge folk ser verdien av å bygge og bu i dalen, og fleire  nye hus har kome til dei siste åra.

Rystebakken er fyrste bruket ein kjem til når ein kjem fram dalen frå Haddal. Bruket vart delt frå bruk nr. 1 i 1882 og Johannes Fjelle vart då eigar. I areal utgjer det godt og vel ein     tredjepart av det som då var hovudbruket. Bruket er meir brattlendt enn bruka lenger framme, men med godt stell gav innmarka god avling.

I min oppvekst var husmora sjøl, ho Petra, det samlande midtpunktet på Rystebakken. Ho var ei fyldig dame med eit eineståande godt humør, og eit barnetekke av dei sjeldne. Vi ungane gjekk i dørene som om vi var heime, og ho Petra lyste opp når vi kom, og sikkert også når vi gjekk  igjen. Stundene då ho tok seg fri og vi kunne sesse oss rundt kjøkkenbordet for ei lesestund, var det kjekkaste vi visste. Då leitte ho fram Norsk Ukeblad og las om 91. Stomperud sine bravader på ein så fin og underfundig måte at vi hylte av latter. Ho viste at skal du få kontakt med ungane må du   snakke med dei på deira premisser. Denne evna hadde ho Petra, og av dei vaksne var ho vår beste ven.

Neste bruk er Dalheim, som også er frådelt bruk nr. 1. Her budde Alfred og Kjellaug Ringstad. Frådelinga skjedde i 1937 og utgjer omtrent  halvparten av det som var att etter at Rystebakken var frådelt i 1882. Onkel Alfred fekk då skøyte på bruket sette seg opp nytt hus og løe.Ovanfor Dalheim ligg “Fonna”, og her rasa indianarkrigane år ut og år inn, og der den sjølvbygde hytta var fortet og heimebasen for dei kvite styrkane.

Eg kan minnast at vi dreiv med mykje  som ikkje tolde dagens lys. Røyking av turka mose rulla i gråpapir var ein aktivitet som reiv godt i lungene. Det var strengt forbode, men vi fann alltid ein måte der vi kunne omgå forbodet. At det var forbode gjorde det i   tillegg berre ekstra spanande. Elles var vi heile tida på leit etter eitt  eller anna som kunne smelle, og då det som regel var dynamitt i bruk  rundt om på gardsbruka, var lunte og fenghetter alltids ei råd å få tak i. Ein liten luntestump i fenghetta gjorde susen, men til slutt gjekk det gale.Då vi ein kveld mangla lunte, skulle ein ny teknikk prøvast, nemleg å stikke ei fyrstikk inn i fenghetta og så kaste det heile frå seg før det small. Eit par gonger gjekk det bra, men så skjedde det ein kunne vente. Det kom ein eksplosjon og fire halve fingrar var borte. Så mykje blod og så mykje skrik har eg aldri opplevd verken før eller seinare. Vi pakka inn den skadde handa så godt vi kunne og tok snaraste vegen heim, og for han som var skadd vart det sjukehusopphald i fleire veker, mens vi andre måtte love dyrt og hei lagt på at vi aldri meir skulle nærme oss sprengstoff. Ein lovnad som ikkje var vanskeleg å halde etter denne  dystre opplevinga.

Hovudbruket (bruk nr. 1 – der eg vaks opp) vart på folkemunne kalla “Andriasgarden” etter namnet til bestefar. Bruket har av ein eller annan grunn ikkje særskilt namn i jord- skiftebøkene. Heile garden høyrde i tidlegare tider til kyrkja, og såleis eigd av staten, men vart i 1844 innløyst av Pernille Ringstad og har sidan vore i vår slekt. Det var under utgraving av tomta til våningshuset her at det vart funne ei grav frå vikingtida.

Vi ungane fantaserte mykje om å grave oss inn i fremste kjellarmuren for å leite etter den hovudskallen som ligg der. Dette vart effektivt stoppa av dei vaksne, og den personen som ein gong i ei fjern fortid vart gravlagd her, har vore ein stillferdig granne  som nok bør få kvile i fred.  Huset står ennå og vart restaurert rundt 1950. Det er også seinare mykje   påkosta og er i svært god stand til å vere eit hus med den respektable alder av rundt 150 år. Også løa vart restaurert for omkring 20 år sidan og er god som ny, og med den gamle grind-konstruksjonen fullt intakt.I det heile er tunet og husa på bruket teke fint vare på og halde vedlike, og det er alltid ei glede å kome dit og sjå kor velstelt alt er. Bror min, Kjetil, er   rett mann på rett stad og tek vare på hus og løe med stor pietet og ansvar.

Neste bruk er “Nilsgarden” eller berre “Garen” som vi sa i dagleg- talen. Heller ikkje dette bruket har eige namn i gardssoga, men er opp- ført som bruk nr. 3 på Ringstad.  Dette bruket har såpass stort areal at eigaren, Nils Ringstad, var heiltids gardbrukar. Drifta gjekk føre seg på gamlemåten, og Nils og merra “Løyla” var trufaste fylgjesveinar.

Nils satsa mest på hesjing av høyet, og han brukte heile sumaren til dette arbeidet. Seinare sette han opp silo, men han dreiv likevel mest med turr- høy. Siloen vart som regel berre brukt når løa ikkje tok meir. Innmarka fram i Garen er flat og fin og gav gode avlingar, ikkje minst på grunn av det samvitsfulle stellet som Nils stod for.

Nikolina, mor til Nils, tok del i utear beidet heilt til det siste, og eg kan minnast at den hausten ho døydde i ein alder av 92 år, hadde ho vore med i arbeidet ute på markene heile sumaren. Det er merkeleg, men Nikolina visste at dette var hennar siste sumar, og då eg i august skulle reise vekk nokre veker kom ho eins ærend  heim til oss for å ta avskil. Eg var sikker på at vi kom til å sjåast seinare, men Nikolina visste betre, og det  viste seg at ho fekk rett.

Huslyden fram i Garen hadde den  skikken at dei om våren flytta ned i kjellaren og budde der til ut på haus- ten. Denne skikken har etter det eg veit også vore brukt andre stadar, men ingen andre heldt den hevd då eg vaks opp.

Framme i kjellaren hos Emilie (Milla), syster til Nils, kunne vi kome og gå når det passa. Milla var ekspert på  å lage tettamelk, potetkaker og sveler, og saman med heimesmør og litt sirup hadde vi ungane mange kosestunder der mens vi gumla i oss, og fekk lese teikneseriar om Plassbakkallen og andre originalar. Huset til Nils står ennå, og kjellaren er der også, og når ein kjem inn er det  som å verte sett 60 år tilbake i tida. Minna sit i veggane og vert levande og sterke.

Siste bruket på Ringstad er bruk nr. 5 Berg. Her budde Lars og Edit Ringstad. Dette bruket skal etter det eg veit ha vore utskilt frå bruk nr. 3 på rundt 1860, og då med namnet “Hjell- bakken”. Nokre år seinare vart plassen førd   tilbake til hovudbruket, og utskilt på nytt i 1938 då Lars overtok, og han sette då opp våningshus og løe. Dette bruket er det fremste og også det minste av bruka på Ringstad, og Lars arbeidde difor som vegvaktar   det aller meste av sitt yrkesaktive liv. Vegane var på denne tida inndelt  i roder, og vegvaktarane hadde ansvaret for kvar si rode. Lars var også ein aktiv mann i kommunalt styre og stell og deltok såleis i kommunepoli tikken i mange periodar.

Komne opp Svorabakken ligg dei to bruka på Svora framfor oss på ei flat slette som strekker seg fram til der Moldskredbakkane tek til. Svora har gardsnummer 14 og var delt mellom bruk nr.1 som tilhøyrde Olav I. Moldskred, og bruk nr.2 som tilhøyrde broren Tolleiv Moldskred.Bruket som Olav eigde er det heimste  og største, og gav god grøde på dei fine attelegene som med mykje slit og strev vart rydda etter det store jord- skredet som gjekk på Svora i 1804. Arealet var likevel ikkje stort nok til å leve av, og Olav var ute på anna ar- beid det meste av tida.

Tolleiv var gift med Ingrid, og over- tok eit stykke av farsgarden og dyrka  dette opp utover på 50-talet. Seinare dyrka han også opp ein god del areal på bortsida av elva. Det kan nemnast at på Svora står ennå restane av det fyrste kraftverket som vart teke i bruk i Ringstad- dalen. Kraftverket vart oppsett i 1942 og skaffa straum til lys og varme på Svora og Moldskred, men fallhøgda var for lita, og då Moldskredverket kom i drift nokre år seinare, vart verket på Svora nedlagt. Like ved verket var der ei hengebru over elva, og når vi skulle fram i marka å mjølke var brua god å ha når elva var stor, sjølv om den svaia faretruande når vi gjekk over.

“Hola” ligg ved foten av Moldskred- bakkane, og høyrer frå gamalt av til Moldskred. Her budde Rasmus og Edny “Edda” Moldskred saman med Reidar. Reidar var einebarn og i vaksen al- der vart han ein dyktig fiskeskipper som gjorde det svært godt på sjøen. Diverre vart Reidar tidleg råka av sjukdom, og døydde i ein alder av berre 53 år. Rasmus fekk ein helseknekk då han som mannskap ombord på “Skjervøy” var med då denne båten gjekk ned utanfor Grasøyane. Fleire mann omkom, men Rasmus vart om- sider berga etter lang tid i sjøen.

Moldskredbakkane går bratt opp frå Svora, og bruka her er oppbygde av jordmassar frå fjellsida ovanfor. Ein kan vel såleis sjå for seg kvar gardsnamnet kjem frå. Slitet med å dyrke opp innmarka på Moldskred ser ein prov på nede ved elva, der to digre steinrøyser vitnar om generasjonars strev, og der handemakta og hesten var dei einaste  hjelpemidlane.

Her budde Olav P. og Gudrun Moldskred saman med borna Peder, Reidun, Anne-Grete og Geir-Ove. Det har   vore aktiv drift på bruket heilt til for eit par år sidan, men no er også denne fjøsen tom. Innmarka på Moldskred er bratt og etter måten tungdreva, men Moldskredkarane var tidleg ute med maskiner og utstyr som kunne lette drifta, samstundes som dei var arbeidsglade folk som aldri sparde seg.

For oss ungdomane var heimen til Olav og Gudrun ein kjekk stad. Vi kom og gjekk når vi ville, og følte at vi alltid var velkomne. Mange gode minne knyter seg til desse to trivelege personane som tok i mot oss ungdomane med godt humør og heilt  utan dømesykje. Olav nådde den respektable alder av 99 år, og døydde i 2010.

Her budde Nils og Gustava saman   med Sverre og Nelly. Sverre var som  før nemnt gardbrukar på heiltid og overtok bruket i 1957. Han dreiv garden på ein framifrå måte, og overlet den i topp stand til sine etterkomarar då han brått og uventa døydde i 1987.

I fjøsen til Sverre stod avlsoksen parat til ei kvar tid, og mange kyr leidde vi dit når naturen kravde det.Før kommuna overtok ansvaret for snøbrøytinga vart oksen også brukt som trekkdyr når vegen ned til Haddal skulle brøytast. Når dette skjedde var vi ungane parat og fekk sitje på plogen. Skulle brøytinga verte effektiv måtte plogen tyngast ned, og då å ha vekter  som sjølv kunne gå vegen heim var både praktisk og lettvint. Nils-Gunnar, son til Sverre, overtok drifta og dreiv også som fulltids bonde fram til for få år sidan då han måtte trappe ned på grunn av helse- plager.

Nede i elva er badeplassen vi brukte i oppveksten, og her plaska vi dagleg heile sumaren til ende. Sol og varme var det alltid i dei dagar, og vi syntes  aldri at vatnet var for kaldt.

Rett ovanfor bruk nr. 3 vart kraft- verket på Moldskred oppført og teke i bruk i 1948. Då dette verket kom i drift kunne det leverast straum til fleire enn Moldskredgardane, og de vart då bygt linje nedover til Ringstad. Dermed hadde heile Ringstad- dalen fått innlagt elektrisk lys og varme. Dette var eit stort framsteg som alle sette pris på, sjølv om ein då på kjøpet fekk installert målar som viste forbruket. Dette var sjølvsagt ikkje like populært, då ein kvar månad måtte punge ut med ein etter måten stor kontantsum som ikkje alltid var like lett framskaffe.

Siste bruket på Moldskred er “Framtun” bruk nr. 5

Her budde Leif og Ingeborg Moldskred. Bruket er eit utmarksstykke som vart frådelt hovudbruket i 1941, og Leif braut opp jorda og dyrka opp den noverande innmarka i åra som følgde. I daglegtalen vart bruket kalla “Neset”, truleg av at elva gjer ein krapp sving i fremre enden og det vert såleis danna eit nes ned mot elvebarden.

Her er også fine og djupe badehølar, men desse brukte vi ikkje då det vart sagt at her var det ålen heldt til. Saman med hoggormen var ålen det vi var reddast, og å bade saman med den karen det torde vi ikkje. Vi såg for oss at han kunne bite seg fast i stortåa og om han ikkje drog oss under, kunne det likevel verte ein kamp for livet.

Etter å ha passert “Neset” kjem vi til Moldskredmarka som strekker seg ein liten kilometer fram til Løset. Moldskredmarka er udyrka utmark som berre vart brukt til beite for husdyra. Kvifor dette arealet ikkje er blitt   dyrka er uvisst, men gardane hadde vel bruk for utmarka om sumarbeite så ein slapp å ha husdyra beitande på  innmarka.

Komne forbi Moldskredmarka ligg  Løset lunt til ved foten av Løkeberget. Garden Løset låg i tidlegare tider   på eidet mot Snipsøyrdalen, men vartrundt 1820 flytta til den noverande staden. Her budde Adolf og Sina Løset, og heile seks born voks opp på det som vel kan kallast ein fjellgard.Lang veg var det til folk, og ennå lenger ned til skulen og butikken i Haddal. Men om det i ein snørik vinter var både tungvint og strevsamt måtte ein berre avfinne seg med det, og gjere det beste ut av det.

Sjølv om innmarka korkje var flat eller lettdriva, greidde dei med slit og strev å dyrke det meste av det dei trong i kvardagen. Adolf var mykje borte på fiskeri og anleggsarbeid, og for Sina var det å henge i heime saman med borna.

Eg minnest Sina som ei utruleg kjekk og snill dame som tok i mot oss på den beste måte når vi kom innom. Ofte var vi der for å låne robåten til fisketurar på Løsetvatnet, og då fekk vi gjerne ei brødskive med som niste. Seinare flytte huslyden på Løset ned til Ulsteinvik, og garden vart brukt til feriestad for familia.

Som nemnt var gardsbruka jamt over for små til å gi nok avling og inntekt som ei familie kunne leve av. Likevelvar garden ein viktig del av hushaldet. Buskapen bestod av 3-4 kyr, ein gris, nokre kalvar, hesten, 10-12 sauer og nokre høner. Geiter var det berre Nils som hadde, og desse kunne vere ei plage då dei stadig søkte ned på innmarka.

Gardshunden hadde difor som si viktigaste oppgåve å halde geitene på avstand, men det var ikkje alltid dei største bukkane hadde den naudsynte  respekt, og mang ein gong fekk han seg ein kilevink.

Alle var stort sett sjølvforsynte med poteter og grønsaker, og levering av mjølk til meieriet i Ålesund var vanleg. Saman med sal av egg, var mjølkesalet ei viktig og kanskje den einaste inntekta husmora hadde, og vart gjerne disponert av henne som hennar “private” inntekt. Pengane vart brukt til å dekke førefallande behov, og der husmora av og til også kunne spandere litt på seg sjølv utan å måtte be om pengar av husbonden.

Saueulla vart levert på Langevåg-utsalget i Ålesund, men der var sjeldan kontante pengar involvert. Det var som regel rein bytehandel der salsverdien av ulla vert avrekna mot klesvarer frå fabrikken i Langevåg. Eg kan minnast at undertøy til barneflokken var ein viktig avreknings-post. Før denne bytehandelen kom i stand,vart ulla mellom anna brukt til heimespøta undertøy, og den som kvar haust vart tvinga til å ta på seg dette, veit kva livets mange prøvelsar kan bestå i. Etter å ha gått lettkledde heile våren og sommaren såg vi med skrekk og gru fram mot hausten og den laurdagen då nystrikka undertøy låg og venta på oss.Vi tok dei nye kleda på motviljug og med høge klagerop då det klødde og stakk over alt. Pinsla varte i nokre dagar inntil huda vart tilvent og det verste var over for denne gongen. Såleis vart “Langevåg” vår gode ven, då dei underkleda som kom derirå hadde ein heilt annan og mjukare kvalitet.

Sauene, grisen og påsette kalvar gav som regel nok kjøt til huslyden, og av og til kunne det også verte eit lite overskot som kunne seljast. Slaktinga om hausten vart gjort heime, og når det skulle skje tok gjerne husbonden fri eit par dagar og fekk det unnagjort. Vi ungane måtte vere med frå slaget med øksehammaren fall, til dyret hang flådd og ferdig etter bakføtene borte i løa. Næraste naboen vår, han Nils, brukte profesjonell hjelp då han hadde så mange slaktedyr at han ikkje vann over det med eiga hjelp. Når slaktetida kom, og han Johannes Brudevoll saman med “Brage” og “Primus” kom på garden lokka vi oss rundt dei for å sjå på slakteprosessen og fylgje med kva dei prata om. Dei var alle slagferdige karar som hadde mange gode historier på lager. At dei var profesjonelle forstod vi, då   dei i staden for øksehammaren brukte skytemaske. Vårt høgste ynskje var at også han far skulle investere i ei slik, då denne primitive “slåinga” med øksa ikkje alltid var like vellukka. Gråten var ikkje langt unna i slike stunder, då dyra på garden var våre gode vener som vi heldt av og var glade i. Av og til mens dei “profesjonelle” var i sving vart vi for nærgåande, og då “ståla” gjerne han Brage kniven mens han sette augene  i oss og vurderte oss frå topp til tå. Ikkje eit ord vart sagt, men vi drog oss motviljug eit stykke unna inntil nyfikna igjen fekk overtaket.

Elles gjekk arbeidet på garden sin  vante gang år etter år, og der sumaren sjølvsagt var den travlaste tida med slåttonna som høgdepunkt. Då måtte alt anna vente, og hesjing og høying gjekk i eitt. Midt på dagen fekk vi gjerne ein time fri så vi kom oss av garde til badehølane på Moldskred, mens dei vaksne fekk seg ei velfortent middagskvild. Sjølv om bruka var små, var gardsarbeidet likevel tidkrevjande, då meste- parten vart gjort på gamlemåten.Hesten tok dei tyngste taka, men der var likevel mange løft som måtte takast både ute på markene og ikkje minst inne i gjødselkjellaren der greipa var einaste reiskapen vi hadde.

Øksa og saga lærde vi å bruke før vi tok til på skulen, og om produksjonen ikkje var så stor fekk vi handlaget og teknikken inn tidleg.

Bestefar skaffa meg ei lita og passeleg øks då eg var 4-5 år, og vi to karane stod side om side borte i vedhuset og hadde våre kjekkaste stunder der. Bestefar var ein snill og godsleg mann som eg var svært glad i. Han hadde eit barnetekke av dei sjeldne og eg minnest han med glede og vemod. Barnearbeid var eit ukjent ord, og når eg no ser “skrekkhistorier” frå andre verdsdelar må eg nikke gjenkjennande. Mykje av det vi ser er akkurat det same som vi måtte bidra med i vår oppvekst og som på den tida vart teke som sjølvsagt.At ungane ved sida av skulearbeidet tok del i arbeidet på garden, var like naturleg som at dei lærde å lese og skrive.

Krigsåra var for oss på Ringstad ei roleg tid, og vi merka lite og inkje til det som hende rundt om ute i den store verda. Av og til fekk vi vitjing av tyske soldatar som ville kjøpe egg eller andre småting som dei hadde bruk for. Desse karane minnast eg som både høflege og hyggelege, og vi ungane tykte det var spanande når dei kom. Elles var det ein god del flytrafikk gjennom dalen mot slutten av krigen. Flya gjekk i formasjon og så lavt at dei var nede mellom fjellsidene, dermed vart lyden forsterka og vi følte dramatikken når dei kom brølande. Vi lærde oss å skilje mellom det vi kalla jagarfly og bombefly, og når vi høyrde dei kom, storma vi ut for å sjå. Ein gong skjedde det likevel noko uventa. Det kom bod frå Dalheim at eit prosjektil hadde rast over huset og slått ned i bakken oppe på Fonna. Vi ungane var straks på pletten og skulle  undersøke, og merkeleg nok var det ingen som tenkte på å stoppe oss. Det vi såg var eit rundt hol som gjekk vertikalt ned i bakken. Diameteren kunne vere omtrent 15-20 cm, og vi undersøkte saka nærare ved å stikke kjeppar ned i holet. Vi lurte på om vi skulle prøve å grave etter gjenstanden, men då vi var berre 4-5 år fann vi at det nok ville verte for tungt.

Kva det var som slo ned vart aldri oppklara. Tidleg var det ein blindgjengar  frå eit av dei mange åtaka som engelske fly gjorde mot tyske skip her i distriktet hausten 1944 og utover i 1945. For oss småkarane som kom til verda då krigen tok til, var dette med soldatar og fly ein naturleg del av tilværet, og vi aksepterte at slik var det og slik skulle det vere. Vi var såleis aldri redde for at noko skulle ramme oss.

Ein viktig del av gardsdrifta var å skaffe nok ved til oppvarming og koking, og alle tilgjengelege ressursar vart utnytta. I dag er fjellsidene dekte av skog og eine, men i min oppvekst var det meste hogt ned og nedbeita av sauer og geiter. Landskapet var såleis så snauhogt at der det knapt var eit tre å sjå. Bilete frå den tida viser audslege fjellsider som ikkje gav mykje livd. I desse åra kom det ein ny giv over skogplantinga, og i fleire år vart ein dag eller to avsett av skuletida der klassene fekk fri for å vere med på planting. Det vart gitt statlege tilskot til dei  grunneigarar som stilte areal til rådvelde for skogplanting, og resultatet av denne innsatsen ser vi no rundt om i alle bygder.

Alle bruka frametter dalen hadde tildelte torvmyrer ved Løsetvatnet og på Fjelle, og torvspadinga var ein fast tradisjon til ut på 1950-talet. Torvspading og tørking av torvet var ein arbeidskrevjande prosess som tok    fleire veker.Torvet vart tørka på marka, og når regnelingane kom var det viktig å ha fått “husa” torvet før væta fekk trenge inn. Å huse torvet bestod i å bygge det opp lagvis i små dungar og slik at der var god luftsirkulasjon mellom laga. Når så godveret kom, var det å få lagt det ut over igjen slik at solvarmen kunne utnyttast.  Når torvet var gjennomturka vart det lagra i torvskjåen, og teke heim etter kvart som ein trengde det.

Seinare vart det mogeleg å få kjøpe kol og koks, og eg kan minnast at 10 hektoliter kol vart kjøpt kvar haust  i mange år. Seinare gjekk fleire og fleire over til koks då den var reinare og ein slapp at kolstøvet skitna til både inne og ute. Bruken av kol og koks samt at vi fekk innlagt elektrisk straum, letta presset på busker og tre, og vegetasjonen  kom gradvis attende.

Etter krigen og utover på 1950 og 60-talet vart gardsdrifta meir mekanisert, og arbeidet vart dermed lettare.Tolleiv Moldskred kjøpte den første traktoren rundt 1948, og dreiv med denne som”slåttekar” over heile Hareidlandet. Slåttarbeidet føregjekk etter vanleg arbeidstid, og ofte vart det nattarbeid før han igjen stilte som drivar av eige bruk dagen etter.

Tolleiv låg aldri på latsida. Han var ein arbeidsmann som aldri sparte seg, og hadde gjennom heile livet ei arbeids- og tiltakslyst av dei sjeldne.

Ulstein Betongindustri og Moldskred Knuseverk er døme på hans  pågangsmot og evne til å få ting til å skje. Slik var det elles for alle. Dei var trottige og arbeidssame, og sjølv om økonomien ofte var så som så, mangla vi aldri noko som hindra oss i å vere glade og sorglause. Vi visste at foreldra våre var der og tok vare på oss og gav oss det vi trengde.

Den foreldregenerasjonen som i min oppvekst var i sine beste år, er no alle  borte. Når eg tenkjer på desse personane, der eg kjende kvar og ein, kjem det sterkast fram i minnet deira store arbeidsglede og arbeidsinnsats, samt deira lojalitet mot sine næraste og det  vesle bygdesamfunnet vi var ein del av. Eg minnest dei alle i takksemd!