Kirken den er et gammelt Hus, Staar om end Taarnene falde;

Det var truleg ikkje noko hus. De kjenner gjerne utsegna: ”Nei, no kjeme eg meg verken til kross eller kyrkje”? Dette viser kanskje til korleis dei første truande samlast. Noko stashus var det sjølvsagt ikkje høve til, men eit kors kunne dei reise og samlast ved. Her er fleire slike plassar i bygda som har ”kors” i namnet. I min barndom leika eg såleis mykje på KORSHAUGEN ved Ottavika.

Då presten Wraamann kom til Ulstein i 1844, fekk han høyre at der på Ulstein-garden hadde i si tid stått eit kloster, og han vart vist til tomta. Steinen dei kunne gjere seg nytte av frå dette klosteret, skulle vere grunnen til at kyrkja vart bygt der ute, ”på dette aldeles uhensigtsmessige Sted”, som den nykomne presten uttrykkjer seg.

Kyndige folk meiner at steinkyrkja på Ulstein vart bygd på same tid som kyrkja på Giske og på Åheim, truleg på slutten av 1100-talet. Dette vert grunngitt med at kyrkja er bygd i ”rundbogestil”. Døropningar og glasopningar er runde som ein boge i overkant. Dette kan vi sjå på tilhogde marmorsteinar som ligg i kyrkjemuren. (I neste århundre kom den gotiske stilen, ”spissbogestilen.”)

På 1722 vitjar presten Hans Strøm Ulsteinkyrkja. Han finn ut at ho er:

– 21 Alner lang, 16 Alner bred og Koret er 11 Alner i hvær Kant. I dagens mål vert det 13,25 m, 10 m og 6,9 m. (Flatemål som eit ulsteinhus av i dag?).

Vidare skriv han:

– Det er en vakker muret Kirke, med koret på Østsiden og Vaabenhuset paa Vestsiden av Stavverket, med et lite Taarn.

Dette tårnet er nok av heller ny dato. Slike tårn hadde verken Giske- eller Åheimkyrkja.

Det var bygda som bygde kyrkjene og som åtte dei. Det kunne også vere ein einskildperson. Kyrkjene åtte ofte fleire gardar, og inntektene som kom frå desse, vart brukt til gagn for desse, som til presteløn eller når noko skulle vølast.

Men i 1723 hender noko radikalt. Kong Fredrik 4. er i pengenaud, og for å kome seg ut av denne, sel han Ulstein kyrkje, saman med 620 andre norske kyrkjer. Han rekna vel at når staten og kyrkja var han, var også kyrkjeeigedomane hans. Kjøparen var sorenskrivar Castberg, og i tillegg til kyrkja vart han eigar av 23 gardar som Ulstein kyrkje åtte. Handelsmann Christopher Rønneberg vart ny eigar i 1788. Han var nok interessert i å kare til seg så mykje som han kunne som kyrkjeeigar. Dermed måtte folket yte meir skatt og fisketiend enn tidlegare. Dette førde til konflikt mellom dei to partane, kyrkjeeigaren og allmugen, ein strid som gjekk over lang tid.

I 1801 vart det forlik. Folket fekk kjøpe kyrkja med jordgodset som høyrde til for 200 spesidalar. Kjøpesummen vart fordelt på bygdefolket etter kor mykje jord dei åtte. Bøndene og bygda åtte kyrkja si att. Snøgt viste dei at dei sett pris på dette ved å setje kyrkja i betre stand.

På kyrkjeveg

Visst hadde Wraamann rett når han hevda at kyrkja låg på ”et aldeles uhensigtsmessig Sted”.

Folket i dei indre bygdene, Garnes, Haddal, Ringstad og Moldskred, var heilt samde med soknepresten i dette. I ei tid hadde dei tala for å få kyrkja lenger inn. Osnes, Vik eller Saunes var nemnt som høveleg plass.

Men ikkje for alle var kyrkjestaden «uhensigtsmessig.» Ulsteinfolket hadde kyrkja like inn i tunet. Det same kan ein gjerne seie om folket på Borgarøya, Hatløya, Håkonsholmen og Vattøya. For dei var det berre rett over fjorden, og som ordtaket seier: ”Det er fjord mellom frendar.”

På tida vi snakkar om no, – omkring 1850, var der i høgda berre ei dårleg rås gjennom Fløstranda, så også derifrå kom dei sjøvegen.

I Ottavika låg KJIRKJESTYDA. Hit rodde dimningane når dei var på kyrkjeveg. (Det skulle eg tru galdt også dei andre frå Dimnøya, for enno var der ikkje kome bru over Hasund-straumen.) Her tok kyrkjefolket føtene fatt gjennom Osnestunet, som låg like innanfor der kyrkjegarden ligg i dag. Eg kan tenkje meg at Osnes-folket slo seg ilag med dimningane over Sjåhaugen, langs Vollesjøen og opp på Halsen. Her var det store sjansar for at dei kunne få kome saman med folk frå Vik, og dei som kom enno lenger innanfrå. No hadde dei det kjekt!

Mest mødasamt var det for dei som kom frå Moldskred og frå Røyra.

Så seint som i siste halvdelen av 1800-talet ville ei kyrkjeferd for moldskredfolk bli som dette: Først etter ei rås ned til Haddalfjøra. Haddalura let seg ikkje passere, så dei måtte flote båt og ro til støa Kyrkjehaugen på Garnes. Botnaura var heller ikkje framkomeleg, så råsa gjekk vidare på skrå oppover gjennom Sjølvskot-skaret mot fjellrøra oppfor Botnen. Her bar det unna bakke ned til Botnen. I Botnen var der postopneri, og herifrå gjekk der ride- og gangveg heilt ut til kyrkja på Ulstein. Då måtte moldskredfolket vere bra pæste. Og tenk om dei bar med seg eit dåpsbarn heile denne vegen. Og så skulle dei heimatt også!

Det var ikkje stort betre for folket frå Røyra. Dei gjekk først til Ertesvågen. Derifrå følgde dei ei rås som vart kalla Gota. Ho førde dei opp på høgda, og vidare nedover til Indre–Dimna. Herifrå kunne dei følgje Kyrkjevegen, som er der også i dag, til Ytre-Dimna og til Dimnasjøen. Her var det sikkert ikkje vanskeleg å få verte med dimnafolket til Ottavika på Osnes, og vidare til Ulstein.

Slik var kyrkjevegen til Ulstein-kyrkja, og noko nær slik var det i Telemark og, – slik Aslaug Vaa skildrar det:

So rodde dei fjordan
so køyrde dei strondi
so rei dei lidan
so vassa dei sundi.

Kyrkjegarden

Om det held seg oppe at kyrkja og kyrkjegarden vart tekne i bruk på slutten av 1100-talet, har folket vårt ført sine døde hit i 700 år. Bygdehistorikaren Hans B. Osnes meiner at det kunne ha vorte gravlagt frå 10 til 15 for året. Dette gir eit tal på at frå 7 til 10 tusen kan vere gravlagde her. Visseleg må det ha vore mange harde turar for dei som skulle føre liket fram til vigsla jord.

Det høyrde med til granneskapet å få grannen i jorda. Dette kunne verte gjort både dagar og veker før presten kom til gravplassen. Difor sette dei eit trerør ned på kista før dei grov grava igjen. Når så presten kom til kyrkja, kasta han vigsla jord ned på kista gjennom røret, som då vart drege opp.

Av dei mange tusen som har fått si grav her, er det berre fem som vi i dag kan finne fram til:

Christopher Rønneberg
F. 1733 – d. 1824

Nærast vegen mot Flø er ei stor jernkiste. Dette er familiegravstaden til Christopher Rønneberg.

Ein gong midt på 1700-talet hoppa ein 16-åring frå Stavanger-kanten på land frå ei skute som kom til Borgarøya. Snart skulle det vise seg at karen hadde lag til å drive handel. Etter ei tid døydde handelsmannen på Kriksholmen, ein holme med god hamn mellom Aurvågane og Røyra. Christopher gifte seg med enkja, og handelen skaut fart. Han vart rekna for å vere ein av Sunnmøre sine rikaste menn. I 1781 kunne han såleis kjøpe Ulstein-kyrkja med alt jordgodset som høyrde til. Då han selde kyrkja til bygdefolket i 1801, ”-forbeholder han sig og sine Arvinger ved Kirken et muret Gravsted.”

Petter Nilsson Skeide
F. 1782 – d. 1859

Hadde vorte utkommandert til svenskegrensa i 1814. Då han var lese- og skrivefør, fekk han stillinga som postopnar. I 1822 kalla sokneprest Bushmann han til den ærefulle oppgåva å vere kyrkjeverje. Han var ein nøkkelperson då nyekyrkja vart reist.

Svend Svendsen. Borgarøya
F. 1788 – d. 1858

Svend var fødd på Raunsgård i Hallingdal. Foreldra møtte Hauge, og dei vart omvende. Hauge utfordra dei til å reise til Ørsta.

«Kornet» – Guds ord – «måtte spreiast utover heile åkeren.» Ein vinterdag song dei ein salme ved den pålesste sleden og la i veg gjennom Hemsedalen. Ein dag i 1805 seig ei skute inntil Postvoren i Ørsta. I land steig Webjørn med kone og åtte born. Den eldste var Svend. Dei hadde store jordvidder i Ørsta, men når eldstekaren likevel slo seg til som handelsmann på Borgarøya, må ein tru at det vart sett på som ein stad med store moglegheiter.

Marta Nilsdtr. Langeland Svendsen
F. 1786 – d. 1861

Eit par år før Hans Nielsen Hauge tok inn hos Svendsenfolket i Hallingdal, hadde han kome postvegen nordover frå Bergen til Trondheim. Han fekk hus for natta på Langeland, ikkje så lenge før han kom til Hellesylt. Som vanleg bad han om å få halde møte, for huset sitt folk og for grannane. Det får han. I ettertid veit vi berre eitt ifrå denne samlinga: Det Hauge sa, brende seg inn i ei tretten års gammal jente. Når ho fann ei friykt, brukte ho denne til å lese i Bibelen, så vaksnefolket meinte ho ville sprengje seg. Det kunne greie seg med mindre.

Haugianarane søkte gjerne kontakt med kvarandre, så det er ikkje så underleg at Svend og Marta «fann kvarandre» og vart ektefolk. I 1828 tok dei over handelsstaden på Borgarøya. Trettitre år seinare vart kista hennar ført i båt til kyrkjegarden på Ulstein.

Ragnhilde Ingebrigtsdatter. Buseth
F. 1839 – d. 1871

Gravhella har lege i markhøgde og er delvis knust. I tillegg til det som står over, er der skrive med sirleg skrift følgjande:

Født den 19de februar 1839
Død den 21de desember 1871
Bortgangen var et savn Gud ville det skulde være oss til Gavn.
Han samle oss i den Himmelske Havn.
Død hvor er din brod.

Kven var ho?

Ho var frå Vartdal, og var den yngste av seks søsken. Då ho var seks, kom faren bort på sjøen, og dei som var att, sat i fattigdom. Broren Augustin vart lærar og klokkar i Ulstein, og kanskje var det slik Ragnhilde kom hit som tenestetaus. Ho vart i alle fall trulova med Lars I. Saunes, og dei gifte seg i 1869.

Like før jul i 71 vart ei velskapt jente fødd i Larsgarden. Men for Ragnhilde vart det for hardt. Like etter døyr ho frå mann og eit nyfødt barn. Jenta fekk namnet Ragnhild. Kanskje var det lærarbroren Augustin som forma det fine gravminnet?

(Frå Støylen-salmen «Gud signe vårt folk der dei siglar og ror.»)Søndag 14. januar 1874 kom der to kyrkjebåtar frå Dimna. Sonen til Paul og Sevrine i Ospene, den førstefødde, var fødd lisjejulaftan. No skulle han døypast. Han fekk namnet Hans.

Skal tru om ikkje karane gledde seg til heimvegen: Når to båtar skulle same vegen, fekk ein eit kjærkome høve til å kappsigle. Kan tenkje meg at kvinnene tykte mindre om denne kappinga, men dei visste det var ikkje hjelp i å seie noko.

Då dei kom mot Boholmen, heldt Hans sin båt rett fram. Men dei i den andre båten fekk ein idé. Det var full flo, så det var ikkje vanskar med å kome seg over Sandbadet. Og med vindretninga dei hadde, ville dei truleg greie å tukte hin båten. Jau, det lukkast. Dei kom til søre enden av holmen, og ingen båt var å sjå!

Men så får dei både høyre og sjå! Fortvila rop i dødsangst. Ein båtkvelv. Hender som veiva. Her måtte det handlast. Kvinnene vert skyssa på land på holmen, og så må ein få redde folket.

Dei kjem først fram til Paul. Han er våt og tung, så det vert eit bask å få drage han om bord. Så var det den neste. Men no verken ser eller høyrer dei noko. Fortviling. Men kva driv der?

Ro då, mann!! Han i baugen bøyer seg og lyfter noko om bord i båten. Ei dyne. Brettar ut! – Gode Gud! Kristnabanjet!! Og det skrike!

Det var berre desse to dei fann i live. Det vart leitt og sokna etter dei andre. Etter ei tid vart alle funne. Nokre vart lagde på naustgolvet i Dimna. Andre vart borne opp i Solaberghuset. I alt vart det ni lik. Dei fleste var unge. Mellom dei var Sevrine. Ho vart 22 år, og fekk vere mor i berre tre veker. Ei grav vart graven i bakkehellinga nord for koret på gamlekyrkja. Ei felles grav.

Det vert fortalt at i lang tid etter denne hendinga var det vanleg at folk i Dimna, som hadde nokon av sine i denne grava, samlast der etter gudstenesta og sto tagale, før dei gav seg på heimveg.

I 1874 hadde alle bortsett frå kårmannen Jo-Rasmus flytta ut ifrå Osnes-tunet. Ei natt kom han halvkledd og våt opp til folket sitt oppe i Gotebakkane. Han hadde hatt ein draum eller eit syn: Der hadde kome ein flokk våte menneske inn i stova til honom. Dei sa dei hadde drukna, og at han, Rasmus, skulle verte den neste etter dei som kom i jorda.

Dette hende kort tid føre ulykkesdagen, den 18.1. i 1874. I Bygdeboka står der om Rasmus:

f. 1791- d 24.1. 1874.

(Der er fleire variasjonar over kva Jo-Rasmus opplevde. Denne er attgjeven etter Knut Hasund.)

«Å gå å lese»

Den lutherske læra vart innførd i landet vårt i 1537. Vi veit at mange stader vart dette nye teke imot med harme. Mykje av det dei hadde knytt si tru til, ein Maria-figur eller ein relikvie, skulle fjernast frå kyrkja. Om det ikkje vart gjort friviljugt, vart makta brukt. Det ville ikkje vere merkeleg at folket reagerte på dette nye med harme.

Men med den nye læra høyrde det også med at born og vaksne skulle få opplæring i sann kristen tru. Men denne opplæringa kom ikkje skikkeleg i gang før konfirmasjonen vart innførd i 1736.

Kart over Ulstein gamle kyrkjestad som bl.a viser korleis den kvitkalka steinkyrkja og den nye trekyrkja stod i forhold til kvarandre. Kart: Sunnmørskart

1. Gamlekyrkja

2. Nyekyrkja

3. Gapestokken

4. Dimnagrava

5. Plassering av kyrkja før endelig vedtak

Hans B. Osnes var ein av dei som ivra for å få reist oppatt gamle steinkyrkja på Ulstein og gjere denne plassen til samlingsstad for bygdefolket. Dei økonomiske tilhøva var diverre slik at det var uråd å gå igang med konkrete tiltak. Restane av steinen frå den gamle kyrkja kan ein i dag sjå i kyrkjemuren som ligg nedanfor kyrkje og mot Ulstein Rådhus.

Kjelde: Ulstein kyrkja gjennom tidene ved Peder Fritz Waage.

Den som skulle konfirmere seg måtte vere over 14 år, og måtte fått undervisning, gått for presten, i minst tre månader. Kvar konfirmant måtte gjennom ein munnleg eksamen, og heile kyrkjelyden sat der som «sensorar.» Den flinkaste fekk stå fremst på kyrkjegolvet og naut stor ære. Men stakkaren som ikkje kunne noko, fekk ikkje «sleppe fram», som det heitte. Han måtte starte på nytt neste vår. Denne gongen vonar vi det gjekk betre, for var ein ikkje konfirmert, hadde han ikkje høve til å gifte seg.

Alt i alt trur eg at tida «for presten» var ei triveleg oppleving for dei unge. Nokre vår-, sommar- og haustdagar fekk dei sleppe utor hardt arbeid. Dessutan trefte ein så mange jamaldringar som ein før ikkje hadde kjent. Dei vart knytte saman. Eg har høyrt gamle folk seie at dei var «lesarbanj» med den eller den. Då var dei mest som slektningar.

Men desse dagane «til prestenj» i Dimnasund, kunne vere harde turar for dei som budde lengst unna. Og det var langt for fjortenåringar frå veglause Flø, eller frå Sula i færing til Hareid, og vidare til fots til prestegarden. Vartdals-borna kunne også ha harde turar. På Vartdal fortel dei såleis om ein Nils Festøy. Han tok i veg til Barstadvika for å verte med konfirmantane der ifrå til Hareid, men foreldra deira gav dei ikkje lov å ta ut. Veret var for dårleg. Men Nils heldt fram til Nøre Vartdal. Veret var like gale her, og dei snakka om å gå heim att. Men i flokken var der dei som var store og sterke. Det var slike som hadde fått det for vanskeleg med å lære Pontoppidan, og såleis måtte dei ha ein omgang til i Dimnasund. Men ein båt med segl kunne dei meistre, og over til Korshamna kom dei. (Det vert fortalt at når vinden var for hard, brukte fedrene å låse inne segla. Men jentene brukte å ha på seg storesjal, og desse rigga karane opp til segl.) Frå Korshamna gjekk vegen til Liavågen, over Ulset, opp bakkane ved Kvamen, framom Løset og Fjelle og opp på høgda. Her såg dei målet. No gjekk det lett nedover Garshol-bakkane. På fjøre sjø kunne dei kome over sundet inst på Garshol. Elles gjekk vegen til Hasundnausta, der dei vart sette over til prestegarden. No var Nils endeleg framme etter mange timar på ferd.

Men det var no det verkeleg tok til. Dei tok plass i Presteløda. Gutane sto på eine sida av låven, jentene på den andre. No tok undervisninga til. Presten hadde gjerne klokkaren med seg, og desse to var sikkert nidkjære i si teneste med å lære dei unge. Dei brukte god tid, og vi må tru at desse store barna måtte vere heilt segneferdige når dei endeleg fekk høyre «takk for i dag.»

Langt ut på dag kunne Nils og dei andre frå Vartdalstranda ta ut på sin lange heimveg. Dette var ein lesardag. I alt skulle det vere 16 – 17 gongar «til presta.» For å sleppe desse mødesame turane, var det mange unge som fekk seg tenesteplass på gardar ikkje for langt frå Dimnasund denne «lesarsommaren.»

Bygdebøkene for desse bygdene fortel at mange kvinner har brote opp frå sine heimegrender, og gift seg vidt omkring i soknet. Skal tru om ikkje den første kontakta mellom dei to vart knytt i Dimnasund?

Då lynet slo ned

Den 30. oktober 1847 var ein storefæring på veg frå Hatløya til Ulstein-landet. Vêret var dårleg, og det vart verre etter kvart dei nærma seg Laberget. Om bord sto ei kiste. Karane skulle til Kyrkjegarden og grave grav og setje ned kista. I det dei er ferdige med dette, tek det laust eit uhorveleg torever. Dei bergar seg inn i kyrkja, og der har dei først ei heilag handling å gjere:

Dei skal ringe for den døde. Nett i det dei tek tak i toget, slår lynet ned med eit veldig brak så murpuss og mjølstøv driv omkring dei. Karane triv hattane og legg på dør ut i uvêret. Der ser dei at det slår opp flammar frå tårnet og vestgavlen. Men torefloa sløkkjer fort brannen. Eit under for augene deira? Men murane! Dei er rivna både her og der, så dei ser lukt inn i kyrkjeskipet. Sokneprest Wraamann kjem til etter kvart, og når han kjem tilbake til kontoret sitt i Dimnasund, skriv han:

« .. at det ved Skjøn blev erklært umulig at reparere den.»

Den nye kyrkja

I det neste halvanna året viser forfedrane våre at dei retteleg kunne handle når det trongst. Og no trongst det.

Det vert fort slått fast at ein måtte byggje ny kyrkje, ein kunne ikkje satse på den gamle. Det trengst tømmer, mykje tømmer, og denne vert tinga. Frå dei indre bygdelaga har der i lang tid vore krav om å flytte kyrkja lenger innover, – til Saunes, Vik eller Osnes. Sokneprest og ordførar Wraamann sender brev til Kirkedepartementet i Christiania, og søkjer om å få flytte kyrkja. Det kjem ikkje brev tilbake.

Men ifrå Aak i Rauma kjem der brev frå landbrugsskolekandidat Johannes Pettersen Skeide, – son til kyrkjeverjen. Han skriv sjølvsagt at det er vondt at kyrkja må rivast. Men han har også eit forslag: Når Ulstein no skal byggje ny kyrkje, bør dei byggje ei lik den som står på Veblungnes. Og som den handlingskraftige ungguten han er, teiknar han kyrkja av, og sender til sin ven, soknepresten. Wraamann må tykkje bra om forslaget, for han utarbeider teikninga, ber om å få byggje som denne viser, og sender ho til Kirkedepartementet. Men heller ikkje no har departementet hastverk med å svare.

Dette skapar vanskar. Eit lag av kyrkjebyggjarar er snart ferdige med eit oppdrag. Desse kan dei ikkje sleppe ifrå seg, jamvel om der ikkje er kome noko løyve ifrå hovudstaden verken når det gjeld flytting av kyrkja, eller forma det nye gudshuset skal få.

Det vert vår, og båtar kjem med tømmeret som har vorte tinga. Kyrkjebyggjarar med nordfjorddialekt kjem også. Dei rullar stokkane på land utanfor Osen. Her tek dei til å arbeide rundstokkane om til fine tømmerplankear. Det går til på den måten at dei byggjer stillas, og rullar stokken opp på dette. Så går to karar laus med ei to-meters lang sag på denne stokken. Ein står over og dreg saga opp, den andre står under og dreg saga ned. Arbeidet er tungt, og det går ikkje fort, men på dette viset vert kvar ein planke i kyrkja til. (I parentes: Eg tykkjer synd på han som sto under og drog saga ned, og som fekk all sagmasken i augo og nedetter ryggen.)

Det tek til å lide utover sommaren, og enno er det ikkje kome svar på spørsmålet om å flytte kyrkja. Difor ser dei seg ikkje anna råd enn å tømre opp kyrkja der nede på Øyra. Dei meiner at når dei får svaret om kvar kyrkjestaden skal vere, er det snerte å ta ned dei ferdige materialane og setje kyrkja oppatt på den vedtekne staden.

Det går langt uti september, og framleis er der ikkje kom svar på brevet om å få flytte kyrkja lenger inn. No kan dei ikkje dryge lenger. Dei gjer følgjande vanskelege vedtak: Bygget som er oppsett nede på Øyra vert teke ned og sett opp att på kyrkjegarden. Men først måtte dei skaffe meir plass til den store kyrkja. Dei kjøper grunn, og utvidar kyrkjegarden nedover mot sjøen. Steinen frå gamlekyrkja kjem vel med i denne utvidinga. No kan dei endeleg ta til å reise kyrkjebygget.

Det lid mot jul. Då kjem der brev frå Kirkedepartementet. Der er to klare meldingar:

1.Kyrkja skal flyttast innover.

2. Teikninga soknepresten hadde sendt inn vert ikkje godkjent. Vedlagt følgjer teikninga dei skal byggje den nye kyrkja etter.

Og der står kyrkja langt på veg oppsett, – etter Veblungnes-teikningar!!

Kva i all verda skal dei gjere? Det er nok Wraamann som må setje seg til skrivebordet att. Han erkjenner sikkert at dei har gjort noko gale, og ber om orsaking. Men han forklarer nok også grunnen til at dei er kome i dette uføret, og ber om at «nåde går for rett.» Noko seinare kan soknepresten sitere frå svarbrevet han har fått frå departementet:

– Paa grund af Omstændighederne tillades at beholde Kierken staaende paa det Sted den nu er næsten ferdigbygget og i den form den er utført.

Fram gjennom vinteren vert kyrkja sett i stand innvendig. Bygdefolket var med på å drive arbeidet fram. Kvar bonde hadde 12 dagars pliktarbeid på kyrkja. Johannes Skeide, han som kom med første teikninga, reiste til Romsdalen og kjøpte bordkledning, som Vebjørn Svendsen på Borgarøya førde heim. Det gjekk mot vår, og byggjearbeidet var snart fullført. Dagen for vigslinga vart sett til 13. mai 1849.

Midt i mai kunne folk på Sunnmøre lese følgjande i bladet «Postbudet», som kom ut på Egset:

– Sistfulgte Søndag den 13. mai foregikk Indvielsen af Ulfsteens Nye Kirke.

Etter å ha fortalt om kva prestar som var med på vigslinga, held bladet fram:

– Kirken der treder i stedet for den gamle ved lynild beskadigede Murkirke er bygget af smukt tømmer i en aflang Aattekant med tilbygget Sakresti og Vaabenhus og har en smagfuld og hensigtsmessig Indretning.Det skjønne Veir havde sammenkaldt en stor Kirkeforsamling, thi uagtet man antager at Kirken rummer det dobbelte af Ulsteens Kirkesøgende Menighed, fikk neppe Trediedelen af de Tilstedeværende Plads i Kirken.

Det verkar som «Postbudet» sin utsende journalist er begeistra. Og dei som kom heim etter å ha vore med på denne storhendinga, hadde sikkert ikkje vanskar med å finne tilhøyrarar. Kan tenkje meg at talet på dei som søkte kyrkja auka. Visst var kyrkja stor og fin. Men der var noko i tillegg: Ein og einkvar hadde slite og sveitta for å få reise kyrkja. Ho hadde vorte deira.

Som vi har sett, har sokneprest Wraamann vore ein sentral person når det galdt å få kyrkja bygt.

Kanskje skal vi gjere oss litt kjend med han? Han hadde tidlegare vore prest i Borge i Lofoten. Til Ulstein kom han i 1844. Det vert sagt at han i den første tid var ein rådriken og stridlynt mann. Men så møtte han det som skulle kome til å gjere han til ein annan: Etter å ha vore her eitt år, døydde kona Marianne. Eldste barnet var 13 år, den yngste var eitt. I mellom desse var seks andre. Presten kom inn i ei åndeleg krise. Denne vert gjennomkjempa, og Wraamann vert ein folkekjær prest. Og så godt som han talar! Folk strøymer til og fyller kyrkja. I ein slik samanheng var det ein hareidsdøling skulle ha uttalt seg: – det var betre me hadde ein rimeleg prest, så me kunne kome oss inn i kjirkjå med hyggje!

Der fanst nok dei som tok seg fram til kyrkja av andre grunnar enn å høyre på presten. Ofte kunne der vere ein flokk av slike utfor kyrkjedøra. Wraamann visste nok dette. Før han skulle preike, brukte han difor å gå utpå kyrkjetrappa og vinka karane til seg: – Kom og hør dette deilige evangeliet!

Der er også ei anna herme: Haugianaren Sjur Velsvik hadde høyrt om denne presten dei hadde fått i Ulstein. Denne ville han gjerne møte, og han flota færingen og siglde til Ulsteinkyrkja. Etter gudstenesta leitte han seg fram til presten og tok han fast i handa: – Sei meg, kva e det for presteskule du he gått i? Jau, eg trur ej veit det. Det må vere i Helligåndens presteskule.

Wraamann var ein god organisator. Det var han som tok initiativet til å få skipe misjonsforeining for heile soknet. Dette var første foreininga på Sunnmøre. Han var også med å skipe avhaldslag.

Dessutan var han ordførar i tre valbolkar. Eg kjenner meg trygg på at det kjendest tomt i bygda då han i 1855 reiste til Volda for å vere prest der.

I den samanheng skulle ein Ulstein-mann ha sagt:

– Hadde ikkje hanj Wraamann late sej tukte av Guds ord, so hadde han vorte ein uting.

Kanskje meinte presten det same?

Kyrkja vert flytta til Vik

Folk i dei indre bygdene tykte framleis at kyrkja låg avbakeleg til, og dei arbeidde for å få kyrkja flytta innover. På formannskapsmøtet 8. mai 1886, vert det med 5 mot 1 røyst vedteke at kyrkja skal flyttast til Vik sommaren 1878.

Bygdefolket hadde atter eit storarbeid framføre seg, – til den nyoppsette kyrkja sto ferdig der ho no står, – den 27. oktober 1878.

Men det er ei anna historie.

– Ingvald Bjåstad – Soga om Hareid og Ulstein, bind 2
– Peder Fritz Waage – Ulstein kyrkje gjennom tidene
– Hans B. Osnes – Bygdebok for Ulstein
– Jon Vartdal – Brev med opplysningar om vartdalskonfirmantane sine turar til Dimnasund