Gullik-Ola

Eg har blitt oppmoda om å skrive om denne originalen frå gamle dagar. Eg har difor samla nokre av historiene om han, som eg har funne ulike stadar. Nils Roar Hareide visste ein god del, etter at han midt på 1970-talet skreiv eit særarbeid i historie om Gullik-Ola. Dette etter samtalar med Ingbert Flø, som hugsa mykje om Ola. Asbjørn Flø er ei anna kjelde eg har nytta. Han høyrde mykje om Gullik-Ola som barn og ungdom rett etter siste krig, i det gamle «Bjørn-naustet» nede ved nordre moloen.

Der dreiv brørne Hans og Osvald Roppen og gjorde klare drivgarna til sildefisket. Laurits­Hans fortalde så mange historier om Ola at han vart kalla Gullik­Ola!

Inghild Kleiven har fortalt meg litt. Eg har også funne opplysningar i ein artikkel i avisa «Bygda» i 1962.

Ei svært interessant kjelde er 5 elevarbeid frå folkeskulen på Flø midt på 1960-talet. Lærar Ola Flø hjelpte elevane med å finne historiene, ukjent frå kven.

Asbjørn Waage har også opplysningar om Gullik-Ola, under bruk nr. 5 på Indreflø i Band III av «Bygdebok for Ulstein og Hareid».

Namnet hans var eigentleg Ole Elias Gulliksen. Han var fødd i 1841. Faren, Gullik Olsen, kom frå Kvalsund og gifte seg med odelsjenta Karen Pauline Elias­dotter Indreflø.

Ola vaks opp i det gamle klyngetunet på Indreflø. Faren måtte selje garden i 1842 til ein bygdemann og bygsla bruket vidare. Men då eigaren selde garden til ein av sønene sine i 1853, vart Gullik Olsen kårmann, berre 44 år gamal. Gullik-Ola var då berre 12 år. Det var såleis heilt sikkert trange kår i oppveksten. Garden gjekk ut av slekta og Ola måtte ut og finne seg anna arbeid.

I perioden 1875-185 vart det bygt hamn på Flø, og Ola fekk arbeid der med å bere borane mellom smia og arbeidet. Han vart også leigd til å hente post til arbeidarane. Samtidig tok han med seg posten til alle som budde utanfor Halsen. Han utførte også små ærend til folk som skulle ha ymse ting hos handelsmannen. På midten av 1880-talet vart Grasøy­fyren bygd. Då vart Ola leigd til å føre posten frå Vik til fyrvaktaren ein gong i veka. I alt dette var han svært trurøkjen i tenesta si.

På slutten fekk han løn av postverket og var såleis det første offentlege posthodet i Ulstein. Til slutt fekk han også ein liten pensjon av staten. Han døydde i 1915, 74 år gamal.

Som vaksen budde han i ei lita stove som stod ved landsvegen på Midtflø. Ho vart seinare flytta til Bysgarden på Ytreflø og nytta mellom anna til grisehus. Ho står framleis som tilbygg til løa der, men syng no på siste verset.

Eit anna minne etter mannen er fotografiet av han som heng på forsamlingshuset Vonheim. Og så har me historiene og replikkane etter han, som eg her skal prøve å refere nokre av.

Eg kan starte med å fortelje at det var vanleg at Gullik-Ola rodde frå Flø til Grasøya kvar juledagsmorgon for å hente folket der ute opp til kyrkja i Vik. Det var vel av og til forfall grunna for dårleg ver. Etter preika skyssa han folket utatt. Han sigla eller rodde. Det var såvisst ein hard jobb helgedagen!

Ein gong spurde ei av døtrene til fyrvaktaren om ikkje Ola var trøytt.

– Å, nei, det e» no ganske tolleg. Det var ikkje fritt for ei tyngde inne i kirkjå.» Truleg hadde han dubba av i omnsvarmen. Somna gjorde han også ofte når han var inne hos folk for å levere post eller varer når han vart boden å sitje ned etter å ha gått alle strender.

Ein særleg dramatisk tur hadde han til Grasøya ei julaftan eller veslejulaftan. Gullik-Ola sette avgarde med post til folket på øya, endå han vart frårådd å fare; det var kraftig synnavind og det leid alt langt på dag. Men Gullik-Ola ville gjere si plikt, fekk overlevert juleposten og tok på heimveg. Men motvinden var så hard at han ikkje greidde å krysse seg oppatt på Fløhamna. Han snudde og kursa på nytt utatt mot Grasøya. Folk trudde dei hadde sett han for siste gong.

Det hadde allereie vorte nokså skymt. Men Ola greidde på utruleg vis å kare seg i land på øya.

Men båten vart knust i fjøresteinane utanfor landingsvoren. Han måtte vere fleire dagar der ute før han vart skyssa innatt. Svaret han ga då folk seinare spurde om kva han ville ha gjort viss han ikkje hadde greidd å lande på Grasøya var: «Ej hadde no fyra å gå ette».»

Ein annan gong var det også motvind frå Grasøya og innatt til Flø. Ola hadde då med seg Tolles-Hansina, ei ugift kone. Ola kryssa seg mot land. Då han var kome nær inn til Midtfløsanden, meinte Hansina at han skulle ta ned seglet og ro siste stykkjet inn på hamna. Ho ville nok fortast muleg på land, passeleg lei av slingringa i motvinden. Men Ola gjorde som han sjølv ville og tok ein siste, lang baut, mest ut til Runde, seiest det, for å få høgde nok til å kome seg til land. «No kan du sjå korleis fiskaren må lide», skal han ha sagt då.

På endå ein av dei mange Grasøyturane merka han at han hadde gløymt å ta med ausekar. Då tok han ein omveg heilt sør til Vattøya og var på land der for å låne ausekar. Så slapp han å tape ansikt for Fløfolket ved å ro innatt dit for å hente ausekar. Samtidig hadde han ein grunn til å lande på Vattøya og få seg ein prat med folket der.

Den forteljinga eg trur eg har høyrt mest, er om då han rodde eins ærend til Runde for å finne ut kor stor skulen deira var! Ein versjon er at Fløfolket var samla til møte for å diskutere skuleutbygging. Mellom anna lurte ein på kor stor skulen måtte vere, og i den samanhengen kor stor skulen på Runde var. I løpet av møtet forsvann då Ola, rodde ut til Runde, gjekk rundt skulen og femnde han opp. Han fann skulen å vere 18 famner og 2 langspann. Eitt langspann er ca. 15 cm. Kanskje rakk han tilbake før møtet på Flø var slutt!

Ein annan versjon seier at han rodde dit etter ein diskusjon om kva for ein skule som var størst, den på Runde eller den på Flø. Replikken hans Ola var noko sånt som at «Det va» det ej visste, det skilde akkurat ei langspann».

Dette gjekk føre seg etter skuletid, for vaskekona på skulen var temmeleg forskrekka over å sjå og høyre denne raringen som mumlande og teljande gjekk femnande rundt skulen.

Julaftaturen til Grasøya viser kor pliktoppfyllande han var i tenesta. Posten skulle fram uansett strev. Eit anna eksempel er at han gjekk eins ærend over fjellet til Hareid med eit brev til ei jente som var i teneste der. Det seiest å vere eit kjærleiksbrev frå guten ho var trulova med. Då det synte seg at jenta var på sætra, heldt han fram dit for å vere heilt sikker på at brevet kom fram til rette vedkomande.

Fleire historier handlar om korleis Ola hadde det i stova si. Gutungane brukte ofte å stå ved glaset eller døra for å fylgje med på kva Ola gjorde på. Han snakka ofte høgt med seg sjølv, så det var lett å høyre. Mellom anna snakka han til rottene som heldt hus hos han. Han ga dei mat og hadde namn på fleire. Han snakka strengt til dei rottene som tok andre sin porsjon.

Han var også observert ved matbordet, etande på ei brødskive, alt medan han skuva påleggsbiten framføre seg med leppene. Når skiva var oppeta, var pålegget like heilt og kunne leggast på ei ny skive. «No lurte ej deg godt, Ola», sa han då.

Ein gong agerte han prest, preikande til nokre tame stolar rundt seg. Oppdaga han gutfantane som tjuvlytta, vart han sint og jaga dei vekk med steinkasting!

Eit anna drag av hissig temperament finn vi når vi høyrer han kunne bite i fortviling eller sinne. Ein gong han skulle mjølke ville ikkje kyrne stå stille. Han tok då og beit dei ned i ryggen! Ein gong vart han observert på Forbruksforeininga i Ulsteinvik, bitande ned i kartongen med gjær. Der var ikkje nok til alle som hadde bede han om å handle gjær til seg. Begge desse to episodane syner han i ein situasjon han ikkje takla. Det «klikka» for han i augneblinken.

Rar åtferd var det vel også at han sat på møte i skulekjellaren og plukka lus frå hovudet, heldt dei mellom fingrane medan han småprata med dei og vonlegvis uskadleggjorde dei.

Magnus Flø fortel

Men trass i at han var ein raring, vart han sett pris på for trufast postteneste. Magnus Flø vaks opp med Gullik-Ola som nabo og hadde ein del med han å gjere. Magne Grimstad skriv i avisa «Bygda» i 1962 dette, med Magnus Flø som kjelde:

«I den første tida han bar posten, hadde han eit skrin som han bar i ei hengslebøre. Seinare fekk han seg ny trillebåre til å sette skrinet på. Men dette vart for travelt for han. Hjulet som gjekk rundt og rundt framfor augene på han gjorde han tullen i hovudet. Det var då nokre ungdomar på Flø som slo seg saman og ga Ola ei postprens i julegåve.

– Eg fekk jobben å gje han prensa om julekvelden, fortel Magnus Flø.

– Då han fekk prensa, «small» det ikkje i han meir heile kvelden. Han var svært takksam og kry for dette. Same året trur eg han fekk posthuve med merke frå Postverket.

«No kan han Petter Bøe (postopnar i Ulsteinvik) gjere det han vil», hermer dei etter han».

Det var også Magnus som fekk ordna det slik at Ola vart avbilda med posthuva. Dette bildet ville Magnus seinare skulle henge på forsamlingshuset «Vonheim» til minne om denne trufaste slitaren.

Ola hadde sikkert vore kry viss han visste om at han skulle få slik ære.

Kry var han også etter at han hadde fått helse på kong Håkon første gong denne vitja Ålesund. Det vert sagt at dette var i 1908.

Sidan viste han ofte fram høgrehanda og kalla henne for «kongehanda». Det seiest at han etter det ikkje vaska henne, men det er vel ei overdriving.

Det kan vel hende at enkelte av dei andre historiene også ber preg av det. Men det meste av det eg her har skrive verkar på meg å vere truverdig.

Ei siste underfundigheit frå Gullik-Ola sin munn: «Ej e» no liksa mykje begge. Ej e» verken bonde elle» borgar».