Då krigen kom til Garnes – 23.mars 1943

Dragsundbrua var på denne tida ei glidebru som vakta på brua opna og lukka for båttrafikk ved behov. Omlag eit år før raidet overtok tyskarane vakthaldet på brua, og dei kontrollerte alle som skulle gjennom sundet med båt. Dei allierte var mest truleg ikkje klar over det tyske vakthaldet då dei la ut frå Shetland i to motortorpedobåtar (MT-båtar) med retning Syvdsfjorden. Oppdraget var å angripe ei tysk konvoihamn som låg i fjorden. Mannskapet valde å nå Syvdsfjorden frå nord, via Dragsundet, for å unngå fleire tyske vaktpostar som låg innover fjorden frå Stad.
Etter midnatt den 23. mars 1943 la ein av dei to MT-båtane til kai på Garnes, og nokre menn gikk på land for å opne brua. Dei vart då overraska av tyskarane som heldt vakt ved brua, og det førte til skotveksling. Ingen av dei allierte vart skada, men ein tysk soldat vart drepen og ein annan alvorleg skada.

Ein av hovudpersonane i Dragsund-raidet var Harald Notanes frå Dimna. Han jobba som maskinmann om bord på MTB 627, og fungerte også som kjentmann på denne turen. Harald har ved fleire høve fortalt om opplevingane denne natta. Harald Notanes fortel: – Eg berga nok livet ved at våpeninstruktøren vår i Skotland hadde lært oss å høyre etter eit spesielt klikk når det vart teke ladegrep med ein mauser (tyskarane nytta mauser som våpen). Vi hadde automatvåpen som er mykje meir effektive i nærkamp. Då eg høyrde dette klikket frå dei to tyske soldatane som kom imot oss var det berre å fyre laust! Deretter sprang vi så fort vi kunne attende over Hauane til båten.

Harald Notanes fortalte historia til media fleire gongar. Vitna Lidvar Håheim og onkelen Georg Håheim fekk derimot mindre mediedekning. Georg var handelsmann og eigar av kaia der MT-båten la til, og Lidvar var 16 år og arbeidde som assistent ved butikken på Garnes. Lidvar flytta etter krigen til Asker og budde storparten av livet der. Kjell har ved fleire høve snakka med Lidvar om korleis han opplevde denne natta og dei påfølgande dagane som fange i Ålesund under harde forhøyr av tyskarane. Lidvar fortalte:

– Eg vart vekt den natta av onkel Georg. Han fortalte at ein MT-båt hadde lagt til kai, og at den ikkje var tysk fordi dei som var komne opp på kaia snakka norsk. Eg stod ei stund saman med han i stovevindauget, men så gjekk eg ut på troppa ovanpå huset for å sjå betre ned på kaia. Avstanden ned til kaia var omlag 100 meter. Plutseleg høyrde eg skyting synnafrå brua og ei lita stund etterpå kom tre karar springande og hoppa over gjerdet ovanpå kaia. Den eine var då altså Harald Notanes og han var oppskaka for å ha vorte sendt i fanget på tyskarane på brua, ja eg hugsar enno dei saftige uttrykka han brukte då han ropa til folka nede på kaia. Kort etterpå la båten frå kai og låg ei kort stund saman med den andre båten bort på Dragsundet. Der skaut dei opp ein lysrakett før dei ga full fart utover Garnesvika med ein mykje kraftigare motordur enn då dei kom, og denne motorduren høyrdest av mange langs leia. Så vart det heilt stilt også hjå tyskarane på brua, men Georg meinte at det sikkert ville bli eit oppstyr etterkvart. Sidan vi hadde høyrt at dei snakka norsk, sjekka Georg om nokon hadde lagt att helsingar til dei heime i postkassa på budaveggen, men det var det ikkje.

For Lidvar og Georg var det sjølvsagt uråd å få sove etter ei slik hending. Det hadde seg slik at om kvelden hadde dei vore inn på Haddalvika og sett line. Båten hadde dei liggande på innsida av Garneset, og dei tok tidleg laust for å drage lina. Dei gav seg god tid for å sjå kva som hende frå tyskarane si side. Lidvar fortel vidare:

– Det var stilt lenge og vi såg at skuleborna på Garnes, også dei som budde nær brua, tok laust til skulen i Haddal som vanlig. Då klokka nærma seg ni, kom det derimot både motorsyklar og etterkvart også lastebilar med tyske soldatar frå Kvitneset på Brandal, der vaktstyrken på brua også kom frå. Vi rodde no heim att, men der hadde sjølvsagt tyskarane møtt opp og teke til med husundersøking. Vi to vart straks arresterte og stilte opp i kvar vår ende av kaia. Der stod vi i fleire timar før det kom ein båt frå Ålesund og førde oss til fengselet der. Det vart ei spesiell oppleving for ein 16-åring, for tyskarane var nokså harde mot oss i førstninga. I Ålesund fekk vi vite at ein tysk soldat var drepen i trefninga på brua. Etterkvart roa det seg ned då dei forstod at vi ikkje hadde hatt nærkontakt med dei på båten, og heller ikkje hadde hatt noko elles med besøket å gjere. Etter vel ei veke vart vi sett fri og fekk reise heim. Der var det blitt ei ny og meir uroleg tid med besøk av tyske båtar til kaia og tyskarar som kundar i butikken, men det er ei lengre historie som også er kjend av mange på Garnes i dag.

Kjell fortel vidare. – Bror Ole og mor stod i huset vårt som låg litt høgre oppe og kika ut soveromsvindauget. Dei såg på MT-båtane som manøvrerte nede på sundet, og dei vart imponert over farta då dei drog. Ole hugsar bårene frå båtane som slo oppover berga på Vedøya og Røyrasundet, det blenkte i dei i det flotte måneskinnet den natta. Eg sov av heile hendinga.

Dagen etter fann Kjell to lada patroner som dei allierte mista då dei rømde frå dramaet på brua.

Som konklusjon på samtalane med Harald og Lidvar er det grunn til å tru at besøket av dei to MT-båtane på Garnes den natta var mindre dramatisk enn det den tyske rapporten og presseomtalane i ettertid har gitt uttrykk for. Sjølvsagt var hendinga på brua både dramatisk og tragisk for dei involverte. Det var derimot ingen andre konfrontasjonar mellom tyske og allierte styrkar enn det som hende dei 30 minutta båten låg til kai på Garnes. Harald Notanes og dei to andre som drog over Hauane til brua forlèt Garnes saman med dei andre soldatane om bord i den norske MT-båten.

Etter forhøyra av Lidvar og Georg Håheim forstod tyskarane at ingen på Garnes eller Dragsund visste om raidet. Tyskarane fann ingen grunn til represaliar, men eit anna og meir langvarig drama tok til i området. Dei som budde i nærleiken av Dragsundbrua merka godt nærværet av tyskarane. Seks familiar i Dragsund og Garnes måtte flytte frå heimane sine, vakthaldet på brua auka, og det vart lagt ut minefelt både på Dragsund- og Garnes-sida. Denne historia fekk sjølvsagt mindre omtale i tysk-kontrollert media sidan den ikkje hadde noko propagandaverdi for tyskarane. Fleire av dei som måtte flytte og vere borte frå heimane sine i snart tre år vart etter krigen intervjua om korleis dei opplevde det.

• Lagunen og Stormen – Ulstein – bygd i Europa 1940-1945, side 240-244, Ragnar Ulstein, 1999, Aschehoug.
• Sunnmøre i Festung Norwegen – En oversikt over tysk virksomhet 1940-1945, Jan Olav Flatmark, 1994, Snøhetta forlag.
• Bildet av MTB 627 er henta frå http://www.forsvaretsmuseer.no/Fartoeysbasen/MTB-627
• Levd liv 2011 – Krigsminne, side 134-138, Knut Garnes, 2011, Spor forlag.